Βυζαντινοί ναοί τῶν Πατρών - Σοφίας Καυκοπούλου

Βυζαντινοί ναοί τῶν Πατρών

τής Σοφίας Καυκοπούλου

υπ. δρ. Θεολογίας - Μουσικού

Ἁγ. Νικόλαος στό Πλατάνι

Βυζαντινός ναός τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἀνακαλύφθηκε τό 1915, μετά ἀπό ἀνασκαφή τῶν κατοίκων, στό προάστιο Πλατάνι τῶν Πατρῶν^[1]. Ὁ ναός αὐτός, σταυρικός βασιλικός, ἐξωτερικῶς δέ πολυγωνικός, χρησιμοποιεῖται σήμερα γιά λατρευτικές συνάξεις. Εἶναι ἔργο τοῦ τέλους τοῦ 10ου αἰ. μέ ἀρχές 11ου αἰ.^[2] Ἀπό τίς 19 Ἀπριλίου 1921 κηρύχθηκε μέ βασιλικό διάταγμα ἀρχαιολογικός χῶρος^[3]. Ἐσωτερικῶς τοῦ ναοῦ ὑπάρχουν κάποιες παλαιές ἁγιογραφίες, καθώς καί σημάδια πυρκαϊᾶς^[4].

Κατά τόν Σ. Μεντζελόπουλο^[5], συγγενεύει ἀρχιτεκτονικῶς μέ τόν Ι. Ν. Ἁγίου Νικολάου Αἰγίου. Τέλος, ὁ Π. Βοκοτόπουλος^[6] ἀναφέρει ὅτι «ὁ τρίκογχος ναός στό Πλατάνι εἶναι ἕνας ἀπό τούς ἐλαχίστους βυζαντινούς ναούς πού ἔχουν σωθεῖ στήν Ἀχαΐα. Ἔχει ὡστόσο ὑποστεῖ σημαντικές ἐπισκευές. Μεταγενέστερος εἶναι ὁ χαμηλός κυλινδρικός τροῦλλος καί ἡ βάση του».

Ἁγ. Εἰρήνη στόν Ριγανόκαμπο

Ὁ ναός τῆς Ἁγίας Εἰρήνης στόν Ριγανόκαμπο Πατρῶν, εἶναι ἕνα ἀκόμη βυζαντινό κτίσμα στήν Ἀχαΐα. Ἡ ἀνασκαφική ἔρευνα ξεκίνησε τόν Δεκέμβριο τοῦ 1984 σέ οἰκόπεδο στήν ὁδό Δαμασκηνοῦ, στόν Ριγανόκαμπο^[7]. Ὁ ναός εἶναι μία τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, πού ἀνατολικά ἀπολήγει σέ τριμερές ἱερό βῆμα μέ προεξέχουσες ἡμικυκλικές ἁψίδες. Μπορεῖ νά χρονολογηθεῖ στό τέλος τοῦ 10ου αἰ. Παρουσιάζει ἐμφανεῖς ὁμοιότητες μέ τή γνωστή βασιλική τῆς Μέντζαινας Ἀχαΐας^[8] καί ἐνισχύει τήν ἄποψη ὅτι στήν περιοχή τῆς Πελοποννήσου, ὅπως καί σέ ὁλόκληρη τήν Ἑλλάδα, ἐξακολουθεῖ ἡ κατασκευή ξυλόστεγων βασιλικῶν κατά τή μεσοβυζαντινή περίοδο^[9].

Ἱ. Μ. Παναγίας Γηροκομίτισσας

Ἡ  Ἱ. Μ. Γηροκομείου εἶναι ἀπό τίς παλαιότερες τῆς Πελοποννήσου^[10]. Ἦταν ἀνέκαθεν ἀνδρική μονή, ἀφιερωμένη στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου^[11]. Λειτουργεῖ πολύ πρίν τό 1204, ὅπως φαίνεται ἀπό τό μεγάλο ἐνδιαφέρον τῶν Φράγκων νά τήν καταλάβουν^[12]. Σέ αὐτήν τή μονή, ὅπως καί σέ πολλές ἄλλες στήν Κωνσταντινούπολη καί στίς σημαντικότερες πόλεις τῆς Αὐτοκρατορίας, λειτουργοῦσε γηροκομεῖο^[13]. Πάνω ἀπό τό γηροκομεῖο ἤ γηροκομειό ὅπως λέγεται, ὑπάρχει ἕως σήμερα χωριό μέ τό ὄνομα Ρωμανός, πράγμα πού ἐπιβεβαιώνει τήν ἀκμή τῶν Πατρών καί τήν ὕπαρξη τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γηροκομείου κατά τή μεσοβυζαντινή περίοδο, ἀπό τόν 9ο αἰ. καί ἑξῆς^[14]. Τό καθολικό τῆς μονῆς ἦταν ἀρχικῶς καθαροῦ βυζαντινοῦ τύπου, μέ θόλο, κίονες, κλπ., ὅπως ἀναφέρουν περιηγητές τῆς ἐποχῆς^[15].

 Μετά τήν Δ’ Σταυροφορία, ὁ Γουλιέλμος Σαμπλίττης ἐγκατέστησε στή μονή Ναΐτες ἱππότες^[16]. Ὁ Λατίνος ἀρχιεπίσκοπος Πατρῶν Ἄντελμος, τούς ἐκδίωξε^[17] καί κατέστησε τή μονή μετόχιο τῆς γαλλικῆς μονῆς τοῦ Cluny^[18] τῶν Παρισίων. Τό ἔγγραφο αὐτῆς τῆς δωρεᾶς, συνετάγη στήν Πάτρα τόν Ἰανουάριο τοῦ 1210 καί σώζεται στό Παρίσι^[19].

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βοκοτόπουλος Π., Ο τρίκογχος ναός τού Αγίου Νικολάου στο Πλατάνι τής Αχαΐας, Θεσσαλονίκη 1990.
• Καυκοπούλου Σ., Η ιστορία τής Πάτρας κατά τη Βυζαντινή περίοδο και τη Φραγκοκρατία, Θεσσαλονίκη 2013.
• Μεντζελόπουλος Σ., «Αγ. Νικόλαος Πλατανίου», Μεγάλη Πελοποννησιακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. Α’, σ. 214.
• Παναγόπουλος Α., Ιστορικό λεξικό περιοχής δήμου Ρίου, νομού Αχαΐας, Πάτρα 2003.
• Τριανταφύλλου Κ., Ἱστορικόν λεξικόν τῶν Πατρών, τόμοι Α’ καί Β’, Πάτρα 1995.

---

[1] Τριανταφύλλου, Ἱστορικόν Λεξικόν τῶν Πατρῶν,  Β’, σ. 1651.

[2] Ὅπ. π., σ. 1651.

[3] Παναγόπουλος, Ιστορικό λεξικό περιοχής δήμου Ρίου, σ. 257.

[4] Ὅπ. π., σ. 257.

[5] Μεντζελόπουλος, «Άγιος Νικόλαος Πλατανίου», Μεγάλη Πελοποννησιακή Εγκυκλοπαίδεια, Α’, σ. 214.

[6] Βοκοτόπουλος, Ο τρίκογχος ναός τού Αγίου Νικολάου στο Πλατάνι τής Αχαΐας, Α’, σ. 385-405.

[7] Τριανταφύλλου, Ἱστορικόν Λεξικόν, Α’, σ. 50.

[8] Ὅπ. π., σ. 50.

[9] Ὅπ. π., σ. 50.

[10] Ὅπ. π., σ. 403.

[11] Ὅπ. π., σ. 403.

[12] Ὅπ. π., σ. 403.

[13] Ὅπ. π., σ. 404.

[14] Ὅπ. π., σ. 404.

[15] Ὅπ. π., σ. 405.

[16] Ὅπ. π., σ. 405.

[17] Ὅπ. π., σ. 405.

[18] Ὅπ. π., σ. 405.

[19] Ὅπ. π., σ. 405.