‘’ΕΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ ΔΕΙ ΠΡΟΣΚΥΝΕΙΝ…’’

(Εισαγωγικό σχόλιο σε ουσιαστικό κείμενο-ομιλία, 

του αειμνήστου Πρωτοπρ. π. Κ. Παπαγιάννη)

‘’Η ενορία ιδρύθηκε το 1905 από Γαλικιανούς και ΚαρπαθοΡώσους, και από τότε παλεύει να διατηρήσει, να διαφυλάξει, το παλιό ημερολόγιο, και τη Σλαβονική, που κανείς δεν μπορεί να διαβάσει ή να καταλάβει. (Ο Απόστολος και το Ευαγγέλιο στα Σλαβονικά!) Ένας άδειος τύπος, νομιμοφροσύνη –σε ποιόν, για ποιο πράγμα; Για χάρη της παιδικής τους ηλικίας, των γονέων τους! Μια ταυτότητα στη μέση του Αμερικανικού πλουραλισμού…Το ερώτημα μου είναι: τι μπορούμε να κάνουμε; Τι πρέπει να κάνουμε; Μπορούμε να βάλουμε καινούριο κρασί σ αυτούς τους παλιούς ασκούς’’.

Al. Schmeman

Ημερολόγιο. σελ. 164

‘’Χθές ο πατήρ Λεωνίδας Κισκόφσκυ μου μιλούσε για τον μεγάλο αριθμό παιδιών ενοριτών του ‘’που έχουν εξαφανιστεί’’ από την εκκλησιαστική ζωή – η πλειοψηφία. Οι γονείς τους όμως εμμένουν στην Ρωσική Ορθοδοξία- τα ίδια όπως στο Παρίσι. Φαίνεται πως η Ορθόδοξη Εκκλησία σ’ ολόκληρο τον κόσμο μοιάζει με στρουθοκάμηλο που κρύβει το κεφάλι της στην άμμο για να μη δεί την πραγματικότητα. Παντού όλοι παίζουν παιδιάστικα παιχνίδια’’.

Al. Schmeman

Ημερολόγιο σελ. 234

Δύο σκέψεις του π. Αλέξανδρου Σμέμαν που νομίζουμε ότι είναι ad hoc για το κείμενο που ακολουθεί. Το πρώτο κείμενο περιγράφει ένα ιστορικίστικο φανατισμό μέσα σε μια κοινωνία…πεντανέμι!  Το δεύτερο περιγράφει τα αποτελέσματα αυτής της νοοτροπίας: ‘’Τα παιδιά έχουν εξαφανιστεί από την εκκλησιαστική ζωή’’.

Πώς να αντέξουν και τι να τους πεί, στην αναζήτησή τους για νόημα ζωής, αυτή η εμμονή σε ένα ιστορικίστικο φορμαλισμό, που σκοτώνει την δυνατότητα το Πνεύμα του Θεού να δρά και να ενεργεί μέσα στο ‘’τώρα’’ της Εκκλησίας;

Ατυχώς η ευσέβεια έχει γίνει μικρόψυχη συμπεριφορική εκδήλωση, και η προσευχή εγωκεντρική αγωνία περίσωσης της, όποιας μορφής νομίζουμε και θέλουμε, αυτοτέλειας! Σε τελική ανάλυση…εξασφάλιση του εγώ! Φυσικά μέσα σ ένα τέτοιο κλίμα καθόλου ‘’εύκρατο’’, η πίστη παρακμάζει εδώ και πολύ καιρό, και από αυτοπαράδοση στο Χριστό έχει γίνει φανατισμός εμμονής σε ιδεολογήματα!!

Στο κείμενό  του ο π. Κων. Παπαγιάννης λέει με όμορφο και επαγωγικό τρόπο ότι πρέπει να αφεθεί το Πνεύμα να μιλήσει και στο τώρα. Ότι δεν δεσμεύεται το Πνεύμα, από σχήματα ιστορικά, από γλώσσες όμορφες, από συνήθειες κατεστημένες. Ας τον ακούσουμε με προσοχή έστω και αν οι σκέψεις του είναι γραμμένες προ πεντηκονταετίας (ατυχώς ακόμα ισχύουν) και ας ολοκληρώσουμε αυτόν τον εισαγωγικό προβληματισμό και πάλι με ένα κείμενο του π. Αλεξάνδρου.

‘’Για να αλλάξουμε την ατμόσφαιρα της Ορθοδοξίας πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τους εαυτούς μας σε προοπτική, να μετανοήσουμε, και αν χρειάζεται, ν αποδεχθούμε την αλλαγή, τη μεταστροφή. Στην ιστορική Ορθοδοξία, υπάρχει μια ολοκληρωτική απουσία κριτηρίων αυτοκριτικής. Η Ορθοδοξία αυτοπροσδιοριζόταν: έναντι των αιρέσεων, έναντι της Δύσης, της Ανατολής, των Τούρκων, κλπ. Η Ορθοδοξία συνυφάνθηκε με συμπλέγματα αυτοεπιβεβαίωσης, και από μια υπερτροφική θριαμβολογία: το να αναγνωρίζει  τα λάθη της σήμαινε, πως καταστρέφει τα θεμέλια της αληθινής πίστης!

Η τραγωδία της Ορθόδοξης ιστορίας τοποθετείται κυρίως στον θρίαμβό της εναντίον του εξωτερικού αντικειμενικού κακού: είτε κατά την διάρκεια των διωγμών, ή υπό τον ζυγό των Τούρκων, του Κομμουνισμού-και ποτέ, του μέσα! Κι όσο δεν μεταβάλλονται αυτές οι πεποιθήσεις, πιστεύω πως δεν είναι δυνατή καμμία Ορθόδοξη αναβίωση. Τα πολλά εμπόδια που καθιστούν τόσο δύσκολη αυτή την αναβίωση δεν οφείλονται στους αμαρτωλούς ανθρώπους, αλλά ριζώνουν εκεί που φαίνεται πως βρίσκεται η ουσία της Ορθοδοξίας: πρώτον- σ΄ ένα είδος ευσέβειας, γεμάτης από προλήψεις και γλυκερότητα, και απολύτως αδιαπέραστης σε κάθε πολιτισμό.  Μια ευσέβεια με παγανιστικές διαστάσεις, που διαλύει την Ορθοδοξία σε μια συναισθηματική θρησκευτικότητα. Δεύτερον-σε μια Γνωστική τάση στην ίδια την πίστη, η οποία ξεκίνησε ως Ελληνιστική επίδραση και που κατέληξε στην Δύση, ως Καρτεσιανή εγκεφαλικότητα! Τρίτον-στον δυϊσμό ευσέβειας και ακαδημαϊκής θεολογίας, που υποκατέστησε την πρωτογενή εσχατολογία στο χριστιανικό όραμα του κόσμου. Τέταρτον-στην υποχώρηση της Ορθοδοξίας σ’ έναν εθνικισμό του χειρίστου παγανιστικού, αυταρχικού και αρνητικού είδους. Αυτό το ‘’κοκτέιλ’’ προσφέρεται ως ‘’καθαρή Ορθοδοξία’’, και κάθε προσπάθεια κριτικής της καταδικάζεται αμέσως ως αίρεση. ‘’Τίποτε δεν είναι πιο επικίνδυνο, όσο η φανατική υπεράσπιση της Ορθοδοξίας.’’

Φυσικά δεν υπάρχει λογικός ορθόδοξος χριστιανός που δεν συνυπογράφει τα ανωτέρω! Ας αφουγκρασθούμε τώρα τις ουσιαστικές επισημάνσεις του π. Κ. Παπαγιάννη και ας έχουμε την ευχή του.

π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Ο ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

Πρωτοπρ. Κων. Παπαγιάννη

Στην εποχή μας γίνεται πολύ συχνά λόγος για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων στην Θεία Λατρεία καθώς και για τον εκσυγχρονισμό της. Πολλοί όταν ακούσουν κάτι τέτοιο κυριεύονται από φόβο και ταραχή, επειδή νομίζουν ότι αυτό σημαίνει ανατροπή των βασικών αρχών της Ορθόδοξης λατρείας, και σχεδόν αποστασία από την πίστη, γιατί θεωρούν κάθε αλλαγή της σημερινής λατρευτικής καταστάσεως σαν παρέκκλιση από την Ορθοδοξία. Είναι ανάγκη λοιπόν να αρχίσουμε με το να  αποσαφηνίσουμε τις έννοιες και να τοποθετήσουμε σε ορθή βάση τα πράγματα.

Κατ΄ αρχάς θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι είναι άλλο θέμα η λατρεία και άλλο οι τύποι της λατρείας. Λατρεία είναι η επικοινωνία των ανθρώπων με τον Θεό. Τύπος λατρείας είναι οι διάφορες μορφές και τα ‘’τυπικά ‘’ με τα οποία επιτυγχάνεται η λατρεία. Η λατρεία είναι η ουσία, ο πυρήνας, οι τύποι είναι το εξωτερικό ρούχο ο φλοιός. Η γλώσσα, η μουσική, οι εικόνες, οι κινήσεις, οι χειρονομίες, τα αντικείμενα που χρησιμοποιούμε δεν είναι η ουσία της λατρείας αλλά η ‘’ενδυμασία’’ της. Το ρούχο όμως δεν είναι ο σκοπός, είναι ο υπηρέτης του σκοπού. Στον Ναό δεν πάμε για να δούμε ωραίες εικόνες και πολυτελή διακόσμηση, ούτε για να ακούσουμε καλλίφωνους ψάλτες και ιερείς και ωραία μουσική, να ευχαριστήσουμε δηλαδή το μάτι και το αυτί μας. Πάμε να βοηθηθούμε με όλα αυτά στο να λατρεύσουμε τον Θεό ‘’εν πνεύματι και αληθεία’’. Φυσικά ο καλός λειτουργός, ο καλλίφωνος ψάλτης, η κατανυκτική μουσική, η κατάλληλη διακόσμηση κ.λ.π. θα μας βοηθήσουν περισσότερο στην λατρεία, όμως όλα αυτά δεν είναι ο σκοπός μας αλλά τα μέσα για την επίτευξή του.

Σαν φυσικό συμπέρασμα όλων των παραπάνω έρχεται το ότι πρέπει να επιλέγονται οι καλύτεροι και αποτελεσματικότεροι τρόποι για τον επιδιωκόμενο σκοπό και να απορρίπτονται οι ακατάλληλοι, ακόμα και αν έχουν επικρατήσει για κάποιο διάστημα χρόνου έστω και μεγάλο. Όλοι συμφωνούμε και είναι πανθομολογούμενο ότι οι συνθήκες αλλάζουν και διαφέρουν από εποχής σε εποχή, πράγμα που κάνει φανερό και αναγκαίο ότι και τα εξωτερικά στοιχεία της λατρείας πρέπει να προσαρμόζονται στις επικρατούσες συνθήκες, ώστε να εξυπηρετούν κατά τον καλύτερο τρόπο τον επιδιωκόμενο σκοπό.

Έτσι λοιπόν λέγοντας εκσυγχρονισμό της Θ. Λατρείας πρέπει να εννοούμε την προσαρμογή των εξωτερικών στοιχείων, που υπηρετούν την λατρεία, στις σημερινές συνθήκες και ανάγκες, έτσι ώστε να υπηρετείται σωστότερα ο επιδιωκόμενος σκοπός. Φυσικά μένοντας πάντα σε πλαίσια ιεροπρέπειας και Ορθόδοξης συνήθειας.

Δεν πρέπει να νομίζει κανείς ότι αυτό είναι καινοτομία απαράδεκτη και ανεπίτρεπτη! Ανέκαθεν η Εκκλησία μεγάλωνε ή μίκραινε ή τροποποιούσε τις ιερές ακολουθίες προσαρμόζοντάς τες στα δεδομένα των χριστιανών. Αυτό είναι βέβαιο και ασφαλές συμπέρασμα που προκύπτει από μελέτη πλήθους  λειτουργικών χειρογράφων που έχουν διασωθεί. Το τυπικό ήταν πάντα ρευστό, συνεχώς εξελισσόμενο. Και σήμερα ακόμα εξελίσσεται έστω και με βραδύτερο ρυθμό. Σαν πρόχειρο παράδειγμα αναφέρω την πλήρη κατάργηση του Ψαλτηρίου από τις ακολουθίες και τον περιορισμό των Κανόνων σε δύο ωδές ή και σε μία, παρά τις σαφείς διατάξεις του τυπικού της Μ. Εκκλησίας, που ισχύει. Με ένα λόγο: ουδέποτε η Εκκλησία φοβήθηκε την αλλαγή των τύπων προκειμένου να εξυπηρετηθεί η ουσία.

Αυτή την αλήθεια διατύπωσε πολύ εύστοχα και πειστικά ο αείμνηστος Κ. Καλλίνικος στο υπέροχο και πάντοτε επίκαιρο (μολονότι γράφηκε πρό 40 ετών) άρθρο του ‘’Φλοιοί και πυρήνες) του οποίου σας μεταφέρω χαρακτηριστικά κομμάτια:

‘’Καινοτομούσε η Εκκλησία, όταν αποδέχονταν τον Βυζαντινό ρυθμό. Καινοτομούσε, όταν έχτιζε άμβωνα για το κήρυγμα. Καινοτομούσε, όταν έχτιζε την προσκομιδή δίπλα από την Αγ. Τράπεζα, παρ΄ ότι κάτι τέτοιο ήταν άγνωστο στις αρχαίες λειτουργίες. Καινοτομούσε, όταν μετά από αιώνες άρχισε να χρησιμοποιεί το αντιμήνσιο, το ζέον, την λαβίδα. Καινοτομούσε όταν έστηνε τέμπλα αντί χωριστικού κιγκλιδώματος, μπροστά στα Άγια. Καινοτομούσε, όταν αντικαθιστούσε τα σήμαντρα με τα νεώτερα κωδωνοστάσια. Καινοτομούσε, όταν άφηνε τα χειρόγραφα λειτουργικά βιβλία και χρησιμοποιούσε έντυπα. Καινοτομούσε, όταν ‘’μόλις πρό ολίγου’’ στόλιζε τους επισκόπους με σάκκους και μίτρες. Καινοτομούσε, όταν αντικαθιστούσε την αρχαία κουρά με την κοτσίδα. Καινοτομούσε, όταν εγκατέλειψε το σκιάδιο και πήρε το καλυμαύχιο. Καινοτομούσε, όταν πλούτιζε την λατρεία της με νέους ύμνους και προσευχές, κάποια από τα οποία γραφήκαν μόλις τον προηγούμενο αιώνα. Και εξακολουθεί η εκκλησία να καινοτομεί και θα καινοτομεί εφόσον ζει. Με αυτό το σκεπτικό επέτρεψε την ευρωπαϊκή μουσική όταν το απαίτησαν οι χριστιανοί, παρότι αυτή η μουσική υστερεί της κατανυκτικής βυζαντινής. Αποδέχθηκε το ηλεκτρικό ρεύμα στους ναούς σαν προτιμότερο από τις λαμπάδες που καπνίζουν. Επέτρεψε οι ιερείς να φορούν περιλαίμια, επίσημα παπούτσια και παντελόνια αντί για τις βράκες  του παππού μου. Κάνει συγκαταβάσεις στα κωλύματα του γάμου όταν άλλοτε απειλούσε με αφορισμούς κάτι τέτοιο. Κλείνει τα μάτια της στην περικοπή της αυστηρότητας των νηστειών. Καταφεύγει στην βοήθεια των εφημερίδων και των κατηχητικών σχολείων. Συμπροσευχεται με Αγγλικανούς και Λουθηρανούς («καινοτομία» εναντίον της οποίας θα έριχνε τους μύδρους της ευγλωττίας του, ο Κωνσταντίνος Οικονόμος) Και η χρήσιμη και αναγκαία μεταβολή του ημερολογίου καινοτομία ήταν… Και έτσι πρέπει να γίνεται αφού καινοτομία στους τύπους δεν είναι θυσία της ουσίας και προδοσία της πίστεως, όπως κραυγάζουν αυτοί που προσπαθούν να δικαιολογήσουν την πνευματική τους σύγχυση, αλλά προσαρμογή της ουσίας της ακατανίκητης πίστεώς μας, στις κάθε φορά δημιουργούμενες ανάγκες’’.

Α. Μετά από αυτά τίθεται το ερώτημα; Ποιες είναι οι απαιτήσεις και οι ανάγκες της σύγχρονης εποχής, προς τις οποίες πρέπει να προσαρμοσθεί η Θεία Λατρεία;

1.   Συντομία. Πέρασε πλέον ανεπιστρεπτί η εποχή των μακρών ακολουθιών. Στην εποχή της ταχύτητας και του εκνευρισμού δεν μπορούμε να κρατάμε ατελείωτες ώρες τους χριστιανούς στον Ναό. Τις Κυριακές, η ακολουθία του όρθρου και της Θ. Λειτουργίας με το κήρυγμα μαζί, για κάνεναν λόγο δεν πρέπει να υπερβαίνει το τρίωρο. Φυσικά τις καθημερινές θα είναι πολύ λιγότερο. Βέβαια εννοείται ότι συντομία δεν είναι αγώνας ταχύτητας! Οι αναγνώστες, οι απαγγελίες, οι ψαλμωδίες πρέπει να γίνονται με ρυθμό άνετο για παρακολούθηση και κατανόηση.

2.   Ακρίβεια στην ώρα ενάρξεως και λήξης της ακολουθίας. Ο Χριστιανός έχει δικαίωμα να ξέρει πότε αρχίζει και πότε τελειώνει η ακολουθία στην οποία οφείλει να μετάσχει. Είναι απαραίτητη, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, η συνεννόηση ιερέως και ψάλτου.

3.   Λιτότητα και απλότητα συνυφασμένες με ομορφιά και τάξη. Απλότητα στην απαγγελία και την ψαλμωδία. Απλότητα στην λειτουργική αμφίεση. Απλότητα στις κινήσεις και χειρονομίες. Άλλωστε η απλότητα συγκινεί και ελκύει περισσότερο σε αντίθεση με την πολυτέλεια και επιδεικτικότατα, που προκαλούν σκανδαλίζουν και απωθούν. Η απλότητα είναι επιδιωκόμενο πολύ περισσότερο στις αρχιερατικές λειτουργίες και εμφανίσεις. Θα ήταν ευχής έργο να απαλλασσόταν ο επίσκοπος από εκείνα τα παρέμβλητα και ξένα στοιχεία, που μπορεί κάποτε να πρόσθεσαν… βασιλική μεγαλοπρέπεια(!!) όμως του αφήρεσαν την ιεροπρέπεια!!

4.   Συμμετοχή του λαού. Είναι η πιο δικαιολογημένη απαίτηση της εποχής μας αλλά και το δυσκολότερο και πολυπλοκότερο πρόβλημα της Θείας Λατρείας. Σήμερα στην λατρεία μόνο ο ιερέας και ο ψάλτης υπάρχουν και δρούν. Ο λαός έχει καταντήσει απλός θεατής και ακροατής, που ίσως συμμετέχει διανοητικά (και αυτό όχι πάντοτε) στα τελούμενα, όμως δεν ήταν αυτή η παλαιά τάξη της Εκκλησίας. Ο λαός συμμετείχε ενεργά, έψαλλαν όλοι μαζί, άκουγαν τις ευχές της Θ. Λειτουργίας, παρακολουθούσαν από κοντά τα τελούμενα, αφού δεν υπήρχε το τέμπλο που σήμερα υποκρύπτει από τα ματιά τους αυτά που τελούνται στο Άγιο Βήμα. Σήμερα λοιπόν είμαστε μακριά από την αρχαία τάξη, η οποία είναι ολοφάνερο, ήταν καλύτερη και αποδοτικότερη. Πρέπει λοιπόν να ξαναγυρίσουμε εκεί με κάθε θυσία.

Δεν είναι βέβαια εύκολο ούτε κατορθώνεται αμέσως. Το πολύπλοκο και δαιδαλώδες τυπικό, η περίτεχνη ψαλμωδία, και ο επί τόσα πολλά χρόνια αποκλεισμός του λαού από τα δικαιώματα του και ο περιορισμός του στη θέση θεατή και ακροατή, έχει εμπόδια που δεν ξεπερνιούνται από την μια στιγμή στην άλλη. Παρά ταύτα πρέπει να καταβληθεί κάθε προσπάθεια, για να αρχίσει η όσο γίνεται δυναμικότερη συμμετοχή του λαού. Πολλά πρέπει να γίνουν, δεν εξαρτώνται όλα όμως από εμάς!

Παραδείγματος χάριν, θα ήταν δυνατόν να τελείται η θεία λατρεία σε γλώσσα οικεία και κατανοητή! Γιατί άραγε ο νεοφώτιστος ορθόδοξος χριστιανός της Ουγκάντα έχει δικαίωμα να ακούει την Θ. Λειτουργία στην γλώσσα που μιλάει καθημερινά, ενώ ο Έλληνας ορθόδοξος είναι υποχρεωμένος να την ακούσει σε γλώσσα που έχει πάψει να μιλιέται πολλούς αιώνες;

Είναι δυνατό και αναγκαίο να αναθεωρηθούν και να διορθωθούν τα λειτουργικά βιβλία. Να απλουστευτεί το τυπικό, να γίνει ανακατάταξη των αγιογραφικών αναγνωσμάτων, ώστε οι χριστιανοί να ακούνε ολόκληρη την  Αγία Γραφή και όχι ελάχιστα κομμάτια της. Αλλά όλα αυτά, μας λένε, είναι θέματα που ξεπερνούν τις αρμοδιότητες μας!!!

Ας περιορισθούμε λοιπόν να υποδείξουμε τι μπορούμε εμείς οι ιερείς και οι ψάλτες να προσφέρουμε για την καλύτερη συμμετοχή του λαού στη θεία λατρεία.

α. Να τονίσουμε την κεντρική και πρώτη θέση της θείας λειτουργίας. Η λειτουργία είναι το κέντρο και η ψυχή τη λατρείας μας και η ολοκλήρωση κάθε άλλης ιερής τελετής. Γι αυτό παλαιότερα όλα τα μυστήρια γινόντουσαν μέσα στην θεία λειτουργία, όπως μέχρι και σήμερα οι χειροτονίες. Και στον θάνατο ενός χριστιανού γινόταν θ. λειτουργία όπως κάνει μέχρι και σήμερα η Δυτική Εκκλησία. Πρέπει λοιπόν να αναδειχθεί και να «τοποθετηθεί» πάνω από κάθε άλλη ακολουθία, η Θεία Λειτουργία. Σε αυτό βεβαίως θα συμβάλει και το κήρυγμα, που θα διαφωτίσει τον λαό και θα τον διδάξει να θεωρεί την Θ. Λειτουργία ασυγκρίτως ανώτερη, από αγιασμούς και παρακλήσεις, και θα τον μάθει να συμμετέχει ουσιαστικά σε αυτή. Βέβαια πολύ μεγάλη σημασία έχει για αυτό, ο τρόπος με τον οποίο τελείται η θεία Λειτουργία από τους ιερείς και τους ψάλτες. Η αδιάφορη και επί τροχάδην τέλεση, δημιουργεί την εντύπωση αδιάφορου γεγονότος, ενώ η προσεκτική και ιεροπρεπής τέλεση φανερώνει και πείθει ότι πρόκειται για το  μυστήριο των Μυστηρίων.

β. Να διαβάζουμε τις ευχές της θ. Ευχαριστίας δυνατά και εκφώνως ώστε να ακούει τα πάντα ο λαός, όπως διαβάζουμε τις ευχές του Βαπτίσματος, του Γάμου, του Ευχελαίου κλπ, αφού αυτή είναι η αρχαιότερη τάξη της Εκκλησίας. Στην Νεαρά 137 του Ιουστινιανού (Βασιλικό διάταγμα με αριθμό 137) καθορίζεται; «όλοι οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροι όχι χαμηλόφωνα αλλά με ένταση φωνής που να ακούεται από τον πιστό λαό, να τελούν την προσφορά της Θείας Ευχαριστίας και τις προσευχές για το Άγιο Βάπτισμα, ώστε οι ψυχές αυτών που τα ακούνε να κατανύσσονται και να επιθυμούν να δοξολογούν τον Δεσπότη Θεό». Βέβαια πολύ μεγάλη σημασία έχει γι’ αυτό, ο τρόπος με τον οποίον τελείται η Θ. Λειτουργία από τους ιερείς και τους ψάλτες. Η αδιάφορη και τροχάδην τέλεση, δημιουργεί την εντύπωση αδιάφορου γεγονότος, ενώ η προσεκτική και ιεροπρεπείς τέλεση φανερώνει και πείθει ότι πρόκειται για το μυστήριο των Μυστηρίων.

Τα αποτελέσματα της ακουόμενης από όλους, προσευχής είναι φανερά στις ενορίες που το έχουν επαναφέρει και το τηρούν. Η σιωπηλή ανάγνωση αφορά μόνο ευχές με τις οποίες ο ιερέας επικαλείται για τον εαυτό του το έλεος του Θεού, όπως στην ευχή του Χερουβικού, πράγμα που πρέπει να ισχύει, και όχι η φωνή του δήθεν σιωπηλώς αναγινώσκοντος ιερέως να…υπερκαλύπτει και τους ψάλτες!

Σχετικό  με τα ανωτέρω είναι και το θέμα της σωστής θέσεως των ευχών. Στα έντυπα λειτουργικά βιβλία οι ευχές βρίσκονται στο μέσον συναπτών. Το σωστό είναι να απαγγέλλεται πρώτα ολόκληρη η σειρά των διακονικών και κατόπιν να λέγεται η αντίστοιχη ευχή της οποίας φυσικά νοηματική κατάληξη είναι η εκφώνηση.

γ. Να διαβάζονται απλά με ευκρίνεια και νοηματική απόδοση τα αναγνώσματα, Ψαλμοί, Απόστολος, Ευαγγέλιο, Παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα. Ούτε τρέχοντας όπως πολλές φορές γίνεται με τους ψαλμούς, ούτε με πλήθος λαρυγγισμών και περίεργων μουσικών αποδόσεων καθόλου εκκλησιαστικών, όπως γίνεται με τον Απόστολο και το Ευαγγέλιο. Τα αναγνώσματα είναι αρχαίο αναπαλλοτριωτο τμήμα των ιερών ακολουθιών και πρέπει να το προσέχουμε. Δεν είναι σωστό να παραλείπονται τα αναγνώσματα η να κακοδιαβάζονται επί τροχάδην και μετά από λίγο να ψάλλετε αργά και μεγαλοπρεπώς το «Θεοτόκε Παρθένε».

δ. Να ψάλλουμε απλά και κατά το δυνατόν ομοιόμορφα τους ύμνους της Θείας Λειτουργίας ώστε συν τω χρόνω να τους μάθει και ο λαός και να συμψάλλει. Κατανοώ τις αντιρρήσεις των ψαλτών που είναι συνηθισμένοι να ψάλλουν το τρισάγιο και τον Χειρουβικό ύμνο και καθώς και τα Λειτουργικά και το Κοινωνικό σε διαφόρους ήχους και τρόπους! Αυτό βοηθάει στην καλλιέργεια της μουσικής και ευχαριστεί και ικανοποιεί τους λίγους μύστες της, καθόλου όμως δεν εξυπηρετεί την συμμετοχή του λαού και την συμψαλμωδία. Οφείλουμε τηρώντας την αρχή που θέσαμε- τα μέσα να υπηρετούν τον σκοπό-να θυσιάσουμε τις προτιμήσεις μας χάριν της ουσιαστικής συμμετοχής. Ας μείνει ο όρθρος για τους ψάλτες δικός τους και αναπαλλοτρίωτος, λόγω αδυναμίας συμμετοχής του λαού στο πλήθος και την ποικιλία των ύμνων, και ας γίνει κτήμα του λαού η θεία Λειτουργία.

ε. Να καταργήσουμε τα αργά και ακατανόητα μέλη, χερουβικά, κοινωνικά, Δύναμις (το τελευταίο είναι και παράλογο, αφού ο ψάλτης επαναλαμβάνει μελωδικά την προτροπή προς αυτόν, να πει το τρισάγιο δυνατότερα!!!). Το Κοινωνικό ας αντικατασταθεί με ψαλμωδία περισσότερων ψαλμικών στίχων όπως κατά την αρχαιότητα. Ανάλογος περιορισμός «αργών μαθημάτων» πρέπει να υπάρξει στους Χαιρετισμούς και στην Μεγάλη Εβδομάδα. Είναι αναγκαίο να υπάρξει συμμετρία στην χρονική αναλογία των ψαλλομένων. Δεν επιτρέπεται, αφού πούμε ένα αργό Δύναμις και Χειρουβικό μετά να τρέχουμε στα Λειτουργικά, συμπιέζοντας τον χρόνο, στο κυριότερο και ιερότερο σημείο της Θ. Λειτουργίας στην Αγία Αναφορά! Όπως συμβαίνει και την Μ. Εβδομάδα, αφού πούμε αργώς και μετά μέλους το «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται»… και τα καθίσματα, τον Κανόνα(που είναι η διδασκαλία για την εορτή) τον ψάλλουμε τόσο γρήγορα, που κανείς δεν προλαβαίνει, ούτε με το βιβλιαράκι που κρατεί, να καταλάβει έστω και το ελάχιστο.

στ. Οι κήρυκες του θείου λόγου πρέπει να είναι σύντομοι στο κήρυγμα της Θ. Λειτουργίας,  15 λεπτά πρέπει να είναι το ανώτατο όριο. Συγχρόνως οι ψάλτες πρέπει να ακούν το κήρυγμα και να προσέχουν, γιατί τους αφορά και αυτούς και να μην το βλέπουν ως παρείσακτο θέμα, που τους κλέβει χρόνο από τις φωνητικές τους επιδείξεις. Το κήρυγμα είναι το αυτονόητο αναπόσπαστο μέρος της Θείας Ευχαριστίας. (η Λειτουργία του Λόγου)

Β. Σε συνέχεια με τα παραπάνω, ας μου επιτραπεί να επισημάνω, μερικά συνηθισμένα σφάλματα και παραλείψεις που χρειάζονται διορθώσεις.

Ι. Η ευλαβική στάση και συμπεριφορά των ιερέων και ων ψαλτών είναι όρος απαραίτητος και βασικός. Εμείς θα διδάξουμε την ευλάβεια. Άσκοπες κινήσεις, συνομιλίες, θόρυβοι, γέλια πρέπει να εξαλειφθούν. Ακόμα και ο ακούσιος βήχα που είναι αναγκαίος πολλές φορές, πρέπει να προσέχεται.

ΙΙ. Σχετικό θέμα είναι και η χρήση του καλυμαυχίου. Το καλυμμαύχι είναι εξωτερικό ένδυμα (αν είναι…! Αποτελεί ξενόφερτη επιβολή.) και όχι λειτουργικό άμφιο ( έστω και αν κάποιοι αρχιερείς το δίνουν στην χειροτονία… από υπερβολικό ζήλο και άγνοια). Δεν έχει καμία σχέση με τις Ιερές Ακολουθίες. Ας μάθουμε την Αποστολική προτροπή να προσευχόμαστε ασκεπείς(Α Κορ. 11, 5-7).

ΙΙΙ. Να προσαρμόζουμε την ένταση της φωνής μας αναλόγως του μεγέθους, του ναού και του πλήθους των πιστών. Δεν επιτρέπεται να φωνάζουμε μεσα σε ένα μικρό και άδειο ναό και να μουρμουρίζουμε εντός ενός μεγάλου και κατάμεστου!

ΙV. Να προετοιμαζόμαστε καλά για τις ιερές ακολουθίες μελετώντας εκ των προτέρων αυτά που θα ψάλλουμε ή θα αναγνώσουμε όπως επίσης και το στοιχειώδες τυπικό. Έτσι δεν θα γίνονται λάθη ούτε χασμωδίες. Δεν θα διακόπτεται η προσοχή του λαού και αν χρειαστεί κάποια διόρθωση, να γίνει ήσυχα χωρίς να δημιουργείται εντύπωση αταξίας.

1.   Να μην αρχίζει ο ιερέας πριν τελειώσει ο ψάλτης και ούτε φυσικά το αντίστροφο. Ταυτόχρονη απαγγελία ιερέα και ψάλτη είναι ακατανόητη και αδικαιολόγητη.

2.   Να ψάλλονται και να απαγγέλλονται ολόκληροι και όχι κολοβωμένοι οι στίχοι στο Kύριε εκέκραξα… Tην Tιμιωτέραν…τους Aίνους. Όπως επίσης και στο Θεός Κύριος…. και τα Αντίφωνα της Θείας λειτουργίας. Η εναλλαγή απαγγελίας και ψαλμωδίας είναι ευχάριστη ποικιλία.

VII. Να λέγονται πάντοτε και με ευκρίνεια οι αντιφωνήσεις του λαού (Κύριε ελέησον, Παράσχου Κύριε κλπ). Πολλοί ψάλτες, μόλις και μετά βίας ψιθυρίζουν αυτές τις αντιφωνήσεις! Σαν να πρόκειται για πάρεργο και για ανάξια λόγου υπόθεση!

VIII. Να αποφεύγεται η απαρίθμηση μακράς σειράς ονομάτων αγίων στην απόλυση ή στις δεήσεις: «Σώσον ο Θεός… και «Δέσποτα πολυέλεε». Η Θεοτόκος, οι απόστολοι, ο Άγιος του ναού και ο άγιος την ημέρας είναι επαρκής αναφορά αγίων προσώπων. Τα πολλά ονόματα αγίων δεν προσθέτουν αγιασμό, αλλά μόνο απλώς εντύπωση ευλαβείας (ψευδής πολλές φορές). Χρειάζεται προσοχή στα γραμματικά και συντακτικά λάθη σε αυτές τις ευχές. Δεν λέμε στην απόλυση « Και πάντων σου των Αγίων» αλλά  «πάντων των Αγίων» γιατί η ευχή της απολύσεως είναι συντεταγμένη σε τρίτο πρόσωπο. Στις άλλες δύο θα πούμε «και πάντων Σου των αγίων» γιατί είναι συντεταγμένες σε δεύτερο πρόσωπο. Απευθυνόμαστε στον Χριστό ‘’Δέσποτα’’ ‘’Σώσον’’,  δεν μνημονεύουμε τον Χριστό όπως στην απόλυση (Χριστός ο αληθινός θεός ημών…). Οι Δεσποτικές και Θεομητορικές γιορτές και οι συνάξεις δεν μνημονεύονται ούτε στις δύο ευχές (Δεσποτα… Σώσον…) ούτε στην Απόλυση. Με τις ευχές και στην απόλυση επικαλούμαστε τις πρεσβείες των αγίων και φυσικά είναι ακατανόητο και παράλογο να επικαλούμαστε τις πρεσβείες… των Εισοδίων της Θεοτοκου ή της κατά σάρκα Γεννήσεως του Σωτήρος!!

Γ. Τέλος θα υποδείξω και μερικά τεχνικά μέτρα, που πρέπει να ληφθούν για την καλή διεξαγωγή της θείας Λατρείας και την ανεμπόδιστη συμμετοχή του λαού σε αυτήν.

α) Να καταργηθεί η εικόνα συναλλαγής στο παγκάρι. (τιμές κεριών.. ρέστα…συναλλαγές) καθώς και η περιφορά δίσκων. Οι ανάγκες καλύπτονται από τους χριστιανούς με ευγενική τους ενημέρωση, με ποιοτική επικοινωνία και σχέση ιερέων με το ποίμνιο, με το παγκάρι χωρίς τιμές, και με δίσκους στη έξοδο αντί περιφοράς, όπου ελεύθερα ιδιωτικά και αυτοπροαιρέτως, οι εξερχόμενοι θα καταθέτουν τον όβολό του χωρίς… παρατηρητές!!

β) Να φύγουν τα πελώρια μανουάλια που υπάρχουν πολλές φορές μπροστά στις εικόνες του τέμπλου, κάνοντάς τες αόρατες, και να διδαχθεί ο λαός να μη προσκυνά τις εικόνες του τέμπλου, κατά την εξέλιξη της Θείας Λειτουργίας, ούτε να μετακινείται άσκοπα. Μετά το αντίδωρο μπορεί να προσκυνήσει τα πάντα.

γ) Να θερμαίνεται ο ναός τον χειμώνα και να ψύχεται το καλοκαίρι και φυσικά να υπάρχουν επαρκή καθίσματα (πλην των στασιδίων) για ένα κόσμο που είναι πλέον ψυχοσωματικά κουρασμένος και δεν έχει τις σωματικές αντοχές των παλαιοτέρων.

δ) Να αναρτάται πρόγραμμα των ακολουθιών, τόσο το ωρολόγιο όσο και των Λειτουργιών του μηνός. Οι ώρες να είναι κατάλληλες για τους εργαζόμενους. Η τέλεση δεύτερης θ. λειτουργίας είναι χρήσιμη υπό όρους. (εξυπηρέτηση λόγω συνθηκών αλλού αλλά και σχηματισμός ενοριακής συνειδήσεως, σε όσους προτιμούν την δεύτερη λειτουργία. Θέματα ανοιχτά προς διερεύνησιν). Ίσως και τέλεση βραδινής Θ. Λειτουργίας σε μεγάλες εορτές, στο μεσοδιάστημα της εβδομάδος, αφού οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να εκκλησιασθούν το πρωί.

ε) Ο ιερέας να επιβάλει και να επιμένει στην τάξη, κατά τις προσευχές και την Θεία Λειτουργία, εντός του ναού. Η διανομή του αντιδώρου, η μετάδοση της Θ. Κοινωνίας, ή διανομή του Αγιασμού, η προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού και του Επιταφίου κλπ. Είναι θέματα τάξεως και ευρυθμίας που βοηθά την προσευχή και την ευλαβή διάθεση.

Χρειάζεται σε αυτά τα θέματα να υπάρξει συμφωνία και κοινή  επιβολή και στάση όλων των εφημερίων, για να μην υπάρχουν αφελείς αντιρρήσεις για υπερβολική αυστηρότητα, η μεροληψία και η αδιαφορία! Με όλα τα παραπάνω καταφαίνεται ότι ο λεγόμενος εκσυγχρονισμός της Θείας Λατρείας είναι αυτουσία επάνοδος στην αρχαία απλότητα και ιεροπρέπεια από την οποία-πρέπει να το ομολογήσουμε-έχουμε απομακρυνθεί. Είμαστε υπεύθυνοι και υπόχρεοι για αυτήν την επάνοδο και για αυτόν τον καθαρισμό από την σκουριά των αιώνων και την επανανακάλυψη και λαμπρότητα της αρχαίας τάξεως. Μπορούμε να διορθώσουμε πολλά άσχημα. Οφείλουμε να το κάνουμε ώστε να συντελέσουμε όλοι, κλήρος και λαός, σαν ένα σώμα και μία ψυχή, να λατρεύουμε τον Θεόν ευάρεστα μετά αιδούς και ευλαβείας. Η θεία λατρεία είναι ευκαιρία ψυχικής ωριμάνσεως και ανατάσεως. Ας βοηθήσουμε όλοι ώστε να φεύγουμε από αυτήν αναπαυμένοι και ενισχυμένοι ουσιαστικά.

Πηγή: enoriako.info