Η ΨΑΛΜΩΔΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΛΑΤΡΕΙΑΣ - Ανδρέα Τσιμάρα

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ  ΑΠΟ  ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ   ΤΟΥ

Η ΨΑΛΜΩΔΙΑ

ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

του μακαριστού Ανδρέα Τσιμάρα (†),

Πρωτοψάλτου και Καθηγητού Βυζαντινής Μουσικής

         «Αν παιδεύσωμεν την γλώτταν ψάλλειν, αισχυνθήσεται η ψυχή, ταύτης ψαλλούσης, τα ενάντια βουλευμένη». Με αυτό τον ορισμό ο άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος εκφράζει και τονίζει την τεράστια επίδραση που ασκεί στην ψυχή του ανθρώπου η ψαλμωδία της Ορθοδόξου λατρείας. Η Εκκλησιαστική Μουσική έλαβε την τέλεια μορφή της κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, γι’ αυτό και ονομάστηκε Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική. Η Εκκλησιαστική Μουσική υπήρξε ένας πλήρης μουσικός πολιτισμός με αισθητικές αρχές και δικό του ήθος. Με μια αξιοθαύμαστη εξέλιξη που έμεινε πάντοτε μέσα στη μονοφωνία, χωρίς ποτέ να διερευνήσει άλλες παραμέτρους, όπως για παράδειγμα την αρμονία ή την αντίστιξη. Με τον μελωδικό πλούτο και τις πολυσύνθετες μουσικές μορφές έφτασε το μονοφωνικό είδος σε ύψη θαυμαστά. Επί πλέον εκφράζει το ύψος, το βάθος, το μήκος και το πλάτος των θεολογικών και σωτήριων νοημάτων της Εκκλησιαστικής Υμνολογίας.

        Η Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική ανεβάζει τους πιστούς-ακροατές της από τα εγκόσμια σε ουράνιους κόσμους με την απλότητά της. Δεν επιδιώκει να εντυπωσιάσει τον πιστό στ’ αυτιά με την πολυφωνία των φωνών και των οργάνων, αλλά να κάνει τον πιστό με τρόπο θείο και θαυμαστό να συλλάβει την ομορφιά του πνευματικού κόσμου και να εκφράσει αυτός αυτήν την ομορφιά πολύ έντονα στην λατρεία και την μουσική. Αυτό που αξίζει να τονισθεί είναι ότι η Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική είναι κατεξοχήν μουσική του λόγου, ο οποίος στην ορθόδοξη λατρεία κατέχει την πρώτη θέση. Η μουσική αυτή χωρίς «το φόρτο» της πολυφωνίας και των οργάνων, ντύνει διακριτικά τον ύμνο και βοηθά στην κατανόηση του εννοιολογικού περιεχομένου του. Διευκολύνει δηλαδή την κατανόηση των θείων μηνυμάτων. Δια τούτο ο τρόπος σύνθεσης των μελωδιών δεν βασίζεται στην ελεύθερη έμπνευση του μελοποιού, αλλά στους κανόνες που θέτει το ίδιο το κείμενο και ο ήχος στον οποίο ανήκει. Η Βυζαντινή Μουσική είναι κυρίως εκκλησιαστικά άσματα που έχουν για περιεχόμενό τους χωρία από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, θεολογικές δογματικές έννοιες και περιγραφές από την ζωή του Ιησού Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων. Μέσα από την Βυζαντινή Μουσική διασώζεται η ταύτιση ήχου και λόγου. Στα απολυτίκια, τα κοντάκια, τα δοξαστικά κ.λ.π αυτή η ταύτιση ήχου και λόγου είναι ολοφάνερη. Για παράδειγμα στο απολυτίκιο του γ’ ήχου(τρίτου ήχου) «Ευφραινέσθω τα Ουράνια», όπου μιλάμε για ουρανό, Θεό, Χριστό, ο ήχος είναι ψηλά. Όταν αντιθέτως μιλάμε για αμαρτία, για γη, για θάνατο, ο ήχος είναι  χαμηλά, σύμφωνα με την μελωδική κλίμακα και τα διαστήματά της που έχει ο ανάλογος ήχος.

         Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει διάφορα γένη ασμάτων και διάφορες κατηγορίες βιβλίων που περιλαμβάνουν τα εκκλησιαστικά άσματα. Έτσι έχουμε τους αναβαθμούς, τα αντίφωνα, τα απόστιχα, τα απολυτίκια, τους ειρμούς, τα εωθινά, τα καθίσματα, τα ιδιόμελα, τα κοντάκια, τα τροπάρια και τόσα άλλα. Ανάμεσα στα βιβλία βρίσκουμε το Ψαλτήρι, την Οκτάηχο, το Τριώδιο, την Παρακλητική, το Δοξαστάριο και τόσα άλλα που αποτελούν το θησαυρό μιας τόσο μακρινής εποχής, ο οποίος μας δίνει χαρά μεγάλη αλλά και μας γεμίζει ευθύνες για να κρατήσουμε αυτήν την κληρονομιά αμόλυντη και άσπιλη.

        Η Εκκλησιαστική Βυζαντινή Μουσική ερμηνεύεται από τους Ιεροψάλτες πολλοί εκ των οποίων είναι και Μουσικοσυνθέτες των μελωδιών. Όμως επειδή η Εκκλησιαστική Υμνολογία είναι  τρίπτυχη  και τρισδιάστατη (Θεολογία, Φιλολογία, Μουσική) θα πρέπει ο ερμηνευτής ιεροψάλτης και Μουσικοσυνθέτης να είναι κάτοχος των τριών αυτών επιστημών, ώστε να ερμηνεύει δεόντως τα υψηλά κηρύγματα και να εκφράζει το κάλλος το άρρητον των πνευματικών νοημάτων. Έτσι, όπως είπαν για την Εκκλησιαστική μας Μουσική: «Η Βυζαντινή Μουσική είναι η μουσική που έχει Ιερότητα και Αγιοσύνη  και γι’ αυτό με αυτήν μπορεί να προσευχηθεί ο χριστιανός. Το αίσθημα που νιώθει όποιος είναι σε θέση να την καταλάβει λέγεται κατάνυξη» (Φώτης Κόντογλου, Ζωγράφος-Λογοτέχνης 1895-1965). «Στο Βυζάντιο κρύβεται η μια άκρη της μουσικής μέσα στην άλλη» (Φράντς Λίστ, Ούγγρος Συνθέτης 1811-1886). «Η Βυζαντινή μας μουσική στο λατρευτικό χώρο έχει τον μέγα υψηλό σκοπό να στοχεύει εις τας ψυχάς μας και να μεταγγίζει εις αυτάς των Θείων λόγων τας υψηλάς  εννοίας. Έτσι επιτυγχάνεται η ψυχική ανάστασις και η αποπνευματοποίηση του Ανθρώπου» (Μακ. Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ Χριστόδουλος). «Δια τούτο και τα εναρμόνια μέλη των ψαλμών ημίν επινενόηται, ίνα οι παίδες την ηλικίαν ή και όλως οι νεαροί το ήθος, τω μεν δοκείν μελωδώσι, τη δε αληθείᾳ τας ψυχάς εκπαιδεύονται» (Μέγας Βασίλειος).