«Η Τιμή του Αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας άγιος ταξιδεύει.»

 Τίτλος έκθεσης | «Η Τιμή του Αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας άγιος ταξιδεύει.»                                                                                                                                                                        

Διάρκεια | 19.10.2013 –19.1.2014                                                                              
Εγκαίνια εκθεσης | 23.10.2013, 13.00                                                                
Επιμέλεια έκθεσης | Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Νίκος Μπονόβας  

Mε την περιοδική έκθεση «Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας άγιος ταξιδεύει» το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη και τον Δήμο Μόρφου της Κύπρου, συμμετέχει στις εκδηλώσεις της 4ης Biennale Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο δράσης πέντε μεγάλων μουσείων της πόλης, γνωστής ως  «Κίνηση 5Μ». Η έκθεση για πρώτη φορά διερευνά και παρουσιάζει την ευρεία διάδοση της τιμής του αγίου Μάμαντος από τους πρώτους χριστιανικούς μέχρι τους νεότερους χρόνους. Μια τιμή που παραμένει ζωντανή σε διαφορετικούς λαούς της Μεσογείου, ως ένα δίκτυο επικοινωνίας, θρησκευτικών και πολιτιστικών επαφών στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε επτά ενότητες και έντεκα υποενότητες. Αρχικά δίνεται το στίγμα της ταυτότητας του αγίου, που μαρτύρησε στην Καισάρεια της Μ. Ασίας στα χρόνια του Αυρηλιανού (270-275 μ.Χ.) και γίνεται αναφορά στην καταγωγή του εικονογραφικού τύπου του αγίου ως έφηβου βοσκού. Επιπλέον, παρουσιάζονται στοιχεία για την «προϊστορία» του αγίου Μάμαντος, τη σχέση του με την πανάρχαια παράδοση της Μητέρας των θεών και την άρρενα μορφή της θεάς Μα, τους συμβολισμούς των ζώων στις απεικονίσεις του αγίου στη βυζαντινή τέχνη με έμφαση στο ελάφι και το λιοντάρι, και των αντικειμένων που κρατά, όπως η ράβδος.

Το κύριο μέρος της έκθεσης επικεντρώνεται στη διάδοση της τιμής του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο, την Κωνσταντινούπολη, την ανατολική Μεσόγειο και την Ελλάδα. Παρουσιάζονται τα κύρια χαρακτηριστικά της τιμής του αγίου στην Ανατολή με έμφαση στην Καισάρεια και την Κωνσταντινούπολη, καθώς και η τιμή του αγίου Μάμαντος στην Κύπρο και το μεγάλο προσκύνημα της Μόρφου αντίστοιχα.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη σχέση του αγίου με τον πολιούχο άγιο της Θεσσαλονίκης Δημήτριο και τις συνακόλουθες πολιτιστικές επαφές  Ελλάδας – Κύπρου, καθώς οι δύο άγιοι λατρεύονται και συναπεικονίζονται ως ιαματικοί και μυροβλύτες. Παρουσιάζεται, επίσης, η διάδοση της τιμής του αγίου στον ελλαδικό χώρο, μέσα από τη συστηματική καταγραφή τοπωνυμίων, οικισμών, ναών, απεικονίσεών του κυρίως σε τοιχογραφίες και φορητές εικόνες. Τέλος, η έκθεση κλείνει ανιχνεύοντας την παράλληλη διάδοση της τιμής του αγίου στη δυτική Μεσόγειο. Με κέντρο τον καθεδρικό ναό στην πόλη Langres στη Γαλλία, όπου φυλάσσεται τμήμα της κάρας του αγίου, λάφυρο των Σταυροφόρων μετά την άλωσή της Κωνσταντινούπολης το 1204, αναπτύσσεται ένα δίκτυο τόπων και ναών αφιερωμένων στον άγιο στην Ιταλία,  Γαλλία, Ισπανία και Πορτογαλία.

Τα εκθέματα, τα οποία συναποτελούν ένα επιβλητικό και πολύμορφο σύνολο από τους πρώτους χριστιανικούς (6ο αι.) έως τους όψιμους μεταβυζαντινούς χρόνους (19ο αι.), προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, δημόσια μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, εφορείες αρχαιοτήτων της Ελλάδας, καθώς και μουσεία και ναούς της Κύπρου. Ορισμένα από αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο επιστημονικό και ευρύ κοινό.

Η έκθεση  «Η Τιμή του Αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας άγιος ταξιδεύει» του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού εντάσσεται στο πλαίσιο του κεντρικού προγράμματος της 4ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.

Η έκθεση δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί χωρίς τη σημαντική συνεργασία των εξής φορέων:

Ιερά Μητρόπολις Μόρφου, Κύπρος
Δήμος Μόρφου, Κύπρος
Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Ιστορικό Αρχείο Τράπεζας Κύπρου 
Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων
Υπουργείο Εθνικής Άμυνας της Ελλάδος
Πρεσβεία της Ελλάδος στην Κύπρο, Λευκωσία   
Ιερά Μητρόπολις Λεμεσού, Κύπρος
Ιερά Μητρόπολις Κύκκου και Τηλλυρίας, Κύπρος
Ιερά Μητρόπολις Ταμασού και Ορεινής, Κύπρος
Μουσείο Ιεράς Μονής Κύκκου, Κύπρος  
Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, Βυζαντινό Μουσείο και Πινακοθήκη, Λευκωσία
Υπουργείο Συγκοινωνιών & Έργων, Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, Λευκωσία
Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος
Ιερά Μονή Διονυσίου, Άγιον Όρος
Ιερά Μητρόπολη Κασσανδρείας, Χαλκιδική
Κέντρο Έρευνας Βυζαντινής & Μεταβυζαντινής Τέχνης Ακαδημίας Αθηνών
Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα
1η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αθήνα
2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αθήνα
3η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Χίος
4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Ρόδος
5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Σπάρτη
8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Ιωάννινα
10η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Πολύγυρος
13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Ηράκλειο
16η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Καστοριά
19η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Τρίκαλα
23η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Χαλκίδα
26η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Καλαμάτα
28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Ρέθυμνο, Χανιά
Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Αρχαιολογικών Συλλογών
Αγιορειτική Εστία, Θεσσαλονίκη 
Βιβλιοθήκη Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη
Συλλογή Γεωργίου Τσολοζίδη
Συλλογή Αρσέν & Ρουπέν Καλφαγιάν
Museo Correr
Yale University Art Gallery
Ville d' Auxerre
Direction de la Culture, Service de l' Inventaire, Région Champagne-Ardenne
Agence photographique, Réunion des Musées Nationaux
Picture Library, National Gallery London 

Δείτε την πρόσκληση των εγκαινίων εδώ...

*******************************************************

Ὁμιλία τῆς Α.Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου κατὰ τὴν ἐπίσκεψιν αὐτοῦ εἰς τὸ Βυζαντινὸν Μουσεῖον Θεσσαλονίκης (23 Ὀκτωβρίου 2013)

Ἱερώτατε καὶ φίλτατε ἐν Χριστῷ ἀδελφέ, Μητροπολῖτα Θεσσαλονίκης κύριε Ἄνθιμε,
Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Μόρφου κύριε Νεόφυτε,
Ἱερώτατοι καὶ Θεοφιλέστατοι ἅγιοι ἀδελφοί,
Ἐλλογιμωτάτη κυρία Ἀγαθονίκη Τσιλιπάκου,
Τέκνα ἡμῶν ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Ἡ τιμὴ τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ ἐκφραζομένη διὰ τῶν λατρευτικῶν ἐκδηλώσεων τῶν πιστῶν καὶ ἀποτυπουμένη εἰς τοιχογραφίας, ἱερὰς εἰκόνας, ἱερὰ σκεύη καὶ ἀντικείμενα μικροτεχνίας, ἐνίοτε δὲ καὶ εἰς χρηστικὰ ἀντικείμενα, ὡς αἱ σφραγῖδες, ἀποτελεῖ ἀναμφιβόλως τὴν ἀδιάψευστον ἐπιβεβαίωσιν τῆς ρήσεως τοῦ ψαλμῳδοῦ Δαβὶδ ὅτι, «τοῖς ἁγίοις τοῖς ἐν τῇ γῇ αὐτοῦ ἐθαυμάστωσεν ὁ Κύριος» (Ψαλμ. ιε΄, 3). Διότι, δὲν δύναται ἄλλως νὰ ἑρμηνευθῇ τὸ γεγονός, ὅτι εἷς νεαρὸς καὶ ἀσήμαντος κατὰ κόσμον βοσκὸς ἀπὸ τὴν Γάγγραν τῆς Παφλαγονίας, ὁ ὁποῖος ἐμαρτύρησε διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν περὶ τὸ τέλος τοῦ τρίτου αἰῶνος εἰς τὴν Καισάρειαν τῆς Καππαδοκίας, ὡς τυγχάνει ὁ ἅγιος Μάμας, τιμᾶται ἐπὶ δεκαεπτὰ αἰῶνας ὑπὸ τῶν πιστῶν εἰς ἅπασαν τὴν Μεσόγειον καὶ γεραίρεται εἰς Ἀνατολὴν καὶ Δύσιν. Οὔτε βεβαίως δύναται νὰ ἑρμηνευθῇ δι᾽ ἑτέρου τρόπου ἡ ἑνιαία λατρευτικὴ παράδοσις τῆς μνήμης τοῦ ἁγίου, ἡ ὁποία ἐπεκράτησεν ἀπὸ τῆς Καππαδοκίας μέχρι τῆς Ἱσπανίας καὶ ἀπὸ τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τῆς Κύπρου ἐπὶ αἰῶνας.

Καὶ ἐὰν τὰ κουτρούβια τοῦ μύρου τοῦ πολιούχου τῆς μεγαλωνύμου Θεσσαλονίκης ἁγίου ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Δημητρίου τοῦ Μυροβλύτου μετεφέροντο διὰ τῶν προσκυνητῶν, τῶν περιηγητῶν καὶ τῶν ἐμπορευομένων εἰς Βορρᾶν καὶ Νότον, εἰς Ἑώας καὶ Δυσμάς, ὡς μαρτυρεῖ ἡ μέχρι σήμερον παρουσία αὐτῶν εἰς μεγάλας συλλογὰς καὶ Μουσεῖα ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου, μεταφέροντα συγχρόνως τὴν φήμην καὶ τὰ θαύματα τοῦ πανευφήμου μάρτυρος ἁγίου Δημητρίου τοῦ Θεσσαλονικέως εἰς σύμπασαν τὴν οἰκουμένην καὶ καθιστῶντα αὐτὸν προσφιλέστατον τοῖς πᾶσιν, ἡ φήμη τοῦ ἑτέρου μυροβλύτου, τοῦ ἀκρίτου ἁγίου Μάμαντος, ὡς ἐπιτυχῶς ἐχαρακτήρισαν αὐτὸν οἱ διοργανωταὶ τῆς ἐγκαινιαζομένης Ἐκθέσεως, δὲν ὑστέρησε κατὰ πολὺ τούτου, ἀλλ᾽ ἐταξίδευσε καὶ αὕτη εἰς διαφόρους λαούς, οἱ ὁποῖοι ἀπέδειξαν τὴν ἀγάπην καὶ τὸν σεβασμὸν αὐτῶν πρὸς τὸν θαυματουργὸν ἅγιον διὰ τοῦ πλήθους τῶν ἀπεικονίσεων αὐτοῦ καὶ διὰ τῆς διατηρήσεως τῆς τιμῆς καὶ τῆς μνήμης αὐτοῦ ἀπὸ τῆς πρωτοβυζαντινῆς ἐποχῆς μέχρι τῆς σήμερον.

Ὅθεν, μετὰ πολλῆς εὐχαριστήσεως χαιρετίζομεν τὴν ἐμπνευσμένην καὶ ὡραίαν πρωτοβουλίαν τοῦ Μουσείου Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ τῆς Θεσσαλονίκης καὶ τῆς Διευθυντρίας αὐτοῦ, κυρίας Ἀγαθονίκης Τσιλιπάκου, ὅπως διοργανώσῃ, ἐν συνεργασίᾳ μετὰ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Μόρφου καὶ τοῦ Δήμου Μόρφου τῆς Κύπρου, Ἔκθεσιν μὲ τίτλον, «Ἡ τιμὴ τοῦ ἁγίου Μάμαντος στὴ Μεσόγειο. Ἕνας ἀκρίτας ἅγιος ταξιδεύει», καὶ παρουσιάσῃ τὰ συγκεντρωθέντα ἐκ πολλῶν συλλογῶν καὶ Μουσείων ἐκθέματα ἐν τῇ πόλει τοῦ ἁγίου Δημητρίου κατὰ τὰς ἡμέρας τῶν πρὸς τιμὴν αὐτοῦ ἑορτασμῶν.

Εὐχαριστοῦμεν δὲ ἀπὸ καρδίας τόσον τὴν Διευθύντριαν τοῦ Μουσείου Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ, ὅσον καὶ τὸν Ἱερώτατον Ἀδελφὸν Μητροπολίτην Μόρφου κύριον Νεόφυτον, διὰ τὴν ἀπευθυνθεῖσαν εἰς τὴν ἡμετέραν Μετριότητα πρόσκλησιν ὅπως ἐγκαινιάσωμεν τὴν ἔκθεσιν ταύτην, ἡ ὁποία συνδέει μέσῳ τῶν ἐκτιθεμένων ἀντικειμένων, οὐχὶ μόνον τοὺς δύο μυροβλύτας ἁγίους, ἀλλὰ καὶ τὴν Θεσσαλονίκην μὲ τὴν πόλιν τῆς Μόρφου καὶ τὰς δύο αὐτὰς πόλεις μὲ πολλὰς πόλεις τῆς Μεσογείου, εἰς τὰς ὁποίας ἑορτάζεται καὶ τιμᾶται ὁ ἅγιος Μάμας, θὰ καταστήσῃ δὲ ἔτι πλέον γνωστὸν τὸν προσφιλέστατον μάρτυρα τοῦ Κυρίου καὶ λαοφιλέστατον ἅγιον καὶ θὰ παρακινήσῃ καὶ ἑτέρους εἰς τὴν τιμὴν καὶ τὴν λατρείαν αὐτοῦ.

Συγχαίρομεν ἀπὸ καρδίας τοὺς ἐμπνευστὰς τῆς Ἐκθέσεως ταύτης καὶ τοὺς παντοιοτρόπως ἐργασαμένους καὶ συμβαλόντας εἰς τὴν διοργάνωσιν καὶ πραγματοποίησιν αὐτῆς. Μεταφέρομεν δὲ πρὸς πάντας τοὺς παρισταμένους τὴν εὐλογίαν τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ εὐχόμεθα, τῇ πρεσβείᾳ καὶ μεσιτείᾳ τοῦ καὶ διὰ τῆς Ἐκθέσεως ταύτης τιμωμένου ἁγίου Μάμαντος, πᾶσαν ἐπιτυχίαν εἰς αὐτήν.

Πηγή: Εκκλησία Κύπρου