Η Σύνοδος Κωνσταντινουπόλεως του 879/880 του ιερού Φωτίου, 8η Οικουμενική της καθόλου Εκκλησίας Ανατολής και Δύσεως - Γρηγόριος Λαρεντζάκης

Η Σύνοδος Κωνσταντινουπόλεως του 879/880 

του ιερού Φωτίου, 8η Οικουμενική 

της καθόλου Εκκλησίας Ανατολής και Δύσεως

του Γρηγορίου Λαρεντζάκη, 

Καθηγητου Πανεπιστημίου του Graz

Ἐπειδή τελευταῖα γίνεται πολύς λόγος γιά τή Σύνοδο τοῦ ἱεροῦ Φωτίου ταῶν ἐτῶν 879/880 στήν Κωνσταντινούπολη, ἐπιθυμῶ νά ἀναφερθῶ στό σημαντικό αὐτό γεγονός δι’ ὀλίγων, ὅπως προκύπτει ἀπό τήν ἱστορική ἔρευνα τῶν πηγῶν.

Ἐπισήμως ἀνεγνωρισμένη ἀπό Ἁνατολή καί Δύση τελευταία Οἰκουμενική Σύνοδος εἶναι ἡ ἑβδόμη τοῦ 787 στή Νίκαια, στήν ὁποία ἀποφασίσθηκε ἡ προσκύνησις τῶν ἱερῶν εἰκόνων.

Ὅμως ἡ Σύνοδος τοῦ ἱεροῦ Φωτίου τοῦ 879/880 εἶναι δυνατόν νά θεωρηθεῖ ὡς ἡ τελευταία Οἰκουμενική Σύνοδος Ἀνατολῆς καί Δύσεως.

Τήν ίδια Σύνοδο ὁρισμένοι την χαρακτηρίζουν ὡς ἀντιπαπική, διότι, ὅπως ὑποστηρίζουν, καταδικάστηκαν αἱρετικές παπικές ἀπόψεις ἤ γενικότερα ὅτι καταδικάστηκε ὁ Παπισμός.[1] Αὐτά ἀναφέρονται καί σέ «Πορίσματα-Ψήφισμα ἡμερίδας γιά τήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο», πού προσφάτως πραγματοποιήθηκε ἀπό τέσσερεις Μητροπόλεις![2] Ἐκτός τούτου  ἰσχυρίζονται ὅτι δέν ἔχει προγραμματισθεῖ ἡ ἀναγνώριση τῶν δύο αὐτῶν ἀντιπαπικῶν Συνόδων (τοῦ 879/880 καί τοῦ 1351) στήν Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο, διότι αὐτό ἔρχεται δῆθεν σέ ἀντίθεση μέ τίς οἰκουμενιστικές καί φιλοπαπικές τάσεις τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδοξίας. Μέ αὐτούς τούς ἰσχυρισμούς θέλουν νά προσβάλουν τήν προσεχῆ Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο.

Ἡ ἀναγνώριση τῆς 8ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου εἶναι θέμα τῆς καθόλου Ὀρθοδοξίας καί θά μποροῦσε καί τώρα νά εἶχε συμπεριληφθεῖ. Ὅμως τό ὅτι δέν ἀσχολεῖται ἡ Σύνοδος μέ τό θέμα αὐτό, δέν ἀποτελεῖ λόγο μομφῆς, ἀλλά οὔτε καί περιοριστικό ἤ ἀνασταλτικό λόγο τῆς συγκλήσεως τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης αὐτῆς Συνόδου. Ἡ ἀναγνώριση εἶναι δυνατόν νά γίνει καί σέ ἑπόμενη Σύνοδο. Ἄλλωστε καί ἡ Β΄ Οἰκουμενική Σύνοδος τοῦ 381 δέν ἀναγνωρίσθηκε ἀπό τήν ἀμέσως ἑπομένη Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Ἐφέσου τό 431 ὡς «Οἰκουμενική», ἀλλά ἀπό τή μεθεπόμενη, δηλαδή ἀπό τήν Δ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Χαλκηδόνος τό 451.

Αὐτό πού πρέπει νά διευκρινισθεῖ ἐδῶ εἶναι το ἑξῆς:

-Εἶναι ἡ Σύνοδος αὐτή τοῦ ἱεροῦ Φωτίου τοῦ 879/880 πράγματι ἀντιπαπική; Καταδίκασε τότε τόν πάπα Ρώμης Ἰωάννη καί τήν Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία;

Ἀπάντηση:

Ἡ Σύνοδος τοῦ 9ου αἰῶνος ὄχι μόνον δέν ἦταν ἀντιπαπική, ἀλλά ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς ἐντατικῆς καί καλῆς συνεργασίας ὅλων τῶν Πατριαρχείων Ἀνατολῆς καί Δύσεως, δηλαδή καί μέ τόν Πάπα τῆς Ρώμης. Κατά συνέπειαν ἡ Σύνοδος αὐτή ἦταν κοινή ὁλοκλήρου τῆς Ἐκκλησίας καί οἱ ἀποφάσεις της ἦσαν ἐπίσης κοινές καί τίς ἀναγνώρισαν οἱ Ἐκκλησίες Ἀνατολῆς καί Δύσεως, ὁπωσδήποτε δέ καί ὁ τότε Πάπας Ρώμης Ἰωάννης.

Γιά τόν λόγο αὐτόν, ἐπειδή ἔχει ὅλα τά ἐσωτερικά καί ἐξωτερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου θά πρέπει νά ἀνακηρυχθεῖ καί ἀπό τίς δύο Ἐκκλησίες Ἀνατολῆς καί Δύσεως ὡς 8η Οἰκουμενική, ὡς συνέχεια τῶν ἑπτά Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Τήν ἄποψη αὐτή ἔχουν ἐκφράσει ἤδη καί ἀρκετοί Ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι, οἱ ὁποῖοι δηλώνουν κατηγορηματικῶς ὅτι κακῶς στήν Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία θεολόγοι καί κανονολόγοι, ἀπό τόν 11ο αἰῶνα καί μετά ἀπαριθμοῦν τήν ἀντιφωτιανή Σύνοδο τοῦ 869/870 μεταξύ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί ὄχι τήν Σύνοδο τοῦ 879/880.[3]

Ἡ Σύνοδος αὐτή θά μποροῦσε νά χαρακτηρισθεῖ καί «ἑνωτική Σύνοδος ἤ Σύνοδος καταλλαγῆς», διότι ἀποκαταστάθηκε καί ἡ Κοινωνία μεταξύ τῶν Θρόνων Ρώμης καί Κωνσταντινουπόλεως, καθώς ἐπίσης μεταξύ τοῦ πάπα Ρώμης Ἰωάννου καί τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως ἱεροῦ Φωτίου. Ἄλλη καταδίκη τοῦ ἱ. Φωτίου δέν ὑπάρχει καί ἀπεβίωσε ἐν πλήρει ἐκκλησιαστικῇ κοινωνίᾳ μέ τόν Ρώμης.

Οἱ ἀποφάσεις τῆς Συνόδου αὐτῆς, τόσον οἱ δογματικές ὅσον καί οἱ θεσμικές εἶναι πολύ σημαντικές καί χρήσιμες. Συγκεκριμένα:

Στό βασικό θέμα τῆς πίστεως περί Ἁγίου Πνεύματος, ἀπεφασίσθη νά παραμείνει τό Σύμβολο τῆς Πίστεως ἀπαραχάρακτο, δηλαδή χωρίς τό filioque. Καταδικάστηκε τό filioque, τό ὁποῖο προσπαθοῦσαν οἱ Φράγκοι καί ὁ Κάρολος ὁ Μέγας νά ἐπιβάλουν, ἀλλά οἱ Πάπες ὑπεραμύνονταν τό Σύμβολο τῆς Πίστεως χωρίς τό filioque. Τότε στήν Ἐκκλησία τῆς Ρώμης ἐπισήμως στό Σύμβολο τῆς Πίστεως ούδόλως ὑπῆρχεν το filioque, το ὁποῖο προστέθηκε στίς ἀρχές τοῦ 11ου αἰῶνα, τό ἔτος 1014 ἀπό τόν Πάπα Βενέδικτο Η΄, μετά ἀπό ἕνα ὁλόκληρο αἰῶνα.

Ἀπό τήν Σύνοδο τοῦ ἱεροῦ Φωτίου ἀναγνωρίσθηκε ἡ 7η Οἰκουμενική Σύνοδος τῆς Νικαίας τοῦ 787 και ἐπικυρώθηκε, μέ τή συμφωνία καί τῶν παπικῶν ἀντιπροσώπων, ἡ αὐτονομία καί ἰσοτιμία τῶν θρόνων Ρώμης καί Κωνσταντινουπόλεως, δηλ. νά μήν ἀναμειγνύεται ὁ ἕνας στά ἐσωτερικά προβλήματα τοῦ ἄλλου.

Οἱ ἀποφάσεις ἔχουν σημασία καί ὄχι οἱ τάσεις ὑπερισχύσεως δικαιωμάτων. Τοῦτο κατέστη σαφές μέ τήν ἀπόφαση γιά τό δικαίωμα καταδίκης κληρικῶν ἤ λαϊκῶν ἤ ἐπισκόπων. Ὅσοι κατεδικάζοντο ἀπό τόν Ρώμης Ἰωάννην ἦσαν καταδικασμένοι καί γιά τόν Κωνσταντινουπόλεως Φώτιον. Ὅσοι κατεδικάζοντο ἀπό τόν Κωνσταντινουπόλεως Φώτιον ἦσαν καί γιά τόν Ρώμης Ἰωάννην καταδικασμένοι.

Ἐπίσης ἔγινε ἀποδεκτό νά ἰσχύουν καί νά εἶναι σεβαστά καί τά ἰδιαίτερα ἤθη καί ἔθιμα τῶν δύο Ἐκκλησιῶν Ρώμης καί Κωνσταντινουπόλεως, καθώς ἐπίσης καί τῶν ἄλλων θρόνων τῆς Ἀνατολῆς. Ὡς πρός τό θέμα τῶν διαφορετικῶν ἔθίμων, συνιστᾶ ἡ Σύνοδος, πολύ ὀρθά, νά μή δημιουργοῦνται ἔριδες καί φιλονεικίες. Ἐπίσης ἔγινε ἀποδεκτόν, ὅτι στήν Ἐκκλησία τῆς Ρώμης δέν γίνοται ἐπίσκοποι ἀπό τίς τάξεις τῶν λαϊκῶν. Ἐνῶ στήν  Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι δυνατόν, ἐάν στίς τάξεις τῶν λαϊκῶν ὑπάρχουν καλύτεροι ὑποψήφιοι, νά ἐκλἑγονται ἐπίσκοποι.

Κατά τήν Σύνοδον αὐτήν, ὑπό τήν προεδρίαν τοῦ ἱεροῦ Φωτίου, καταδικάστηκε ἡ ἀντιφωτιανή Σύνοδος τοῦ 869/870 καί ἀποκαταστάθηκε πλήρως ὁ ἱερός Φώτιος μέ τήν συγκατάθεση ὅλων τῶν Πατριαρχῶν τῆς Ἀνατολῆς καί μέ τήν ἐπιβεβαίωση καί τῶν παπικῶν ἀντιπροσώπων, οἱ ὁποῖοι ἀνέφεραν καί τήν συγκατάθεση τοῦ Πάπα Ρώμης μέ ἐπιστολή, ἡ ὁποία ἀνεγνώθη καί στή Σύνοδο (ἥν προηκούσατε). Ἑπομένως ἀποκαταστάθηκε πλήρως καί ἡ διαταραχθεῖσα ἐκκλησιαστική κοινωνία μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν Ρώμης καί Κωνσταντινουπόλεως καί ἀσφαλῶς τοῦ Πάπα Ἰωάννου τοῦ Η΄ καί τοῦ ἱ. Φωτίου. «Ἡ Ἁγία Σύνοδος εἶπε...Καί νῦν εὐχαριστοῦμεν τῷ Θεῷ καί τῷ ἁγιωτάτῳ πάπᾳ Ἰωάννῃ ὡς ὁμονοοῦντι καί ὁμοφρονοῦντι ἡμῖν καί ἀσπαζομένῳ τήν ἕνωσιν τῆς τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησίας καί συνεργοῦντι ἡμῖν εἰς πᾶσαν τήν τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἐκκλησίας κατάστασιν, καί περιπτυσσομένῳ καί ἀσπαζομένῳ καί ὁλοψύχῳ διαθέσει ἑνουμένῳ πρός Φώτιον τόν ἁγιώτατον ἡμῶν δεσπότην καί ἀρχιερέα.»

Τήν Σύνοδο τοῦ ἱεροῦ Φωτίου καί τίς ἐπιστολές τοῦ πάπα Ρώμης Ἰωάννου ἐπικαλέσθηκε ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ Εὐγενικός στή Σύνοδο τῆς Φερράρας Φλωρεντίας.

Ἐκτός τῶν ἀνωτέρω, οἱ ἀποφάσεις τῆς Συνόδου αὐτῆς χρησιμοποιήθηκαν μάλιστα καί στόν ἐπίσημο Θεολογικό Διάλογο μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου καί τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, γιά νά λυθεῖ ἕνα πρόβλημα σχετικό μέ τήν διαφορετική πρακτική τῶν δύο Ἐκκλησιῶν στά Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος καί τοῦ-Χρίσματος. Ἡ διαφωνία αὐτή δέν ξεπεράστηκε στήν ὁλομέλεια τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς καί παρεπέμφθη στή Συντονιστική Ἐπιτροπή, ἡ ὁποία συνῆλθε στό Opole τῆς Πολωνίας τόν Ἰούνιο τοῦ 1985. Ἐκεῖ συμφώνησε ἡ Ἐπιτροπή, ἀφοῦ ἐπικαλέσθηκε τίς ἀποφάσεις τῆς κοινῆς καί de facto 8ηςΟἰκουμενικῆς Συνόδου τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 879/80, ὅπου θεωρεῖται σεβαστή, ὄπως ἐλέχθη, ἡ διαφορετική πρακτική τῆς αὐτῆς πίστεως, δηλαδή ἑνότης ἐν τῆ ποικιλίᾳ, μεταξύ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Τήν πρόταση αὐτή τῆς Συντονιστικῆς Ἐπιτροπῆς ἐδέχθη ἡ ὁλομέλεια τῆς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς στό Bari τῆς Ἰταλίας τήν 16η Ἰουνίου 1986 μέ τήν ὑπογραφή τοῦ κοινοῦ Κειμένου τοῦ ἐπισήμου Διαλόγου «Πίστις, Μυστήρια καί ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας» ἀπό τούς ἀντιπροσώπους καί τῶν δύο Ἐκκλησιῶν.

Ἀπό Ρωμαιοκαθολικῆς πλευρᾶς ἐχαιρέτισε τήν χρησιμοποίηση τῶν ἀποφάσεων τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Συνόδου τοῦ 879/880 γιά τή λύση τοῦ συγκεκριμένου προβλήματος στόν ἐπίσημο Θεολογικό Διάλογο τῶν δύο Ἐκκλησιῶν μας καί ὁ καθηγητής H. J. Schulz, ὁ ὁποῖος ἐτόνισεν: «Ἡ διεθνής μικτή Ἐπιτροπή Ὀρθοδόξων καί Ρωμαιοκαθολικῶν τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου ἔπραξε καλῶς, ὅταν χρησιμοποίησε τήν Οἰκουμενική Σύνοδο τοῦ 879/880 ὡς φωνή τῆς κοινῆς Παραδόσεως στό ἐπίσημο κείμενο τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου.».[4]

Γιατί, λοιπόν, θεωρεῖται ἀπό ὁρισμένους ἡ Σύνοδος αὐτή ἀντιπαπική;

Συνεπές καί ἀκόλουθο βῆμα θά ἦτο, ἡ Ρωμαιοκαθολική καί ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, ἴσως καί Εὐαγγελικές καί ἄλλες Ἐκκλησίες, ἀπό κοινοῦ νά ἀνακηρύξουν τή Σύνοδο Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 879/80 ὡς τήν κοινή 8η Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς καθόλου Ἐκκλησίας, μέ τό κύρος καί τίς συνέπειες, τίς ὁποῖες εἶχαν ἀναγνωρίσει τότε οἱ Ἐκκλησίες Ἀνατολῆς καί Δύσεως.

Τοῦτο θά εἶναι ἕνα πολύ θετικό οἰκουμενικό βῆμα στή σταθερή βάση τῶν κοινῶν ἀποφάσεων μιᾶς ἀνεγνωρισμένης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πρᾶγμα τό ὁποῖον ἀνέκαθεν ἐζήτει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία γιά τήν ἀποκατάσταση καί τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινωνίας.

Τοῦτο μπορεῖ νά γίνει καί σέ μιά ἑπόμενη Ἁγία καί Μεγάλη Σύνοδο!

[1] Ἔτσι ἀναφέρει μεταξύ ἄλλων καί ὁ Μητροπολίτης Φλωρίνης Θεόκλητος (www.romfea.gr . Σάββατο, 23 Απριλίου 2016), ὁ Μητροπολίτης Γλυφάδας Παύλος: ''Ερωτήματα περί την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο'', www.romfea.gr  Τρίτη, 29 Μαρτίου 2016, ὁ Μητροπολίτης Πειραιῶς Σεραφείμ, ὁ καθηγητής π. Θεόδωρος Ζήσης κ.ἄ.

[2] Ἡμερίδα «ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΟΔΟΣ˙ Μεγάλη προετοιμασία, χωρίς προσδοκίες» πού διοργανώνεται ὑπό τήν αἰγίδα τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων i) Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως, ii)Κυθήρων καί Ἀντικυθήρων, iii) Γλυφάδας, Ἑλληνικοῦ, Βούλας, Βουλιαγμένης καί Βάρης καί iv) Πειραιῶς στό Στάδιο Εἰρήνης καί Φιλίας στόν Πειραιᾶ τήν 23η Μαρτίου 2016. Ι.Μ. Πειραιώς. Δευτέρα, 28 Μαρτίους 2016,www.romfea.gr  

[3] Περισσότερες πληροφορίες μέ συγκεκριμένα ὀνόματα καί νεώτερες ἀπόψεις πρβλ. Γρηγορίου Λαρεντζάκη, Τό καθῆκον τῆς Ὀρθοδοξίας γιά καταλλαγή καί ἑνότητα, Ἐξελίξεις καί προοπτικές σέ μεγάλα θέματα τοῦ οἰκουμενικοῦ διαλόγου, Ostracon Publishing, Θεσσαλονίκη 2014, 158ἑξ. 164ἑξ.

[4] Γρηγορίου Λαρεντζάκη, Τό καθῆκον τῆς Ὀρθοδοξίας γιά καταλλαγή καί ἑνότητα, 170.