Απάντηση σε σχόλια για την εικόνα της Αγίας Τριάδος από τον π. Νικόλαο Μεσσαλά

Ἀγαπητέ μου Ἀναστάσιε,

            Ὅταν στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας εἰκονίζουμε τόν Κύριο, τήν Παναγία, τούς Ἁγίους καί διάφορα γεγονότα ἀπό τήν ζωή τους (ὅπως Γέννηση, Σταύρωση, Ἀνάσταση, Ἀνάληψη, Πεντηκοστή, Ὑπαπαντή, Εἰσόδια, Εὐαγγελισμός, Κοίμηση Θεοτόκου, κ.ἄ.), τούς ἁγιογραφοῦμε μέ κυρίως θεολογική προοπτική, δίνοντας τήν διάσταση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ χωρίς βέβαια καί νά ἀφιστάμεθα ἀπό τό ἱστορικό πλαίσιο (γιά αὐτό τόν λόγο εἶναι καί πολύ σπουδαία τέχνη).  

             Στήν δυτική ἀναγεννησιακή εἰκονογραφία (κυρίως μέ τήν σύνοδο τοῦ Τριδέντου 1545, ὅπου εἰσάγωνται καί τά ἀγάλματα) ἡ ἁγιογραφία γίνεται πλέον ζωγραφική μέ προοπτική ὄχι θεολογική ἀλλά φυσιοκρατική, ἀνθρώπινη καί κατανοητή ἀπό τήν λογική. 

            Στήν συνέχεια σοῦ παραθέτω δύο εἰκόνες τῆς Γεννήσεως καί τῆς Σταυρώσεως τοῦ Κυρίου μας στίς δύο τεχνοτροπίες:

Στήν ὀρθόδοξη ἁγιογραφία τῆς γεννήσεως (Μ. Δαφνίου 11ος) ὁ Χριστός βρίσκεται σέ μνῆμα, γιά νά δοθεῖ ἔτσι ὁ σκοπός τῆς ἐνσαρκώσεως (γιά νά περιοριστῶ μόνο σ’ αὐτό), ἐνῶ στήν δυτικότροπη (Μποττιτσέλλι 1500) ὁ Χριστός σέ φάτνη.

Στήν ὀρθόδοξη εἰκόνα τῆς Σταυρώσεως, ὁ Κύριος εἶναι ἀκέραιος, σέ στάση ἀφύσικη, γλυκός, ζωντανός (ἐνῶ εἶναι νεκρός) καί ὁ ἁγιογράφος (Θεοφάνης ὁ Κρής 16^ος) μᾶς Τόν παρουσιάζει νικητή τοῦ θανάτου.

            Στήν δυτικότροπη, ὁ Κύρος εἶναι πτῶμα πραγματικό, σέ φυσική στάση (σάν νά ἔχει μιά φωτογραφία) καί ὁ ἁγιογράφος (Grunevaldt 1515) ἐκφράζει τό δόγμα τοῦ παπισμοῦ περί τῆς ἱκανοποιήσεως τῆς  θείας δικαιοσύνης.

             Ἔτσι, ξεκίνησε νά ζωγραφεῖται  καί ἡ Ἁγία Τριάδα, μέ τόν Πατέρα ὡς τόν Παλαιό τῶν ἡμερῶν, τόν Υἱόν ὡς ἡμίγυμνο ἄνθρωπο καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ὡς περιστέρι πού βρίσκεται  μεταξύ τῶν κεφαλῶν τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ, ἐκφράζοντας ἔτσι ὅτι τό Ἁγιον Πνεῦμα εἶναι τό Πνεῦμα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ δηλ. τό filioque.  Δυστυχῶς, ἡ ζωγραφική αὐτή τῆς Ἁγίας Τριάδος (ἀλλά καί γενικώτερα ἡ δυτική τεχνοτροπία)  ἐπηρέασε καί κάποιους δικούς μας ἁγιογράφους πού Τήν εἰκονίζουν καί μέ ὀρθόδοξη τεχνοτροπία!

            Τήν εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος ὁ ὀρθόδοξος ἁγιογράφος τήν εἰκόνιζε μέ ἕνα συμβολισμό (τήν φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ), διότι εἶναι τό μυστήριο τῶν μυστηρίων καί ἔτσι μόνο συμβολικά εἰκονίζεται.  Ἡ πρώτη δέ ἁγιογραφία τῆς Ἁγίας Τριάδος (καθόσον γνωρίζω) βρίσκεται στήν κόγχη παρεκκλησίου στήν ἱ. Μονή ὁσίου Χριστοδούλου στήν Πάτμο τοῦ 12^ου  αἰ. ὡς φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ., δηλ. ὁ εἰκονισμός ἀρχίζει νά ἐμφανίζεται 3 ἤ 4 αἰῶνες μετά τήν Ζ Οἰκουμενική Σύνοδο (787)

            Κατά τήν ἑρμηνεία τῶν Πατέρων ὁ Παλαιός τῶν Ἡμερῶν εἶναι ὁ Κύριος, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Πατρός (ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός). 

            Ὁ Κύριος σέ σχετική ἐρώτηση τοῦ ἀπ. Φιλίππου ἀπάντησε:  «ὁ ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν Πατέρα καί πῶς σύ (Φίλιππε) λέγεις δεῖξον ἡμῖν τόν Πατέρα;» (Ἰωαν. 14, 8-9),  ἐπίσης λίγο πιό πρίν ὁ Κύριος ἀπευθύνεται στούς Φαρισαίους καί τούς λέγει: «οὔτε τήν φωνήν αὐτοῦ (τοῦ Πατρός) ἀκηκόατε πώποτε οὔτε εἶδος αὐτοῦ (τοῦ Πατρός) ἑωράκατε» (Ἰω. 5,37) καί  «οὐχ ὅτι τόν Πατέρα τις ἑώρακεν, εἰ μή ὁ ὤν παρά τοῦ Πατρός, οὗτος (ὁ Υἱός) ἑώρακε τόν Πατέρα» (Ἰω. 6,46).

            Στήν Π.Δ. ὁ Θεός, ὅταν προκαλεῖται (παρακαλεῖται) ἀπό τούς Προφῆτες νά τούς παρουσιάσει τό Πρόσωπό Του, ἐμφανίζεται  μόνο μέσα ἀπό σύμβολα.

            Ἐπίσης, ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ἡ ἀπαράλλακτη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ Πατρός (Ἀποστολος Παῦλο). 

            Γιά τόν λόγο αὐτό καί στόν τροῦλο τῶν ὀρθοδόξων ναῶν εἰκονίζεται ὁ Κύριος ὡς Παντοκράτωρ.

            Αὐτά ἐν συντομία, ἀγαπητέ μου Ἀναστάσιε, χωρίς νά διεκδικῶ τό ἀλάθητο, ἁπλά ἐκφράζω τούς προβληματισμούς μου.

Μέ ἀγάπη Χριστοῦ

π. Νικόλαος 

Απάντηση σε σχόλια για την εικόνα της Αγίας Τριάδος