Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου. Τί σημαίνει αυτό στο σύγχρονο κόσμο, για τον σύγχρονο άνθρωπο; - Υάκινθος

Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου σήμερα. 

Αρχή του Τριωδίου. 

Τί σημαίνει αυτό στο σύγχρονο κόσμο, 

για τον σύγχρονο άνθρωπο; 

Κυριακή του τελώνου και του φαρισαίου σήμερα. Αρχή του Τριωδίου. Τί σημαίνει αυτό στο σύγχρονο κόσμο, για τον σύγχρονο άνθρωπο; Για τους πολλούς μπαίνουμε σε μια περίοδο ξεφαντώματος. Γλέντι, ξενύχτι, μασκαρέματα. Ειδικά το μασκάρεμα (η μάσκα) είναι το σημείο αναφοράς αυτής της περιόδου. Βέβαια όλη τη χρονιά μασκαρεμένοι είμαστε. Κάτω από τη μάσκα της καθημερινής μας υποκρισίας κρύβεται αυτό που πραγματικά είναι ο καθένας ή αυτό που επιθυμεί να γίνει. Απλά αυτή την περίοδο με μια πραγματική μάσκα που κρύβει το πρόσωπό μας ενεργούμε έτσι όπως θα θέλαμε πάντοτε να ενεργούμε. Βαφτίζουμε αυτές τις εκδηλώσεις πολιτιστικές κι έτσι δημιουργούμε και το ηθικό μας άλλοθι γι΄ αυτές τις πρωτογονικές εκδηλώσεις-απομιμήσεις.

Εξάλλου και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν ανάλογες εκδηλώσεις! Γιατί όχι κι εμείς; Πώς θα δείξουμε την ιστορική συνέχειά μας! Άλλο που σήμερα τους αρχαίους τους χρησιμοποιούμε σχεδόν αποκλειστικά και μόνο, για να δικαιολογήσουμε τις δικές μας πράξεις. Τίποτα από το αρχαίο πνεύμα δεν υπάρχει. Ποτέ στους αρχαίους δεν βλέπουμε λάθη. Ή θεωρούμε ως λάθη εκείνα τα σημεία που θέλουν να μας βγάλουν από τον πολύμορφο λήθαργό μας και να μας ωθήσουν  να αναλάβουμε τις προσωπικές μας ευθύνες μέσα στην ιστορία, τον πολιτισμό, την κοινωνία...

....Η παραβολή του τελώνη και του φαρισαίου όμως που τοποθετείται στην πρώτη Κυριακή του Τριωδίου, τί σχέση έχει με όλα αυτά; Το ευαγγελικό ανάγνωσμα μας λέει πως δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ιερό (Ναό του Σολομώντα), να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Δύο άνθρωποι, δύο αντιπροσωπευτικοί τύποι ανθρώπων. Ο φαρισαίος, ο κατ΄ εξοχήν (αυτο)καταξιωμένος άνθρωπος μέσα στην θρησκευτική κοινωνία του Ιουδαϊσμού εκείνης της εποχής. Ο φτασμένος. Ο άνθρωπος που ζει σύμφωνα με τις εντολές του Θεού. Όπου κι αν βρίσκεται έχει σαν γνώμονα συμπεριφοράς τον Νόμο του Θεού. Ο Νόμος βρίσκεται στην τσέπη του. Όταν θέλει να ενεργήσει, να πράξει κάτι, "βγάζει" τον Νόμο και τον συμβουλεύεται. Κι έτσι πια αυτοδικαιωμένος ανεβαίνει στο ιερό. Στέκεται στο μέσον  με τα μάτια στραμένα στον ουρανό. Και τί κάνει; Ζητάει μήπως συγχώρηση από τον Θεό για τις αμαρτίες του; Ζητάει το έλεός Του; Όχι! Αλλά τί; Απαριθμεί τις καλές του πράξεις με συνείδηση αυτοδικαιώσεως και απαιτεί από τον Θεό την επιβράβευση έχοντας και σαν κριτήριο της δικαιώσεώς του και της βραβεύσεώς του το "ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων ή ως ούτος ο τελώνης". Δύο τα μέτρα με τα οποία κρίνει και αξιολογεί την συμπεριφορά του: ο Νόμος του Θεού και η αθέτηση των εντολών του Θεού εκ μέρους των λοιπών ανθρώπων. Στέκεται αυτός με έπαρση στο μέσον του Ναού, μπροστά από τους λοιπούς ανθρώπους οι οποίοι δεν είναι άξιοι γι΄ αυτό, και κάτω από το βλέμμα του Θεού  ζητάει να του αποδοθεί το "Εύγε!".

 Κι ο άλλος, ο τελώνης τί πράττει; Δεν θέλει να σηκώσει ούτε τους οφθαλμούς του προς τον ουρανό. Γονατίζει σε μια απόμερη γωνιά του Ναού και το μόνο που λέει είναι: " ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ". Δεν απαριθμεί τις αρετές του (ίσως και να μην έχει). Δεν ζητάει από τον Θεό να τον δικαιώσει...το μόνο που ζητάει είναι το έλεός Του.

  Αλλά τί είναι, τί σημαίνουν για τον σύγχρονο άνθρωπο και τον σημερινό χριστιανό  οι δυό αυτοί αντιπροσωπευτικοί τύποι που χρησιμοποιεί ο Χριστός στη διδαχή Του; Τί σημαίνουν για μας σήμερα;

  Είναι πια σίγουρο, δίχως καμμιά αμφιβολία πως ο σημερινός άνθρωπος έχει σαν αποκλειστικό σκοπό της ζωής του την απόκτηση υλικού πλούτου, την κοινωνική καταξίωση μέσα σε μια συμβατική κοινωνία χωρίς ιδιαίτερες πνευματικές αναζητήσεις. Τουλάχιστον στην πλειοψηφία του. Κι αν υπάρχουν και μερικοί που αναζητούν κάποια πιο υψηλά πράγματα, με κάποιες ιδιαίτερες αναζητήσεις πέρα από τα κοινωνικώς αποδεκτά, τους αντιπαρέρχονται με αδιαφορία ή σκωπτικότητα. Δεν θέλουν να ταράζονται τα λιμνασμένα νερά της καθημερινότητάς τους. Κι αν ισχυρίζονται πως έχουν πνευματικές ανησυχίες, αυτές δεν αφορούν κάποιες υπαρξιακές αναζητήσεις νοηματοδότησης του συνολικού τους τρόπου ζωής. Δεν θέτουν το ερώτημα του πώς-γιατί-προς τι- προς τα πού. Πνευματικό ενδιαφέρον είναι η απόκτηση κάποιων θεωρητικών γνώσεων, για να μπορούν να στέκονται και να γίνονται αποδεκτοί μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον.

 Κι ο φαρισαίος με τον τελώνη τί αντιπροσωπεύουν τί προτείνουν;

 Στην Εκκλησιαστική ερμηνεία της παραβολής ο φαρισαίος αντιπροσωπεύει τον θρησκευτικό άνθρωπο των "καλών" έργων που στέκεται έναντι του Θεού σαν ίσος προς ίσον και απαιτεί (δεν ζητάει τό έλεος), από τον Θεό την βράβευσή του. Ο ίδιος είναι καταξιωμένος εφόσον εποίησε πάντα τα διατατεταγμένα. Ο Θεός είναι αυτός που βάσει του Νόμου θα απονείμει το "Εύγε!", το στεφάνι της "δόξας". Ο φαρισαίος είναι ο κατ’ εξοχήν αντιπροσωπευτικός τύπος που η σχέση του με τον Θεό δεν είναι προσωπική. Σχέση αγάπης, εμπιστοσύνης, αφέσεως όλου του εαυτού του στην ανιδιοτελή Αγάπη Του. Η μόνη σχέση του Θεού με τον κόσμο είναι ο Νόμος. Ο Ίδιος στέκεται ψηλά και βλέπει τις ανθρώπινες προσπάθειες δίχως να επεμβαίνει. Ο φαρισαίος που τηρεί τον Νόμο έχει τις ευλογίες του Θεού. Έχει πλούτη, είναι κοινωνικοθρησκευτικά καταξιωμένος. Δεν ζει και δεν σπαταλά ασώτως αυτά που του έδωσε ο Θεός. Δίδει όσα ο Νόμος προστάζει-τίποτα παραπάνω- στους φτωχούς και απολαμβάνει τα υπόλοιπα τα 9/10 των αγαθών και ίσως να σκέπτεται και πώς θα τα αυξήσει!

  Ο φαρισαίος της παραβολής έχει ανάγκη τον Θεό ο οποίος θα βραβεύσει τις καλές πράξεις του. Ο σημερινός φαρισαίος δεν έχει αυτή την ανάγκη. Ο Θεός δεν του λέει τίποτα. Η σημερινή κοινωνία έχει φτιάξει τον τύπο του καλού ανθρώπου ο οποίος κινείται μέσα στα όρια μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ηθικής αποδεκτής σχεδόν από όλους, η οποία έχει πάρει τη θέση του Θεού του φαρισαίου. Για τον φαρισαίο και τον σημερινό άνθρωπο, η Σάρκωση, η Σταύρωση και η Ανάσταση του Χριστού δεν έχουν κανένα νόημα. Ο φαρισαίος στέκεται στο μέσον του Ναού (εκεί που είναι η θέση του Εσταυρωμένου την Μ. Πέμπτη, το πρόσωπο καταλλαγής Θεού και ανθρώπου), και κραδαίνει το νόμο για να καταξιωθεί. Ο σύγχρονος φαρισαίος στη θέση του Ναού (τόπος φανερώσεως του Θεού) έχει τοποθετήσει την ηθική του. Ο Θεός δεν υπάρχει ή κι αν υπάρχει δεν τον απασχολεί. Αυτός ζει σύμφωνα με τις επιταγές της ηθικής του. Εξάλλου αν ο Θεός υπάρχει και κάποτε θα κρίνει τον κόσμο γιατί να μην δικαιώσει και αυτόν αφού ζει σύμφωνα με την ηθική και "αποδεκατεί(;)" πάντα τα υπάρχοντά του; Είναι ανάγκη να ζει εν τη Εκκλησία; Γιατί να σπαταλά τον χρόνο του; του είναι πολύ χρήσιμος, για να γκρεμίσει τις αποθήκες του και "ευρυχωροτέρας ποιήσει". Γιατί να κάθεται και να τίπτει το στήθος του, ως ο τελώνης, εφόσον δεν έχει αμαρτίες; Αυτός ζει σύμφωνα με τον νόμο και γι’ αυτό ο Θεός του έχει δείξει τόση εύνοια. Γι’ αυτό και θα δικαιωθεί.

 Γι’ αυτού του είδους τους ανθρώπους-τους αυτοδικαιωμένους- ο λόγος του Χριστού "λέγω υμίν κατέβη ούτος (ο τελώνης) δεδικαιωμένος εις τον οίκον αυτού παρ΄εκείνον (τον φαρισαίο)", ηχεί παράξενα. Ο τηρών τον νόμο και τις εντολές δεν δικαιώνεται. Δικαιώνεται ο τελώνης που όσο κι αν ερευνήσει τα βάθη του εαυτού του δεν πρόκειται να βρει ούτε έναν καλό λογισμό. Τι ήταν ο τελώνης για την εποχή εκείνη; Ο χειρότερος των ανθρώπων. Τον αντιπαθούσαν όλοι. Η δουλειά που έκανε του έδινε την ευχέρεια να αδικεί και να καρπώνεται αυτός τα αγαθά των άλλων και μάλιστα δίχως τιμωρία. Δεν έχει καμμιά σχέση με την ηθική και την θρησκεία. Ζει τη ζωή του χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τον διπλανό του. Κάποτε όμως συναισθάνεται την αμαρτωλότητά του και δρομαίος προστρέχει στο ναό (το ορατό σημείο της παρουσίας του Θεού) και κράζει το "ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ". Στέκεται σε μια παράμερη γωνιά και το μόνο που ζητάει είναι το έλεος της αγάπης του Θεού. Ίσως ακούγοντας την απαρίθμηση των καλών έργων του φαρισαίου να συνειδητοποιεί περισσότερο την δική του αμαρτωλότητα. Η παρουσία του φαρισαίου τον ταπεινώνει. Δεν του δημιουργεί όμως απελπισία. Αντίθετα τον οδηγεί στην εκζήτηση της θεϊκής αγάπης. Ζητά να αποκαταστήσει τη σχέση του με τον Θεό. Η παραβολή δεν συνεχίζει να μας παρουσιάσει τη συνέχεια του βίου των δύο αυτών τύπων ανθρώπινης συμπεριφοράς. Το μόνο που μας λέει είναι ότι η ταπείνωση ως συνειδητοποίηση της αμαρτωλότητας και εκζητήσεως του θείου ελέους δικαιώνει (αποκαθιστά) τον τελώνη στη σχέση του με τον Θεό και κατ’ επέκταση και με τους ανθρώπους και η εγωκεντρική στάση έναντι του Θεού και η ταυτόχρονη απόρριψη των λοιπών ανθρώπων εκ μέρους του φαρισαίου έχει σαν αποτέλεσμα τη ρήξη-διάσπαση αυτών των σχέσεων.

  Στην Εκκλησιαστική παράδοση ο τελώνης είναι το υγιές πρότυπο συμπεριφοράς κάθε ανθρώπου. Η απόκτηση τελωνικής συνείδησης είναι η πρόταση της Εκκλησίας. Η τελωνική συμπεριφορά είναι η ορθή στάση του ανθρώπου έναντι του Θεού, έστω κι αν έχουμε ποιήσει πάντα τα διατατεταγμένα. Ως αχρείοι δούλοι έχομε ανάγκη εκζητήσεως του θείου ελέους. Η ορθή σχέση μας με τον Θεό δεν είναι νομικής φύσεως ούτε ηθικής, αλλά ταπεινώσεως, ανιδιοτελούς αγάπης και θυσιαστικής συμπεριφοράς. Ο νόμος και η ηθική όταν αυτονομούνται ή απολυτοποιούνται δημιουργούν φαρισαϊκή συνείδηση και θεωρούν τον Θεό δικαστή και διανεμητή δικαιοσύνης απορρεούσης από τον νόμο και την ηθική.

 Στον κόσμο μας που ζει φαρισαϊκά και δικαιώνει και τον προ της μετανοίας του τελώνη (ο άνθρωπος "νομίμως" αδικούσε), ούτε η συμπεριφορά του μετανοούντος τελώνη γίνεται αποδεκτή ούτε η εκ Θεού δικαίωσή του γίνεται κατανοητή. Η τελωνική συμπεριφορά θεωρείται ψυχική αρρώστια. Η ταπείνωση θεωρείται εξευτελισμός. Αντίθετα η φαρισαϊκή νοοτροπία επιβραβεύεται. Είναι ο κανονικός- υγιής τρόπος ζωής. Σ΄ αυτούς τους δύο τρόπους συμπεριφοράς η Εκκλησία βλέπει δύο φρονήματα: το εκκοσμικευμένο και το Εκκλησιαστικό. Κι ο πόλεμος πάντα θα γίνεται μεταξύ αυτών των δύο φρονημάτων. Και η προσοχή μας εστιάζεται στην αποφυγή αποκτήσεως εγωκεντρικής συνείδησης και παρρησίας έναντι του Θεού και αποκτήσεως τελωνικής συνειδήσεως έστω κι αν κάποιες στιγμές ενεργούμε σύμφωνα με τον "νόμο". Εξάλλου "αι πόρναι και οι τελώναι προάγουσιν ημάς εις την Βασιλείαν των ουρανών ".

    Υάκινθος