Ὁμιλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου ἐπί τῇ Συμπληρώσει Διακοσίων Ἐτῶν ἀπό τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς Μεταρρυθμίσεω

Ὁμιλία

 τῆς Α.Θ.Παναγιότητος

 τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου

 κ. κ. Βαρθολομαίου

 κατά τήν ἐν τῷ Σισμανογλείῳ Μεγάρῳ Ἐκδήλωσιν

 ἐπί τῇ Συμπληρώσει Διακοσίων Ἐτῶν

 ἀπό τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς Μεταρρυθμίσεως

(2 Νοεμβρίου 2014)

«Τῆς αἰνέσεως τοῦ Κυρίου πλήρης ἡ γῆ». 

Ἄσωμεν Αὐτῷ «ᾆσμα καινόν».

Μέ τούς βιβλικούς αὐτούς λόγους, ἀπόψε ἐδῶ, εἰς τόν φιλόξενον αὐτόν χῶρον τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν Γένους, εἰς τό Σισμανόγλειον Μέγαρον, μετά τήν τελεσθεῖσαν Θείαν Λειτουργίαν, τήν πρωΐαν σήμερον, ἐν τῷ καθ᾿ ἡμᾶς Πανσέπτῳ Πατριαρχικῷ Ναῷ τοῦ Ἁγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου, τῷ ἐν τῷ Διπλοφαναρίῳ, ψάλλομεν τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ «τοῦ οὕτω τά καθ᾿ ἡμᾶς οἰκονομοῦντος». Συνεκεντρώθημεν διά νά κατακλείσωμεν μίαν ἐπέτειον μνήμης, ἡ ὁποία διεσώθη «ἐν πλαξί καρδιῶν» καί συνεχίζεται καθ᾿ ἡμέραν ὡς «ᾆσμα καινόν» πρός τόν «μόνον ἀνακαινίζοντα τήν ποίησιν τῶν ἔργων Του καθ᾿ ἡμέραν» πρός «τόν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος τήν ἀνάπαυσιν εὐτρεπίσαντα» Κύριον καί Θεόν ἡμῶν. Καί ἀναλογιζόμεθα μετά τοῦ Μεγάλου Βασιλείου: «Ποῖος ᾄδει τό καινόν ᾆσμα;» Καί λαμβάνομεν παρά τοῦ ἰδίου Θεοφόρου Πατρός τήν ἀπάντησιν: «Ἐάν τέ οὖν τόν θαυμάσιον τρόπον καί πᾶσαν τήν φύσιν ὑπερβαίνοντα τῆς ἐνανθρωπήσεως διηγῇ τοῦ Κυρίου, καινότερον ᾆσμα καί ξένον ᾄδεις• ἐάν τε τήν ἀναγέννησιν καί ἀνανέωσιν τοῦ παντός κόσμου τοῦ ὑπό τῆς ἁμαρτίας παλαιωθέντος διεξίῃς, καί τά τῆς ἀναστάσεως ἀπαγγέλλῃς μυστήρια, καί οὕτω καινόν καί πρόσφατον ᾄδεις τό ᾆσμα» (Εἰς τόν ΛΒ΄Ψαλμόν, P.G. 29, 328 C).

Τοῦτο τό «καινόν ᾆσμα» ἡ καθ᾿ ἡμᾶς Μήτηρ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ἐξ ἀρχῆς ἐνεκολπώσατο ἐν τῇ ἱερᾷ ψαλμῳδίᾳ καί ὑμνογραφίᾳ, δηλαδή τό ἱερόν μέλος, ὡς ἀποφαίνεται καί Βασίλειος ὁ Μέγας γράφων: «Τό Πνεῦμα τό Ἅγιον... τό ἐκ τῆς μελῳδίας τερπνόν τοῖς δόγμασιν ἐγκατέμιξεν, ἵνα τῷ προσηνεῖ καί λείῳ τῆς ἀκοῆς τό ἐκ τῶν λόγων ὠφέλιμον λανθανόντως ὑποδεξώμεθα» (Μ. Βασιλείου, Εἰς τόν Α΄ Ψαλμόν, P.G. 29, 212 Β). Ἔκτοτε παμπληθεῖς ὑμνηταί ἔψαλον εἰς τόν Θεόν καί ἕως σήμερον προσηλοῦν τόν νοῦν εἰς τόν οὐρανόν. Τό μέλος τῆς Ἐκκλησίας ἐγγίζει βαθύτατα τάς καρδίας τῶν πιστῶν, ἀποδίδει τά νοήματα τῶν ὕμνων ἐκφραστικώτατα, ἀποτυποῖ εἰς βάθος πνευματικά βιώματα, συγκομίζει τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐξομαλύνει καί προσφέρει μέ ἁπλότητα εἰς τόν λαόν δυσνοήτους χριστολογικάς καί δογματικάς ἐννοίας.

Ἡ παραδοσιακή ἐκκλησιαστική μουσική κατέχει κεντρικήν θέσιν εἰς τήν λατρείαν, διότι, ὅπως ὁ ἀποτυπούμενος εἰς τούς ψαλμούς καί τούς ὕμνους ποιητικός λόγος ἐγράφη διά τῆς ἐμπνεύσεως τοῦ Παναγίου Πνεύματος, οὕτω καί ἡ πνευματοκίνητος γλῶσσα τῆς Ἐκκλησίας ἡμῶν ᾄδει καί ψάλλει τά μεγαλεῖα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, συνθέτουσα διά τῆς ποικιλίας τῶν φθόγγων καί τῶν φωνῶν τήν ἁρμονίαν. Διά τῆς μελῳδίας αἱ λέξεις λάμπουν διπλοῖς κάλλεσι τά ὁποῖα ἐρανίζονται ἐκ τοῦ βάθους καί τῆς ὡραιότητος τῶν νοημάτων καί ἐκ τῆς ἁρμονίας τῶν ἤχων, διά τῶν ὁποίων τό ἐκκλησιαστικόν πλήρωμα ἀνυμνεῖ καί γεραίρει τόν Κύριον καί τήν ὑπέρ τοῦ κόσμου παντός προσφέρει παράκλησιν ἐλεύθερον πάντῃ ὑλικῶν φροντίδων.

Οἱ τάς ἱερατικάς ἐν Ἐκκλησίᾳ πληροῦντες αὐλάς καί ἐν ταύταις πνευματικήν τῷ Θεῷ λατρείαν ἀποδιδόντες ἐπεδόθησαν διά μέσου τῶν αἰώνων εἰς τήν βελτίωσιν τῶν μεθόδων ἐκμαθήσεως τοῦ ἀπό γενεᾶς εἰς γενεάν παραδιδομένου μέλους τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, «πρός κοινήν ὠφέλειαν». Ἡ δέ ἐκμάθησις τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς κατεῖχεν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πάντοτε καί σημαντικόν παιδαγωγικόν καί παιδευτικόν ρόλον, ὡς ὁ Μέγας Βασίλειος πάλιν χαρακτηριστικῶς ὑπομιμνῄσκει ἡμῖν: «Διά τοῦτο τά ἐναρμόνια ταῦτα μέλη τῶν ψαλμῶν ἡμῖν ἐπινενόηται, ἵνα οἱ παῖδες τήν ἡλικίαν, ἤ καί ὅλως οἱ νεαροί τό ἦθος, τῷ μέν δοκεῖν μελῳδῶσι, τῇ δέ ἀληθείᾳ τάς ψυχάς ἐκπαιδεύωνται» (Μ. Βασιλείου, ὅ.π.).

Ἡ φροντίς διά τήν ἐπιμελεστέραν ἐκμάθησιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ὡδήγησεν ἤδη ἀπό τοῦ 10ου αἰῶνος εἰς τήν ἀνάπτυξιν τῆς βυζαντινῆς σημειογραφίας ἤ παρασημαντικῆς, μέ σκοπόν τήν τελείαν ἔκφρασιν αὐτῆς εἰς τόν φυσικόν χῶρον τῆς Μητρός Ἐκκλησίας. Εἰς τάς πόλεις καί τάς μονάς τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ὑπό τήν δικαιοδοσίαν τοῦ καθ᾿ ἡμᾶς Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀνεπτύχθησαν βιβλιογραφικά ἐργαστήρια, εἰς τά ὁποῖα μέ μεγάλην ἐπιμέλειαν ἐκαλλιγραφήθησαν χιλιάδες μουσικῶν κωδίκων, σημαντικός ἀριθμός τῶν ὁποίων σῴζεται μέχρι σήμερον εἰς διαφόρους βιβλιοθήκας ἀνά τόν κόσμον.

Ἐν τῇ μερίμνῃ αὐτῆς διά τήν διάδοσιν τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς καί τήν ἱεροψαλτικήν κατάρτισιν τοῦ Γένους, ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως προέβη εἰς τήν ἀποδοχήν καί διάδοσιν τῆς ἐν ἔτει 1814 ὑπό τῶν τριῶν ἀοιδίμων διδασκάλων τῆς Γ΄ Πατριαρχικῆς Μουσικῆς Σχολῆς Χρυσάνθου τοῦ ἐκ Μαδύτου, Γρηγορίου τοῦ Λαμπαδαρίου καί Χουρμουζίου τοῦ Χαρτοφύλακος, συντεθείσης καί ἐκδοθείσης Νέας λεγομένης Μεθόδου.

Ἡ ἔκδοσις τῆς Νέας Μεθόδου τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς καί ἡ σύστασις τοῦ κοινοῦ Πατριαρχικοῦ Σχολείου εἰς τό παραπλεύρως τῶν Πατριαρχείων εὑρισκόμενον Σιναϊτικόν Μετόχιον διά τήν εὐμέθοδον παράδοσιν αὐτῆς ὑπό τῶν τριῶν διδασκάλων εἰς τό φιλόμουσον καί φιλόκαλον πλήρωμα, κλῆρον καί λαόν, ἐσηματοδότησαν τήν ἔναρξιν μιᾶς νέας περιόδου εἰς τήν διδασκαλίαν καί ἐκμάθησιν τῆς ἱεροψαλτικῆς τέχνης ἐν τοῖς κόλποις τῆς Ἐκκλησίας. Τοιουτοτρόπως τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐμερίμνησε συγχρόνως διά τήν ἀναπλήρωσιν τῶν ἐλλείψεων καί τήν ἐξομάλυνσιν τῶν δυσχερειῶν εἰς τήν ἐκμάθησιν τῆς ἱεροψαλτικῆς τέχνης, μέ σεβασμόν εἰς τήν ὑπερχιλιετῆ ἐκκλησιαστικήν γραπτήν μουσικήν παράδοσιν, ὥστε νά προκύπτῃ μία δημιουργική καί γοητευτική σύνθεσις τοῦ παλαιοῦ πρός τό νέον.

Ἡ μεταρρυθμιστική αὕτη κίνησις τοῦ 1814 ἐπέτυχεν ἀκριβῶς διότι, ἀποφεύγουσα τά ἄκρα, τά ὁποῖα συνήθως δημιουργοῦν προβλήματα καί σχίσματα ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, καί διατηροῦσα μίαν ἰσορροπίαν, συνεδύαζεν ἁρμονικῶς τήν παράδοσιν πρός τόν ἐκσυγχρονισμόν καί τήν πρόοδον. Ἀντιθέτως, αἱ προηγούμεναι μεταρρυθμιστικαί προσπάθειαι ἀπέτυχον ἀκριβῶς, εἴτε διότι ἀπεμακρύνοντο τελείως τῆς παραδόσεως εἴτε διότι διῃώνιζον τήν παραδοσιακήν ἀσάφειαν καί περιπλοκότητα. Οἱ τρεῖς Πατριαρχικοί διδάσκαλοι ἐπροίκισαν τήν νέαν μέθοδον μέ ἁπλότητα, σαφήνειαν καί οἰκονομίαν καί κατέστησαν τό μέλος ὕμνον καί ἀντιστρόφως τόν ὕμνον μέλος.

Τά δύο ἱστορικά Πατριαρχικά κείμενα, ὡς γράφομεν ἤδη καί εἰς τόν Πρόλογον τοῦ ἀφιερωθέντος εἰς τήν συγκεκριμένην ἐπέτειον Ἡμερολογίου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τοῦ τρέχοντος ἔτους, τά ὁποῖα πρό διακοσίων ἐτῶν ἐξέδωκεν ὁ ἀοίδιμος προκάτοχος ἡμῶν Πατριάρχης Κύριλλος Στ΄, ἤτοι ἡ Πατριαρχική Διακήρυξις, συνοδευομένη ὑπό τῆς Πατριαρχικῆς Ἁπανταχούσης, ἐκτυπωθέντα ἀμφότερα εἰς τό Πατριαρχικόν Τυπογραφεῖον ἐν ἔτει 1815 (Πατριαρχικά Μονόφυλλα), ἀποτελοῦν ἀψευδεῖς μάρτυρας τῆς προσπαθείας τῆς Μητρός Ἐκκλησίας ἵνα διευκολύνῃ τούς μαθητάς τῆς ἱεροψαλτικῆς ὅπως μάθωσιν «ἐν διαστήματι χρόνου ἑνός» «ὅσα αἱ μέθοδοι τῶν παλαιῶν παραδόσεων δέν ἠδύναντο νά κατορθώσωσιν εἰς τόν μαθητήν ἐπί δέκα καί εἴκοσι χρόνους», «χωρίς ὅλως νά παρεκτρέπηται ἡ μέθοδος ἀπό τό σεμνόν ἐκεῖνο καί ἐναρμόνιον μέλος, τό πρός κατάνυξιν καί συντριβήν καρδίας ἐντέχνως πεποιημένον, καί παρά τῶν πρώτων ἐκείνων ἱερῶν μελῳδῶν καί διδασκάλων παραδεδομένον καί χωρίς νά παρεισάγῃ φωνῶν καί σχημάτων νεωτερίσματα» (Πατριαρχική Ἁπανταχοῦσα Κυρίλλου Στ΄).

Ὡς ἀναφέρεται εἰς τό κείμενον τῆς Διακηρύξεως, ἡ ἐπινόησις τῆς Νέας Μεθόδου ἐγένετο «θείᾳ φιλανθρωπίᾳ καί χάριτι», «οὐδαμῇ οὐδαμῶς παραχαραττούσης ἤ λυμαινομένης, οὐδέ πρός βραχύ ἐκπιπτούσης καί ἀποκλινούσης» τοῦ παραδοσιακοῦ μέλους.

Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ,

Ἡ ἐκκλησιαστική μουσική παράδοσις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἔχει μακράν τήν ἱστορίαν, οὐδέποτε δέ παρεξέκλινε τῶν «ὁρίων», παρά τάς κατά καιρούς ἐπιχειρηθείσας παρεμβάσεις ἔξωθεν καί συνδυασμούς μετά τῆς εὐρωπαϊκῆς λεγομένης καί τῆς θύραθεν μουσικῆς, μέ λαρυγγισμούς καί ὑπερβολάς. Ἡ ἱστορία αὐτή εἶναι μία μαρτυρία τῆς συνεχείας καί συνεπείας τῆς ἡμετέρας ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς παραδόσεως, ἐν πάσαις ταῖς ἐκφάνσεσι τοῦ μέλους αὐτῆς.

Ἀλλά, ἄς ἐπανέλθωμεν εἰς τό ἔργον τῆς ἱστορίας καί τῆς διαδόσεως τῆς νέας μεθόδου. Ὁ ἐκ τῶν ἀοιδίμων προκατόχων ἡμῶν Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, συνέστησε τό γνωστόν Μουσικόν Τυπογραφεῖον, ὁ δέ Πατριάρχης Ἰωακείμ ὁ Γ΄, ὁ φωτεινός οὗτος ἀστήρ τοῦ πατριαρχικοῦ στερεώματος, συνέστησε τό ἔτος 1881 τήν Πατριαρχικήν Μουσικήν Ἐπιτροπήν μέ κυρίαν εὐθύνην τήν ἐμπεριστατωμένην μελέτην τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς «πρός καθαρισμόν αὐτῆς ἀπό παντός ξενισμοῦ καί πάσης αὐθαιρεσίας». Τοιουτοτρόπως, ἐτελειοποίηθη ἡ μέθοδος τῶν τριῶν διδασκάλων, διά τῆς ὑπό τῆς εἰρημένης Ἐπιτροπῆς ἐκδόσεως Στοιχειώδους Μεθόδου πρός διδασκαλίαν τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς.

Ἡ παράδοσις αὕτη διετηρήθη, ἐπαναλαμβάνομεν, μετά συνεπείας ὑπό Ἱεραρχῶν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, μεταξύ τῶν ὁποίων ἀναφέρομεν τόν μακαριστόν Κυδωνιῶν Ἀγαθάγγελον, καί ἰδίᾳ ὑπό τῶν Πρωτοψαλτῶν καί Λαμπαδαρίων τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, μεταξύ τῶν ὁποίων μιμνησκόμεθα τῶν ὀνομάτων τῶν συγχρόνων πως Κωνσταντίνου Πρίγγου, Θρασυβούλου Στανίτσα καί ἰδίᾳ τοῦ Βασιλάκη Νικολαϊδου, μέ τελευταίους σήμερον τούς Μουσικολογιωτάτους Λεωνίδαν Ἀστέρην καί Ἰωάννην Χαριατίδην.

Ἡ μεταρρυθμιστική αὕτη προσπάθεια τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τήν ὁποίαν τιμῶμεν ἐφέτος καί διά τῆς σημερινῆς ἐκδηλώσεως, ἀπέδειξε τήν διάθεσιν καί ἱκανότητα αὐτῆς «νά προσλαμβάνῃ λελογισμένως τήν νέαν πραγματικότητα καί τά νέα ἐπιτεύγματα τῆς κοινωνίας ἐντός τῆς ὁποίας ζῇ καί κινεῖται, νά συνδιαλέγεται ἄνευ ἀντιπαλότητος μέ προοδευτικάς ἰδέας καί ἀντιλήψεις καί νά προσαρμόζηται εἰς αὐτάς, χωρίς νά ὑποσκάπτῃ τά θεμέλια αὐτῆς καί χωρίς νά περιφρονῇ τήν παράδοσιν», ὡς ἔγραφεν εἰς τάς διδασκομένας ἐν τῇ τροφῷ Ἱερᾷ Θεολογικῇ Σχολῇ τῆς Χάλκης μουσικάς σημειώσεις τῶν «Ἑωθινῶν» ὁ εἰρημένος Ἄρχων Πρωτοψάλτης αὐτῆς ἀγαθός Βασιλάκης Νικολαΐδης, ὁ ὁποῖος ὡς ἄλλος «ποιμενικός αὐλός ἐγλύκαινεν ἀκοήν καί διάνοιαν» καί «ηὔφραινεν Ἐκκλησίας τά συστήματα καί κατηγλάϊζε τά πέρατα» (πρβλ. στιχηρόν ἑορτῆς Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ).

Ἡ ἡμετέρα Μετριότης μετά τῆς περί ἡμᾶς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου, ἐξ εὐγνωμοσύνης καί τιμῆς κινούμενοι πρός τούς εὐεργέτας ἐν τούτῳ τῆς Ἐκκλησίας, τούς εὐφυεῖς διδασκάλους Χρύσανθον, Γρηγόριον καί Χουρμούζιον, ἀλλά καί ἐκ σεβασμοῦ πρός τήν μνήμην καί τήν προσφοράν τῶν Πατριαρχῶν Κυρίλλου τοῦ Στ΄ καί Γρηγορίου τοῦ Ε΄, οἱ ὁποῖοι ἐνεκολπώθησαν τήν μεταρρύθμισιν καί ἐμερίμνησαν διά τήν εὐρυτέραν διάδοσιν αὐτῆς, ἀφιερώσαμεν τό ἐνεστώς καί πρός τήν ἔξοδον αὐτοῦ βαῖνον ἔτος 2014 εἰς τήν ἀνάμνησιν τοῦ εὐσημάντου διά τήν ἱστορίαν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν μουσικῆς τούτου γεγονότος.

Ἀσφαλῶς ὅμως δέν πρέπει νά ἐπαναπαυώμεθα εἰς τά ἐπιτεύγματα καί τάς δάφνας τῶν προγόνων μας. Τό παράδειγμά των δέον νά προβληματίζῃ καί νά παρακινῇ εἰς μίμησιν, ὥστε νά ἀναζητῶνται τρόποι προκειμένου ἡ ἐκκλησιαστική μουσική παράδοσις νά διαδίδεται εὐρύτερον, νά διευκολύνεται ἡ ἐκμάθησις αὐτῆς καί νά γίνεται κτῆμα ὅσον τό δυνατόν περισσοτέρων, πάντοτε μετά τοῦ δέοντος σεβασμοῦ πρός αὐτήν καί πρός τήν ἱερότητα τῶν ᾀσμάτων.

Ἡ προσπάθεια αὕτη διά τήν ἀνάδειξιν καί ἐπιστροφήν εἰς τήν πατρῴαν ἐκκλησιαστικήν μουσικήν παράδοσιν δέν ἀποτελεῖ ἀρχαιολογισμόν ἤ ρομαντικήν προσκόλλησιν εἰς παρῳχημένας μορφάς τοῦ παρελθόντος. Ἀντιθέτως, συνιστᾷ ἐπιστροφήν εἰς τήν ἀρχαίαν παράδοσιν τῶν πατέρων, τοῦ Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, τοῦ Ρωμανοῦ Μελῳδοῦ, τοῦ Ἰωάννου Κουκουζέλους, «τῶν μουσουργετῶν τῆς λύρας τοῦ Θείου Πνεύματος, τῶν ἀηδόνων, τῶν τεττύγων, τῶν αὐλῶν τῶν θείων ᾀσμάτων τῆς Ἐκκλησίας», οἱ ὁποῖοι παρέσχον «μελῳδικάς εὐωχίας κατευφραίνοντες τούς θεόφρονας» (πρβλ. ἑσπέριον Ὁσίου Ρωμανοῦ τοῦ Μελῳδοῦ). Συνιστᾷ ἐπιστροφήν εἰς τά ἱερά καί ἄφθαρτα πρότυπα τῆς ἀκμῆς τῆς λειτουργικῆς μας μουσικῆς πράξεως, τήν ὁποίαν ἐδημιούργησεν, ἐν τῇ ὁποία ἐγαλουχήθη καί ἐκ τῆς ὁποίας ἐτράφη καί ἠνδρώθη ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία, διά μέσου τῶν αἰώνων τοῦ δισχιλιετοῦς βίου αὐτῆς.

Διά τοῦτο καί μετ᾿ εὐγνωμοσύνης ἐνθυμούμεθα κατά τήν στιγμήν ταύτην ὅσους ἐπρωτοστάτησαν ὥστε νά μή ἀπολεσθῇ αὐτή ἡ μουσική παράδοσις, ἀλλά νά συνεχίζεται καί νά διαδίδεται εὐρύτερον. Ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἀφιέρωσαν τόν βίον των εἰς τήν διάνοιξιν τῆς ὁδοῦ διά τήν ἐκ νέου εἴσοδον τῆς ἱερᾶς ὑμνῳδίας εἰς τήν ζωήν τῶν πιστῶν.

Ἡ ἡμετέρα Μετριότης, ἡ καί καθιερώσασα τήν ἐπετειακήν ταύτην ἑορτήν εἰς μνήμην ἀλλά καί εἰς γνῶσιν καί ἐπίγνωσιν ἡμῶν καί τῶν ἐπερχομένων γενεῶν τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὑμνῳδῶν καί ἱεροψαλτῶν, πρός τούς ὁποίους ἀπευθύνομεν Πατριαρχικήν προτροπήν καί πατρικήν παράκλησιν νά ἐμμένουν εἰς τήν μουσικήν παράδοσιν τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καί τῆς Πόλεως αὐτῆς, νά διατηροῦν ἀνόθευτον καί τόν ὕμνον καί τό μέλος, κατακλείει τόν λόγον τῶν ὀκτώ παραδεδομένων ἤχων καί τήν ἱστορικήν ταύτην ἐπέτειον μέ τήν κατακλεῖδα τῆς ἱερᾶς Βίβλου τῆς Παρακλητικῆς:

«Ἤχων σφραγίς, Τέταρτε σύ τῶν πλαγίων,

ὡς ἐν σεαυτῷ πᾶν καλόν μέλος φέρων,

ἄκραν σε φωνῆς δίς σε καλῶ, εἰς τέλος.

Ἤχων κορωνίς, ὡς ὑπάρχων καί τέλος.

Ὡς ἄκρον ἐν φθόγγοις τε, καί φωνῶν στάσει,

Ἀνευρύνεις, σύ τούς κρότους τῶν ᾀσμάτων».

 (Παρακλητική, τέλος τοῦ Πλαγίου Δ΄ ἤχου)

«Τῷ συντελεστῇ τῶν καλῶν, Θεῷ Χάρις» (Θεοτοκάριον Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου). Ἀμήν.