Ὁμιλία τοῦ Μητροπολίτου Ρόδου Κυρίλλου κατά τήν ἐπί τῇ ἑορτῇ τῶν Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου τελεσθεῖσαν Πατριαρχικήν Θείαν Λειτουργίαν

Ὁμιλία

 τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ρόδου

 κυρίου Κυρίλλου

 κατά τήν ἐπί τῇ ἑορτῇ

 τῶν Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων

 Πέτρου καί Παύλου

 τελεσθεῖσαν Πατριαρχικήν Θείαν Λειτουργίαν

(Φανάριον, 29 Ἰουνίου 2014).

"Ἡ πάνσεπτος τῶν Ἀποστόλων, ἐπεδήμησεν ἑορτή, τῇ Ἐκκλησίᾳ Χριστοῦ, προξενοῦσα σωτηρίαν ἡμῖν".

Ὅταν κατὰ τὸν γʹ αἰῶνα, ἐπὶ τῶν ἡμερῶν τοῦ αὐτοκράτορος Βαλεριανοῦ, ἤρχισε νέος διωγμὸς κατὰ τῶν Χριστιανῶν, οἱ ἐθνικοὶ προέβησαν μετὰ μανίας εἰς τὴν λεηλασίαν τῶν ἐκκλησιαστικῶν θησαυρῶν καὶ τὴν καταστροφὴν τῶν χριστιανικῶν κοιμητηρίων, προκειμένου νὰ ἐξαφανιστοῦν οἱ τάφοι καὶ τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων Μαρτύρων, θέλοντες δι᾽ αὐτοῦ τοῦ τρόπου νὰ καταφέρουν καίριον πλῆγμα εἰς τὰς συνειδήσεις τῶν Χριστιανῶν. Τότε οἱ πιστοὶ τῆς προκαθημένης τῆς ἀγάπης πόλεως, ἀψηφοῦντες τὸν κίνδυνον, παρέλαβον ἐκ τοῦ τάφου τὰ τίμια λείψανα τῶν πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου καὶ τοποθέτησαν αὐτὰ εἰς τόπον ἀσφαλῆ, εἰς τὴν κατακόμβην τοῦ Ἁγίου Σεβαστιανοῦ, παρὰ τὴν Ἀππίαν ὁδόν. Ἡ Ἐκκλησία ἐκφράζουσα εὐγνωμοσύνην διὰ τὴν διάσωσιν τοῦ πολυτίμου τούτου θησαυροῦ, τὴν ἡμέραν ταύτην τῆς πρώτης μετακομιδῆς τῶν λειψάνων τῶν δύο Ἀποστόλων, τὴν 29ην Ἰουνίου,  καθιέρωσε ὡς κοινήν ἑορτὴν τῆς μνήμης των, τὴν ὁποίαν ἐνιαυσίως ἔκτοτε ἐπιτελεῖ προσκαλοῦσα κατ᾽ αὐτὴν εἰς ἑόρτιον σύναξιν καὶ πνευματικὴν πανήγυριν τὰ ἀνὰ τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης εὐσεβῆ τέκνα της διὰ νὰ ἐναποθέσουσι τοὺς στεφάνους τῶν ἐγκωμίων εἰς "τοὺς διηρημένους τοῖς σώμασι καὶ ἡνωμένους τῷ πνεύματι, τοὺς θεοκηρύκων πρωτοστάτας" Ἁγίους Ἀποστόλους Πέτρον καὶ Παῦλον.

Παναγιώτατε Πάτερ καὶ Δέσποτα,

Σεβασμιώτατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς,

Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες ὀφικκίαλιοι τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας,

Ἀγαπητοὶ ἀδελφοί,

Ἀνταποκρινόμενοι προθύμως εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν ταύτην πρόσκλησιν καὶ προτροπήν, τῇ χάριτι τοῦ Παρακλήτου Πνεύματος, συνήλθομεν καὶ ἡμεῖς ἐν ἑορτίῳ εὐχαριστιακῇ συνάξει ἐν τῷ πανσέπτῳ τούτῳ Πατριαρχικῷ Ναῷ, καὶ ἔχοντες προεξάρχοντα τῆς πανηγύρεως τὸν φιλόστοργον Πατέρα καὶ Πατριάρχην ἡμῶν, ἑορτίως πανηγυρίζομεν, εὐφημοῦμεν, ἀνυμνοῦμεν καὶ ἐπαινοῦμεν, τὴν δυάδα τῶν πρωτοκορυφαίων Ἁγίων Ἀποστόλων. Τοὺς ὑπερμεγέθεις φωστῆρας τῆς Ἐκκλησίας, Πέτρον τὸν προεξάρχοντα καὶ Παῦλον τὸν ὑπερκοπιάσαντα. Τοὺς σφαγεῖς τῆς εἰδωλικῆς κακοπιστίας καὶ ἑρμηνευτὰς τῆς θεογνωσίας. Τοὺς πρωτοθρόνους τῶν Ἀποστόλων καὶ διδασκάλους τῆς οἰκουμένης, οἱ ὁποῖοι, κατὰ τὸν ἱερὸν Ὑμνογράφον "διαδραμόντες τὸ κλίτος ὅλον τῆς γῆς, ὥσπερ ἀρότρῳ ἔσπειραν τὴν πίστιν, καὶ πᾶσι τὴν θεογνωσίαν κατέβλυσαν, τῆς Τριάδος δεικνύντες λόγον".

Πέτρος, ὁ κορυφαῖος τῶν ἐνδόξων Ἀποστόλων, ἡ πέτρα τῆς πίστεως. Ὁ Σίμων Βαριωνᾶ, μετονομασθεὶς Πέτρος, ὁ ἀδελφὸς τοῦ Πρωτοκλήτου Μαθητοῦ Ἀνδρέου, τοῦ κηρύξαντος τὴν πίστιν ἐν τῇ Βασιλίδι ταύτῃ τῶν πόλεων. Ὁ Πέτρος παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Τιβεριάδος δέχεται τὴν κλῆσίν του διὰ νὰ καταθέσῃ τὴν δεδομένην ἐμπειρίαν του ὡς ἰχθύων ἁλιεὺς εἰς ἄλλην πλέον ἁλιείαν πνευματικήν. Αἱ εὐαγγελικαὶ διηγήσεις ἀναφέρονται συχνάκις εἰς τὸ πρόσωπόν του. Τὸν παρουσιάζουν ὡς σύνθετο χαρακτῆρα ἔχοντα πολλὰ ἰδιότυπα γνωρίσματα, τὰ ὁποῖα συνοψίζονται εἰς πρωτοβουλίαν, αὐτοπεποίθησιν καὶ ἀστάθειαν. Εἰς τὴν πρόσκλησιν τοῦ Κυρίου ἀναλαμβάνει σοβαρῶς τὴν εὐθύνην του. Κορυφαία στιγμὴ τῆς μαθητείας του ἡ ὁμολογία του στὴν Καισάρεια τοῦ Φιλίππου: "Σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος" εἶναι ἡ ἀπάντησις του εἰς τὴν ἐρώτησιν τοῦ Διδασκάλου "Υμεῖς τίνα με λέγετε εἶναι". Ἄλλοτε καταλαμβάνεται ὑπὸ εὐθυνοφοβίας.  Εἰς τὸν κῆπον τῆς Γεθσημανῆ ὀρθώνει τὸ ἀνάστημά του. Εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ Ἀρχιερέως δοκιμάζεται. Ἡ θέα τοῦ κενοῦ μνημείου καὶ ἡ συνάντησις μετὰ τοῦ Ἀναστάντος μεταστοιχειώνει τὴν τρωθεῖσαν αὐτοπεποίθησίν του εἰς ἀκλόνητον πεποίθησιν. Πεποίθησίς του πλέον καὶ διηνεκὴς ὁμολογία στὰ χείλη του ὁ Χριστός, ὅπως διαιωνίζεται διὰ τῆς γραφίδος του εἰς τὴν πρώτην Καθολικὴν ἐπιστολήν του: "Εὐλογητός ὁ Θεὸς καὶ πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ κατὰ τὸ πολὺ αὐτοῦ ἔλεος ἀναγεννήσας ἡμᾶς εἰς ἐλπίδα ζῶσαν δι᾽ ἀναστάσεως Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐκ νεκρῶν" (Αʹ Πέτρ. 1,3). Αὐτὴ ἡ μαρτυρία μεταστοιχειώνεται εἰς μαρτύριον. Σταυροῦται ὁ Πέτρος βεβαιώνοντας ἐμπράκτως τὸ "Ναί Κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε", τὸ ὁποῖον ἔδωσε ὡς  ἀπάντησιν εἰς τὴν τριττὴν ἐρώτησιν τοῦ Διδασκάλου "Σίμων Ἱωνᾶ ἀγαπᾶς με;".

Παῦλος, "ὁ ποτὲ μὲν διώκτης Ἰησοῦ τοῦ Σωτῆρος, νῦν δὲ καὶ πρωτόθρονος τῶν Ἀποστόλων γενόμενος", "ὁ τῶν Ἁγίων Ἐκκλησιῶν ῥήτωρ καὶ φωστήρ". Ὁ ζηλωτὴς τῶν ἰουδαϊκῶν παραδόσεων καὶ αὐτόκλητος ὑπερασπιστὴς τοῦ Θεοῦ τῶν Πατέρων του.  Γεννημένος στὴν ἑλληνίζουσα Ταρσὸ τῆς Κιλικίας εἶναι φορεὺς τοῦ πνεύματος δύο κόσμων, τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τῆς θρησκευτικῆς καὶ φιλοσοφικῆς συνειδήσεως. Διώκει τὸν Χριστόν, πνέει ἀπειλῆς καὶ φόνου κατὰ τῶν Μαθητῶν του. Πορευόμενος ὡς διώκτης πρὸς τὴν Δαμασκὸν θὰ συναντήσει Ἐκεῖνον τὸν ὁποῖον καταδιώκει καὶ ὁ θύτης μεταβάλλεται εἰς θῦμα τῆς ἀγάπης τοῦ Σταυρωθέντος καὶ Ἀναστάντος. Δὲν ἐπιστρέφει, ἁπλῶς, πρὸς τὸν Χριστόν, ἀλλὰ αἰχμαλωτίζεται ὑπ᾽ αὐτοῦ. Ἀπ᾽ ἐκείνης τῆς ὥρας θὰ τὸν ἀκολουθήσει κηρύσσοντας τὴν "ἐπιφάνειαν τῆς δόξης του" πρὸς ποικίλους ἀποδέκτας. Πρὸς τὸν λαὸν του καὶ πρὸς τὰ ἔθνη. Γίνεται "τοῖς πᾶσι τὰ πάντα ἵνα πάντα τινὰς σώσῃ" ὁμολογώντας, "Ἕλλησί τε καὶ βαρβάροις, σοφοῖς καὶ ἀνοήτοις, ὀφειλέτης εἰμί". Εἰς τὸ κήρυγμά του θεμελιώνεται τὸ οἰκοδόμημα τῆς οἰκουμενικῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διδαχή του κορυφώνεται εἰς τὸν ὕμνον τῆς ἀγάπης του. Ὁ Ἐπίσκοπος Ρώμης Κλήμης στὴν ἐπιστολή του θὰ συνοψίσει τὴν ζωή του γράφοντας: "ἑπτάκις δεσμὰ φορέσας, φυγαδευθείς, λιθασθεὶς, κῆρυξ γενόμενος ἔν τε ἀνατολῇ καὶ ἐν τῇ δύσει, τὸ γενναῖον αὐτοῦ κλέος ἔλαβεν, δικαιοσύνην διδάξας ὅλον τὸν κόσμον, καὶ ἐπὶ τὸ τέρμα τῆς δύσεως ἐλθὼν καὶ μαρτυρήσας ἐπὶ τῶν ἡγουμένων, οὕτως ἀπηλλάγη τοῦ κόσμου καὶ εἰς τὸν ἅγιον τόπον ἐπορεύθη, ὑπομονῆς γενόμενος μέγιστος ὑπογραμμός".

Πέτρος καὶ Παῦλος, "ἡ τῆς Τριάδος δυάς, τοῦ κόσμου οἱ σαγηνευταί". Ἡ σύγχρονος βιβλικὴ ἔρευνα ἠρμήνευσε τοὺς δύο τούτους πρωτοκορυφαίους Ἀποστόλους ὡς ἐκ διαμέτρου ἀντιθέτους ὅσον ἀφορᾶ τὰς παραδόσεις τὰς ὁποίας ἀκολουθοῦν καὶ τὴν θεολογίαν τὴν ὁποίαν ἐκφράζουν. Ἀναφέρεται μετ᾽ ἐμφάσεως εἰς τὴν διάστασιν τῶν ἀπόψεων των ἐν σχέσει πρὸς τὴν περιτομὴν τῶν ἐθνικῶν. Θεωρεῖ ὅτι ὁ Πέτρος ὡς φορεὺς τῆς Ἰουδαϊκῆς παραδόσεως τονίζει τὰ ἔργα ὡς ὁδὸν τῆς σωτηρίας, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸν Παῦλον, ὁ ὁποῖος τονίζει τὴν πίστιν ὡς τοιαύτην. Ὡστόσο ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησίας, αἰσθανομένη  εἰς τὰ πρόσωπά των τὸ μέγεθος τῆς παραδόσεώς της, κατενόησε αὐτοὺς "ὡς διηρημένους τοῖς σώμασι καὶ ἠνωμένους τῷ πνεύματι". Τὸ φρόνημά της, ἐκτὸς τῆς κοινῆς ἡμέρας τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς μνήμης των, ἐξεφράσθη εἰς τὴν ἱστόρησιν τῆς Εἰκόνος των. Οἱ δύο τύποι τῶν εἰκονογραφίας τους, ἐκεῖνος τοῦ ἀσπασμοῦ ἤ ἐναγκαλισμοῦ καὶ ὁ ἄλλος, κατὰ τὸν ὁποῖον ἱστάμενοι βαστάζουν ἀπὸ κοινοῦ τὴν Ἐκκλησίαν, μαρτυροῦσι περὶ τῆς ἑνότητος τοῦ κηρύγματός των. Τὴν διάστασιν τῶν ἀπόψεών των κατενόησεν ὡς διαφωνίαν τακτικῆς Ὑπόθεσις ἀμφοτέρων εἶναι ὁ ἐντὸς τῆς ἱστορίας ἀποκαλυφθεὶς Θεός. Ὁ Σαρκωθεὶς καὶ Σταυρωθεὶς καὶ Ἀναστὰς ἐν δόξῃ. Ἡ μαρτυρία τῆς πίστεως. Ἡνωμένοι τῷ πνεύματι, ὡς ἐμπνεόμενοι ὑπὸ τῆς αὐτῆς ζωηφόρου πνοῆς τοῦ Παρακλήτου Πνεύματος, ἐκήρυξαν τὸν αὐτὸν Κύριον. Κατέθεσαν τὴν αὐτὴν ἐμπειρίαν, τὴν ἐν Χριστῷ σωτηρίαν, διὰ τὴν ὁποίαν ἀμφότεροι ἐτέλεσαν μαρτυρικῶς τὸν ἐπίγειον δρόμον των. Ἡ ἀποκάλυψις τῆς Θεότητος τοῦ Χριστοῦ, τὰ δι᾽ αὐτὸν παθήματα, αἱ θλίψεις καὶ τὸ μαρτύριον τοὺς συνάπτουν ἀδιαιρέτως καὶ παρέχουν τὸ μέτρον τῆς εὐσεβοῦς, τουτέστιν τῆς ἀληθοῦς κατανοήσεώς των.

Παναγιώτατε Πάτερ καὶ Δέσποτα,

Ἑορτάζοντες σήμερον τὴν μνήμην τῶν Πρωτοκορυφαίων Πέτρου καὶ Παύλου ἐν τῷ πανσέπτῳ τούτῳ Πατριαρχικῷ Ναῷ, προεξαρχούσης τῆς Ὑμετέρας Παναγιότητος, μυσταγωγούμεθα τὴν ἑνότητα τῆς πίστεως ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης καὶ τῆς ἀγάπης, ὡς ἐκφράζεται διὰ τῆς ἑνότητος τῆς μαρτυρίας τῶν δύο τούτων Ἀποστόλων. Ἐγκύπτομεν ἐν ταπεινώσει εἰς τὰ βάθη τοῦ μυστηρίου τῆς πίστεως, τῆς "ἅπαξ τοῖς ἁγίοις παραδοθείσης", τῆς πίστεως τὴν ὁποίαν ἐκεῖνοι ἐκήρυξαν καὶ διετράνωσαν. Δικαίως ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία σεμνύνεται ὅτι ἔχει θεμέλιον τῆς ὑπάρξεως της τὸν ὁμαίμονα τοῦ Πέτρου Ἀπόστολον Ἀνδρέαν. Κατ᾽ ἀλήθειαν παραλλήλως καυχᾶται, δεδομένων τῶν εὑρυτέρων ὁρίων τῆς κανονικῆς δικαιοδοσίας της, ὅτι ἔχει συνθεμελίους καὶ τὴν δυάδα τούτων τῶν Ἀποστόλων. Ἀσία, Πόντος, Βιθυνία, Γαλατία, Καππαδοκία συγκαταλέγονται εἰς τοὺς ἀποδέκτας τοῦ κηρύγματος τοῦ Πέτρου. Μικρά Ἀσία, Μακεδονία, Ἱλλυρικόν, Κρήτη καὶ Δωδεκάνησος  ἀνάγουν τὴν χριστιανικὴ των ταυτότητα εἰς τὸν εὐαγγελισμόν τοῦ Παύλου. Ἀλλὰ πλέον τούτου. Ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀνὰ τοὺς αἰῶνας, ἑδραζομένη ἐπὶ τοῦ ἀποστολικοῦ θεμελίου των, τὴν ἀλήθειαν τῆς πίστεως ἀνόθευτον διεφύλαξε καὶ ἀλώβητον διετήρησεν. Εὐαγγελιζομένη τὴν ἐνότητα πορεύεται, σταυρουμένη καὶ ἀκτινοβολοῦσα τὸ φῶς τῆς Ἀναστάσεως. Τὸ μαρτύριον τῶν παθημάτων ἀπετέλεσε καὶ ἀποτελεῖ τὴν σταθερὰν πορείαν της. Ἀποστολικὴν πορείαν ἐπιτελεῖ βαδίζουσα πρὸς τὴν συνάντησιν τοῦ ἄλλου, τοῦ διαφορετικοῦ, μέσῳ τῶν διαχριστιανικῶν καὶ διαθρησκειακῶν διαλόγων. Τὴν "πίστιν δι᾽ ἀγάπης ἐνεργουμένην", δηλαδὴ δι᾽ ἔργων, ἀποδεικνύει πρωτοστατοῦσα διὰ τὴν ἐπικράτησιν τῆς εἰρήνης, τῆς δικαιοσύνης, τῆς καταλλαγῆς, τὴν διάσωσιν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καὶ τῆς ἱερότητος τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς. Τὸ "δοκίμιον τῶν πειρασμῶν" της, περὶ τοῦ ὁποίου γράφει ὁ Πέτρος, εὑρίσκεται διαχρονικῶς "εἰς ἔπαινον καὶ δόξαν καὶ τιμὴν ἐν ἀποκαλύψει Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ αὐτοσυνειδησία τοῦ Παύλου, ἐκφραζομένη διὰ τῆς ῥήσεως, "Γέγονα τοῖς πᾶσι τὰ πάντα ἵνα πάντας τινάς σώσω" συνοψίζει τὴν ἰδικήν της αὐτοσυνειδησίαν ἀνὰ τοὺς αἰῶνας.

Παναγιώτατε Πάτερ καὶ Δέσποτα

 Ἑορτάζοντες σήμερον ἐν τῇ ἐμπειρίᾳ τοῦ ἐνεστωτικοῦ λειτουργικοῦ χρόνου τὸ μαρτύριον διὰ Χριστὸν καὶ τὴν μαρτυρίαν Χριστοῦ σταυρωθέντος καὶ τριημέρου ἀναστάντος ἐκ νεκρῶν διὰ τὴν τοῦ κόσμου σωτηρίαν, τῶν πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Παύλου, ἀναλογιζόμεθα τὴν σύγχρονον κοινωνίαν, τὰ ποικίλα μηνύματα τὰ ὁποῖα ἐκπέμπει καὶ τὸ βαρύτατον χρέος ὅλων ἡμῶν, κληρικῶν τε καὶ λαϊκῶν, ὡς φορέων τῆς βαρυτίμου ἀποστολικῆς παραδόσεως. Καλούμεθα νὰ προσεγγίσωμεν μετὰ θάρρους καὶ παρρησίας πολλῆς τὴν ἀδιάκοπον βίωσιν τοῦ Εὐαγγελίου, τοῦ κηρυχθέντος ὑπὸ τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, διακρίνοντες ἐκ τῆς δισχιλιετοῦς παραδόσεως τὰ μταβλητὰ στοιχεῖα ἐκ τῶν ἀμεταβλήτων καὶ ἀπαρασαλεύτων. Ἡ δυναμικὴ αὕτη κατανόησις, οὐδὲν θυσιάζουσα ἤ ἀπομειοῦσα ἐκ τῶν ἀποτελούντων τὸ δόγμα καὶ τὸ ἦθος τῆς "ἅπαξ τοῖς ἁγίοις παραδοθείσης πίστεως", ὁδηγεῖ εἰς ἀποδέσμευσιν ἀπὸ φόβους καὶ δισταγμοὺς, ἐνῶ συγχρόνως κατευθύνει εἰς κρυστάλλινον εὐθικρισίαν ἐπὶ τῶν προβλημάτων τῆς συγχρόνου ἀνθρωπότητος καὶ εἰς ἄρθρωσιν λόγου ἀντιληπτοῦ εἰς τὸν τρόπον σκέψεως τῆς σήμερον.

Καλούμεθα ὁμοίως νὰ ἀντλήσωμεν ἔτι πλεῖον δυνάμεις ἐκ τῆς θυσιαστικῆς ἀγάπης τῶν δώδεκα Ἁγίων Ἀποστόλων, τῶν ὁποίων τὴν Σύναξιν αὕριον ἑορτάζομεν, διὰ νὰ καταστήσωμεν σαφὲς ὅτι ἐξουσία κατὰ τὴν ἀποστολικὴν παράδοσιν δηλώνει συμφωνίαν ἐν τῇ ποικιλίᾳ, ἐπάγρυπνον μέριμαν διὰ τὴν πορείαν τοῦ κόσμου, ἔμπρακτον παρουσίαν εἰς τὰς ἀνάγκας τῶν ποικίλως τὴν σήμερον χειμαζομένων, ἔξοδον ἐκ τῆς μακαριότητος τῶν θεσμίων πρὸς συνάντησιν τῆς χαλεπῶς ὠδινούσης κοινωνίας τῶν ἡμερῶν μας, συνεπὴν πορείαν ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ ἐπὶ τὰ ἴχνη τοῦ Σωτῆρος.

Πάντα τὰ ἀνωτέρω καὶ πλείονα τούτων, Παναγιώτατε, ἐποδεικνύνται εἰς τὴν Ὑμετέραν ἀγλαόκαρπον, ἐν μέσῳ ὠδίνων καὶ ὀδυνῶν, κατὰ τὸν μακαριστὸν καθηγητὴν Ματσούκαν, πατριαρχείαν. Καὶ τὸ ἰδικὸ Σας παράδειγμα κεῖται πρὸς μίμησιν ἐνώπιον πάντων ἡμῶν.