Ο ΠΑΠΑΣ ΚΙ ΕΜΕΙΣ - Σωτήρης Γουνελάς

(Εν όψει της επισκέψεως του Πάπα το 2001, στην Ελλάδα ο κ. Γουνελάς έγραψε τις παρακάτω παρατηρήσεις, τις οποίες καταθέτω για ένα γόνιμο προβληματισμό. υάκινθος).

" Πρώτον: ότι το σχίσμα άνοιξε μέγα ρήγμα στις σχέσεις μεταξύ χριστιανών και δημιούργησε διαφορετικές θεολογίες και εκκλησιολογίες δεν σημαίνει ότι ο Χριστός διαιρείται: η ενότητα, όπου κι αν υπάρχει στην Εκκλησία, είναι ενότητα εν Χριστώ και ρυθμιστική της δύναμη είναι το άγιο Πνεύμα. Ανακαλύπτοντας ξανά και ξανά την έννοια και την αίσθηση της καθολικότητας, όπως πρωτοδιατυπώθηκε από τον άγιο Ιγνάτιο Αντιοχείας και αργότερα τον άγιο Κύριλλο Ιεροσολύμων, με έμφαση στο πρόσωπο της Καθολικής Αλήθειας (εξ ου η οικουμενικότητα και η ορθοδοξότητα) μπορούμε να απεγκλωβιστούμε από τον ιστορικισμό, από την αγκύλωση στις παραμορφώσεις του ανατολικού και δυτικού χριστιανισμού και να "διαβάσουμε" τη χριστιανική παράδοση με το άκτιστο νόημά της άρα και το εσχατολογικό, με την αρχαία πρωτοχριστιανική διάσταση και ταυτόχρονα την έσχατη.
Μετά το σχίσμα και προπαντός μετά τις Σταυροφορίες " η Ανατολή και η Δύση, ακολούθησαν αυτόνομους δρόμους και ανέπτυξαν μια συνείδηση αυτάρκειας" (μητρ. Περγάμου). Μια τέτοια συνείδηση δεν μπορεί να δει και πολύ περισσότερο να βιώσει αντίληψη ενός Σώματος για την Εκκλησία, ούτε με την αρχαία προσχισματική μορφή, ούτε με την εσχατολογική. Κατά τα λεγόμενα του Φλωρόφσκυ "Ανατολή και Δύση...αποτελούν τμήματα ενός κόσμου...ο οποίος στο σχέδιο του Θεού δεν θα έπρεπε να έχει διασπαστεί". Δεν μπορούμε στον αιώνα τον άπαντα να μην λαμβάνουμε υπ' όψιν μας αυτή τη διάσπαση ή να κορδωνόμαστε για τη ορθοδοξότητά μας.
Δεύτερον: τα προηγούμενα θέτουν την Ελλαδική Εκκλησία μπροστά σε ευθύνες τις οποίες δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται. Είναι άλλο να αντιμετωπίζεις τα ιστορικά προβλήματα ως εθνική Εκκλησία και άλλο ως ενότητα, ως καθολικότητα. Είναι άλλο να δεσμεύεσαι ιστορικά ή να επιμένεις στην παράδοση που διαιρεί το Σώμα της "Μίας, Αγίας και Αποστολικής Εκκλησίας". δημιουργώντας μια ελληνορθόδοξη εκκλησιαστική κατάσταση που εμφανίστηκε τότε ως διαφορά Ελλήνων και Λατίνων και άλλο να αναζητάς αδιάκοπα την καθολική διάσταση της Εκκλησίας, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι ο Χριστός "ένωσε τα πριν διεστώτα" και η Εκκλησία -ως το Σώμα του- οφείλει να κάνει το ίδιο, καθώς κατά την έξοχη διατύπωση του Φλωρόφσκυ "η ενσάρκωση συνεχίζεται και συντελείται μέσα στην Εκκλησία".
Πρώτος ο Παύλος και ύστερα η χορεία των Πατέρων της Εκκλησίας υπογράμμισαν την άρρηκτη σχέση Χριστού και Εκκλησίας και την ενότητα που εξασφαλίζει στην Εκκλησία ο Χριστός, καθώς οι πιστοί ενσωματώνονται στον Χριστό και ο Χριστός παραμένει σ' αυτούς: αυτό είναι το μυστήριο της Εκκλησίας.
Όταν όμως από τη μία οι Ορθόδοξοι εγκλωβίζονται στην καταλυθείσα Βυζαντινή Αυτοκρατορία και οι Δυτικοί στην Αυτοκρατορία του Καρλομάγνου -δηλ. μέσα σε πεπερασμένα ιστορικά σχήματα, ενότητες ή πραγματικότητες- πώς είναι δυνατόν να ξαναβρούν την "εμπειρία της αρχαίας Εκκλησίας" όπως ζητάει ο Φλωρόφσκυ και να νιώσουν τί σημαίνει αναγεννημένος χριστιανός;
Τρίτον: φοβάμαι πως υπάρχει ένα κενό που θα το ονομάσω κενό άγνοιας στον τρόπο με τον οποίο κατανοούν οι χριστιανοί - όχι μόνο οι ορθόδοξοι - την κατάσταση του κόσμου , καθώς και στον τρόπο που κατανοούν την μη εκ του κόσμου Εκκλησία. Υπάρχει μια ισοπέδωση των συνειδήσεων , ένας εγκλεισμός ή συρρίκνωση της Εκκλησίας στη Λατρεία , μια θρησκειοποίηση που βγάζει την Εκκλησία από η ζωή σ' όλη της τη διάσταση και δημιουργεί δυο τρόπων τινά αντιτιθέμενες πραγματικότητες : Εκκλησία από την μια , ζωή από την άλλη . Μια τέτοια διαίρεση δεν αφήνει τον άνθρωπο ούτε να αναπτυχθεί όντως ορθόδοξα μέσα στην Εκκλησία - ως «καινή» κατάσταση του ανθρώπου -ούτε μέσα στη ζωή, και τον υποχρεώνει -στην Ελλάδα μπορεί αυτό να είναι πιο έντονο- να ζει διχασμένος. Ο διχασμός αυτός διογκώνει το εγώ, το οποίο διεκδικεί διαρκώς τα δίκαιά του, φοβάται, αμύνεται, λειτουργεί περισσότερο ατομικιστικά παρά προσωπικά, με την έννοια που απορρέει από το βάθος της Εκκλησιαστικής συνείδησης και από το τριαδολογικό «καθώς». Η γενική εκκοσμίκευση , το νεοπλουτιστικό πνεύμα μέσα στο οποίο τα τελευταία χρόνια κολυμπάει όλη η Ελλάδα , το νέο δόγμα της Οικονομίας της Αγοράς καλλιεργεί αντιθέσεις και συγκρούσεις ανάμεσα στα άτομα , διογκώνει την ατομική-κοσμική διάσταση εις βάρος της άλλης , της βαθιά προσωπικής , αγαπητικής και ενωτικής που έχει μέσα της τον σπόρο της τελειοποίησης του ανθρώπου , της εξόδου από την πεσμένη συνείδηση , της αναγέννησης-ανακαίνισης εν Χριστώ .

Γιατί δεν θα μπορούσε η επίσκεψη του Πάπα να γίνει αφορμή μιας άλλης, διαφορετικής προσέγγισης των προβλημάτων που χωρίζουν τους χριστιανούς, φανερώνοντας ένα όντως ορθόδοξο ήθος που δεν ξέρει από συγκρούσεις και θεολογικές κορώνες και που φωτίζεται από τον Θεό που ταπεινώθηκε "μορφήν δούλου λαβών"; Δεν θα μπορούσαμε στο στόμα της φιλοξενίας που διασχίζει τη χώρα αυτή από την αρχαία εποχή, και στο όνομα της Αγάπης που είναι ο Χριστός-έστω για μια στιγμή, όσο θα κρατούσε η επίσκεψη- να δούμε τον άνθρωπο όχι ως πράκτορα του σκότους, αλλά ως Επίσκοπο ενός τμήματος του χριστιανικού κόσμου που ψάχνει κι αυτό (μαζί μ' αυτόν) να ξαναβρεί τον χαμένο δρόμο της εν Χριστώ ενότητας, κοινωνίας και αγάπης; Και πώς, εξάλλου, μπορούμε να έχουμε (όσοι έχουν) τόσο αντίθετη στάση από αυτήν του Οικουμενικού Πατριαρχείου; Είναι αυτό μητέρα Εκκλησία ή δεν είναι; Ή μήπως η θυγατέρα ενεργεί όπως πολλές σημερινές θυγατέρες που κοντεύουν να μην ξέρουν τί σημαίνει μάνα;

Σωτήρης Γουνελάς

Υάκινθος.