Ανατολή-Δύση (Γενική θεώρηση) - π. Γεώργιος Φλωρόφσκι

Επί πολλούς αιώνες η ανατολική και δυτική Εκκλησία ζούσαν σχεδόν σε πλήρη απομόνωση μεταξύ τους. Ο διαχωρισμός αυτός πρέπει εν τούτοις να κατανοήται πάντα κάτω από το φως της συμπληρωματικής αλήθειας ότι αυτές οι διαφορετικές στις αντιλήψεις ενότητες προήλθαν από μια που αρχικά είχε ένα πνεύμα. Η ανατολή και η δύση μπορούν να συναντηθούν και να βρει η μια την άλλη μόνο εάν θυμηθούν την αρχική τους συγγένεια και την ενότητα του κοινού παρελθόντος. Η χριστιανική ενότητα δεν διατηρήθηκε επί πολύ, ή μάλλον ουδέποτε πραγματοποιήθηκε πλήρως. Παρά ταύτα είναι σωστό να ομιλούμαι για την αδιαίρετη Εκκλησία της πρώτης χιλιετηρίδος. Σε όλη αυτή την περίοδο υπήρχε σε μεγάλο βαθμό ομοφωνία πίστεως, κοινό πνεύμα, τέτοιο που δεν υπήρξε καθόλου μεταγενέστερα. Οι άνθρωποι είχαν πεισθεί πως οι αντιμαχόμενες μερίδες ανήκαν παρά ταύτα στην ίδια Εκκλησία, και ότι η διαμάχη δεν ήταν παρά διακοπή σχέσεων που προκλήθηκε από κάποια σοβαρή παρανόηση. Το σχίσμα της Εκκλησίας ήταν αποκρουστικό για όλους τους ενδιαφερομένους και η διάσπαση, όταν έφτασε, έγινα δεκτή με λύπη και δυσαρέσκεια.
Το οριστικό σχίσμα μεταξύ ανατολής και δύσεως επιταχύνθηκε από τη φθορά του κοινού πνεύματος και του αισθήματος της αμοιβαίας υπευθυνότητος μέσα σε ένα σώμα. Όταν τελικά η ενότητα διασπάσθηκε, αυτό δεν έγινε τόσο επειδή δεν μπορούσε να επιτευχθή συμφωνία σε ορισμένα δογματικά ζητήματα, όσο γιατί η γενική πνευματική επικοινωνία είχε διασπασθή. Η ανατολή και η δύση είχαν ανέκαθεν διαφορές, αλλά δεν εμπόδισαν ούτε τον Ιερώνυμο να προσαρμοσθή στην Παλαιστίνη, ούτε τον Αθανάσιο στην εξορία του στη δύση. Σταδιακά όμως έφθασαν στο σημείο που οι αναμνήσεις του κοινού παρελθόντος εξαφανίσθηκαν κι έσβησαν και οι χριστιανοί έφθασαν να ζουν αντιμαχόμενοι στους ξεχωριστούς και ιδιαίτερους κόσμους τους ξεχνώντας και αγνοώντας το καθολικό σύνολο.
Αυτός ο διαχωρισμός ήταν εν μέρει γεωγραφικός, κυριολεκτικά ένα γεγονός που αφορούσε την ανατολή και τη δύση. Ήταν ακόμη εν μέρει υπόθεση γλώσσας. Η ελληνική είχε γίνει παγκόσμια γλώσσα του μεσογειακού κόσμου, η κοινή γλώσσα του πολιτισμού καθώς και της χριστιανικής σκέψεως και εκφράσεως. Αλλά αυτός ο παράγοντας της ενότητας εξασθένησε καθώς η ελληνική έφθασε να ξεχαστεί στη δύση. Ακόμη κι ο Αυγουστίνος την έμαθε ατελώς. Μεταφράσεις Ελλήνων Χριστιανών κλασσικών στη λατινική ήταν σπάνιες ενώ των Λατίνων κλασσικών στην ελληνική ακόμη σπανιώτερες. Όταν τα νέα βαρβαρικά έθνη ήλθαν επί σκηνής ήταν ανίκανα να αφομοιώσουν περισσότερο από ένα μικρό μέρος των παραδόσεων του κλασσικού παρελθόντος. Όταν η αναγέννηση της παιδείας έφθασε επιτέλους στη δύση, ολίγα από την ελληνική κληρονομία είχαν διασωθή και η ζωντανή συνέχεια με το κοινό παρελθόν της Οικουμενικής Εκκλησίας είχε διακοπή. Τώρα υπήρχαν δύο κόσμοι, σχεδόν απομονωμένοι μεταξύ τους.
Η διαίρεση συνεπαγόταν ωσαύτως σύγκρουση μεταξύ του νέου και του παλαιού. Το Βυζάντιο συνέχιζε τους παλαιούς τρόπους ζωής. Η δύση, καθώς ξαναπόκτησε το πνευματικό της σφρίγος ανάπτυξε καινούργια μέθοδο και νέο τρόπο σκέψεως. Υπό την επίδραση της μεγάλης αναπτύξεως της φιλοσοφίας τον 13ο αι., το δυτικό χριστιανικό δόγμα επήρε το τελικό του σχήμα. Μεταξύ της παλαιάς πατερικής και της νέας σχολαστικής διδασκαλίας υπάρχει τεράστιο χάσμα. Στους ανατολικούς η ένωση παρουσιαζόταν σαν επιβολή του βυζαντινισμού στη δύση. Στους δυτικούς σαν εκλατινισμός της ανατολής. Κάθε κόσμος διάλεξε να ακολουθήσει το δικό του δρόμο. Οι δυτικοί παραμέλησαν την ελληνική πατερική παράδοση, που έφθασε να ξεχνιέται όλο και περισσότερο. Οι έλληνες δεν υπολογίζουν κάθε τι που συνέβη στη δύση μετά το χωρισμό. Σήμερα σε όλες τις Οικουμενικές διαπραγματεύσεις η μεγαλύτερη από όλες τις δυσκολίες είναι η αναβίωση της επικοινωνίας σε οικουμενική κλίμακα.
Οι παπικές αξιώσεις φαίνεται πως είναι η κυρία αιτία του χωρισμού, και πράγματι είναι μόνιμο εμπόδιο για οποιαδήποτε προσέγγιση. Αλλά αυτές οι αξιώσεις δεν θα έπρεπε να θεωρηθούν πως είναι άσχετες με πολιτικούς παράγοντες. Όλοι οι χριστιανοί συμφωνούσαν πως έπρεπε να υπάρχει ένα παγκόσμιο χριστιανικό κοινό πολίτευμα. Ήταν φυσικό να ταυτίσουν αυτό το πνευματικό σώμα με την υπάρχουσα παγκόσμια κοινή πολιτεία, τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Το μόνο ζήτημα ήταν το πού θα έπρεπε να βρίσκεται το κέντρο που θα κατηύθυνε αυτή την κοινή πολιτεία. Ο Κων/νος είχε μεταφέρει το κέντρο στο Βυζάντιο. Η Δύση επέμενε πως το σωτήριο έτος 800, με τη στέψη του Μ. Καρόλου, είχε γίνει νέα μεταφορά της θέσεως της αυτοκρατορίας, και πως για άλλη μια φορά τώρα όλη η χριστιανοσύνη θα έπρεπε να κατευθύνεται από τη Ρώμη. Αυτή η προέκταση του σχίσματος από τα θεολογικά στα πολιτικά και κοινωνικά πεδία έκανε φανερό πόσο είχε γίνει βαθύ και αμετάκλητο.
Η Βυζαντινή αυτοκρατορία εξασθένησε και τελικά έπεσε. Η δύση άνθιζε και αναπτυσσόταν σταθερά όλο και περισσότερο. Εξ αιτίας της δυνάμεώς της η δύση έτεινε να θεωρεί τον χριστιανισμό της σαν κανονικό χριστιανισμό και να θεωρεί την κλασσική, πατερική παράδοση της ανατολής σαν μη κανονική ή παρεκκλίνουσα. Το Βυζάντιο ή αγνοήθηκε σιωπηρά ή αποδοκιμάσθηκε. Αυτή η καταδίκη έγινε για λόγους ευλογοφανείς. Οι αιώνες της τουρκικής δουλείας είχαν λυπηρά ανακόψει την ανάπτυξη της ανατολικής χριστιανοσύνης. Ο σεβασμός προς την παράδοση μπορεί να εξελιχθή εύκολα σε έναν άψυχο αρχαϊσμό. Το Βυζάντιο είχε μερικές φορές αδρανήσει. Το Βυζάντιο όμως είναι ακόμη ζωντανό όσον αφορά το πνεύμα, και αντιπροσωπεύει αυθεντική χριστιανική παράδοση που συνδέεται αδιάσπαστα κα συνέχεια με τη σκέψη της αποστολικής εποχής. Αναβίωση γνήσιας οικουμενικής ενότητος θα καταστή δυνατή μόνο με την αμοιβαία αναβίωση του πνεύματος της ανατολής και της δύσεως και με μια ευρύτερη σύνθεση τέτοια που πολλές φορές επιχείρησαν αλλά ουδέποτε επέτυχαν ως τώρα.
Ακόμη και μετά τη μεταρρύθμιση ο πολιτικός παράγοντας έπαιξε μεγάλο ρόλο μα δεν ήταν πρόθυμος να βοηθήσει. Το σημείο αναχωρήσεως ήταν παρά ταύτα η ιδέα πως η δύση ήταν το κέντρο. Εκείνοι που έπαιρναν μέρος στις συναντήσεις εκφράζονταν με όρους των δύο αντιθέτων ομάδων. Παρά ταύτα έγιναν πολλά με το πνεύμα αυτό της "μεταστροφής" και της επιβολής του ενός συστήματος σκέψεως στον υπόλοιπο κόσμο. Συζητήσεις έγιναν συνήθως σε συγκεκριμένα σημεία και όχι σε βασικά ζητήματα. Μόνο στον 19ο αι. η βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας έκαμε δυνατό να γίνει συμπαθητικότερη προσέγγιση. Τα γνήσια θεολογικά ζητήματα ήλθαν στο προσκήνιο και διαπιστώθηκε πως το πρόβλημα της χριστιανικής ενότητος είναι πρωταρχικά πρόβλημα του δόγματος της Εκκλησίας. Αν και δεν βρέθηκαν πρακτικοί τρόποι λύσεως τουλάχιστον τοποθετήθηκαν κατά τέτοιο τρόπο οι γραμμές ώστε να κάνουν αποδοτική τη συνάντηση και η οικουμενική συζήτηση να υπόσχεται παγκόσμια ικανοποίηση.
( το κείμενο αυτό έχει δημοσιευθή το 1954).

Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Φλωρόφσκι

Υάκινθος.