Βίοι Παράλληλοι - Ἐ. Χ. Οἰκονομάκος

Βίοι Παράλληλοι

     Ὁ μακαριστός Μητροπολίτης Ἀττικῆς καί Μεγαρίδος κυρός Νικόδημος κατά τόν 40ετή διωγμό του δέχτηκε πολλές ἐπικρίσεις ἐκ μέρους τῶν διωκτῶν του. Συνήθης σέ ἀνάλογες περιπτώσεις εἶναι ἡ διασπορά πικρῶν σχολίων, πού τάχα προέρχονται ἀπό ἐγνωσμένες αὐθεντίες (στήν πραγματικότητα ἀπό χαλκεῖα προπαγάνδας) καί ἀποτιμοῦν ὡς ἠθικά λιποβαρῆ τόν ψυχικό κόσμο τοῦ θύματος. Στόχος ἡ μετάθεση στό πρόσωπό του τῶν εὐθυνῶν τῶν θυτῶν καί ἡ δικαίωσή τους στά μάτια τοῦ κόσμου. Ἔτσι, ὁ Ἐπίσκοπός μας δέχτηκε τή μομφή τῆς «ἔμμονης ἀντιεκκλησιαστικῆς νοοτροπίας», διότι … δέν ἀκολούθησε τό παράδειγμα τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, πού παραιτήθηκε ἀπό τό θρόνο του, «γιά τήν εἰρήνη τῆς Ἐκκλησίας», ὅταν ἡ κανονικότητα τῆς ἀνάρρησής του στό θρόνο του ἀμφισβητήθηκε. Εἶναι γνωστές ἀπό ἄλλες στῆλες τοῦ περιοδικοῦ μας οἱ ἄδικες συνοδικές ἐνέργειες σέ βάρος τοῦ μακαριστοῦ Νικοδήμου. Τίθεται, λοιπόν, τό κρίσιμο ἐρώτημα ἄν τά δεδομένα τῆς δίωξής του μποροῦν νά παραλληλισθοῦν μέ τά ἀφορῶντα τόν μεγάλο Ἅγιο Ἱεράρχη γεγονότα. Ἕνα βλέμμα στήν ἐκκλησιαστική ἱστορία θά ἦταν διαφωτιστικό. 

     Στήν περίοδο πού ἀκολούθησε τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Νίκαιας, τά θεολογικά ἐρείσματα γιά τήν καταδίκη τοῦ Ἀρειανισμοῦ εἶχαν τεθεῖ, στήν πράξη ὅμως ἡ αἵρεση κυριαρχοῦσε καί εἶχε ἁλώσει τήν κρατική διοίκηση στό ἀνατολικό τμῆμα τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ὁ Αὐτοκράτορας Οὐάλης ἦταν Ἀρειανός. Στήριζε τούς ὁμοδόξους του καί δίωκε ὅσους κληρικούς καί λαϊκούς ἀντιστέκονταν. Ὁ ὀρθόδοξος λαός καταπιεζόταν. Οἱ μεγάλοι ἀνατολικοί Πατέρες ἐκείνης τῆς περιόδου ἀποτελοῦσαν πυρῆνες σθεναρῆς ἀντίστασης, ἦταν ὅμως ὑπό διωγμό ἀπό τό ἐκκλησιαστικο-κρατικό status quo, ἐξόριστοι, ἀποκομμένοι ἀπό τά ποίμνιά τους. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἦταν μεταξύ αὐτῶν. Ἐκ χαρακτῆρος λάτρης τῆς ἐρημικῆς ζωῆς, ἀπεχθανόταν τήν τριβή μέ τόν κόσμο, τά διοικητικά καθήκοντα καί τίς διαμάχες. Ἀπό τό ἐρημητήριό του, ἐν τούτοις, μέ τά σοφά πύρινα κείμενά του στήριζε τούς ὀρθόδοξους Ἱεράρχες καί τό λαό, ὅσους εἶχαν μείνει πιστοί στήν Ὀρθοδοξία. Ὁ Οὐάλης σκοτώθηκε σέ μιά μάχη. Ὁ Γρατιανός, συναυτοκράτοράς του στή Ρώμη, στό δυτικό τμῆμα τῆς Αὐτοκρατορίας, ὅρισε τό Θεοδόσιο, νέο στρατιωτικό ἀπό τήν Ἰσπανία, πού ἦταν Ὀρθόδοξος, διάδοχό του (ὁ Ἀρειανισμός δέν εἶχε μολύνει σέ τόσο βάθος τή Δύση ὅσο τήν Ἀνατολή· ἡ δυτική διοίκηση δέν εἶχε ἁλωθεῖ). Ὁ Θεοδόσιος, πού ἔμεινε γνωστός στήν Ἱστορία ὡς Μέγας, ἐμπερίστατος σέ πολεμικές ἐπιχειρήσεις κατά τῶν Γότθων, ἄργησε νά ἐγκατασταθεῖ στήν Κωνσταντινούπολη. Τό ἀρειανικό κατεστημένο ἐκεῖ δροῦσε ἀνεξέλεγκτο. Οἱ Ὀρθόδοξοι δοκιμάζονταν. Ζήτησαν ἀπό τόν Ἅγιο Γρηγόριο, μᾶλλον τόν πίεσαν, νά πάει κοντά τους. Στίς πιέσεις αὐτές προστέθηκαν καί ἔντονες παραινέσεις συναθλητῶν τοῦ Ἁγίου νά πάει νά πολεμήσει τό «θηρίο» στό ἄντρο του. 

     Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος κάμφθηκε. Ἐπίσκοπος ἤδη, ἔφτασε στήν Πόλη, σάν κομάντος, θά λέγαμε σήμερα, στό προπύργιο τοῦ ἐχθροῦ. Ὁ Πατριάρχης καί ἡ πλειονότητα κλήρου καί λαοῦ ἦταν αἱρετικοί. Ὁ Ἅγιος, γι’ αὐτούς, εἰσπήδησε στήν ἐπικράτειά τους ὡς persona non grata. Τοῦ ἀπαγορεύτηκε ἡ πρόσβαση στούς Ναούς. Λιθοβολήθηκε κατ’ ἐπανάληψη ἀπό πλήθη κληρικῶν, μοναχῶν καί λαϊκῶν. Κινδύνεψε νά δολοφονηθεῖ. Πολέμησε ὅμως τήν πλάνη μέ σοφά, ἔνθεα κηρύγματα σέ χώρους ἰδιωτικούς. Σιγά-σιγά ἐμπέδωσε στό λαό τήν πίστη τῆς Νίκαιας. Ὁ Θεοδόσιος ἀνέβηκε, ἐπί τέλους, στό θρόνο. Οἱ Ἀρειανοί ἔχασαν τά κρατικά ἐρείσματά τους καί συρρικνώθηκαν. Ἄλλοι ἔφυγαν καί ἄλλοι, πού εἶχαν πλανηθεῖ, ἀλλά καί οἱ ἀναπόφευκτοι καιροσκόποι, ἦλθαν στίς τάξεις τῶν Ὀρθοδόξων. Ὁ Ἅγ. Γρηγόριος εἶχε ἐπιτελέσει τό ἔργο του στήν Πόλη. Θέλησε νά ἐπιστρέψει στήν «ἐρημία» του. Ὁ λαός δέν τόν ἄφηνε. Ἀλλά καί γιά τόν Αὐτοκράτορα ἦταν πολύτιμος σύμβουλος καί συνεργάτης. Ὁ Θεοδόσιος ζήτησε ἀπό τόν ἐν ἐνεργείᾳ Πατριάρχη νά ὑπογράψει ὀρθόδοξη ὁμολογία πίστεως, δηλαδή τούς ὅρους τῆς Νίκαιας. Ὁ Πατριάρχης ἀρνήθηκε καί ὁ Θεοδόσιος τόν ἔπαυσε. Ὁ λαός ζητοῦσε ἐπίμονα τήν ἀνάρρηση τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου στήν Πατριαρχία. Ἔτσι ὁ Ἅγιος χωρίς νά τό ἐπιδιώξει καί μέ ἔμφυτη ἀπέχθεια πρός τά διοικητικά καθήκοντα, πιεσθείς, ἔγινε κυρίαρχος Ἐπίσκοπος στή Βασιλεύουσα, χωρίς ὅμως νά δεχθεῖ ἐνθρόνιση, περιμένοντας τό θέμα νά τό τακτοποιήσει Σύνοδος Ἐπισκόπων. Τότε συγκλήθηκε ἡ Β΄ Οἰκουμενική Σύνοδος στήν Κωνσταντινούπολη, πού μεταξύ τῶν πρώτων ἀποφάσεών της ἦταν ἡ ἀναγνώριση καί ἡ ἐνθρόνησή του, πού ἔγινε μέ λιτή τελετή. Ἡ αἵρεση εἶχε ἡττηθεῖ. Ὁ φθόνος ὅμως συχνά εἶναι πιό ἰσχυρός ἀπό τήν αἵρεση! Κάποια μερίδα συνέδρων, πού ἦλθαν καθυστερημένοι, δέν ἔβλεπαν μέ καλό μάτι τήν στήριξη τοῦ Ἁγίου ἀπό τό Παλάτι. Ἀμφισβήτησαν τήν ὀρθότητα τῆς ἀνάρρησής του στό θρόνο μέ αἰτιολογικό ὅτι ἡ χειροτονία του σέ Ἐπίσκοπο εἶχε γίνει γιά τή μικρή Ἐπισκοπή τῶν Σασίμων, στήν Καππαδοκία, ἄσχετα τοῦ ὅτι ποτέ δέν εἶχε ἱερουργήσει ἐκεῖ. Ὁ Ἅγιος τότε, Πρόεδρος ὤν τῆς Συνόδου, παραιτήθηκε ἀπό τήν προεδρία καί τόν θρόνο του ἐκφωνώντας ἕνα μνημειώδη λόγο. Ἀποσύρθηκε στό ἀγαπημένο του ἐρημητήριο στόν Πόντο. Ἀηδιασμένος ἀπό τίς διαμάχες καί τά τερτίπια πολλῶν συνέδρων στίς Συνόδους, ὅταν τόν κάλεσαν, γέροντα πιά, νά λάβει μέρος σέ νέα Σύνοδο ἀρνήθηκε λέγοντας χαρακτηριστικά ὅτι δέν εἶχε δεῖ καμιά Σύνοδο Ἐπισκόπων νά ἔχει καλό τέλος! Συνέβαλε, βέβαια, μέ ἀνθρώπους του ἐκ τοῦ μακρόθεν στίς ἐργασίες της. 

     Ἄν ἀναζητήσουμε στήν Ἱστορία περίπτωση διωγμοῦ Ἁγίου ὑπό συνθῆκες πού ὁμοιάζουν μέ αὐτές τοῦ μακαριστοῦ Νικοδήμου θά σταθοῦμε σέ ἐκείνη τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ὁ μέγας Ἅγιος Ἐπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως καταδικάστηκε σέ καθαίρεση ἀπό τή διαβόητη «ληστρική» σύνοδο τῆς Δρυός, μέ ὑποκίνηση καί πλήρη στήριξη ἀπό τό Παλάτι. Τόσο τό διάτρητο κατηγορητήριο ὅσο καί οἱ ἀπίστευτες μεθοδεύσεις στή συγκρότηση καί τίς διαδικασίες τῆς συνόδου θά χαρακτηρίζονταν, μέ ὅρους σημερινούς, ὡς πρόδρομος μακιαβελισμός. Ἀκραῖος ἐμπαιγμός κάθε κανονικῆς τάξης. Ὁ Ἅγιος οὐδέποτε ἀποδέχθηκε τή «συνοδική» αὐτή καταδίκη του. Τή θεώρησε ἄκυρη καί ἐπεδίωξε τήν ἀνατροπή της, ἔχοντας ἀπέναντί του πανίσχυρες ἐκκλησιαστικο-κρατικές συμμαχίες. Ὁ διωγμός του προκάλεσε μέγα σάλο στήν Ἐκκλησία μέ ἐμπρησμούς Ναῶν ἀκόμα καί φόνους. Καί ἀκόμα, ἡ στάση του αὐτή ἔγινε αἰτία γιά σχίσμα στήν οἰκουμενική Ἐκκλησία, γιατί ὁ Ρώμης Ἰννοκέντιος δέν δέχθηκε τήν ἀπόφαση τῆς Συνόδου καί θεωροῦσε τόν Ἅγιο Ἰωάννη κανονικό ἐπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως, καίτοι ὁ τελευταῖος ἐσύρετο ἄρρωστος στήν ἐξορία, ὅπου καί παρέδωσε τό πνεῦμα, τό δέ θρόνο του εἶχαν καταλάβει ἄλλοι Ἐπίσκοποι σάν νά ἦταν κανονικοί διάδοχοί του. Ἀκόμα δέ ὁ Ρώμης διέκοψε κοινωνία μέ τούς Πατριάρχες τῆς Ἀνατολῆς, οἱ ὁποῖοι, κάτω ἀπό τήν πίεση τοῦ Παλατιοῦ, θεωροῦσαν τόν Ἱερό Χρυσόστομο καθηρημένο. Τό σχίσμα, τό πρῶτο μεταξύ Ἀνατολῆς-Δύσης, ἐπουλώθηκε μετά ἀπό χρόνια καί ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας ἀποκαταστάθηκε σταδιακά, καθώς ἕνα ἕνα τά Πατριαρχεῖα ἔγραφαν στά δίπτυχά τους τόν Ἱερό Πατέρα ὡς Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τοῦ θανάτου του· ἀκύρωσαν, δηλαδή, τήν συνοδική ἀπόφαση τῆς καθαίρεσής του. 

     Κάποιοι ἀνάγουν τή διαφορά στάσης τῶν δύο μεγάλων Ἱεραρχῶν, Ἁγίου Γρηγορίου καί Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, σέ διαφορά χαρακτήρων. Θά ἔλεγα, ὅμως, ὅτι ἡ εἰρήνη καί ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας ἤ ἡ κανονική της τάξη καί καθαρότητα εἶναι θέματα πού δέν μπορεῖ νά παίζονται στό πεδίο τῶν χαρακτήρων τῶν ἐμπλεκομένων Ἁγίων. Νομίζω ὅτι οἱ συνθῆκες εἶναι αὐτές πού καθορίζουν μονοσήμαντα τίς πράξεις τους. Γιά νά γίνω πιό σαφής, ἄς ὑποθέσουμε ὅτι ὁ Ἱερός Χρυσόστομος βίωνε τήν ἀμφισβήτηση κάτω ἀπό τίς συνθῆκες πού τή βίωσε ὁ Ἅγ. Γρηγόριος. Τότε καί αὐτός θά παραιτεῖτο. Ἀντίστοιχα, ἔστω ὅτι ὁ Ἅγιος Γρηγόριος διωκόταν κάτω ἀπό συνθῆκες ὅμοιες μέ ἐκεῖνες τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου. Τότε καί αὐτός θά ὑπερασπιζόταν τή θέση του. Χωρίς… νά ἀλλάξουν χαρακτῆρα! Τά παραδείγματα καί τῶν δύο Ἁγίων Πατέρων χαράχτηκαν στή συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας ὡς πρότυπα πολιτείας, εἰδικά γιά Ἐπισκόπους, καίτοι φαινομενικά ἀντιφάσκουν. 

     Στήν περίπτωσή του, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος εἶχε ὄντως χειροτονηθεῖ ὡς Ἐπίσκοπος Σασίμων, μετά ἀπό πιέσεις τοῦ φίλου του Μεγάλου Βασιλείου. Εἶχε ὅμως τελικά ἀρνηθεῖ νά διαποιμάνει τή μικρή αὐτή Ἐπισκοπή, πού σπαρασσόταν ἀπό ἴντριγκες καί διχόνοιες, ὡς διαφιλονικούμενη ἐπαρχία ἀπό δύο Ἀρχιεπισκοπές. Ἔνιωθε ψυχική ἀδυναμία καί ἀποστροφή νά ἀντιμετωπίσει τέτοια προβλήματα. Ἡ ἄρνησή του πίκρανε τό μεγάλο φίλο του. Στό θρόνο τῆς Κωνσταντινούπολης εἴδαμε πῶς ἀνέβηκε. Ἄν, λοιπόν, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος δέν εἶχε κάνει τή θυσία νά παραιτηθεῖ, ἄλλ’ εἶχε ἐμμείνει στή θέση του (καί εἶχε ἐρείσματα, ἀφοῦ τόν εἶχε ἤδη ἐνθρονίσει μιά μεγάλη Σύνοδος καί μάλιστα χρημάτιζε πρόεδρός της), θά ἔδινε «ἁγιοπατερικό» ἄλλοθι σέ ποικίλες ἐκτροπές, πού στούς μετέπειτα αἰῶνες, καί ἰδίως στίς μέρες μας, ἔχουν γίνει, δυστυχῶς, καθεστώς. Ὅπως, π.χ., στήν περιφρόνηση τῶν μικρῶν ἐπαρχιακῶν ἑδρῶν καί στήν προτίμηση ἀπό ἐπιδόξους Ἐπισκόπους τῶν μεγάλων ἀστικῶν κέντρων· στήν προσχηματική, «κατ’ οἰκονομίαν, πρός κάλυψη ἀνάγκης», ἀνοχή τοῦ μεταθετοῦ τῶν Ἐπισκόπων ἀπό μικρές σέ μεγάλες ἐπαρχίες· στήν ἀνοχή τῆς ἐπέμβασης κοσμικῶν ἀρχόντων πρός στήριξη ποιμεναρχῶν στούς θρόνους τους (ὁ Ἅγιος Γρηγόριος στή φάση ἐκείνη διέθετε τήν πλήρη στήριξη τοῦ Μεγάλου Θεοδοσίου) κτλ. Ἀκόμα, ἡ ἐμμονή του θά κηλίδωνε, ἴσως, τήν ἁγία φήμη του: ὁ διαθρυλούμενος ἔρωτάς του πρός τήν ταπεινή ἀσκητική μόνωση καί προσευχή θά ἔχανε τή δυναμική του ὡς φωτεινό παράδειγμα γιά τό λαό, μιά καί ἡ σπουδαιότητα τοῦ θρόνου θά πρόβαλε τότε ὡς ἰσοδύναμος ἀνταγωνιστικός παράγων γιά τίς ἀποφάσεις του! 

     Ὅσον ἀφορᾶ τόν Ἅγιο Χρυσόστομο, εἴχαμε ρωτήσει τον μακαριστό μας Ἐπίσκοπο: «Δέν θά ἦταν καλύτερα νά εἶχε παραιτηθεῖ καί νά μή γίνει τόσο κακό»; «Κοιτάξτε,», μᾶς εἶχε πεῖ, «ἄν εἶχε παραιτηθεῖ, θά στήριζε μέ τήν ἀνοχή του τήν καθιέρωση τῆς αὐθαιρεσίας καί καταπάτησης νόμων καί κανόνων στίς συνοδικές διεργασίες, ὡς ρουτίνας πού ἀφήνει ἀδιάφορη τή συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας». Με ἄλλα λόγια, ὁ Ἱερός Χρυσόστομος καί οἱ λίγοι συνοδοιπόροι του, καίτοι βίαια ἀποκομμένοι ἀπό τή διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας, ἐξέφραζαν τήν καθολική συνείδησή Της, πού λαχταρᾶ καί ἀγωνίζεται μέχρις αἵματος γιά τήν καθαρότητα καί γνησιότητα τῆς ἀποστολικῆς Της πορείας μέσα στόν κόσμο. 

     Αὐτή ἡ ἀγωνία ἦταν γιά τόν μακαριστό Ἐπίσκοπο πυξίδα στήν πορεία του. Δέν ἦταν ὁ θρόνος πού διεκδικοῦσε, οὔτε τή διακονία του τήν περιόριζε σέ αὐτόν. Ἡ καρδιά του φλεγόταν καί φώναζε ἐνώπιον Θεοῦ καί ἀνθρώπων, ὡς «φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ», πρός τούς συνεπισκόπους του, πού εἶχαν ἁρπάξει καί διαγούμιζαν τήν ἐπαρχία του: «οὐκ ἔξεστί σοι». Καί στό λαό, πού τοῦ εἶχε ἀναθέσει ὁ Θεός νά ποιμάνει, ἀλλά οἱ ἄνθρωποι τοῦ τόν εἶχαν βίαια στερήσει, διατράνωνε: «Ἐγώ δέν σᾶς ἀπαρνοῦμαι, γιά νά βολευτῶ σέ ἄλλες θέσεις καί θρόνους, ἔστω καί περίοπτους»!...

Ἐ. Χ. Οἰκονομάκος          

Πηγή: Ελεύθερη Πληροφόρηση