ΚΑΤΑΒΑΣΙΑΙ Ωδή θ΄ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ Ι. ΧΡΙΣΤΟΥ

Οι καταβασίες της Υπαπαντής
Σαράντα ημέρες μετά την εορτή των Χριστουγέννων, στις 2 Φεβρουαρίου, η Εκκλησία εορτάζει την Υπαπαντή του Κυρίου. Η Υπαπαντή είναι μια μεγάλη Θεομητορική αλλά και Δεσποτική εορτή. Οι καταβασίες της είναι ποίημα του Αγίου Κοσμά, Επισκόπου Μαϊουμά και ψάλλονται από τις 15 Ιανουαρίου μέχρι τις 9 Φεβρουαρίου, οπότε και αποδίδεται η εορτή.

Ωδή θ΄

Εν νόμω σκιά και γράμματι
τύπον κατίδομεν οι πιστοί'
παν άρσεν το την μήτραν διανοίγον
άγιον Θεώ'
διό πρωτότοκον Λόγον,
Πατρός ανάρχου Υιόν,
πρωτοτοκούμενον Μητρί

απειράνδρω μεγαλύνομεν.

Στο γράμμα και τα σκιώδη του Νόμου
οι πιστοί ας δούμε την προτύπωση που κρυβόταν.
Για τον Χριστό, λοιπόν, ειπώθηκε και το "κάθε αρσενικό παιδί,
που ανοίγει μήτρα, είναι αφιερωμένο στον Θεό".
Γι αυτό και εμείς ας μεγαλύνουμε τον πρωτότοκο Λόγο,
τον Υιό του άναρχου Πατέρα,
που πρωτότοκος γεννήθηκε και από τη Μητέρα Του,
η οποία δεν συνήλθε με άνδρα.

Ο μελωδός στον παρόντα ειρμό, καλεί όλους μας, όλους τους πιστούς, να δούμε με προσοχή τον "τύπο",δηλαδή την προτύπωση, την προεικόνιση, που κρυβόταν "εν νόμου σκιά και γράμματι". Νόμος, σκιά και γράμμα, είναι λέξεις συνώνυμες που στη θεολογική γλώσσα εκφράζουν διατάξεις, πρόσωπα, πράγματα και γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης, (του "Νόμου" λέει ο ποιητής), τα οποία κατά τρόπο συνεσκιασμένο και αινιγματικό προτυπώνουν και προεικονίζουν πρόσωπα, πράγματα και γεγονότα της Καινής Διαθήκης. Όλες αυτές οι προεικονίσεις που φωτίζονται και κατανοούνται υπό το φως του Ευαγγελίου της Χάριτος, ονομάζονται "τύποι".Ποιόν τύπο μας καλεί ο ιερός Κοσμάς να παρατηρήσουμε προσεκτικά; Τη μωσαϊκή διάταξη που θέσπιζε ότι "παν άρσεν διανοίγον μήτραν, άγιον τω Θεώ κληθήσεται" (Λουκ. 2, 23 - Έξ. 13, 1-2). Ο τύπος, λοιπόν, αυτός, καθώς ερμηνεύει ο Άγιος Νικόδημος, "δεν αρμόζει εις κανέν άλλο παιδίον αρσενικόν και πρωτότοκον, πάρεξ εις μόνον και μόνον τον Δεσπότην Χριστόν, και Αυτόν κυρίως προεικόνιζε". Και γιατί άραγε; "Διότι",συνεχίζει ο ίδιος διδάσκαλος, "κανέν από τα άλλα πρωτότοκα παιδία, τα φυσικώ νόμω γεννώμενα, δεν διανοίγει την μήτραν της τούτο γεννώσης μητρός' αύτη γαρ πολύ πρότερον διανοίγεται, από την συνουσίαν του ανδρός. Ο δε πρωτότοκος Εμμανουήλ, ως υπέρ φύσιν και χωρίς σποράν ανδρός γεννηθείς, Αυτός μόνος ήνοιξε την παρθενικήν μήτραν της ασπόρου Αυτού Μητρός, θεοπρεπώς δηλαδή και υπέρ κατάληψιν. Ανοίξας γαρ αυτήν εν τω γεννάσθαι, κεκλεισμένην πάλιν διεφύλαξεν, ώσπερ ην προ του συλλληφθήναι και γεννήσαι".Τη διδασκαλία αυτή, ότι δηλαδή, η μωσαϊκή διάταξη έχει αποκλειστική εφαρμογή στο πρόσωπο του Χριστού, διατυπώνουν πολύ νωρίτερα, τόσο ο Μ. Αθανάσιος, όσο και ο Άγιος Αμφιλόχιος, Επίσκοπος Ικονίου. Ο τελευταίος παρατηρεί χαρακτηριστικά: " Το "παν άρσεν διανοίγον μήτραν άγιον τω Κυρίω κληθήσεται", εις τον Κύριον μόνον την αναφοράν κέκτηται, ουχί δε και εις άλλον τινά, ει και ότι καθολικώς είρηται. Και γαρ πάσα φύσις παρθένου, πρώτον εκ συνουσίας ανδρός διανοίγεται η μήτρα και είθ' ούτως τίκτει. Επί δε του Σωτήρος ημών ουχ ούτως, αλλά χωρίς συνουσίας Αυτός διανοίξας την μήτραν της Παρθένου αφράστως προήλθεν, ώστε το "παν άρρεν διανοίγον μήτραν άγιον τω Κυρίω κληθήσεται", εις τον Κύριον μόνον αναφέρεται".Οι πιστοί, λοιπόν, βλέποντας να εκπληρώνεται και ο τύπος αυτός στο πρόσωπο του Χριστού, που είναι πρωτότοκος Υιός του ανάρχου Πατέρα, κατά τη θεότητα (τη θεία φύση) και πρωτότοκος της μητέρας Του και αειπαρθένου Μαρίας, κατά την ανθρωπότητα (την ανθρώπινη φύση), Τον δοξάζουμε. Ο Κύριος, κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, λέγεται "Υιός μονογενής πρωτότοκος" ως "εκ της ουσίας του Θεού και Πατρός μόνος αχρόνως γεγεννημένος". Παράλληλα όμως λέγεται πρωτότοκος και ως προς την κατά σάρκα γέννησή Του. Γράφει ο Ευαγγελιστής Λουκάς: "Εγένετο δε εν τω είναι αυτούς εκεί επλήσθησαν αι ημέραι του τεκείν αυτήν, και έτεκεν τον Υιόν αυτής τον πρωτότοκον"(2, 6-7). "Νοείται δε τούτο", διευκρινίζει ο Άγιος Νικόδημος, "όχι, ότι εγεννήθη εκ της Παρθένου δεύτερος υιός, άπαγε! Μονογενής γαρ και μονογενώς εγεννήθη εξ Αυτής ο Χριστός, αλλά διότι Αυτός πρώτος και μόνος την παρθενικήν ανοίξας μήτραν, αρρήτως και υπέρ έννοιαν πάλιν αυτήν κεκλεισμένην εφύλαξεν, όπερ ουδείς άλλος τεχθείς εποίησε". Από τον κίνδυνο της εσφαλμένης κατανόησης του όρου, θέλει προφανώς να μας προφυλάξει και ο μελωδός, ονομάζοντας ευθύς αμέσως τη Θεοτόκο "μητέρα απείρανδρον".

Πηγή: "ΟΙ ΚΑΤΑΒΑΣΙΕΣ των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών", του Αρχιμ. Συμεών Κούτσα.