ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΟΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ - π. Χριστοφόρος Μυτιλήνης

ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ 

ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΟΣ 

ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ  

Ἀρχιμανδρίτου Χριστοφόρου Μυτιλήνη

Ὁμιλία 29.1.2014, στή Π.Ε.Θ. Παραρτήματος Πατρῶν    

Πρωτίστως ὀφείλω νά εὐχαριστήσω τήν πρό­εδρο κ. Δήμητρα Κόρδα-Κωτσάκη καί τό Δ.Σ. τῆς Π.Ε.Θ.τοῦ παραρ­τήματος Πατρῶν γιά τήν εὐκαιρία πού μοῦ ἔδωσε μέ τήν ὁμιλία μου αὐτή νά προσεγγίσω γιά ἄλλη μιά φορά τούς ποταμούς τῆς σοφίας, νά ξεδιψάσω στά ἀθάνατα συγγράμ­ματά τους καί-λίγη ἀπό τή δροσιά τους-, ἕνα ποτήρι δροσεροῦ ὕδατος, νά προ­σφέρω ἀπόψε στήν ἀγάπη σας.

Πανοσιολογιώτατε ἅγιε Πρωτοσύγκελλε,

Σεβαστοί πατέρες,

Ἀξιότιμοι διδάσκαλοι καί θερμουργοί τοῦ Λόγου,

Κυρίες και κύριοι,

Δέν εἶναι ὑπερβολή ἄν ποῦμε ὅτι τά τελευταία χρόνια οἱ μορφές τῶν Τρι­ῶν Ἱεραρχῶν ἔπαψαν νά ἀποτελοῦν πρότυπα ζωῆς, μορφώσεως καί ἀγωγῆς σέ ἐκπαι­δευτικούς καί ἐκπαιδευομένους. Σάν νά μήν ἔφθα­ναν ὅλα αὐτά ἔρχεται καί τό ὑπουργικό ἔγγραφο, τό ὁποῖο ἀπεστάλη τόν περασμένο Ἰανουάριο πρός τούς Διευθυντές Γυμνασίων καί Λυκείων, μέ τό ὁποῖο ἡ ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν χαρακτηρίζεται πλέον ὡς «ἀρ­γία», μέ ἁπλή δυνα­τό­τητα «συμμετοχῆς σέ ἐκκλησιασμό» ἤ «σέ ἑορταστικές ἐκδη­λώ­σεις».

Γιά αὐτό εἶναι ἀπόλυτα δικαιολογημένη ἡ πικρία τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας, τήν ὁποία ἐκφράζει μέ τό ἐμπεριστατωμένο ἔγγραφό της (μέ τήν ὑπ’ ἀριθμ. Πρωτ. 4337/15-10-2013), τό ὁποίο ἀπέστειλε πρός τόν Ὑπουργό Παιδείας γιά τήν μετατροπή τῆς σχολικῆς ἑορτῆς τῆς 30ῆς Ἰανουαρίου ὡς ἡμέρα ἁπλῆς σχολικῆς ἀργίας. Καθίσταται σαφές μέ αὐτό τό ἔγγραφο ὅτι ἐπέρχεται πλήρη ἀλλοίωση τοῦ νοήματος τῆς ἑορτῆς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ὡς προστατῶν τῆς Παιδείας μας. Ἡ ἑορτή αὐτή ἀπό τό «1826 καθιερώνεται ἐπίσημα ὡς ἑορτή τῆς ἑλ­λη­νικῆς καί ἑπτανησιακῆς Παιδείας ἀρχικά γιά νά ἔλθει κατόπιν τό 1843 τό Πανε­πιστήμιο Ἀθηνῶν νά καθιερώσει γιά τό ἐλεύθερο πιά Ἑλληνικό Κράτος τήν ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ὡς γιορτή τῆς Παιδείας!

Ἦταν τότε πού τό νεοσύστατο Ἑλληνικό Κράτος ἔψαχνε πρότυπα καί προ­στά­τες... Ἦταν τότε πού ἀντιλαμβανόταν πολύ ὀρθά ὅτι ὁ Ἑλληνισμός ἔχει μιά συνέχεια πού ξεκινᾶ ἀπό τήν ἀρχαιότητα καί συνεχίζει μέ τίς μεγάλες μορφές τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Αὐτῶν πού ὄχι μόνο προήγαγαν τή γλώσ­σα καί δημιούργησαν γραμματεία ἐφάμιλλη τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς, ἀλλά κατόρ­θω­σαν νά προσλάβουν στά συγγράμματά τους ὅλα τά ἀγαθά τῆς Ἑλληνικῆς Παι­δεί­ας, ἀφοῦ προηγουμένως τήν ἀποκάθαραν ἀπό τήν κατάπτωση τῆς θρησκευ­τικῆς καί ἠθικῆς ζωῆς τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Ἦταν τότε πού μεσα στήν οἰκογέ­νεια ἔκαιγε ἀκοίμητο τό καντήλι -ἔστω κι ἄν τό λάδι ἦταν λιγοστό-καί τό σπίτι μοσχο­μύριζε ἀπό τό θυμίαμα πού ἡ μάνα ἔκαιγε μπρός στά εἰκονίσματα. Ἦταν τότε πού ἡ μικρή πατρίδα μας εἶχε ἱερούς πόθους, ἀνακαινιστικά ὁράματα καί σχεδια­σμούς»1.

Τότε...!! Τώρα; Τώρα ἡ φύτρα τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους, ἡ νεολαία τοῦ τόπου αὐ­τοῦ καταδικάζεται σέ πλήρη ἀποκοπή ἀπό τίς πνευματικές ρίζες. Τώρα παραδι­δό­μαστε ἕρμαια στά στυγερά χέρια τῆς παγκόσμιας διεθνιστικῆς συμμορίας πού ἀκούει στό ὄνομα «Νέα Τάξη Πραγμάτων». Γι’αὐτό ἐσχάτη ὥρα ἐστι! Νά ἐννο­ήσουν οἱ πάντες, ἀπό τόν ἁρμόδιο Ὑπουργό γιά τά θέματα τῆς Παιδείας ἕως τόν πρωτοδιόριστο ἐκπαιδευτικό αὐτό πού λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος: ὅτι ἡ «παιδεία μετάληψις ἁγιότητος ἐστι» 2.

Καί ἐμεῖς ἀπόψε συναγμένοι ἐπί τῷ αὐτῷ στή μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, προστατῶν τῆς Παιδείας, θά προσπαθήσουμε μέ τίς πτωχικές γραμμές πού χαρά­ξαμε νά μεταλάβουμε κάτι ἀπό τό μεγαλεῖο τῆς παιδαγωγικῆς ἱκα­νό­­τητος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Νά δοῦμε τίς δικές τους παιδα­γω­γικές μεθόδους ὅπως διατυπώ­θη­καν κι ἐμφανίστηκαν σ’ἕναν κόσμο πού παρου­σίαζε παρόμοια παρακμή. Καί ἡ δι­κή τους στάση ἀποτελεῖ ἕνα ἄριστο ἔναυσμα γιά γόνιμο προβληματισμό. Δί­νει τήν εὐκαιρία σέ ὅλους μας νά κάνουμε τήν αὐτοκριτική μας· ὁ καθένας μας: ὁ γο­νιός,ὁ ἐκπαι­δευτικός, ὁ παπάς. Μᾶς βοηθᾶ νά βάλουμε τό δάκτυλο «ἐπί τόν τύπον τῶν ἥλων». Νά δοῦμε κατάματα γιατί μᾶς ἀπέρριψαν οἱ νέοι καί ἀρνιοῦνται τό δι­καί­ωμα νά εἴμαστε παιδαγωγοί τους. Καί νά ἐπιχειρήσουμε νά δώ­σου­με καί πάλι στούς νέους τά ἐφόδια ἐκεῖνα πού θά τούς βοηθήσουν ν’ ἀντέ­ξουν τήν κα­ταιγίδα πού θά ἀκολουθήσει στή δική τους γενιά. Τό ἐγχείρημα δύσκολο. Ἡ πλη­γή πολύ μεγά­λη. Τά παιδιά μας σήμερα ζοῦν στόν εἰκονικό κόσμο τοῦ διαδικτύου. Δέν εἶναι κα­κό αὐτό. Κακό εἶναι ὅτι τά ἀφήνουμε νά διαχειρισθοῦν τόν κόσμο αὐτό χωρίς τήν δική μας στήριξη. Τά ἀφήνουμε μέσα σέ καταιγισμό ἐντυπώσεων καί ἐρεθι­σμῶν. Ποιός σήμερα θά προστατεύσει τήν ἀθωότητα καί τήν παιδικότητα τῶν παι­διῶν μας; Ποι­ός θά ἐνημερώσει τούς νέους ὅτι ἡ βιομηχανία τοῦ διαδι­κτύ­ου εἶναι πο­λύ ἐπι­θετική; Ὅτι θέλει νά ἐξασφαλίσει τά προσωπικά μας δεδομένα γιά νά ἐλέγχει τίς ἐπιθυμίες μας γιά νά μπορεῖ νά μᾶς πουλήσει σύμ­φω­να μέ αὐτές;

Ἡ κατάσταση βρίσκεται πλέον ἐκτός ἐλέγχου. Ἡ σοφή παιδαγωγική παρά­δοση καί τό ἦθος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν μπορεῖ νά ἀποτελέσει τό ἕρμα πού θά συγκρατήσει τήν «εὐόλισθον καί εὐξαπάτητον νεότητα». Τό πνεῦμα τους νά ἀρδεύσει καί πάλι τά ἱερά νάματα τῆς Παιδείας μας…………………

Ἐμεῖς ἀπόψε θά περιορισθοῦμε σέ τρεῖς μόνο πτυχές τοῦ θέματος, τίς ὁποίες περιληπτικά θά πα­ρουσιάσουμε. Θά προσπαθήσουμε νά δοῦμε:

 Α. Πῶς οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες θά μιλοῦσαν στή σύγχρονη οἰκογένεια πού ἀνα­τρέφει τά νέα βλαστάρια τῆς πατρίδας μας.

 Β.Πῶς θά δίδασκαν τούς διδασκάλους τοῦ ἔθνους μας.

 Γ. Πῶς θά δίδασκαν καί θά παρέδιδαν θρησκευτικά στούς νέους.

Κατά τούς τρεῖς Ιεράρχες ἡ ἀγωγή τῶν νέων δέν εἶναι ἀμελητέο ἔργο, ἀλλά κατά τόν ἔγκυρο λόγο τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου εἶναι «τέχνη τε­χνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν».Κι αὐτό διότι ὁ παιδαγωγός δέν χειρίζεται κά­ποιο ἄψυχο μηχάνημα, ἀλλά χειραγωγεῖ νέους. Βασική καί προσδιοριστική σκέψη εἶναι ὅτι οἱ νέοι εἶναι ἄνθρωποι. Καί ἄνθρωπος κατά τον Ἱερό Χρυσόστομο εἶναι «τῶν ὀρωμένων ἁπάντων τιμιώτερον», ἐνῶ κατά τό Μέγα Βασίλειο «μόνον τῶν ζώων θεόπλαστον». Ὁ παιδαγωγός συνεπῶς εἴτε γονέας εἴτε διδάσκαλος καλεῖ­ται νά διαπλάσει ἄνθρωπο, μέ σῶμα καί ψυχή.Ἡ ἀγωγή μάλιστα κατά τό Μέγα Βασίλειο διαβαθμίζεται σύμφωνα μέ τόν ἡλικιακό δείκτη τῶν τριῶν ἑπτάδων ἐτῶν, τοῦ νηπίου (ἕως 7 ἐτῶν), τοῦ παιδιοῦ (ἕως 14 ἐτῶν) καί τοῦ ἐφήβου (ἕως 21 ἐτῶν).

Α. Πῶς θά μιλοῦσαν στή συγχρονη οἰκογένεια.  Εἶναι φανερό ὅτι πρῶτος παιδαγωγός εἶναι ὁ γονέας, ὁ ὁποῖος ἔχει στή διά­θεσή του μιά ἄγραφη νηπιακή ψυχή καί καλεῖται νά ἐγγράψει σέ αὐτήν καί νά τή στολίσει μέ ὅτι ὡραιότερο καί ὠφελιμότερο ὑπάρχει στή ζωή, ὥστε νά γίνει ὄν κριτικό, ἀλλά καί ἐπιλεκτικό. 

Ἡ ἀγωγή εἶναι πιό εὔκολη κατά τή μικρή ἡλικία, τότε πού οἱ ψυχὲς τῶν παι­διῶν, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἱ. Χρυσόστομος εἶναι μαλακὲς καὶ τρυφερές· ἄν τὰ καλὰ διδάγματα ἐντυπω­θοῦν στή ψυχή ἀπὸ τὴν ἀρχή, ἐνῶ ἀκόμη εἶναι ἁπαλή, κανένας δὲν θά μπορέσει κα­τόπιν νὰ τὰ ἐξα­λείψει, διότι οἱ ψυχές πλέον θά ἔχουν πάρει τό σχῆμα τους, σχῆ­μα σκληρό σὰν σφραγίδα, ὅπως συμβαίνει μὲ τὸ κερί. «Ἄν εἰς ἁπαλήν ἔτι οὖσαν τήν ψυχήν ἐντυπωθῇ τά καλά διδάγματα, οὐδείς αὐτά ἐξελεῖν δυνήσεται, ὅταν σκληρά γένηται ὡς τύπος΄ ὥσπερ καί ὁ κηρός». 3.

Μοιάζουν ἀκόμη οἱ ψυχὲς τῶν παιδιῶν μὲ πίνακες ζωγραφικῆς ἢ μὲ ἀγάλ­ματα. Χρειάζεται πολλὴ προσοχὴ ἐκ μέρους τῶν ζωγράφων καὶ πολλὴ ἐπιμέλεια γιὰ νὰ φιλοτεχνήσουν ἕνα πίνακα ὡραῖο. Οἱ γλύπτες πάλι μὲ πολλὴ ὑπομονὴ ἀφαι­­ροῦν τὰ περιττὰ καὶ προσθέτουν ὅ,τι πρέπει, γιὰ νὰ παρουσιάσουν τὸ ἔργο ποὺ ἐπιθυμοῦν. Δὲν ὑπάρχει θαυμασιότερο ὑλικὸ γιὰ φιλοτέχνηση ἀπὸ τὶς παι­δι­κὲς ψυχές, ἀρκεῖ αὐτὸ νὰ γίνει ἐγκαίρως. Κατασκευάζουν οἱ γονεῖς ἔμψυχες εἰκό­νες τοῦ Θεοῦ, ζωντανὰ ἀγάλματα. Γι’αὐτό ἐνῶ ἔχουν τά παιδιά κοντά τους πρίν μεταβοῦν στό σχολεῖο λέγει ὁ Μ. Βασίλειος ἄς ἀφηγοῦνται σ’αὐτά ἁγιογραφικές ἱστορίες, ἀργότερα δέ νά τούς διαβάζουν ἀπό τό ἱερό κείμενο. Αὐτό ἔκανε ἡ μητέρα τους ἡ Ἐμμέλεια, στή Μακρίνα, τήν ὁποία ἀνέθρεψε μέ τά μαθήματα τῆς θε­ο­πνεύ­στου Γραφῆς καί μάλιστα μέ τήν Σοφία Σολομῶντος καί τό Ψαλτήριο, γρά­φει ὁ Ἅγ. Γρηγόριος Νύσσης, ἀδελφός τοῦ Μ. Βασιλείου στό βίο τῆς ὁσίας Μακρί­νας4. Καί ἡ Μακρίνα τό ἴδιο ἔκανε στόν ἀδελφό της τόν Πέτρο τόν ὁποίον «ἐπί πᾶσαν τήν ὑψη­λοτέραν ἤγαγε παίδευσιν, τοῖς ἱεροῖς τῶν μαθημάτων ἐκ νηπίων αὐτόν ἐνα­­σκήσασα» 5. Νά λάβουμε δέ ὑπ’ὄψη ὅτι τότε καταλάβαιναν περισσό­τε­ρο τήν Ἁγία Γρα­φή τά παιδιά ἀπό ὅτι σήμερα.

 Στά "Ἠθικά" του ὁ Μ. Βασίλειος στόν 76ο ὄρο καλεῖ τούς γονεῖς νά ἐκτρέ­φουν τά τέκνα τους σύμφωνα μέ ὅσα λέγει καί ὁ Ἀπ.Παῦλος στήν πρός Ἐφεσίους ἐπιστολή του: «μετά πραότητος καί μακροθυμίας, μηδεμίαν πρόφασιν τὀ ὅσον ἐπ' αυτοῖς διδόναι ὀργής καί λύπης» 6.

Καί ὁ Ἱ. Χρυσόστομος ἰδιαίτερη βαρύτητα δίνει στήν παιδευτική λειτουργία τῆς οἰκογενειακῆς ἀτμόσφαιρας ἡ ὁποία δημιουργεῖται κυρίως ἀπό τήν συμπε­ρι­φο­ρά τῶν γονέων. Παρατηρεῖ: «Ἐάν λοιπόν στό σπίτι σᾶς ἄκουγαν νά μιλᾶτε πά­­ντοτε γιά πνευματικά θέματα καί νά δίνετε καλές συμβουλές, γρήγορα τά παιδιά σας θά παρουσίαζαν ἀπό τά ἀγαθά αὐτά σπέρματα ἐξαιρετικούς καρπούς».

Αὐτό πού προβάλλεται ἔντονα ἀπό τούς σοφούς Ἱεράρχες εἶναι τό πρόσωπο τῶν γονέων καί ἡ παραδειγματική τους θέση ἔναντι ὅσων διδάσκουν.

Γονεῖς καί δάσκαλοι δεν ἔχουν παρά νά καθρεπτίσουν τόν ἑαυτό τους μέσα στό ἐργαστήριο τῶν παρακάτω λόγων Γρηγορίου του Θεολόγου: «καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον, εἶτα καθᾶραι, σοφισθῆναι καὶ οὕτω σοφίσαι, γενέσθαι φῶς καὶ φω­­­τίσαι, ἐγγίσαι Θεῶ καὶ προσαγαγεῖν ἄλλους, ἁγιασθῆναι καὶ ἁγιάσαι, χει­ρα­­­­γωγῆσαι μετὰ χειρῶν, συμβουλεῦσαι μετὰ συνέσεως».Τά πρότυπα συγκι­νοῦν, καθοδηγοῦν. Συνεχίζει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος:«Ἄφωνον ἔργον κρεῖσσον ἀπρά­­κτου λόγου». Ἡ ἔννοια τοῦ προτύπου εἶναι παλαιά καί θεόσδοτη. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός τόνισε τήν ἔλλειψη ἀξίας, ὅταν ὑπάρχει διάσταση μεταξύ λόγων καἰ ἔρ­γων και ὅτι διδάσκει περισσότερο τό παράδειγμα παρά ὁ λόγος.

Σ’ αὐτό πού ἰδιαίτερα ἐπιμένουν καί οἱ τρεῖς Μεγάλοι Πατέρες στίς κατευ­θύν­σεις πού δίνουν πρός τούς γονεῖς εἶναι ἡ εὐθύνη τῶν γονέων νά ἀναθρέψουν τά παιδιά τους μέ χριστιανικές ἀρχές καί ἀξίες: μέ «φόβο Θεοῦ», μέ καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν καί μέ παιδεία τέτοια, πού ὁ νέος νά ἀντιληφθεῖ ὅτι σκοπός τῆς ζωῆς δέν εἶναι νά πασχίζει γιά τήν ἀπόκτηση χρημά­των ἤ διαφόρων καταναλωτικῶν ἀγαθῶν καί μάταιης ἐξουσίας, ἀλλά γιά ὅ,τι συνιστᾶ τήν οὐσία τῆς ζωῆς καί γιά τίς ἀξίες πού πρέπει νά ἐμπνέουν τή ζωή του Χριστιανοῦ (σύνεση, ταπεινοφρο­σύ­νη, ἐγκράτεια, δικαιοσύνη, αὐτογνωσία).

Πόσο ἐπίκαιρος εἶναι καί σήμερα ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὅταν σχο­λιάζει ποιά πρό­τυπα προέβαλαν συνήθως οἱ γονεῖς στά παιδιά τους προκειμένου νά μάθουν γράμματα. Ἡ ἐπιχειρηματολογία τους ἦταν ἀντιχριστιανική, κάτι πού καί σήμερα τό βιώνουμε: «Οἱ πατέρες παροτρύνουν τά παιδιά τους νά σπουδάσουν ρητορική, μέ κοσμικά ἐπιχειρήματα· Ὁ τάδε, ἐνῶ καταγόταν ἀπὸ πτωχὴ καὶ ἄσημη οἰκογένεια, μὲ τή ρητορική ποὺ ἔμαθε κα­τά­φερε νὰ γίνει μέγας καὶ τρανός, νὰ πάρει σπουδαῖες θέσεις, νὰ γίνει πλού­σι­ος, νὰ πάρει μιά πλούσια γυναίκα, νὰ κτίσει πολυτελέστατο σπίτι. Ἄλλος πάλι μὲ τὶς γλῶσσες ποὺ ἔμαθε πῆρε σπουδαία θέση στὰ ἀνάκτορα καὶ ρυθ­μί­ζει αὐτὸς ὅλες τὶς ὑποθέσεις. Οἱ περισσότεροι προβάλλουν σὰν παρα­δείγματα τοὺς ἐπιτυχημένους στὴ ζωή, «τοὺς ἐπὶ γῆς εὐδοκίμους». Κανένας δέ οὔτε μιά φορά δέ θυμᾶται τά οὐράνια πράγματα, κανένας δέν φρόντισε νά γίνει ὁ νέος ἐνάρετος καί εὐσεβής» 8. Ἀντίθετα μάλιστα τὶς ἀρετὲς τὶς θεω­ροῦ­σαν ἐλαττώ­μα­τα καὶ ἀδυναμίες. Ἐπικρατοῦσε μία πλήρης ἀντιστροφὴ τῶν ἀξιῶν. Οἱ κακίες πῆ­ραν τὰ ὀνόματα τῶν ἀρετῶν καὶ οἱ ἀρετὲς τὰ ὀνόματα τῶν κακιῶν. Ὁ πλουτισμός ὀνομαζόταν ἐλευθερία, ἡ αὐθά­δεια ὀνο­μα­ζόταν παρρησία, ἡ ἀδικία ἀνδρεία. Ἀντίθετα ἡ σωφροσύνη θεωροῦνταν χωρια­τιά, ἡ ἐπιείκεια δειλία, ἡ δικαιοσύνη ἀνανδρία, ἡ ἀνεξικακία ἀσθένεια καὶ ἡ ταπεί­νωση δουλοπρέπεια.

Ἡ ἠθικὴ ἀσυδοσία καὶ οἱ κοινωνικὲς ἀναταραχὲς ὀφείλονται κατὰ τὸν Ἅγιο Χρυσόστομο στὴν ἐσφαλμένη φροντίδα γιὰ τὰ παιδιά, στὴν παραμέληση τῆς ψυχι­κῆς τους καλλιέργειας· «Τοῦτό ἐστι, ὃ τὴν οἰκουμένην ἀνατρέπει πᾶσαν, ὅτι τῶν οἰκείων ἀμελοῦμεν παίδων, καὶ τῶν μὲν κτημάτων αὐτῶν ἐπιμελούμεθα, τῆς δὲ ψυχῆς αὐτῶν καταφρονοῦμεν». Δὲν διστάζει γι᾿ αὐτὸ νὰ ὀνομάσει ἐγκληματικὴ αὐτὴ τὴν ἀδιαφορία τῶν γονέων γιὰ τὴν καλλιέργεια τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς ψυχῆς τῶν παιδιῶν· εἶναι παιδοκτόνοι, φονεῖς τῶν παιδιῶν τους, ὅσοι τὰ ἐφοδιάζουν μέ τὸν ἔρωτα τῶν χρημάτων, τοῦ πλού­του, μέ τὸν ἔρωτα τῆς κοσμικῆς δόξας, μὲ κακίες ποὺ σκοτώνουν καὶ τυραννοῦν καθημερινῶς τὴν ψυχή τους. Ἡ διαστροφὴ τῶν νέων σ᾿ αὐτὸ ὀφείλεται ἀποκλειστικά, παρατηρεῖ ὁ μέγας παιδαγωγός, στὴ μανία γιὰ τὰ βιωτικὰ ἀγαθά· «Οὐδαμόθεν τὴν διαστροφὴν γίνεσθαι τῶν παίδων, ἀλλ᾿ ἐκ τῆς περὶ τὰ βιωτικὰ μανίας».

Δέν σᾶς κάνει ἐντύπωση ὅτι κατά τή συνήθεια τῆς ἐποχῆς ἐκείνης οἱ γονεῖς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ἔστειλαν νά σπουδάσουν τά παιδιά τους ἔφηβοι ἀκόμη σέ ἡλι­κία 15-16 χρονῶν, μικρότεροι δηλαδή τῶν σημερινῶν φοιτητῶν καί σπουδα­στῶν. Μόνοι, ἀβάπτιστοι, σέ εἰδωλολατρικές πολύβουες πόλεις, σέ φιλοσοφικές σχολές μέ ἐθνικούς διδασκάλους δηλαδή μέσα σ’ ἕνα περιβάλλον ἀντίθετο ἀπό τό κλίμα τοῦ σπιτιοῦ καί ἀπό τήν ἀτμόσφαιρα τῆς Ἐκκλησίας. Θαυμάζει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, καί τό προβάλλει ὡς πρότυπο: Πῶς, λέει, τόλμησαν οἱ μητέρες τῶν Τριῶν Ἁγίων Ἱεραρχῶν, νά τούς στείλουν στήν Ἀθήνα, στό κέντρο τῆς εἰδωλολατρίας καί στό κέντρο τῆς ἠθικῆς ἀσυδοσίας; Καί λέει ὁ Ἅγιος Νεκτάριος, τά ἔστειλαν γιατί γνώριζαν ὅτι οἱ ἴδιες εἶχαν κάνει σπουδαῖο ἔργο ἀγωγῆς. Εἶχαν σμιλεύσει τίς καρδιές τους μέ τήν ἀγάπη γιά τόν Χριστό.

Ἐπειδή τά σπίτια τους ἦταν ἑστίες ἀγάπης, πίστεως, διαλόγου καί κατανοή­σεως, δέν ὑπέστησαν τά παιδιά τους καμμιά ἀλλοίωση ἤ σύγχυση.Μπορεῖ νά ἔφυγαν ἀπό τίς πατρικές ἑστίες γιά νά σπουδάσουν τά παιδιά τους ὅμως φύλαξαν ἀκέραιη τήν παρά­δο­ση τῆς οἰκογενείας τους γιατί καί οἱ Τρεῖς ἦσαν δεμένοι μέ ἀκατάλυτους δε­σμούς ἀγάπης μέ διαυγεῖς ἀντιλήψεις πίστεως καί ἠθικῆς, μέ ἁγιότητα βίου. Κάνει ἐντύπωση τό γεγονός ὅτι ἐνῶ εἶναι πλέον ὥριμοι ἄνδρες, θεολόγοι, πρωτοπόροι καί ὁδηγοί τοῦ λαοῦ πρός τά ἄνω, δέν λησμόνησαν νά προβάλλουν μετά δακρύων τίς μητέρες τους. Εἶναι καταπληκτικά τά κείμενα τῶν Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν πού ἀναφέρονται στούς γονεῖς τους. Ἔχει συγκινητικές ἀναφορές ὁ Ἅγι­ος Γρηγόριος Θεολόγος, μέσα στά ποιήματά του, γιά τή μητέρα του τήν Ἁγία Νόν­­να. Ὁ συναισθηματικός Γρηγόριος συντρίβεται γιά τήν ἀπώλεια τῆς Νόννας. Τόν παρηγορεῖ ὅτι πέθανε προσευχομένη παρά τήν Ἁγία Τράπεζα καί πρεσβεύει γι’αὐτόν. Ὁ Μέγας Βασίλειος λέει πώς ὅ,τι ἔργο ἔχω διασώσει μέχρι τώρα, αὐτό ὀφεί­λεται σέ σπέρματα, πού μοῦ ἔβαλε μέσα ἡ μάνα μου ἡ Ἐμμέλεια καί ἡ γιαγιά μου ἡ Μακρίνα· αὐτά τά σπέρματα αὐξήθηκαν καί μεγάλωσαν. Κλαίει πού ἔχασε τήν Ἐμμέλεια, τήν ἁρμονία καί τό ψυχικό κάλλος. Τό ἴδιο συμβαίνει καί με τη μη­τέρα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Θυμόμαστε ὅλοι μας τόν θαυμασμό τοῦ Λιβανίου γι' αὐτή τήν πλούσια γυναίκα, τήν Ἀνθοῦσα, ἡ ὁποία ἔμεινε χήρα στά εἴκοσί της, καί ἀφιερώθηκε στήν ἀνα­τρο­φή τοῦ Χρυσοστόμου. Γι’ αὐτήν εἶπε ὁ Λιβάνιος, «βαβαί, οἷαι παρά χριστιανοῖς εἰσί γυναῖκες», δέστε τί γυναῖκες ἔχουν οἱ χριστιανοί! Καί ὁ Χρυ­σορ­ρήμων θυμᾶται πάντοτε τά λόγια καί τά δάκρυα καί τή θυσία τῆς νεαρω­τάτης χήρας Ἀνθούσας, ὅταν ἀποφάσισε νά μονάσει.

Ἀλήθεια πόσοι γονεῖς σήμερα ἔχουν τή δυνατότητα καί τήν ἁγιότητα νά χει­ραγωγήσουν τά παιδιά τους μέσα ἀπό τίς συμπληγάδες τῶν ἰδεῶν καί πειρασμῶν καί νά ἐξοστρακίσουν τήν σύγχυση; Δυστυχῶς πολλοί λίγοι.

Γι’αὐτό ὁ κλῆρος πέφτει καί πάλι στούς χριστιανούς δασκάλους, στούς ἕλ­ληνες δασκάλους οἱ ὁποίοι βλέπουν περισσότερο τά παιδιά κι ἀπό τούς γονεῖς στό σπίτι κι ἀπό τούς Ἱερεῖς στήν Ἐκκλησία. Καλοῦνται λοιπόν σήμερα οἱ ἐκπαιδευ­τι­κοί πού ἔχουν ἀφιερώσει τή ζωἠ τους στή διακονία τῆς ἑλληνορθοδόξου Παρα­δόσεως καί Παιδείας νά πετύχουν τήν ἀνάταξη τῆς συγχύσεως, τό ξεκαθάρισμα στίς ψυχές τῶν παιδιῶν τῶν διαστρεβλωμένων ἰδεῶν καί φαινομένων, τό πνευ­ματικό βοτάνισμα.

Β.Πῶς θά δίδασκαν τούς διδασκάλους τοῦ ἔθνους μας.

Ὅπως ἀναφέραμε γιά τούς γονεῖς ὅτι πρωταρχικό ρόλο παίζει στήν ἀνα­τροφή τῶν παιδιῶν τό παράδειγμά τους, ἡ ἴδια πρωταρχική παιδαγωγική -τό πα­ρά­δειγμα- θά συντελέσει κατά τούς Μεγάλους Πατέρες καί στήν διαπαιδα­γώ­γηση τῶν μαθητῶν. «Τόν δέ παιδεύοντα, οὐ διά ρημάτων μόνον, ἀλλά διά πραγ­μά­των παιδεύειν χρή», λέει ο Ιερός Χρυσόστομος 9.Γιά τόν Ἅγιο Γρηγόριο τό πα­ρά­δειγ­μα εἶναι: «ἐπίβασις θεωρίας»,ἐνῶ ὁ Μέγας Βασίλειος διευκρίνιζε ὅτι κάθε δάσκαλος ὀφείλει νά εἶναι: «ἑαυτοῦ διδάσκαλος» καί «νόμος ἔμψυχος καί κανών ἀρετῆς» γιατί διαφορετικά «ὁ γάρ μή ποιῶν,καί διδάσκων, ἀναξιόπιστός ἐστίν εἰς ὠφέλειαν».Ἡ «πολιτεία» τοῦ δασκάλου, ἡ ζωή καί οἱ πράξεις του, τό παρά­δειγ­­μά του, ὄχι ἡ ἁπλή διδασκαλία του εἶναι αὐτή πού ὁδηγεῖ στήν ἀληθινή παι­δεί­α.

Δεύτερη παιδαγωγική ἀρχή εἶναι ἡ ἐπιμονή τῶν Ἁγίων Πατέρων στήν ἀγω­γή τῆς ψυχῆς, καί μάλιστα κατά Χριστόν. Αὐτό βέβαια δέν σημαίνει ὅτι ὑποτιμοῦν τή σημασία τῶν γνώσεων ἤ τή σπουδαιότητα τῶν γραμμάτων. Σημαίνει διαφο­ρε­τική ἱεράρ­χη­ση τῶν ἀναγκῶν τοῦ ἀνθρώπου: πρῶτα τό πνεῦμα καί μετά τό σῶμα, πρῶτα ἡ ἀγωγή και μετά η γνώση. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος προλαμβάνει ἐνδεχό­με­νες παρε­ξηγήσεις: «Καί μή μέ τίς νομιζέτω νομοθετεῖν ἀμαθεῖς τούς παῖδας γί­νε­σθαι…Οὐ κωλύων παιδεύειν ταῦτα λέγω, ἀλλά κωλύων ἐκείνοις μόνοις προ­σέχειν».10.

Οἱ Τρεῖς Ιεράρχες ἐπισημαίνουν ὅτι σκοπός της Παιδείας εἶναι η ἀπόκτηση της ἀρετῆς και ἡ ἀποφυγή τῆς κακίας..............

 Γράφουν οἱ μεγάλοι μας ποιητές, οἱ τραγικοί, οἱ μεγάλοι μας φιλόσοφοι, ὅτι χωρίς ἀρετή δέν εἶναι νοητή ἡ ἐπιστήμη! Θυμηθεῖτε τό πασίγνωστο τοῦ Πλάτωνος, «Πᾶσα ἐπι­στήμη χωριζομένη ἀρε­τῆς, πανουργία οὐ σοφία φαίνεται». Καί τοῦ Αριστο­τέ­λη τόν λόγο: «Ὦ Ἀρετά, πο­λύμοχθε γένει βροτείω, θήραμα κάλλιστον βίω, σᾶς πέρι, παρθένε, μορφάς καί θανεῖν ζαλωτός ἐν Ἑλλάδι πότμος». Ὦ ἀρετή, πού γιά σένα πασχίζουν οἱ ἄν­θρω­ποι, σπουδαίο ἀπόκτημα τῆς ζωῆς, γιά τή δική σου μορφή, Παρθένα, ὁ θάνα­τος θεωρεῖται ἀπό τούς Ἕλληνες αξιοζήλευτος καί τό νά ὑπομείνει κάποιος πό­νους σφοδρούς καί ἀβάσταχτους.

Γι’αὐτό τρίτη μεγαλειώδης παιδαγωγική ἀρχή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν εἶναι ἡ σύνθεση τῆς ἑλληνικῆς παι­δείας μέ τή χριστιανική διδασκαλία.

Ἔρχεται ὁ Μέγας Βασίλειος στό γνωστό του ἔργο«Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοίντο λόγων»11.νά διδάξει στούς νέους τῆς ἐποχῆς… ὅτι ὅλη ἡ ποίηση τοῦ Ὁμήρου καί τά ἔργα τοῦ Ἡσιόδου εἶναι «ἀρετῆς ἔπαινος». Τήν ἀρε­τή ἐπαινεῖ καί ὁ Ὅμηρος καί ὁ Ἡσίοδος. Κι ἔχει τοῦ κόσμου τά παραδείγματα μέσα στό ἔργο αὐτό. Παρουσιάζει άκόμη καί τόν μύθο τοῦ Ἡρα­κλῆ. -τόν ξέρουμε ἀπό, παλαιά-. Τότε πού βρέθηκε ὁ Ἡρακλῆς στό μεγάλο δί­λημ­μα: ποιόν δρόμο ν’ ἀκολουθήσει; Καί τοῦ παρουσιάζονται ἐκεῖ δύο γυναῖκες. Ἡ μία ἦταν ἡ Ἀρετή καί ἡ ἄλλη ἡ Κακία. Ἡ Κακία ἦταν ντυμένη μέ ἀκριβά φορέματα κλπ. Ἡ ἄλλη, ἡ Ἀρετή ἦταν σεμνά ντυμένη. Καί ποιά ἀκολούθησε ὁ Ἡρακλῆς; Ἀκολού­θησε τή σεμνή, τήν Ἀρετή, δέν ἀκολούθησε τήν Κακία· Καί οἱ Ἅγιοι Πα­τέρες θά τονίσουν ὅτι τήν στενή καί τεθλιμμένη ὁδό τοῦ Εὐαγγελίου ὀφείλουμε νά ἀκολου­θήσουμε. Δυστυχῶς δέν ἀποτελεῖ αὐτό σήμερα ἰδανικό τῆς παιδευτικῆς μας παραδόσεως.

Ὅταν ὁ Ἰουλιανός ὁ Παραβάτης ἐπιχείρησε νά ἀπαγορεύσει στούς χριστι­ανούς διδασκάλους να διδάσκουν στά σχολεία και ἀπαγόρευσε καί στούς χριστια­νούς μαθητές νά παρακολουθοῦν Ἕλληνες δασκάλους, ρήτορες, φιλοσόφους, γιά νά καταδικάσει σέ ἀγραμματοσύνη τούς χριστιανούς ἔρχεται ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Θεολόγος μέ τούς δύο στηλιτευτικούς του λόγους ἐναντίον τοῦ Ἰουλιανοῦ καί κυρι­ολεκτικά τόν κονιορτοποιεῖ. Θά μᾶς ἀπαγορεύσεις νά μαθαίνουμε τήν ἑλληνική γλῶσσα; «Ἑλλάς ἐμή», ἡ Ἑλλάδα εἶναι δική μου. Γιά τόν λόγο αὐτό ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Θεολό­γος ἔγραψε ποιήματα μέ μέτρα ἰαμβικά γιά νά διδάσκονται οἱ χριστιανοί μαθητές ποίηση ἀρχαία Ἑλληνική καί τραγωδία γραμμένα ἀπό τόν Ἅγιο Γρηγόριο Θεολόγο. Και λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος «πᾶσιν ἀνωμολογῆσθαι τόν νοῦν ἐχόντων, παίδευσιν εἶναι τό μεῖζον ἀγαθῶν», ὅλοι ὁμολογοῦν ὅτι ἡ Παι­δεία εἶναι τό μεγαλύτερο ἀγαθό. «Οὐ μόνον δέ ταύτην τήν ἡμετέραν ἀλλά καί τήν θύραθεν, ἦν πολλοί χριστιανοί δια­πτύουσιν κακῶς εἰδότες», ὄχι μόνο τή δική μας, τή χριστιανική παιδεία ἀλλά καί τή θύραθεν, τήν Ἑλληνική Παιδεία, τήν ὁποία μερικοί χριστιανοί τήν ἀποφεύγουν, κακῶς ποιοῦντες, κακῶς εἰδότες.

Ὁ Ἰουλιανός θέλησε νά ξεχωρίσει τή Χριστιανική ἀπό τήν Ἑλληνική Παι­δεία καί οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες εἶπαν, «εἶναι καί δική μας ἡ Ἑλληνική Παιδεία». Ἑπο­μέ­νως, ἡ σύζευξη Χριστιανικῆς καί Ἑλληνικῆς Παιδείας ὅπως λέει κι ὁ θεολόγος π. Γεώργιος Φλορόφσκι εἶναι ἑνωμένος ἀπό τή γέννηση τοῦ χριστιανισμοῦ.  Δέν μπο­ρεῖς νά ξεχωρίσεις χριστιανισμό καί ἑλληνισμό.  Ἄς λέγουν ὅτι θέλουν τώρα οἱ δωδεκα­θεϊ­στές και εἰδωλολάτρες.

Τέταρτη παιδαγωγική ἀρχή εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ δασκάλου πρός τούς μαθητές του. Ὁ Ἱ. Χρυσόστομος τόνιζε μέ ἔμφαση: «οὐδέν γάρ οὗτω πρός δι­δασκαλίαν ἐπαγωγόν, ὡς τό φιλεῖν καί φιλεῖσθαι» καί ἀλλοῦ συνιστοῦσε: «μα­κροθυμεῖτε πρός πάντας καί πρός τούς ἀτάκτους σφόδρα, οὐδέν γάρ τού­του φάρμακον ἴσον τῷ διδασκάλω».

Πέμπτη παιδαγωγική εἶναι ἡ ἀπόρριψη τῆς βίας καί τοῦ καταναγκασμοῦ καί ἡ χρήση τῆς πειθοῦς. Λέ­ει ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στά «Ἔπη εἰς ἑαυτόν» νά χρη­σιμοποιοῦμε τήν πειθώ στούς μαθητές καί ὄχι τόν ἐξαναγκασμό. «Οὐ γάρ κα­τείργειν ἀλλά πείθειν ἔν­νο­μον εἶναι νομίζω καί πρός ἡμῶν τι πλέον, αὐτῶν τ’ἐ­κεί­νων, οὕς Θεῷ προσά­ξομεν». (Σωστό δέν εἶναι νά ἐπιβάλλεις, μά νά πείθεις).12.Γι’ αὐτό ἀκριβῶς, οἱ τρεῖς Ἱεράρχες ἔθιγαν καί τό πρόβλημα τῶν ποινῶν στό σχολεῖο. Ἦσαν άκριβεῖς γιά τό πώς θά πρέπει ὁ παιδαγωγός νά ἐπιβάλλει τίς ποινές......... Ὁ Βασίλειος ἀναφερόταν στόν ἔλεγχο τῶν μαθητῶν πού ἀστοχοῦν, ὁ ὁποῖος πρέπει νά ἐπιχειρεῖται ἀπό τό δάσκαλο μέ πα­τρική ἀγάπη καί μέ ἐπιστημονικά ἐπιχειρήματα. Παράλληλα πρός τίς ποινές ὁ Μ. Βασίλειος ὑπογραμμίζει καί τήν σημασία τῶν ἀμοιβῶν. Πρέπει λέγει: «ἄθλα μνή­μης όνο­μάτων τε καί πραγμάτων» νά προτίθενται εἰς αὐτούς «ὥστε μετά τερπνότητος καί ἀνέσεως ἀλύπως» νά ἐπιτυγχάνεται ὁ σκοπός. 15.

Ἐκτη παιδαγωγική ἀρχή εἶναι ἡ ἐπιλογή τῆς ὕλης. Λέγει ὁ Μ. Βασίλειος ὅπως ὁ κηπουρός παραμερίζει τά ἀγκάθια γιά νά κόψει τά τριαντάφυλλα, ἔτσι καί ὁ σωστός δάσκαλος ὀφείλει νά προσέχει τήν προσφορά τοῦ μορφωτικοῦ ὑλικοῦ πρός τούς νέους «καθάπερ τῆς ροδωνιάς τοῦ ἄνθους δρεψάμενοι τάς ἀκάνθας ἐκκλίνομεν, οὕτω καἰ ἐπί τῶν τοιούτων λόγων ὅσον χρήσιμον καρπωσάμενοι, τό βλαβερόν φυλαξόμεθα».

Ὁ Χρυσόστομος ἐπισήμαινε ὅτι ὁ δάσκαλος δέν πρέπει νά διδάσκει ὅσο αὐ­τός θέλει, ἀλλά ὅσα μποροῦν, θέλουν καί συμφέρει νά μάθουν οἱ μαθητές. Καί ὁ Μ. Βασίλειος λέει στήν ὁμιλία του «Εἰς τήν ἀρχή τῶν Παροιμιῶν»13ὅτι ὁ δά­σκα­λος πρέπει νά εἶναι σαφής καί σύντομος ὄχι ὅμως τόσο, ὥστε νά μή προλά­βουν νά συγκρατήσουν οἱ μαθητές αυτά πού λέει. Νά μή καταπιάνεται μέ πολλά, νά ἐπα­ναλαμβάνει αὐτά πού λέει, νά χρη­σι­μο­ποιεῖ πολλά παραδείγματα καί γενικά νά διδάσκει ἐποπτικά, δεδομένου ὅτι τά πράγ­ματα εἶναι τῶν ὀνομάτων ἰσχυρότερα.14.

Ἐπίσης ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἐπισήμαινε ὅτι εἶναι ἴδιον τοῦ διορατικοῦ δασκά­λου νά διακρίνει ἔγκαιρα τίς κλίσεις τῶν μαθητῶν του καί αὐτές νά καλλιεργεῖ μέ τίς κατάλ­ληλες ὑποδείξεις πού θά κάνει.

Ἀλλά ἄς δοῦμε τέλος μπροστά στή μεγάλη πολεμική κατά τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν πού γίνεται στήν ἐποχή μας:

Γ. Πῶς οἱ Ἅγιοι Πατέρες θά δίδασκαν καί θά παρέδιδαν θρησκευτικά στούς νέους.

Τό πρόβλημα εἶναι φλέγον, ἄν λάβει μάλιστα κανείς ὑπόψιν τήν κατάσταση πού ἐπικρατεῖ στά σημερινά σχολεῖα τῆς πατρίδος μας. Διότι οἱ σημερινοί μαθητές δυστυχῶς γνωρίζουν ἐλάχιστα πράγματα γιά τήν πίστη τους. Εἶναι θρησκευτικά ἀκατήχητοι, ἀλειτούργητοι, ἀδιάφοροι. Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν τείνει νά με­τατραπεῖ σ’ ἕνα ἄνοστο, ἀνούσιο συχνά ἀποστεωμένο καί σχολαστικό μάθημα θρησκειο­λογίας ἤ ἔχει συμπιεσθεῖ καί στριμωχθεῖ κάπου μέσα στό σχολικό πρόγραμμα μέ προοπτική τήν συνεχή συρρίκνωση.

Οἱ σχολικοί ἐκ­κλη­σιασμοί ὑποβαθμίζονται, καί τά νέα παιδιά ζοῦν σ’ ἕνα χῶρο «ἀγωγῆς» ὅπου οὐσιαστικά δέν γνωρίζουν τήν Ἱστορία τους καί τήν πίστη τους, δέν μαθαίνουν γιατί ζοῦν καί ποῦ πηγαίνουν. Ἀγωγή χωρίς ἰδανικά, ἑορτές χωρίς οὐσία, προσευ­χή παρωδία, ἐκκλησιασμός γιά τούς ἐλάχιστους, θρησκευτικά χωρίς πίστη.

Μάθαμε νὰ ἀπομνημονεύν πληροφορίες, ἀλλὰ ὄχι νὰ σκέπτονται. Νὰ δίνουν ἐξετάσεις ἀλλὰ ὄχι νὰ μορφώνονται∙ νὰ ζητοῦν καὶ νὰ διεκδικοῦν, ἀλλὰ ὄχι νὰ δημιουργοῦν∙ νὰ ἀντιδροῦν, νὰ ἀγανακτοῦν, νά καταστρέφουν ἀλλὰ νὰ μήν εἶναι  ἐλεύθεροι.

Καί τώρα δώσαμε τό δικαίωμα στούς μαθητές τῆς ἀπαλλαγῆς τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν μέ μιά ἁπλή δήλωσή τους. Ἀλλά «Παιδεία οὐ τήν ὑδρίαν πληρῶσαι, ἀλλά ἀνάψαι αὐτήν», ἀνάβει τήν ψυχή ἡ Παιδεία λέει ὁ Πλάτωνας καί ὄχι γέμισμα ἄδειου δοχείου μέ σκόρπιες καί ἄχρη­στες πληροφορίες.

Καί οἱ Ἅγιοι Τρεῖς Ἱεράρχες πιστεύουν ὅτι ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν δέν προσφέρει γνώσεις ἀλλά τή γνώση τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί κατ’ἐπέκταση τήν ἐφαρμογή τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ.Μόνο ἔτσι θά ὁδηγηθοῦν οἱ νέοι στήν ἠθική καί πνευματική ἀνύψωση.

Ἄχ, νά εἴχαμε δασκάλους σάν τούς τρεῖς Ἱεράρχες, σάν τόν πατρο-Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, σάν τή ἡρωΐδα Ἐλένη Φωκᾶ πού γιά 23 ὁλόκληρα χρόνια στό κατεχόμενο Ριζοκάρπασο τῆς Βορείου Κύπρου πρόσφερε μόρφωση στά λιγοστά ἐγκλωβισμένα Κυπριόπουλα και ἔδινε κουράγιο στούς χιλιοταλαιπωρημένους συγχωριανούς της, σάν τούς παλαιούς καλούς δασκάλους μας πού μετέδιδαν φλόγα πίστεως. Πῶς μπορῶ νά ξεχάσω τήν καθηγήτριά μου στό Γυμνάσιο,-νά σημειώσω ἦταν μαθηματικός ὄχι θεολόγος-, ἡ ὁποία στή σχολική Θ. Λειτουργία πού εἴχαμε καθώς ἑτοιμασμένοι προσερχόμαστε νά κοινωνήσουμε τήν εἴδαμε καί αὐτή ἀνάμεσά μας νά προσέρχεται νά κοινωνήσει. Δυνατά βιώματα μιᾶς ἄλλης ἐποχῆς;

Ὄχι καί τώρα μποροῦμε. Νά κηρύξουμε μετάνοια πρῶτα στόν ἑαυτό μας ἐπαναλαμβάνοντας τό «ἡμάρτομεν, ἠνομήσαμεν ἐνώπιόν Σου Κύριε» καί μετά στούς μαθητές μας. Οἱ ἐκπαιδευτικοί νά γίνουν ὅλο φωτιά πού θά πυρπολήσουν τίς ἀθῶες ψυχές τῶν παιδιῶν μάλιστα ἀπό τή νηπιακή τους ἡλικία. Αὐτό πρέσβευαν καί οἱ φωστῆρες οἱ Τρισήλιοι γι’αὐτό συνιστοῦσαν τά θρησκευτικά να διδάσκονται ἀπό τά παιδικά χρόνια στό σχολεῖο γιά νά ἀποτυπώνονται στίς ἁπαλές ψυχές τους. Λέγει ὁ Ἱ Χρυσόστομος: «δῶμεν αὐτοῖς ὑπό­δειγ­μα ἐκ πρώτης ἡλικίας τῇ τῶν Γραφῶν ἀναγνώσει ποιοῦντες αὐτούς σχολά­ζειν»17.

Σ’αὐτή τή περίοδο τῆς πρωτοφανοῦς κρίσης πού κανεὶς δὲν ξέρει ποῦ βαδίζουμε μέ τίς ἀνυπολόγιστες καὶ ἀπρόβλεπτες ἀλλαγές μέσα στόν παγκόσμιο πανικό ἐμεῖς νά τούς ἀντιπροτείνουμε τὴν καθαρὴ καὶ ἐλεύθερη σχέση μὲ τὸν ἀληθινὸ Θεό. Νά τούς δείξουμε τήν Ἁγία Γραφή, "τόν ἐκ τῶν διττῶν Διαθη­κῶν πλοῦτον μέγαν»16.  κατά τόν Ἱ. Χρυσόστομο. Τί ὄμορφο καί ὠφέλιμο εἶναι νά ἀφηγοῦνται οἱ ἐκπαιδευτικοί ἱστορίες ἀπό τά βιβλία τῆς Παλαιᾶς καί Καινῆς Διαθήκης, ὅπως τήν ἱστορία τοῦ Κάϊν καί τοῦ Ἄβελ, ἤ τοῦ Ἠσαῦ καί Ἰακώβ προτρέπει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος.

 Νά τούς μυήσουμε στήν ὀμορφιά τῆς τέχνης, τῶν εὐλογημένων ἐθίμων καἰ παραδόσεων , τῶν συναξαριστῶν, τῶν εὐλογημένων συνηθειῶν αὐτοῦ τοῦ τόπου πού ὅταν σκάβεις βαθειά στή γῆ τήν ἑλληνική δέν βγάζεις παρά Αἷμα μαρτυρικό. Αἷμα ἁγίων καί ἡρώων. Οἱ ἅγιοι νά κανοναρχοῦν τή ζωή μας.

Ἐλᾶτε καλοί μου θεολόγοι, εὐλογημένοι διδάσκαλοι νά δώσουμε Αὐτὸν ποὺ ἀγνοοῦν οἱ νέοι μας. Τόν Χριστό, τήν ἀρετή, τήν εὐσέβεια. Διότι «...ἄνθρωπος γάρ ἐστιν, οὐχ ὅστις ἁπλῶς χεῖρας καί πόδας ἔχει ἀνθρώπου, οὐδ’ ὅστις ἐστί λογικός μόνον, ἀλλ’ ὅστις εὐσεβείαν καί ἀρετήν μετά παρρησίας ἀσκεῖ». Ἱ. Χρυσόστομος.

Μᾶς τό ζητοῦν τά παιδιά μας, μᾶς τό λέγουν σέ ὧρες εἰλικρινοῦς ἐξομολογήσεως καί συζητήσεως. Τί μᾶς ζητοῦν;

«δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, τὸν ἐκ βρέφους ὡς ξένον ξενωθέντα ἐν κόσμῳ·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὃν ξενίζομαι βλέπειν τοῦ θανάτου τὸ ξένον·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὅστις οἶδεν ξενίζειν τοὺς πτωχούς τε καὶ ξένους·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὃν Ἑβραῖοι τῷ φθόνῳ ἀπεξένωσαν κόσμῳ·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον..», γιά νά τόν κρύψω ὄχι στόν τάφο τοῦ Ἰωσήφ ἀλλά στή καρδιά μου, τήν ἀθώα καρδιά πού  ἐσεῖς μοῦ βιάσατε μέ τήν ἐμπάθεια, μέ τήν τυπολατρία μέ τήν ἀδράνεια μέ τό ψέμα, τήν ἰδιοτέλεια,τόν ρατσισμό, τήν πονηριά, τήν ἀνηθικότητα, τήν ἐκμετάλλευση, τήν ἀσέβεια.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Πανοσιολογιώτατε ἅγιε Πρωτοσύγκελλε

Σεβαστοί πατέρες,

Ἀξιότιμοι ἐκπαιδευτικοί,

Κυρίες και κύριοι,

Κάθε χρόνο στήν μακρυνή Ἀφρική στή Κανάγκα τοῦ Κογκό ὅπου ἡ ἀγάπη τοῦ συνταξιούχου τότε Ἱεροκήρυκος Πατρῶν ἀειμν. π. Χαρίτωνος Πνευματικάκη τόν ἔκανε νά ἀφουγκραστεῖ τήν πρόσκληση τοῦ φίλου του Ἀρχιμ. Χρυσοστόμου Παπασαραντοπούλου, καί νά ξεκινήσει ἕνα τεράστιο ἱεραποστολικό ἔργο πού τό στήριξε καί τό στηρίζει ὁ Ἱεραποστολικός Σύλλογος «ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΣ» καί ἄλλοι (Ἀδελφότητες, Σύλλογοι Ἱ. Μητροπόλεις) γιορτάζουν τούς προστάτες τῆς Παιδείας. Ἀπό βραδύς γίνεται ὁ Ἑσπερινός μέ ἱκανοποιητική προσέλευση μαθητῶν καί ἄλλων πιστῶν. Τήν ἑπομένη τελεῖται ἡ Θ. Λειτουργία μέ τή συμμετοχή ὅλων τῶν σχολείων τῆς Ἱεραποστολῆς. Οἱ μαθητές μέ τίς ἐπίσημες στολές τους μέσα καί ἔξω ἀπό τόν Ναό. Μέ τίς μελωδικές φωνές τῆς χορωδίας τῶν μαθητῶν ἀποδίδουν θαυμάσια τούς ὕμνους στούς Τρεῖς Ἱεράρχες. Ἀργότερα στήν μεγάλη αἴθουσα γίνετια ἑορταστική ἐκδήλωση ὅπου παρουσιάζονται κάποιες πλευρές ἀπό τίς τρεῖς πολυεδρικές προσωπικότητες τῶν Ἁγίων Ἱεραρχῶν. Μέ σεμνότητα καί σοβαρότητα γίνονται ἀναφορές γιά τούς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, πού μέ τή ζωή, τό ἔργο καί τή θεολογία τους δόξασαν τόν Τριαδικό Θεό καί δοξάσθηκαν ἀπό Αὐτόν ἀξιώθηκαν νά κερδίσουν τήν Βασιλεία τῶν οὐρανῶν καί γι’αὐτό τό λόγο ἀποτελοῦν ὑποδείγματα τῆς ἁγίας ζωῆς τους καί  φωτεινά παραδείγματα πρός μίμηση. Αἰσθάνεται κανείς τέτοια συγκίνηση γιά τόν πραγματικό ἑορτασμό πού γίνεται στή χώρα αὐτή......

Ἀφοῦ τελείωσαν οἱ ἐκδηλώσεις λέει τήν ἄλλη μέρα ἕνας μαθητής στόν ἱεραπόστολο: «γιατί ἐμεῖς ἐδῶ στό Κογκό δέν ἔχουμε μεγάλους Πατέρες; Γιατί δέν ἔχουμε, ἁγίους; Γιατί ἐσεῖς ἔχετε Παρθενώνα καί ἁγιά Σοφιά;

-Γιά νά γίνεται ἐσεῖς ἅγιοι, τοῦ ἀπαντᾶ! Γιά νά χτίσετε ἐσεῖς τόν δικό σας πολιτισμό.  Γι’αὐτό ἦρθαν οἱ ἱεραπόστολοι ἐδῶ.

Ἀλλά ἄς ἀναλογισθοῦμε ἀδελφοί, αὐτόν τόν θησαυρό πού ζηλεύουν ἄλλοι λαοί, πόσο τόν ἔχουμε ἐκτιμήσει; Ἡ σημερινή ἐκπαιδευτική πραγματικότητα, εἶναι τελείως ξένη πρός τίς ἀξίες πού δίδαξαν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες . Μέ ὅσα εἴπαμε φάνηκε ὅτι οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες συνδύασαν μέ τόν καλλίτερο τρόπο τόν ἀκρογωνιαῖο λίθο τοῦ πολιτισμοῦ μας, τήν Ἑλληνική Παιδεία καί τήν Ὀρθοδοξία. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ἀφομοίωσαν ὅ,τι καλλίτερο εἶχε νά προσφέρει στήν ἐποχή τους ἡ ἀρχαία ἑλληνική διανόηση μέ τή βίωση τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Καί αὐτό τόν πλοῦτο τόν δίδαξαν ὥς ἄριστοι παιδαγωγοί μέ τήν παιδαγωγική τους μέθοδο. Τούς εὐχαριστοῦμε. Μέ τρόπο θεοπρεπῆ προσέφεραν ἕνα τρόπο ζωῆς. Μᾶς ἔδωσαν τό μήνυμα ὅτι μποροῦμε νά ἐπιβιώσουμε καί σήμερα στήν παγκοσμιοποιημένη ἐποχή ἀρκεῖ νά μιμούμαστε τό ἦθος, τήν ἀγωνιστικότητά τους, τόν ἅγιο βίο τους. Εἶναι ὀδυνηρό στίς χῶρες τῆς Ἱεραποστολῆς νά γίνεται λόγος γιά τήν οἰκουμενική τους προσφορά καί ἐμεῖς νά τούς βγάζουμε στό περιθώριο. Αὐτή εἶναι ἡ πραγματική φτώχεια μας. Ὄχι ἡ κρίση ἡ οἰκονομική. Εἶναι ἡ ἀπουσία τῶν προτύπων. Τῶν Ἁγίων. Κατ’ἐξοχή πνευματική φτώχεια. Γι’αὐτό σ’αὐτή τήν ἀποδόμηση τῆς παιδείας τοῦ ἔθνους μας, σ’αὐτή τήν καταστροφική μανία τά πάντα νά ἰσοπεδωθοῦν ὡς μοναδική λύση καί διέξοδος  στό δρᾶμα τῆς καθημερινότητος ποὺ ζοῦμε εἶναι νά συνεχίσουμε νὰ τιμοῦμε τούς Τρεῖς θεοφόρους Πατέρες, νά προβάλουμε τίς ἀθάνατες μορφές τους, νά φανερώνουμε τόν ἀνθρωποπλαστικό καί δημιουργικό ρόλο πού ὁραματίστηκαν νά ἀναβαπτιζόμαστε μέσα στά ἀθάνατα κείμενά τους, νά μαθητεύουμε στίς δικές τους ἐμπειρίες, νά ζητοῦμε τίς πρεσβεῖες τους.

Αὐτό ἐπιχειρήσαμε ἀπόψε νά κάνουμε –δέν ξέρω ἄν τό καταφέραμε-νά φύγουμε ἀπό ἐδῶ μέ συγκεκριμένους στόχους καί προοπικές μέ πρακτική ἐφαρμογή κάτι νά πράξουμε παρακινούμενοι ἀπό τόν χρυσοστομικό λόγο: «τιμή μάρτυρος μίμησις μαρτυρος». Εὐχηθεῖτε ὅλοι νά τό καταλάβουμε. 

Αρχιμανδρίτης Χριστοφόρος Μυτιλήνης