Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΥΣ ΣΚΛΑΒΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ - Γεώργιος Κουρκούτας

Σελίδες Ιστορίας

Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΥΣ ΣΚΛΑΒΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

10 Ιουλίου 1774 : υπογράφεται η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή

Στα τέλη του 18ου αιώνος ο Ελληνισμός παρέμενε υπόδουλος στους Οθωμανούς Τούρκους. Το 1770 είχε αποτύχει μία ακόμη εξέγερση των Ελλήνων (με ρωσική υποκίνηση) εναντίον των Τούρκων : τα Ορλωφικά. Σύντομα όμως αυτή η εικόνα (μιας ακόμη απογοήτευσης) θα άλλαζε ,καθώς θα διαμορφώνονταν νέες συνθήκες οικονομικής αναπτύξεως για τους ραγιάδες : με την πίεση της Ρωσίας θα υπογραφόταν τον Ιούλιο του 1774 η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή που θα άλλαζε άρδην την κατάσταση στην υπόδουλη Ελλάδα. Από τότε είχε διαφανεί το προαιώνιο όνειρο της Ρωσίας να έχει λόγο στα μεσογειακά πράγματα και να παρεμβαίνει στις διαμάχες σε Αιγαίο και Βαλκάνια .Με αυτήν την ερμηνεία γίνεται κατανοητό και αυτά που συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό με την ρωσική παρέμβαση στην Ανατολική Μεσόγειο ,στον Άξονα Συρία-Κύπρος –Αιγαίο-Βαλκάνια .Την ίδια πολιτική ακολούθησε από την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης ως σήμερα ,άσχετα αν διοικείται από Τσάρο ή από Κομμουνιστή ή άλλον ηγέτη.

Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΟΡΛΩΦΙΚΩΝ ΤΟ 1770

Τα Ορλωφικά το 1770 αποτελούν μία μελανή σελίδα στις Ελληνορωσικές σχέσεις και η αποτυχία τους οφείλεται αφ' ενός στην καιροσκοπική πολιτική της τσαρίνας Αικατερίνης και των συνεργατών της αδελφών Ορλώφ και αφ' ετέρου στην επιπολαιότητα των Ελλήνων προυχόντων και ιερωμένων για τους οποίους η έλευση των Ρώσων στη Μάνη φάνταζε ως ενεργοποίηση του "σχεδίου" της Θείας Πρόνοιας, ως απαρχή της εκπλήρωσης προσδοκιών που καλλιεργούνταν από τα χρόνια της κατάκτησης της Πόλης από τους Οθωμανούς. Τέτοιες προφητείες, που την εποχή εκείνη αφορούσαν το "ξανθό γένος" και θεματοποιήθηκαν ως "προφητείες του Αγαθάγγελου", τις διέδιδαν ιδίως κληρικοί και μοναχοί, που συχνά ήταν απόστολοι της Ρωσικής πολιτικής. Οι ανοργάνωτες, χωρίς κατάλληλο εξοπλισμό και χωρίς κεντρική διοίκηση Ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις, φυσικό ήταν να υποστούν πανωλεθρία. Η Πελοπόννησος μάλιστα έγινε για χρόνια θύμα της εγκληματικής επιδρομής Τουρκαλβανών (που μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν οι Οθωμανοί Τούρκοι με την συνδρομή Ελλήνων αγωνιστών ,όπως ο πατέρας του Θ. Κολοκοτρώνη Κωνσταντίνος . )

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΣΥΝΘΗΚΗ

Με γνώμονα τα αμοιβαία οφέλη, οι Έλληνες πλοιοκτήτες φρόντισαν, πολύ πριν από τη συνθήκη του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή (ονομασία βουλγάρικου χωριού) στις 10 Ιουλίου του 1774, να υψώσουν στα πλοία τους τη ρωσική σημαία. Έτσι, οι Έλληνες πλοιοκτήτες εξασφάλιζαν από τους Ρώσους προξένους άδεια επιτηδεύματος και συμμετείχαν πολύ δραστήρια στο εμπόριο της Μαύρης θάλασσας. Κατά αυτόν τον τρόπο επέρχεται απότομη αλλαγή στον προσανατολισμό των Ελλήνων πλοιοκτητών, οι οποίοι μέχρι το πρώτο μισό του 18ου αιώνα προτιμούσαν την γαλλική κυρίως σημαία. Υπό την προστασία λοιπόν της ρωσικής σημαίας, από το 1774, τα ελληνικά πλοία έπλεαν πλέον ελεύθερα στα ρωσικά λιμάνια της Μαύρης θάλασσας, μεταφέροντας από τις αγορές της Νότιας Ρωσίας σιτηρά και άλλα εμπορεύματα στα λιμάνια της Ευρώπης.

Κατά την περίοδο του ρωσοτουρκικού πολέμου 1768-1774, όταν ο ρωσικός στόλος, κάνοντας τον γύρο της Ευρώπης, εμφανίστηκε στην Πελοπόννησο (τα γνωστά γεγονότα, τα Ορλωφικά), στον πορθμό της Χίου, στον Τσεσμέ, ο ρωσικός στόλος εξόντωσε τον τουρκικό και έγινε κυρίαρχος στο Αρχιπέλαγος, ενώ στο βορρά ο ρωσικός στρατός απειλούσε με εισβολή του στις εσωτερικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορία. Έτσι οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να αποδεχτούν ειρηνική διευθέτηση των διαφορών τους και το 1774 υπογράφηκε η ρωσοτουρκική Συνθήκη Ειρήνης του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή. Με την υπογραφή της Συνθήκης κατοχυρώνεται πλέον νομικά το δικαίωμα οι Έλληνες πλοιοκτήτες να υψώνουν στα πλοία τους την ρωσική σημαία. Εκτός αυτού, με τη ρωσοτουρκική Συνθήκη Ειρήνης του 1774, οι Έλληνες απέκτησαν επίσης το δικαίωμα να ναυπηγούν πλοία μεγάλου εκτοπίσματος. Επίσης, για πρώτη φορά, βάσει της προαναφερόμενης Συνθήκης Ειρήνης, αναγνωρίστηκε επίσημα στη Ρωσία το δικαίωμα θρησκευτικής «προστασίας» των Ελλήνων ορθοδόξων χριστιανών.

Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή πήρε το όνομά της από το ομώνυμο βουλγαρικό χωριό, (σήμερα ονομάζεται Kainarca), κοντά στη Σιλιστρία, στο οποίο υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1774, που ήταν το αποτέλεσμα του πρώτου μεγάλου ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-74), στον οποίο η Ρωσία κατέλαβε την Αζοφική, την Κριμαία και τη Βεσσαραβία. Υπό τον κόμητα στρατάρχη Πέτρου Ρουμιάντσωφ, ή Ρουμιαντζώφ, οι Ρώσοι επέδραμαν στη Μολδαβία και νίκησαν τους Οθωμανούς στη Βουλγαρία. Οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να ζητήσουν ειρήνη και στις10/ 21 Ιουλίου 1774 υπογράφτηκε η ομώνυμη Συνθήκη ειρήνης. Με τη συνθήκη αυτή η Ρωσία διαμόρφωσε τη διπλωματική βάση για περαιτέρω επέμβαση στα εσωτερικά της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Η Συνθήκη αυτή συντάχθηκε και υπογράφηκε μέσα σε 6 ημέρες και περιλαμβάνει 28 φανερά και 2 μυστικά άρθρα.

Οι όροι της Συνθήκης

Από πλευράς Ρωσίας προς Οθωμανική αυτοκρατορία:

Η Ρωσία αναγνώρισε την πολιτική ανεξαρτησία των Τατάρων της Κριμαίας, της Βεσσαραβίας και του Κουμπάν καθώς και την θρησκευτική μόνο εξάρτηση αυτών από τον Σουλτάνο με την ιδιότητα του Χαλίφη.

Η Ρωσία επιστρέφει στον Σουλτάνο όλα τα νησιά του Αιγαίου που κατείχε. Συνολικά 18 νησιά, καθώς και την Πελοπόννησο.

Η Ρωσία αποχωρεί από τις Παρίστριες Ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία) που επεστράφησαν μεν στον Σουλτάνο αλλά ετέθησαν σε ειδικό καθεστώς.

Η Ρωσία εξασφάλισε το δικαίωμα να διατηρεί στόλο στον Εύξεινο Πόντο, αποκτώντας το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας των υπό ρωσική σημαία εμπορικών πλοίων σ’ αυτόν, καθώς και του ελεύθερου εμπορίου των Ρώσων υπηκόων στην οθωμανική επικράτεια.

Η Ρωσία επέβαλε το ασαφές δικαίωμα προστασίας των ορθόδοξων χριστιανών υπηκόων της Πύλης από τον Τσάρο.

Από πλευράς Οθωμανικής αυτοκρατορίας προς Ρωσία:

Το Χανάτο της Κριμαίας απέκτησε την ανεξαρτησία του από τον σουλτάνο.

Τα διάφορα Φρούρια επί του Ευξείνου Πόντου (Γενικαλέ, Κερτς, Αζόφ κ.ά.) αποδίδονται στη Ρωσία.

Η Οθωμανική αυτοκρατορία κατοχύρωσε την αυτονομία των ηγεμονιών Μολδαβίας και Βλαχίας και την πολιτική ανεξαρτησία των Τατάρων της Κριμαίας.

Ο Σουλτάνος αναγνώρισε στη Ρωσία το δικαίωμα δημιουργίας ρωσικών προξενείων σε πόλεις της επιλογής της.

ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΦΕΛΗ

Σε ό,τι αφορά στα ελληνικά ενδιαφέροντα, με την υπογραφή της Συνθήκης κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα της χρήσης της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες, όπως και η ναυπήγηση πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος. Χρησιμοποιώντας τη ρωσική σημαία και τη χορήγηση αδείας επιτηδεύματος, σε όσους ύψωναν τη ρωσική σημαία, από τον διοικητή της Οδησσού, ο εμπορικός στόλος των Ελλήνων πλοιοκτητών αναπτύχθηκε θεαματικά. Ακολουθώντας πιστά τα γεωστρατηγικά της ενδιαφέροντα, η Ρωσία ενδιαφερόταν άμεσα για την ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, είτε εξαιτίας της έλλειψης ρωσικών εμπορικών πλοίων για τη μεταφορά εμπορευμάτων είτε εξαιτίας της ναυτικής δεξιότητας των ελληνικών πληρωμάτων. Γενικά οι Έλληνες (στεριανοί και νησιώτες) του ελλαδικού χώρου υποτάσσονταν αθέλητα στους Ρώσους και πολλοί εξ αυτών, μετά την υπογραφή της συνθήκης, εγκαταστάθηκαν στη Ρωσία ιδρύοντας νέους οικισμούς σε εκτάσεις που παραχώρησε η ίδια η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας και ειδικά στους Έλληνες. Αλλά και ένα μεγάλο ρεύμα νησιωτών και πελοποννησίων κατευθύνθηκε στις Μικρασιατικές περιοχές όπου ο ζυγός φαινόταν ελαφρύτερος, καθώς και σε μεγαλύτερα κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως Κωνσταντινούπολη, ή και σε κατεχόμενες περιοχές στην Αυστρία και Ουγγαρία.

Το σημαντικότερο άρθρο της Συνθήκης αυτής για τους Έλληνες ήταν το 7ο κατά το οποίο: «Η Πύλη υπόσχεται να παρέχει συνεχή προστασία στη Χριστιανική Θρησκεία και τις εκκλησίες αυτής».

Οι κάτοικοι των νησιών του Αιγαίου, ύστερα από τη Συνθήκη του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή, με την προστασία της ρωσικής σημαίας, άρχισαν να γίνονται οι μεσίτες στις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Έτσι, ελληνικής πλοιοκτησίας πλοία με ρωσικά ναυλωτήρια έπλεαν από την Κριμαία έως το Γιβραλτάρ. Επίσης, ο εμπορικός στόλος των ελληνικών νησιών πραγματοποίησε αλματώδη ανάπτυξη, χάρη στη μεγάλη αύξηση του εμπορίου δημητριακών από την Ανατολή προς τις δυτικοευρωπαϊκές αγορές.

Εκτός από τα «εξωτερικά» πλεονεκτήματα που διασφάλισε η ρωσοτουρκική Συνθήκη Ειρήνης του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή στους Έλληνες πλοιοκτήτες, μέσα στην ίδια τη Ρωσία εκτοπίζονται σταδιακά από το εμπόριο οι Αγγλογάλλοι και ενισχύονται αισθητά οι θέσεις των Ελλήνων.

Όμως, υπήρχε και κίνδυνος. Γι' αυτό ο γενικός επίτροπος της Ανώτατης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας - αναφέρει ο ιστορικός Γεώργιος Ζωίδης - στις 8 Σεπτέμβρη του 1820 σε εγκύκλιό του επισήμανε το μεγάλο κίνδυνο που διέτρεχε ο ελληνικός εμπορικός στόλος από την Αγγλία και κάλεσε τους πλοιάρχους να επαγρυπνούν για να αποτρέψουν τη θανάσιμη απειλή. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες και έμποροι, χάρη στην προστασία των ρωσικών αρχών, άρχισαν να μεταφέρουν τον κύριο όγκο των ρωσικών εμπορευμάτων.

ΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΟΥ 1821

Με την ρωσική προστασία και την εκτέλεση τέτοιου ύψους μεταφορών, αναπτύσσεται αλματωδώς ο ελληνικός στόλος. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες και έμποροι αρχίζουν να θησαυρίζουν, δημιουργώντας κολοσσιαίες περιουσίες. Ιδιαίτερα θησαύρισαν οι πλοιοκτήτες των νησιών του Αιγαίου Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά. Βάσει του άρθρου 17 της ρωσοτουρκικής Συνθήκης Ειρήνης του Κιουτσούκ - Καϊναρτζή, στα νησιά του Αιγαίου παραχωρήθηκαν σημαντικά πολιτικά και οικονομικά προνόμια. Εκτός από τα αναφερόμενα πλεονεκτήματα, υπήρξε και μια άλλη θετική επίπτωση της ανάρτησης ρωσικής σημαίας στα ελληνικά πλοία. Τα πλοία που περνούσαν τα Στενά δε μετέφεραν μόνον εμπορεύματα. Τα τακτικά εμπορικά δρομολόγια των ελληνικών πλοίων με ρωσική σημαία παρείχαν στους Έλληνες της Οδησσού τη δυνατότητα να διατηρούν μόνιμη σύνδεση με τους συγγενείς και φίλους τους στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και, το σπουδαιότερο, μπορούσαν έτσι να παράσχουν κάθε είδους ηθική και υλική βοήθεια στον αγώνα του ελληνικού λαού για ελευθερία και ανεξαρτησία. Συνεπώς, η ρωσοτουρκική Συνθήκη Ειρήνης του 1774 έπαιξε σημαντικό ρόλο στη νικηφόρα έκβαση της Επανάστασης του 1821.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ : Γεώργιος Διον. Κουρκούτας