Από την Πατερική σοφία της «Κλίμακος» - π. Βασίλειος Καλλιακμάνης

  α) Την Δ’ Κυριακή των Νηστειών η Εκκλησία τιμά και προβάλλει τον Όσιο Ιωάννη τον Σιναΐτη συγγραφέα της «Κλίμακος». Φέτος η Κυριακή αυτή συμπίπτει με την 30ή Μαρτίου, ημέρα επίσης της μνήμης του.

Ο Όσιος Ιωάννης υπήρξε σπουδαίος ασκητής και σοφός μυσταγωγός στον ανηφορικό δρόμο του πνευματικού βίου. Διαβάζοντας ο αναγνώστης την επιστολή του ηγουμένου της Ραϊθώ προς τον Όσιο Ιωάννη κατανοεί ότι η «Κλίμαξ» γράφτηκε ως καρπός υπακοής προς «οικοδομήν των αδελφών».

β) Στις σελίδες του βιβλίου αποκαλύπτεται το ταπεινό φρόνημα και η Χριστοκεντρικότητα της διδασκαλίας του συγγραφέα, η κλιμάκωση της πνευματικής ζωής σε τριάντα βαθμίδες και η άριστη γνώση των κινήσεων της ανθρώπινης ψυχής. «Σε παρακαλούμε», γράφει ο ηγούμενος στον Όσιο Ιωάννη Σιναΐτη, «μην αρνηθείς να μας αναπτύξεις πρόθυμα και με ευκρίνεια, σαν πραγματικός μέγας καθηγητής, τα πρέποντα στη μοναχική ζωή προς σωτηρία αυ-ών που διάλεξαν την αγγελική πολιτεία».

γ) Ο Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης απαντά με ταπείνωση: «Τολμώ να γράψω το βιβλίο αυτό, διότι διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος να απορρίψω από πάνω μου το ζυγό της ευλογημένης υπακοής… όχι για δική σου καθοδήγηση. Εξάλλου, εσύ μας στερεώνεις στα θεία ήθη και διδάγματα. Το στέλνω για τη συνοδεία των αδελφών… κι αν συναντήσει κάποιος κάτι ωφέλιμο, να το λογαριάσει στον καλό μας Ηγούμενο». Παρά την υψηλή πνευματική γνώση που διέθετε, ο Όσιος Ιωάννης θεωρεί τον εαυτό του μαθητευόμενο, ατελή και γεμάτο από άγνοια (Γ’, λε’).

δ) Ωστόσο, οι λεπτές επισημάνσεις και η ανατομία των ανθρώπινων παθών σε συνδυασμό με τις προτάσεις για θεραπεία και μεταστοιχείωσή τους σε αρετές αποκαλύπτουν τον εμπειρικό χαρακτήρα της θεολογίας του. Το θεόσοφο περιεχόμενο της «Κλίμακος» αναφέρεται στις θείες αναβάσεις που αρχίζουν από την «πράξη», δηλαδή την τήρηση των ευαγγελικών εντολών, την άσκηση της υπακοής και φθάνουν ώς τη «θεωρία».

ε) Στον ΙΕ’ Λόγο τίθεται ένα δύσκολο ερώτημα, για το οποίο ο όσιος εκπλήσσεται και δεν απαντά. Ρώτησε κάποιος «γνωστικός» τον Σιναΐτη άγιο, ποια αμαρτία είναι βαρύτερη εξαιρέσει του φόνου και της άρνησης. Εκείνος απάντησε, «το να πέσει κάποιος σε αίρεση». Τότε εκείνος ξαναρώτησε: Γιατί τότε η Εκκλησία τους αιρετικούς, όταν αποκηρύξουν την αίρε-ση, τους αποδέχεται αμέσως σε μυστηριακή κοινωνία, ενώ τον πόρνο, όταν εξομολογηθεί και παύσει την αμαρτία, του στερεί επί αρκετά χρόνια την κοινωνία των αχράντων μυστηρίων, σύμφωνα με τους αποστολικούς κανόνες; Και καταλήγει ο όσιος: «Καμού τη απορία καταπλαγέντος, το άπορον μεμένηκεν άπορον» (ΙΕ’, μδ’).

στ) Στην απορία αυτή απαντά έπειτα από πολλά χρόνια ένας νηπτικός, λόγιος και ερμηνευτής της «Κλίμακος», ο Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος (1250 - 1330). Γράφει ο Νικηφόρος: Ο αιρετικός ασεβεί μόνο με το λόγο, γι’ αυτό δέχεται τη θεραπεία με το λόγο. Ο πόρνος όμως, επειδή αμαρτάνει με την ψυχή και το σώμα, χρειάζεται αρκετό χρόνο και επίπονη άσκηση για να καθαρθεί από την ασθένεια της αμαρτίας. Ο αιρετικός θεώρησε ως καλή την αίρεση, γι' αυτό τη διάλεξε. Ενώ ο πόρνος, παρότι γνώριζε ότι η πράξη του είναι κακή, ολίσθησε σ’ αυτή λόγω της φιληδονίας του.

ζ) Οι θείες αναβάσεις που απαντούν στην «Κλίμακα» συνδέονται ή μάλλον έχουν ως κέντρο το πρόσωπο του Χριστού. Οι ενέργειες, τα λόγια, οι σκέψεις, οι τάσεις και οι κινήσεις χρειάζεται να είναι σύμφωνες με το θέλημα του Κυρίου. Διαφορετικά ο αγωνιζόμενος «κλέπτεται, και ούπω κατά αρετήν πολιτεύεται» (ΚΖ', λα’). Είναι χαρακτηριστικό ότι συνιστά να μην ελκύουν και συνεπαίρνουν τον αγωνιζόμενο οι διηγήσεις για τους ησυχαστές και τους αναχωρητές, αφού βαδίζει την πορεία του Πρωτομάρτυρος Χριστού (Δ’, ξ’). Κι εκείνος που βρίσκεται στην πορεία αυτή δεν καταφρονεί τις κατώτερες βαθμίδες, αλλά αναγνωρίζει τη μεγάλη αξία τους έχοντας ως αρχή και τέλος τον Κύριο Ιησού.  

Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Καλλιακμάνης