ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟ ΒΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ - Αθανάσιος Κοτταδάκης

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ  ΣΤΟ  ΒΗΜΑΤΙΣΜΟ  ΤΩΝ  ΤΡΙΩΝ  ΙΕΡΑΡΧΩΝ

ΑΘ. ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

α.   «Ο Μ. Βασίλειος είχε αφιερώσει τη μεγάλη καρδιά του, στο Θεό, στη φύση, και στους γύρω του ανθρώπους, στους φτωχούς, και στους άρρωστους». Αυτή η επισήμανση του Ακαδημαϊκού Π. Κανελλόπουλου, καλύπτει ασφαλώς και «τους τρεις μεγίστους φωστήρας της Τρισηλίου Θεότητος», αναδείχνει το Σταυρό της Αγάπης τους, και τους κάνει επίκαιρους ως, «μορφές που ενσαρκώνουν κάτι πιο σπουδαίο από τον τύπο του απλού σοφού, του απλού αγίου ή ασκητή, του απλού κοινωνικού εργάτη ή επαναστάτη. Ενσαρκώνουν τον τύπο του καινούργιου ανθρώπου του Χριστού… τον τύπο του αληθινού ανθρώπου» - Λεβ Ζιλλέ

β. Σε χαιρετισμό στη μνήμη σημερινής χριστιανής διαβάζω: «Ψυχή ευγενική, ακούραστη στο έργο της αγάπης, ζούσε τα προβλήματα και τον πόνο των δοκιμαζομένων συνανθρώπων της  ακόμα και τους τελευταίους μήνες της ζωής της, που η ανίατη ασθένεια την είχε καθηλώσει στο κρεβάτι του πόνου ... Μια ζεστή σούπα στον άρρωστο, ένα γλυκό φτιαγμένο από τα χέρια της έφευγαν διακριτικά από το σπίτι να ανακουφίσουν, να βοηθήσουν». Ανιχνεύω «τα έργα» που θέλει ο Ψαλμός να «ακολουθούν τους μακάριους εν Κυρίω αποθνήσκοντες», εντοπίζω τη «δια της αγάπης ενεργούμενη πίστη»! Ανιχνεύω το ουσιαστικό όλον της Εκκλησίας στο βηματισμό της Ορθοδοξίας των Τριών Ιεραρχών!

     Ας μην εκληφθούν όσα ακολουθούν συμβατικές σκέψεις ενός θεολόγου, αλλά ως υπαρκτικοί προβληματισμοί ενός σημερινού χριστιανού, που στέκει «εν σιγή» μπρος σε αυτά τα εκπληκτικά αγιώνυμα εκκλησιαστικά μεγέθη. Και με μια, «παρ’ ελπίδα επ’ ελπίδι» -Ρμ.4,18- αγωνία θα ήθελε να αποτελούσαν τα πρώτιστα, τα βασικά πρότυπα ζωής του ορθόδοξου χριστιανού ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή. Μια εποχή που απώθησε την Εκκλησία στο περιθώριο της ιστορίας, λόγω λαθών στρατηγικής και τακτικής της ηγεσίας της, και αδυναμιών των πιστών της πάλαι τε και επ’ εσχάτων, απογυμνώνοντας την ψυχή του ανθρώπου απ’ τα σύμβολα της άνω αναφοράς και εγκλωβίζοντάς την σε ορθολογιστικές ιδεοληψίες και σχήματα γεωκεντρικού ορίζοντα. Όπου, η πολιτική ενεργεί, «ως αφιόνι μεταφυσικής αποχαύνωσης των μαζών, ιδιαίτερα των διανοουμένων», ο ολοκληρωτισμός της οικονομίας θολώνει το νου, πλακώνει την καρδιά, και το μείγμα αμφοτέρων οδηγεί τη ζωή τους σε αδιέξοδο. Αλλά και όπου η θεολογική-εκκλησιαστική εντελώς αν εδαφικά, με παντιέρα τη «στροφή στην Ορθοδοξία», αντί για το Σταυρό της Αγάπης του Χριστού δοσμένο σε δυναμικό βίωμα και τρόπο ζωής, κυμβαλίζει για «ορθόδοξη αυτοσυνειδησία-πνευματικότητα», κάποια σταυρικά υποκατάστατα και βυζαντινές γραφικότητες, πακέτο, «μίμησης τύπων εκφράσεως του βυζαντινού παρελθόντος», ήγουν «πουκάμισο αδειανό», και εξαντλείται σε μια Αντί-Δυτική αφοριστική οιστρηλασία, που υποβιβάζει την Ορθοδοξία σε ένα κοινότατο της Δύσης «Αντί»! 

**********

     Ας ξεκινήσουμε με αναφορά στο δίδυμο, «Ορθόδοξη αυτοσυνειδησία και πνευματικότητα», λέγοντας απλά και λιτά ότι το πρώτο σκέλος της, «ορθόδοξη αυτοσυνειδησία», καλύπτει την πηγαία αίσθηση ότι ανήκουμε στην «Ορθόδοξη Εκκλησία», ως την ατόφια συνέχεια της «Μιας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας» των εννιά πρώτων αιώνων. Μια αίσθηση που βεβαιώνεται μέσα μας ιστορικά και αναζωπυρώνεται κάθε φορά που στη Λειτουργία απαγγέλλουμε-ομολογούμε απαραχάρακτο το Σύμβολο Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως, το «Πιστεύω».  Ιδιαίτερα το άρθρο, «Εις Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν, και Αποστολικήν Εκκλησίαν», όπου όχι λίγοι ορθόδοξου σφραγίζουν το είναι τους με το σημείο ρου Σταυρού, τουτέστιν με την και οπτική Τριαδική ομολογία ! Με την «ορθόδοξη πνευματικότητα», όμως, τα πράγματα αλλάζουν. Και, σε ό, τι αφορά στο δεύτερο σκέλος, «ορθόδοξη πνευματικότητα», οφείλουμε να ανοιχτούμε και πέρα από «την πρώτη και μεγάλη εντολή: Να αγαπήσεις με όλη την ψυχή και την καρδιά σου το Θεό», που προβάλλεται μονοδιάστατα τελευταία, και έχει ωθήσει σε δεύτερο πλάνο, αν μη σε παρασιώπηση, τη δεύτερη, που είναι όμοια με την πρώτη.  «Δευτέρα δε ομοία αυτή εστί: «Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν». Και τούτο, με υπογραφή και σφραγίδα ο Χριστού: «Εν ταύταις ταις δυσίν εντολαίς άπας ο νόμος και οι προφήται κρέμανται».

     Τουτέστιν, «ορθόδοξη πνευματικότητα» είναι «συν-αμφότερα», σε τρέχουσα γλώσσα είναι, «πακέτο δυο σε ένα, Αγάπη στο Θεό συνάμα και στον πλησίον. Και, «άνευ τούτων ουδέν εστί γενέσθαι των δεόντων», που θα έλεγε ο Δημοσθένης. Πράγμα που ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επεξηγεί αδιαμφισβήτητα: «Δευτέρα δε ομοία αυτή, αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν. Αύτη-η αγάπη στον πλησίον -εκείνην προοδοποιεί- ανοίγει το δρόμο σ’ εκείνη, στην αγάπη στο Θεό -και απ’ αυτής συγκροτείται πάλιν- και από αυτήν αποκτά υπόσταση». Και ο Ευθύμιος Ζυγαβηνός προσθέτει: «Αλληλοχωρούνται και φεράλληλοι εισίν αι δύο». Απηχώντας δε το πνεύμα του Ευαγγελιστή Ιωάννη, προσθέτει: «Και γαρ … ο μη αγαπών τον πλησίον, ουδέ τον Θεόν αγαπά, παραβαίνων την εντολήν αυτού»!

     Τώρα, αν λάβουμε υπόψη ότι, ο Απ. Παύλος θέλει την Αγάπη πάνω απ’ όλα τα χαρίσματα, επίγεια και ουράνια-γλώσσες, ανθρώπων και αγγέλων, προφητικό, πίστη που επιτελεί θαύματα, μαρτύριο… Την προδιαγράφει: «Μακρόθυμη, καλοσυνάτη, χωρίς, κομπασμό, υπερηφάνεια, και ζήλεια, με λησμοσύνη του κακού που της κάνουν … τα ανέχεται, εμπιστεύεται, ελπίζει, υπομένει όλα». Τη φτάνει στο υπέροχο: «Νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα, μείζων δε των τριών τούτων η αγάπη», η οποία, μάλιστα, «ουδέποτε εκπίπτει». Προσθέτει: «Μηδενί μηδέν οφείλετε, ει μη το αγαπάν αλλήλους». Τέλος ότι, ο Χριστός ανεβάζει τον πήχη της πιο ψηλά με το: «Αγαπάτε τους εχθρούς υμών»! Θα καταλάβουμε, ελπίζω, πολύ καλά και τι εστί «ορθόδοξη αυτοσυνειδησία και πνευματικότητα», και τίνος επιπέδου οριακοί πρωτοπόροι της υπήρξαν, και είναι διαχρονικά οι Τρεις Ιεράρχες!

 Α.   Ανοιχτού ορίζοντα ! Καθώς, έζησαν μέσα στο «αχανές και χάος», της αρχαίας ειδωλολατρίας, «χωρίς φοβία, που είναι αρρώστια, αλλά με γνήσιο φόβο Θεού, που είναι υγεία, πηγή δημιουργίας και ζωής». Ως νέοι έκαναν λαμπρές Πανεπιστημιακές, όπως θα λέγαμε σήμερα, σπουδές. Οι, Βασίλειος και Γρηγόριος στην Αθήνα, καρδιά και τότε της ειδωλολατρίας, και κατέκτησαν τις καρδιές καθηγητών και συμφοιτητών τους ζώντας ανάμεσά τους ως αληθινοί χριστιανοί, πριν βαπτιστούν ακόμα ! Σε εποχή που, το αίμα των Μαρτύρων ήταν εισέτι ζεστό, και πολλοί πιστοί, όχι αδικαιολόγητα ως ένα βαθμό, θεωρούσαν μίασμα κάθε τι το ειδωλολατρικό -«Την έξωθεν γνώσιν διαπτύουσιν ως επίβουλον και σφαλεράν και πόρρω Θεού βάλλουσαν»- Γρηγόριος- αυτοί δε διστάζουν να κινηθούν αντίστροφα, και να συσχετίσουν την αρχαία σοφία με τη σοφία του Θεού- «Προς τους νέους όπως αν εξ Ελληνικών ωφελοίντο λόγων» -Μ. Βασίλειος. Κι ο Ιωάννης κάνει άριστες Νομικές σπουδές στον ονομαστό ειδωλολάτρη ρήτορα Λιβάνιο, που φέρεται να είπε ότι, «θα τον άφηνε διάδοχό του στη Σχολή, αν δεν τον είχαν κλέψει οι χριστιανοί»! Και να αναφώνησε με θαυμασμό: «Πόσο σπουδαίες είναι οι γυναίκες των χριστιανών», όταν άκουσε πώς η μητέρα του -Ανθούσα- χήρα είκοσι χρονών με αυτόν τότε μωρό, ζούσε με εγκράτεια ασκητική, και αφοσίωση στην ανάδειξή του άλλα είκοσι χρόνια! Πράγμα άξιο προσοχής από όχι λίγες νέες, που ξέχασαν ότι είναι και χριστιανές!

Β.  Κορυφαίας, ουσιαστικής χριστιανικής αρετής. Διακρίνοντας ότι, οι σπουδές τους αντιπροσώπευαν την ανθρώπινη γνώση, που χωρίς τη θεία είναι ελλιπής και μετέωρη, δεν την ειδωλοποίησαν, όπως κάνουν σήμερα πολλοί, που θεωρούν την επιστημονική γνώση το άπαν. Διό, αναχώρησαν για «μεταπτυχιακές» σπουδές στο «Πανεπιστήμιο της Ερήμου», στον Πόντο οι δύο πρώτοι, σε σπηλιά κοντά στην Αντιόχεια ο τρίτος. Όπου, προσευχήθηκαν, μελέτησαν τη Γραφή, άσκησαν την αρετή, αρίστευσαν στη βίωση της φιλοσοφίας του Αγίου, που είναι, «η μόνη ασφαλής τε και ξύμφορος»-Ιουστίνος. «Έμοιασαν σ’ αυτό με τους μαθηματικούς της εποχής μας, οι οποίοι χωρίς να περιφρονούν την πρακτική αριθμητική, χρησιμοποιούν το μαθηματικό λογισμό και προωθούν τη σκέψη στην ουσία των προβλημάτων, που αλλιώς μένει απροσπέλαστη. Δεν περιφρόνησαν τον ανθρώπινο λόγο, δεν τον εχθρεύτηκαν, ούτε τον φοβήθηκαν… Ανέπτυξαν όλες του τις δυνατότητες, αλλά τελικά τον υπερέβησαν, θεωρώντας τα μεγάλα προβλήματα της ύπαρξης από τη διάσταση του σαρκωθέντος Λόγου του Θεού. Με αυτό τον τρόπο πέτυχαν όχι έναν τυπικό ιστορικό συμβιβασμό, αλλά μια αληθινή μεταμορφωτική πρόσληψη του ανθρώπινου από το θείο Λόγο» -Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος.

Γ. Δεν τους κέρδισε η έρημος, αλλά ο κόσμος ! Η Έρημος τους εξόπλισε με θεία γνώση και κορυφαία αρετή, με τα εφόδια για το πιο αποφασιστικό βήμα. Να ζήσουν μέσα στον κόσμο, και από υψηλά μετερίζια να δείξουν την πίστη που σάρκωσαν στην Έρημο σε αρετή, από την οδό της θυσιαστικής αγάπης για τον άλλο! Δεν παραδόθηκαν οι δυο πρώτοι στην παραδείσια γαλήνη του Πόντου, και στης σπηλιάς ο τρίτος. Εξοπλισμένοι με θεία γνώση και αγιασμένοι χαρισματικά, καινούργιοι άνθρωποι του Χριστού, ευλόγησε ο Θεός να αγωνιστούν μέσα στον κόσμο από υψηλά μετερίζια και να ανοιχτούν λόγω τε και έργω στην Ορθοδοξία του ατόφιου Σταυρού της Αγάπης  Χριστού!

Δ.   Ως γενναίοι της Αλήθειας και της Αγάπης!  Ο Βασίλειος αλληλογραφεί με τον παλιό φίλο και συμφοιτητή στην Αθήνα Ιουλιανό, τον οποίο όμως δε διστάζει να ελέγξει αυστηρά, όταν φορώντας την πορφύρα της αποστασίας επεδίωξε «να αναστήσει την Ελλάδα των αρχαίων θεών» ! Παράλληλα ως ωκεανός αγάπης και εραστής της κοινωνικής διακονίας δημιουργεί την «πολιτεία της αγάπης», τη «Βασιλειάδα», πτωχοκομείο, γηροκομείο, ορφανοτροφείο, νοσοκομείο, ακόμα και λεπροκομείο. Στο οποίο, «και με τα χείλη του τιμούσε την αρρώστια τους … ασπαζόμενος αυτούς τους άρρωστους αδελφούς, για να δίνει μ’ αυτή τη σιωπηλή, μα τόσο εύγλωττη παραίνεση θάρρος στους άλλους, να μη φοβούνται να πλησιάσουν τα λιωμένα κορμιά τους, και να τα φροντίσουν… Πρώτη φροντίδα και μέλημά του νύχτα-μέρα ήταν αυτοί οι άρρωστοι, και η ανακούφιση των πληγών τους, αυτή η εκπληκτικά ιδιότυπη μίμηση του Χριστού! Φυσικά δεν είχε τη δύναμη Εκείνου να καθαρίσει με ένα λόγο τη λέπρα τους, προσπαθούσε όμως να τους ανακουφίζει με το έργο της αγάπης των χεριών του» - Γρηγόριος ο Θεολόγος.

     Ο οποίος με τη σειρά του δε διστάζει να πάει να μιλήσει «για τη Θεότητα του Λόγου» στην αλωμένη από τους Αρειανούς Κωνσταντινούπολη, όπου και να γίνει στόχος συκοφαντιών, χειροδικιών, να οδηγηθεί στις αρχές ως «στάσεως αίτιος». Αλλά ! Και έχει τη γενναιότητα της ταπείνωσης, για την ειρήνη της Εκκλησίας, να παραιτηθεί από τον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Βασιλεύουσας, και να αποσυρθεί, όταν κάποιοι μικρόψυχοι «αδελφοί» Επίσκοποι, πατώντας «στο γράμμα που σκοτώνει», πότισαν με κώνειο αμφισβήτησης την αγία ψυχή του.

      Όσο για τον Ιωάννη το Χρυσόστομο, δε δροσίζει μόνο και αναπαύει ψυχές με το χειμαρρώδη και χρυσό λόγο του, αλλά και, τρέφει σε ημερήσια βάση τρεις χιλιάδες πενόμενους ως ιερέας στην Αντιόχεια, και ανεβάζει ως Αρχιεπίσκοπος της Κωνσταντινούπολης σε εφτά χιλιάδες αυτούς που περίμεναν να κρατηθούν στη ζωή από το σιτηρέσιο της αγάπης του. Σε απόσπασμα Λόγου Θεοδώρητου Επίσκοπου Κύρου σωζόμενο στη «Βιβλιοθήκη ή Μυριόβιβλο» του ιερού Φωτίου διαβάζουμε: «Τον αρπάζει ένας, τον τραβάει, βοήθεια του ζητεί, δικάζεται άλλος, συνήγορο τον καλεί. Πεινάει ο  τρίτος, τον ικετεύει για τροφή, γυμνός ο τέταρτος, ρούχο του ζητεί. Μένει εκείνος γυμνός, και τα ρούχα του παραχωρεί. Άλλος για παρηγορητή στο πένθος του τον καλεί, κάποιος πιο πέρα του φωνάζει, «λευτέρωσέ με από τα δεσμά της φυλακής». Ο άρρωστος ζητεί να τον επισκεφτεί, ο ξένος παρακαλεί στέγη να του βρει, την ίδια ώρα φτάνει άλλος και για μεγάλο χρέος του θρηνολογεί. Στέλνει άλλος, και τον καλεί στο σπίτι να ’ρθει. Έχει, λέει, διχόνοια, τον θέλει συμφιλιωτή. Ο δούλος άλλο προστάτη δεν έχει, σ’ αυτόν καταφεύγει για του κυρίου του τη σκληρότητα να παραπονεθεί. Μια χήρα ελεημοσύνη του ζητεί, ακολουθεί άλλη, για τα ορφανά της θρηνεί. Μύριες οι περιπτώσεις καθημερινά, κι εκείνος ακατάπαυστα νοιάζεται και φροντίζει για κάθε μια χωριστά…. Αν αθροιστεί ο χρόνος που διέθεσε για κάθε περίπτωση σε όλη του τη ζωή, όχι σ’ εκείνον της αρχιεροσύνης του μοναχά, ούτε λεπτό δε θα βρεθεί να του έχει διαφύγει, χωρίς να έχει επιτελέσει κάποια σωτήρια πράξη, χωρίς να έχει προσφέρει απλόχερα στους ανθρώπους αγάπη πολλή».  

     Παράλληλα, ακέραιος κι ασυμβίβαστος σε θέματα πίστης και ζωής των ποιμένων της Εκκλησίας, την καθαρίζει από όχι λίγους ανάξιους επισκόπους. Ενώ, αδούλωτος απέναντι στην κρατική εξουσία, ελέγχει τη ματαιοδοξία και πλεονεξία της αυτοκράτειρας. Και, αλύγιστος παίρνει το δρόμο της εξορίας, που του επιδικάζει  μικρόψυχη επισκοπική και αυλική καμαρίλα- «Συνόδου παρανόμως συγκροτηθείσης», Φώτιος -και περνάει όρθιος μετά από μαρτυρικές ταλαιπωρίες τριών ετών, αλλά και με εκπληκτική για τέτοια δεδομένα ιεραποστολική καρποφορία, στην όγδοη μέρα του  Κυρίου του, σφραγίζοντας την επίγεια έξοδό του με την αναφώνηση: «Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν» !

     Μετά από αυτά τα ενδεικτικά ατόφιου Σταυρού αγάπης τους για τον άνθρωπο, απορεί κανείς, που τελευταία έχουν περάσει σε πρώτο πλάνο και προβάλλονται προφορικά, γραπτά και ηλεκτρονικά ως πρόταση πλαίσιο ορθόδοξης ζωής κάτι σταυρικά υποκατάστατα, βυζαντινές γραφικότητες, συνακόλουθα και Γέροντες. «Πού είναι ο Χριστός, που είναι οι Απόστολοι, πού είναι η Εκκλησία; Όλα έχουν σκοτεινιάσει κάτω από την τεράστια σκιά του Γέροντα», επισημαίνει ο π. Α. Σμέμαν- «Ημερολόγιο»,σ.423. Και όχι το υπόδειγμα Ορθοδοξίας ατόφιου Σταυρού αγάπης για τον άνθρωπο, που αντιπροσωπεύουν αυτά τα εκπληκτικά εκκλησιαστικά αναστήματα. Όχι, δηλαδή, ένα «Βασιλειανό μοντέλο Ορθοδοξίας», όπως θα το λέγαμε, στο όνομα των Τριών, προς τιμήν του πρώτου βασικού εκφραστή του.

     Βλέπετε, ο ατόφιος Σταυρός αγάπης είναι πολύ βαρύς! Και είναι γνωστό, ότι στην ανηφοριά του Γολγοθά γονάτισε και το Χριστό! Αυτό όμως δε δικαιολογεί, ούτε τον παραμερισμό, ούτε πολύ περισσότερο την αναπλήρωσή του με σταυρικά υποκατάστατα. Για τον επί πλέον λόγο, ότι αυτά δίνουν την ευκαιρία στον αρνητή να πει: «Ο λόγος των ανθρώπων που κάθισαν, κανείς δεν ξέρει πώς, με όλη τους την άνεση επάνω στο Σταυρό του Χριστού, δεν μπορεί να έχει πια καμιάν απήχηση»! Δεν ξέρω, λοιπόν, αν η οικονομική κρίση ήταν και κάτι σαν θεία υπόμνηση, για το τι πρέπει σήμερα να περάσει σε πρώτο πλάνο. Είναι όμως ευδιάκριτο ότι η Εκκλησία και έκανε μια τέτοια ανάγνωση και έδειξε ότι μπορεί να σηκώσει το Σταυρό μιας Ορθοδοξίας που γίνεται κοινωνική πρόνοια και αντίληψη!        

*********

     Να δρέψουμε τώρα κάποια μπουκέτα με μυρίπνοα άνθη από το πνευματικό περιβόλι αυτών των «θεηγόρων οπλιτών παρατάξεως Κυρίου», και, «οριακών πρωτοπόρων» Ορθόδοξης αυτοσυνειδησίας και πνευματικότητας ατόφιου Σταυρού Αγάπης. Και ένα για την ασκητική-παρθενική ζωή, που τη βίωσαν με αξιοθαύμαστη πληρότητα, για να μπουν και μερικά πράγματα στη θέση τους. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει ότι, ο ίδιος ο Χριστός θέλει την Ελεημοσύνη -την αγάπη στον πάσχοντα- ανώτερη από την ασκητική-παρθενική ζωή! «Και αυτός ο Χριστός δεικνύς όσω μείζω παρθερνίας  ελεημοσύνη» -«περί Ελεημοσύνης»- και γίνεται πιο ξεκάθαρος με την ομιλία στην «Παραβολή των Δέκα Παρθένων». Ο δε Όσιος Ρωμανός ο Μελωδός, που την μεταφέρει σχεδόν κατά λέξη στο ομώνυμο Κοντάκιο, γίνεται κυριολεκτικά καταιγιστικός στην κριτική του χώρου. Περιορίζομαι στο Μεγάλο Ιεράρχη: 

1.   Η ασκητική ζωή, λέει, είναι η φλόγα, και η ελεημοσύνη το λάδι της! Και όπως η φλόγα σβήνει, αν δεν τροφοδοτείται σιγά-σιγά με λάδι, έτσι και η ασκητική ζωή σβήνει, αν δεν έχει ελεημοσύνη. «Ώσπερ ουν το πυρ εάν μη έχη έλαιον επιστάζον, αφανίζεται, ούτω και η παρθενία, εάν μη έχη ελημοσύνην, σβέννυται».  2.   Ακόμα πιο ξεκάθαρα: «Καλόν η παρθενία και υπέρ την φύσιν το κατόρθωμα. Αλλά, το καλόν τούτο, και μέγα, και υπέρ την φύσιν, αν μη φιλανθρωπίαν έχει συνεζευγμένην, ουδέ επιβαίνειν των του νυμφώνος προθύρων δυνήσεται»! 3.   Στα αθλήματα της αρετής υπάρχει διαβάθμιση. «Και μάλα εικότως, ο μεν παρθενεύων και νηστεύων, εαυτώ χρήσιμος, ο δε ελεών, κοινός εστί των ναυαγούντων λιμήν, τας των πλησίον διορθούμενος πενίας και τας ετέρων λύων ανάγκας. Των δε κατορθωμάτων, εκείνα μάλιστα ευδοκιμείν είωθεν, άπερ αν προς το συμφέρον ετέροις γίνεται».  4.  «Η δαψιλής ελεημοσύνη, το κεφάλαιον των ημετέρων αγαθών, η σωτηρία των ημετέρων ψυχών»! 5.   Και ίσως το πιο σπουδαίο και ενδιαφέρον. Ο Απ. Παύλος, λέει πάντα ο ιερός Χρυσόστομος, θεωρεί τη «Λογία», δηλαδή, τη χρυσή αλυσίδα, αγάπη, ελεημοσύνη, φιλανθρωπία, κοινωνική προσφορά, πράξη ισάξια, αν μη και ανώτερη από το θαύμα ! «Ουδέ γαρ ενταύθα εντολήν εκάλεσεν-εννοεί τη «Λογία»-ουδέ ελεημοσύνην, αλλά Χάριν, δεικνύς ότι, καθάπερ νεκρούς εγείρειν, και δαίμονας ελαύνειν, και λεπρούς καθαίρειν χάριτος έργον εστίν, ούτω και πενίαν διορθούν, και τοις δεομένοις χείρα ορέγειν, και πολλώ μάλλον, τούτο ή εκείνο». Που θα πει: «Ούτε, βέβαια, εδώ ονόμασε εντολή, ούτε απλή ελεημοσύνη-τη «Λογία»- αλλά θεία Χάρη, δείχνοντας ότι, όπως η ανάσταση των νεκρών, η εκδίωξη των δαιμόνων, η κάθαρση και ίαση των λεπρών είναι έργο της Χάρης, τέτοιο είναι και η προσπάθεια αλλαγής στο καλύτερο της κατάστασης των φτωχών, το να απλώνει κανείς χέρι βοηθείας στους ενδεείς, και μάλιστα καλύτερο από εκείνο».. Τέλος 6. Ο Μ. Βασίλειος επισημαίνει: «Γνωρίζω πολλούς που νηστεύουν, προσεύχονται, στενάζουν, οδύρονται  για τις αμαρτίες τους, επιδείχνουν όλη αυτή την ανέξοδη ευσέβεια -«πάσαν την αδάπανον ευλάβειαν ενδεικνυμένους»- αλλά αδιαφορούν για τους φτωχούς και τους πονεμένους». Και αναρωτιέται: «Σε τι τάχα μπορεί να τους ωφελήσει όλη αυτή η αρετή;» - «Προς πλουτούντας».

     Είναι, δηλαδή, απόλυτα ξεκάθαροι ως προς τη δυναμική και την προοπτική της ασκητικής-μοναστικής ζωής. Τη θεωρούν μεγάλο εκπαιδευτήριο πνευματικού εξοπλισμού στο χρέος του Σταυρού της αγάπης για τον άνθρωπο. Τη συσχετίζουν με τις σαράντα μέρες του Χριστού στην έρημο, και την κατοπινή εξόρμησή του με το Σταυρό στον ώμο ! Κινούνται στους αντίποδες «της τεράστιας σκιάς του Γέροντα, κάτω από την οποία έχουν σκοτεινιάσει όλα». Με δεδομένο, μάλιστα ότι, διέθεσαν και τη μεγάλη περιουσία τους στο έργο κοινωνικής διακονίας της Εκκλησίας, και από αρχοντόπουλα αρκέστηκαν στο: «Έχοντες τροφάς και  σκεπάσματα τούτοις αρκεσθησόμεθα» του Απ. Παύλου, καρφώνουν κατάστηθα και σημερινούς τάχα κοινωνικούς επαναστάτες του, «πάρτε τα, να έχουν όλοι»-βία, αντί του, «δώστε, να έχουν όλοι»-ελευθερία της αγάπης! Και βέβαια, όχι λιγότερο τους μικρούς και μεγάλους χρυσό-μανικούς και χρυσοκάνθαρους του εκκλησιαστικού χώρου!

     Έτσι, μάχιμοι, και στην πρώτη γραμμή σε θέματα ορθής πίστης, τολμούν να την καταθέσουν και ως δυναμική της αγάπης μέσα στον κόσμο. «Χωρίς φοβίες, που είναι αρρώστια, αλλά με γνήσιο φόβο Θεού, που είναι υγεία, πηγή δημιουργίας και ζωής» -Αλβανίας Αναστάσιος- καταπιάνονται με γνήσιο πάθος με την αντιμετώπιση της φτώχειας, των κοινωνικών προβλημάτων, που θα λέγαμε σήμερα, για να μην «αποκοπεί η Εκκλησία από τη ζωή» -π. Γ. Φλορόφσκυ. Η Ελεημοσύνη, ως έκφραση του χρέους της Φιλανθρωπίας είναι γι αυτούς, «η βασίλισσα των αρετών». Αντλούν, λοιπόν, δύναμη από τον ουρανό και προχωρούν σε γραμμή: «Επιθυμείν μεν δει των ουρανών και των εν τοις ουρανοίς, πλην και προ του ουρανού την γην ουρανόν εκέλευσεν ποιήσαι, και εν αυτή διατρίβοντας ως εκεί πολιτευομένους» - Ιωάννης Χρυσόστομος.

     Βλέπουν τον κάθε άνθρωπο ως εικόνα του Θεού. «Εικών ει του Θεού και εικόνι διαλέγει», τονίζει ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. «Ανώμαλα βλέπει, όποιος ξεχωρίζει τους ανθρώπους», προσθέτει ο Μ. Βασίλειος, ελέγχοντας όσους αρνούνται την ισότητα των ανθρώπων. Πιο πολύ, βλέπουν στη θέση του κάθε ανθρώπου που υποφέρει, να υποφέρει ο ίδιος ο Χριστός: «Έως εστί καιρός Χριστόν επισκεψώμεθα, Χριστόν θεραπεύσωμεν, Χριστόν θρέψωμεν, Χριστόν ενδύσωμεν, Χριστόν συναγάγωμεν, Χριστόν τιμήσωμεν», τονίζει πάλι  Γρηγόριος ο Θελόγος, και συμπληρώνει Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Ο Μονογενής Υιός του Θεού … εσφάγη και το αίμα αυτού εξέχεεν υπέρ ανθρώπου. Πώς αυτού καταφρονήσω;». 

     Ο οποίος συνεχίζει πιο παραστατικά ως και δραματικά βάζοντας στα χείλη του Χριστού τα ακόλουθα: «Γυμνόν ορών, και της γυμνότητος αναμνήσθητι-θυμήσου-εκείνης ης εγυμνώθην επί του Σταυρού δια σε … και ην δια των πενήτων γυμνούμαι … Εδίψησα κρεμάμενος επί του Σταυρού, διψώ και δια των πενήτων, ίνα και εξ εκείνων και εκ τούτων επισπάσωμαί σε προς εμαυτόν, και ποιήσω σε φιλάνθρωπον επί σωτηρία τη ση … Ουδέ γαρ λέγω, λύσον μοι την πενίαν, ουδέ χάρισαί μοι τον πλούτον, καίτοι γε επτώχευσα δια σε. Άρτον αιτώ, και ιμάτιον και λιμού παραμυθίαν … Θύραις σου παριστάμενος προτείνω χείρα. Παρά σου τραφήναι επιθυμώ. Φιλώ σε σφόδρα. Διό και της τραπέζης ερώ της σης, ο τοις φιλούσιν έθος εστί, και εναγκαλίζομαι τούτω, και του θεάτρου παρόντος της οικουμένης -ημέρα της κρίσεως- ανακηρύττω σε τότε, και πάντων ακουόντων ενδείκνυμαι τροφέα τον εμόν»! (Προς Ρωμαίους, Ομιλία 15^η, παρ. 6^η)

     Με αυτά υπογραμμίζουν «την ένταση, τη διαύγεια, την αντοχή, το άγιο πάθος», την άλλη διάσταση και πρωταρχική θέση που οφείλει να έχει ο ατόφιος Σταυρός της Αγάπης ! Γι αυτό και προχωρούν σε θέσεις, με σημερινή γλώσσα, επαναστατικές ! Καταγγέλλουν αμείλικτα όσους έχουν κάνει τρόπο ζωής την κοινωνική αδικία και οικονομική εκμετάλλευση του άλλου. «Είναι άθεοι, παράλογοι και οπωσδήποτε κλέφτες όσοι θησαυρίζουν εις βάρος των άλλων, όσοι κρατούν τα πλούτη τους μόνο για τον εαυτό τους. Γυμνός βγήκες από την κοιλιά της μάνας σου, και είναι φανερό ότι γυμνός θα γυρίσεις στη γη. Όσα απέκτησες, πού τα βρήκες; Αν πεις ξεφύτρωσαν μόνα τους, είσαι άθεος, δεν αναγνωρίζεις το Δημιουργό, δεν ευχαριστείς το δωρεοδότη. Αν ομολογήσεις ότι σου τα έδωσε ο Θεός, αποκρίσου μου, γιατί το έκανε; Για να τα απολαμβάνεις μόνος σου; Ώστε είναι άδικος ο Θεός, μοιράζει άνισα, θέλει εσύ να πλουτίζεις κι ο άλλος να πεινάει;», τονίζει ο Μ. Βασίλειος, και επιτείνει. «Αν αυτός που γυμνώνει ένα ντυμένο λέγεται και είναι κλέφτης, αυτός που μπορεί να ντύσει ένα γυμνό, αλλά δεν το κάνει, πώς πρέπει να ονομαστεί»; Και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος προσθέτει: «Είναι κλοπή το να μην κοινωνείς τον άλλο με τα άφθονα αγαθά που σου χάρισε ο Θεός. Σας ξενίζει ο λόγος, αλλά δεν είναι δικός μου, είναι της Γραφής, που από το στόμα του προφήτη-Μαλαχ. 3,10-χαρακτηρίζει αρπαγή ξένων πραγμάτων την άρνηση μετάδοσης στους άλλους της δικής μας αφθονίας, μια αρπαγή που έχει ως κίνητρο την πλεονεξία». Την οποία ο Απ. Παύλος, θεωρεί ως τη ρίζα του κακού και την ταυτίζει με την ειδωλολατρία: «Φεύγετε … την πλεονεξίαν, ήτις εστίν ειδωλολατρία». Δεν είναι δα και τόσο πρωτότυπος ο Μαρξ ! Μάλλον άργησε πολύ, και ετεροχρονισμένα φαίνεται να καταγγέλλει την κοινωνική εκμετάλλευση, και μάλιστα, χωρίς να αφήνει ούτε στο ελάχιστο τη βολή του!

*********

     Αυτά τα εκπληκτικά αγιώνυμα εκκλησιαστικά μεγέθη ατόφιου Σταυρού Αγάπης έχουν περάσει τελευταία σε δεύτερο πλάνο, αν δεν έχουν κηρυχτεί σε άγνοια. Στη θέση τους προβάλλονται μονοδιάστατα ως ορθόδοξος τρόπος ζωής-«ορθόδοξη αυτοσυνειδησία και πνευματικότητα» για σήμερα, διάφορα υποκατάστατα σταυρικά και γραφικότητες βυζαντινές ! Με πιο αντιπροσωπευτικό το κομποσκοίνι και τους κόμπους του, που παραμερίζονται σαν χάντρες κομπολογιού, συνοδευόμενες από καμιά εκατοντάδα «Κύριε … ελέησον». Όχι ως απαρχή μιας πορείας στη μετάνοια, αλλά σαν το κλειδί που ανοίγει διάπλατα την πόρτα του Παράδεισου!

     Και μετά αναρωτιόμαστε, γιατί η Εκκλησία-Ορθοδοξία είναι πια στο περιθώριο της ιστορίας του κόσμου. Που μπορεί να είναι, όταν οι χριστιανοί-όχι οι ορθόδοξοι μόνο-με τοιαύτα και τοιαύτα δείχνουν την Αλήθεια της σαν το αλάτι, που «έχει μωρανθεί»-δεν είναι αλάτι-και «εις ουδέν ισχύει έτι-είναι άχρηστο πια -ή μη βληθήναι έξω- για πέταμα -και καταπατείσθαι υπό των ανθρώπω»! «Οι καιροί ου μενετοί» ! Ο κόσμος και καταλαβαίνει, και είναι ένα μεγάλο χωριό. Και θα ήθελε στην πρώτη γραμμή το λόγο και τρόπο ζωής των «οριακών πρωτοπόρων» ατόφιου Σταυρού Αγάπης Χριστού, από τούτο «θεηγόρων οπλίτών παρατάξεως Κυρίου». Πιο πολύ, τους ορθόδοξους χριστιανούς να βγαίνουν πρώτοι στο άθλημά τους.

Άλλωστε, καλό είναι να μην ξεχνάμε τι λέει ο Χριστός απερίφραστα και καθαρά για πολλά και σημερινά … «πράματα και θάματα». «Πολλοί ερούσι μοι εν εκείνη τη ημέρα. Κύριε, Κύριε, ου τω σω ονόματι επροφητεύσαμεν, και τω σω ονόματι δαιμόνια εξεβάλομεν, και τω σω ονόματι δυνάμεις πολλάς εποιήσαμεν; Και τότε ομολογήσω αυτοίς. Ότι ουδέποτε έγνων υμάς. Αποχωρείτε απ’ εμού οι εργαζόμενοι την ανομίαν» -Ματθ. 22-23. Και δε θα ήταν άσχημο, ούτε άστοχο, αντίθετα, θα εξέπεμπε σήμα με νόημα και νεύμα προς πάσα χριστιανική κατεύθυνση το ονειρικό ανέκδοτο, με το οποίο έκλεινε συχνά το λόγο του ο ανθρωπιστής και ιεραπόστολος των λεπρών Ραούλ Φολερώ. «Κάποιος είδε, λέει, να παρουσιάζεται τη Μεγάλη Μέρα της Κρίσεως στο Χριστό και του λέει: «Κύριε, και Θεέ μου, ρίξε μια ματιά στη ζωή μου, και δες. Έκανα πολλές προσευχές. Τήρησα όλες σου τις εντολές. Δεν έκανα κανένα κακό, κανένα αισχρό ή αντίθρησκο. Κύριε, και Θεέ μου, να δες, τα χέρια μου είναι καθαρά» ! Και να ακούει, τον Καλό Θεό να του απαντά σταθερά και λιτά: «Ασφαλώς, ασφαλώς ! Αλλά ! Είναι σε αγάπη εντελώς αδειανά»!

ΑΘ.  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ