Συνέντευξη του π. Βασιλείου Θερμού για ψυχολογία και πίστη

Συζήτηση  

του Πρωτοπρεσβυτέρου 

π. Βασιλείου Θερμού 

σε αλβανό ελληνομαθή θεολόγο, μεταφράσθηκε στα αλβανικά και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Ορθόδοξης Εκκλησίας Ngjallja στο τεύχος Μαϊου 2011.

-Πέστε μας κάτι για τον εαυτό σας.

Είμαι ιερέας και ψυχίατρος παιδιών και εφήβων, εργαζόμενος στην Αθήνα. Έχω ασχοληθή με τη θεολογία και τη σχέση της με τις ψυχολογικές επιστήμες, μέσω ομιλιών και συγγραφής βιβλίων. Ορισμένα βιβλία και άρθρα μου έχουν μεταφρασθή στα αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά, ρουμανικά. Με απασχολεί έντονα να αποκτήσει η θεολογία της Εκκλησίας μας ζωντάνεια στο σήμερα και να κάνει διάλογο με τα σύγχρονα ρεύματα ιδεών ώστε να μιλά στην καρδιά του σημερινού ταλαιπωρημένου ανθρώπου.

-Τι σάς έχει μείνει από την Αλβανία σε αυτά τα 10 χρόνια που έρχεστε;

Στη χώρα σας έρχομαι από το 2001 μετά από παράκληση του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου κ. Αναστασίου, τον οποίο είχα την τιμή και τη χαρά να γνωρίζω από πολλά χρόνια. Θέλησα να προσφέρω και εγώ κάτι ελάχιστο στην τόσο σπουδαία προσπάθεια που επιτελείται από αυτόν και τους συνεργάτες του ώστε να αναστηθή η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας. Πρόκειται για ένα έργο που θαυμάζουμε, δοξολογούμε τον Θεό γι’ αυτό και προσευχόμαστε για την πορεία του.

Η επίσκεψη μου γίνεται μια φορά κάθε χρόνο για μία εβδομάδα. Στο διάστημα αυτό έχω την ευκαιρία να κάνω μαθήματα σε όλες τις τάξεις της Θεολογικής Ακαδημίας, καθώς και να έχω μια συνάντηση με φοιτητές στα Τίρανα. Οι εντυπώσεις μου είναι πολύ θετικές: βρίσκω ζωντανή πίστη, διάθεση για μάθηση, ζήλο και προθυμία, υπαρξιακές αναζητήσεις. Καθώς περνά ο χρόνος όλο και περισσότεροι εργάτες της Εκκλησίας προστίθενται στον θεϊκό «αμπελώνα». Ευχόμαστε η καρποφορία να είναι πλούσια.

Το γεγονός ότι όλα στην Εκκλησία σας ξεκινούν σχεδόν από το μηδέν, κρύβει κινδύνους αλλά και ευκαιρίες. Μπορείτε δηλαδή να πάρετε ό,τι καλό βλέπετε στους άλλους ορθοδόξους και να αποφύγετε ό,τι ελάττωμα παρατηρείτε. Είναι ιστορικές οι στιγμές: καθώς λείπει από τις νέες γενιές η εμπειρία της ντόπιας εκκλησιαστικής παράδοσης έχετε σεις οι ίδιοι την ευκαιρία να δημιουργήσετε παράδοση για τους επόμενους. Μεγάλη ευθύνη!

-Πώς συμβιβάζεται η ψυχολογία με την πίστη; Στη χώρα μας και τα δύο βρίσκονται στην αρχή μιας εξέλιξης.

Στο παρελθόν έγιναν μεγάλες «μάχες» μεταξύ θρησκείας και επιστήμης. Ο ιστορικός υλισμός ιδιαίτερα νόμισε ότι με την επιστήμη θα νικήσει οριστικά τη θρησκεία. Σήμερα ξέρουμε ότι απέτυχε. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς αφού επιστήμη και θρησκεία απαντούν σε διαφορετικά ερωτήματα για τον άνθρωπο και έτσι δεν συγκρούονται. Η επιστήμη απαντά στο ερώτημα πώς λειτουργεί ο άνθρωπος, ενώ η θρησκεία απαντά στο ερώτημα γιατί δημιουργήθηκε και ποιός είναι ο σκοπός του.

Ως προς το θέμα που υπηρετώ, η επιστήμη είναι αυτή πού έχει τόν κύριο λόγο για τις ψυχικές λειτουργίες και γιά τίς ψυχικές παθήσεις. Η πίστη μας είναι αυτή που μάς πληροφορεί ότι σκοπός της ζωής μας είναι η αγιότητα και η ένωση με τον Θεό. Επομένως, οι χριστιανοί δεχόμαστε τά συμπεράσματα καί τίς μεθόδους της επιστήμης, αλλά ταυτόχρονα υπενθυμίζουμε στούς επιστήμονες ότι είναι αδύνατο ο άνθρωπος να ικανοποιηθή με την ανθρώπινη γνώση μόνο.

Οι ψυχικές παθήσεις δέν είναι αποκλειστικά ιατρικό πρόβλημα. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες πού συμμετέχουν στήν αιτιολογία των ψυχικών παθήσεων (κοινωνικοί, διαπροσωπικοί, υπαρξιακοί κ.ά.). Αρα, γιά τήν αντιμετώπισή τους χρειάζεται μιά συνεργασία της ψυχιατρικής μέ άλλους χώρους.

Γιά παράδειγμα, ο σύγχρονος τρόπος ζωής μπορεί νά βαρύνει ψυχολογικά τον άνθρωπο, επομένως χρειάζονται ακόμη καί κοινωνικές τροποποιήσεις γιά νά έχουμε μιά κοινωνία πού παράγει υγεία αντί γιά αρρώστια. Τό υπαρξιακό κενό του ανθρώπου επίσης, όπως καί η ενοχή που δεν αντιμετωπίσθηκε με μετάνοια, μπορούν νά προκαλέσουν ψυχικές διαταραχές. Ακόμη και οι πνευματικοί παράγοντες επηρεάζουν την ψυχική υγεία: αν ο άνθρωπος δέν έχει σχέση μέ τόν Θεό ή αν έχει κακή, νοσηρή, καταστροφική σχέση μαζί Του, μπορεί να πάθει ψυχικά προβλήματα. Αν έχει ωραία και υγιή σχέση μέ τόν Θεό, δηλαδή σχέση αγάπης, ο άνθρωπος γίνεται ψυχικά υγιέστερος.

Τό γεγονός ότι η επιστήμη δέν είναι παντοδύναμη δέν σημαίνει πώς πρέπει νά τήν απορρίψουμε. Πρέπει νά τή βοηθήσουμε νά δει τά όριά της, αναγνωρίζοντας τά θετικά της.  Η λύση βρίσκεται σέ αυτό πού πρότεινε ο Μέγας Βασίλειος τόν 4ο αἰώνα: νά εξετάζουμε ποιοί από τούς μορφωμένους του κόσμου λένε ορθά καί μόνο αυτά νά αποδεχόμαστε. Ο Μέγας Βασίλειος είχε σπουδάσει όλες τίς επιστήμες καί πίστευε πολύ στίς δυνατότητες τῆς Ιατρικής, ενώ ταυτόχρονα έβλεπε πάντα καί τήν πνευματική προέκταση των πραγμάτων. Επίσης, ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, πού καί αυτός σπούδασε στήν Αθήνα, εκτιμούσε πολύ τήν επιστήμη καί τή λογική του ανθρώπου. Πάντα, όμως, υπεδείκνυε ότι υπάρχει μιά πραγματικότητα πέρα από τή λογική.

-Ποια η διαφορά της θεραπείας που προσφέρουν η Εκκλησία και η ψυχιατρική;

Γιά άλλα πράγματα προορίζεται η ψυχιατρική καί γιά άλλα η πνευματική ζωή της Εκκλησίας. Η ψυχιατρική ενδιαφέρεται για τήν αντιμετώπιση των συμπτωμάτων καί τή θεραπεία από τή νόσο, ενώ η Εκκλησία ασχολείται με τήν πνευματική μεταμόρφωση καί τήν αγιότητα. Οι δρόμοι τους είναι διαφορετικοί, αλλά επειδή υπηρετούν τόν ίδιο άνθρωπο χρειάζεται νά μάθουν νά συνεργάζονται.

΄Ολοι έχουμε ανάγκη τη θεραπεία από τα πάθη μας την οποία προσφέρει η Εκκλησία με τα μυστήρια και την άσκηση και την προσευχή. Κάποιοι από εμάς είναι πιθανό να χρειαστούν για κάποιο διάστημα και τις θεραπείες που προσφέρει η επιστήμη, όπως τα φάρμακα και την ψυχοθεραπεία.

-Τι έχουν περισσότερο ανάγκη οι νέοι που αναπτύσσονται μέσα σε μια τεχνολογική εποχή;

Οι νέοι μας σήμερα, όχι μόνο αναπτύσσονται μέσα σε μια τεχνολογική εποχή, αλλά ζουν μέσα στην κοινωνία του θεάματος και την κοινωνία της κατανάλωσης. Κοινωνία του θεάματος σημαίνει αιχμαλωσία της όρασής μας από τήν εικόνα, προκειμένου νά εξυπηρετηθει ένας άλλος σκοπός, πού είναι ο οικονομικός. Τώρα όλοι οι χώροι της κοινωνικής ζωής (πολιτική, τέχνη, αθλητισμός, διασκέδαση κ.ά.) είναι δούλοι της οικονομίας. Κοινωνία της κατανάλωσης σημαίνει ότι γίνεται συστηματική προσπάθεια να πιστέψουμε ότι έχουμε ανάγκες όχι αληθινές, τεχνητές, ώστε να καταναλώνουμε όσο το δυνατόν περισσότερα. Αυτός ο υπερκαταναλωτισμός φέρνει και τις εξαρτήσεις (εθισμούς) από αγορές, από το διαδίκτυο, από τυχερά παιγνίδια, από ουσίες και άλλα.

Έτσι λοιπόν πρέπει νά ξυπνήσουμε από τήν νάρκη στήν οποία η απόλαυση μπορεί νά μᾶς βυθίσει. Πρέπει οι χριστιανοί να αντιληφθούμε τον παραλογισμό στον ὁποίο ὁδηγεῖ η σημερινή υπερβολή της εικόνας και της κατανάλωσης. Έτσι θα βοηθήσουν ολόκληρη την κοινωνία να αντιληφθή τό παράλογο: οτι όσο προοδεύει η εξωτερική ανεξαρτησία του ανθρώπου από τυραννίες κάθε είδους, τόσο περισσότερο κατασκευάζουμε τρόπους να δεσμεύσουμε την εσωτερική ψυχική ελευθερία μας και να γίνουμε δούλοι στα πάθη μας. Χύνουμε το αίμα μας για την ελευθερία και μετά τη θυσιάζουμε με τη θέληση μας!

-Πώς θα βγούμε από αυτή τη παγκόσμια κρίση;

Όσοι δεν περιορίζονται να βλέπουν την επιφάνεια είχαν διακρίνει από καιρό τα δυσάρεστα νέα. Η παγκόσμια κρίση άρχισε ως ηθική σύγχυση και απώλεια αξιών, για να καταλήξει τώρα σε οικονομική κρίση, όπως ήταν φυσικό. Όπως είδαμε προηγουμένως, ο συγχρονος δυτικός πολιτισμός πάσχει από σοβαρές πνευματικές αρρώστιες.

Εδώ χρειάζεται προσοχή. Οι κοινωνίες που μόλις πρόσφατα άρχισαν να αναπτύσσονται κινδυνεύουν να μη διακρίνουν τα πνευματικά αίτια της κρίσης. Καθώς είναι απορροφημένες να ανεβάσουν το βιοτικό επίπεδο το οποίο στερήθηκαν τόσα χρόνια, νομίζουν ότι στον πλούσιο κόσμο επικρατεί παράδεισος. Έτσι μπορεί να οδηγηθούν σε τυφλή μίμηση του δυτικού τρόπου ζωής, κάτι που θα τις διαβρώσει και θα τις καταστρέψει. Βέβαια χρειάζεται να δουλέψουμε (τίμια και σκληρά) για να βοηθήσουμε τις οικογένειές μας και την χώρα μας, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πίστη στον Θεό είναι ανάγκη να καλύπτει και να αγιάζει όλες τις πλευρές της ζωής μας.

Τελικά υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι να χάσεις τον Θεό: ή να Τον αρνηθής επίσημα και να Τον καταδιώξεις, ή να τον ξεχάσεις βυθισμένος μέσα στις απολαύσεις και στο συμφέρον. Και τα δύο είναι τραγικά. Ο Χριστός όμως, πού ήλθε και έπαθε για μας, από την αγάπη Του, περιμένει να μας χαρίσει τον πλούτο της θεότητος Του.