Βιβλιοπαρουσίαση πατρός Ματθαίου Πένεϊ, «Η ακαδημαϊκή θεολογία κατά τον Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο Σαχάρωφ του Έσσεξ (Αγγλίας)», - Νεόφυτος μοναχός Γρηγοριάτης

Νεόφυτος μοναχός Γρηγοριάτης

Βιβλιοπαρουσίαση

πατρός  Ματθαίου Πένεϊ, «Η ακαδημαϊκή θεολογία κατά τον Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο Σαχάρωφ του Έσσεξ  (Αγγλίας)», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, τομέας Δογματικής Θεολογίας, διπλωματική Μεταπτυχιακή εργασία, Σύμβουλος καθηγητής: κ. Δημήτριος Τσελεγγίδης, Θεσσαλονίκη.

          Ο μακαριστός άγιος Γέροντας Αρχιμανδρίτης π. Σωφρόνιος Σαχάρωφ του Έσσεξ Αγγλίας, Ρώσος Αγιορείτης ησυχαστής, ζωγράφος, κοινοβιάτης για ένα διάστημα στην Ιερά Μονή Παντελεήμωνος (Ρωσικό), μαθητής, πνευματικός φοιτητής του Αγίου Σιλουανού του Αθωνίτου και μέγας θεολόγος του ακτίστου φωτός και της υποστατικής αρχής είναι το αντικείμενο της διπλωματικής αυτής εργασίας, ειδικά το θέμα «η ακαδημαϊκή θεολογία σύμφωνα με τον Αρχιμανδρίτη π. Σωφρόνιο του Έσσεξ.».

Ο π. Σωφρόνιος είναι πασίγνωστος παγκοσμίως και πανελληνίως τόσο για τα πνευματικότατα και θεολογικότατα συγγράμματά του, όσο και για την εν Χριστώ ζωή και αγιοπνευματική προσφορά του, στο νηπτικό μοναχισμό και την οικογενειακή αγωγή.

          Επίσης, στους τρεις τόμους με τίτλο γενικό: «Οικοδομώντας τον ναό του Θεού μέσα μας και στους αδελφούς μας», έκδοση Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας 2013-2014, ο Γέροντας π. Σωφρόνιος εστηλίτευσε με πνευματικότητα, διάκριση πνευμάτων, ρητορική δεινότητα και θεολογικά συνέπεια και κατάρτιση, την ακαδημαϊκή θεολογία και την παναίρεση του διαχριστιανικού και διαθρησκευτικού οικουμενισμού (άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς).

          Την ίδια θεολογική γραμμή και πορεία ακολουθεί και ο πατήρ Ματθαίος Πένεϊ στην παρούσα διπλωματική εργασία. Του αξίζουν συγχαρητήρια. Καλή σταδιοδρομία να του ευχηθούμε.

          Ας δούμε τι λέγει στον πρόλογο της παρούσας διπλωματικής εργασίας και στα συμπεράσματά της. Πάντως, πρέπει να μελετηθεί επισταμένως από τους καθηγητές, φοιτητές, επιμελητές και από κάθε ένα καλοπροαίρετο άνθρωπο, για να γίνει συνείδηση ο σωστός τρόπος του θεολογείν και του φιλοσοφείν, ορθοδόξως και ανατολικώς και όχι δυτικώς, όχι παπικώς, όχι μουσουλμανικώς, όχι πανσλαβιστικώς, όχι εθνικιστικώς, όχι ινδουϊστικώς, όχι ταοϊστικώς, όχι κομφουκιστικώς, όχι νεοεποχιστικώς, όχι ναζιστικώς, όχι κομουνιστικώς, όχι καπιταλιστικώς.

          Σήμερα, δηλαδή τα τελευταία (50) πενήντα χρόνια, δεν έχουμε απλώς «κρίση θεολογίας», αλλά κυρίως «κρίση πίστεως» πανανθρώπινος, λέγει με πολλή λύπη του ο μακαριστός πατερικός θεολόγος του (20^ου) εικοστού αιώνος μετά Χριστόν, πατήρ Γεώργιος Φλωροφσην. Τα ίδια λέγουν με δικά τους λόγια και τρόπους ο Αρχιμανδρίτης πατήρ Σωφρόνιος Σαχάρωφ και ο πατήρ Ματθαίος Πένεϊ: «Αρκετά χρόνια με απασχολούσε το ερώτημα: «Τί είναι η Θεολογία; Ποια είναι η διαφορά της Ορθόδοξης θεολογικής παράδοσης και της σχολαστικής των Δυτικών;». Τα ερωτήματα αυτά κατέχουν ιδιάζουσα θέση στην προσωπική μου συνείδηση, ως προσήλυτων στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά και γενικότερα στον τόπο καταγωγής μου, την Βόρειο Αμερική. Στον Δυτικό κόσμο, καθίσταται αναγκαία η απάντηση στα συγκεκριμένα ερωτήματα για όσους θέλουν να γνωρίσουν και να μαρτυρήσουν την πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας, της μόνης, μίας, αγίας καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας».

Τα περιεχόμενα της παρούσας θεολογικής διπλωματικής εργασίας είναι τα εξής:

1.   Πρόλογος

2.   Συντομογραφίες

3.   Εισαγωγή

4.   α. Η γνώση κατά τον Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο

β. Θεολογική γνωσιολογία
γ. Φιλοσοφική και επιστημονική γνώση
δ. Χαρισματική γνώση

5.   Οι προϋποθέσεις της χαρισματικής γνώσεως
α. Η πίστη της Εκκλησίας
β. Η άσκηση της Εκκλησίας
γ. Προσευχή
δ. Αγάπη

6.   Βιωματική προσέγγιση του δόγματος και «Δογματική συνείδηση»
α. Η βαθύτερη σημασία του δόγματος
β. Η βίωση του δόγματος, πράξη Χριστόμορφος
γ. Η «Δογματική συνείδηση»
δ. Χαρισματική θεολογία

7.    Τα όρια της ακαδημαϊκής θεολογίας:
α. Προσεγγίζοντας διανοητικά της εμπειρία του Αγίου Πνεύματος
β. «Οι πειρασμοί» της ακαδημαϊκής θεολογίας
γ. Περί υπερηφάνειας

8.    Ο ρόλος της ακαδημαϊκής θεολογίας:
α. Η έκθεση της πίστης, της χαρισματικής θεολογίας
β. Η οριοθέτηση της φιλοσοφίας και η σωστή χρήση της διάνοιας
γ. Η συμπόρευση με τους αγίους Πατέρες της Ορθοδοξίας και ο βηματισμός στα ίχνη της ιεράς Παράδοσης
δ. Ο τρίτος τύπος των ανθρώπων : η διανοητική ζωή στενά συνδεδεμένη με την αγιοπνευματική ζωή.

9.    Συμπεράσματα

10.  Βιβλιογραφία.

Αφού είδαμε τον πρόλογο και αναλυτικά περιεχόμενα, ας παρατηρήσουμε με νόημα και προσοχή, τα συμπεράσματα της μεταπτυχιακής θεολογικής αυτής εργασίας του π. Ματθαίου Πένεϊ:

Συμπεράσματα

          Μέσα από την ανάλυση των πέντε κεφαλαίων της παρούσας εργασίας θεωρούμε δύο βασικά μέρη στην θεολογική προσέγγιση του θέματος μας στον π. Σωφρόνιο. Το πρώτο είναι η κατανόηση από την πλευρά του γέροντα της θεολογικής γλωσσολογίας, ενώ το δεύτερο είναι οι απόψεις του για την ακαδημαϊκή θεολογία, τις αναφυόμενες δυσκολίες και τους στόχους της. Η παρουσίαση του υλικού μας ακολούθησε τη συλλογιστική του γέροντα Σωφρονίου, καθώς το ουσιαστικότερο γνώρισμα της σκέψης του είναι ότι η ακαδημαϊκή θεολογία και ο κύριος ρόλος της προσδιορίζονται στο φως της αυθεντικής – εμπειρικής θεολογίας και όχι απλώς κάτω από τους όρους της σύγχρονης «νοούμενης» επιστήμης της πανεπιστημιακής θεολογίας. Σε αντίθετη περίπτωση υφίσταται ο κίνδυνος να απωλέσουμε το σωτηριώδη χαρακτήρα της αυθεντικής θεολογίας και να διατρέξουμε τον κίνδυνο να μετατρέψουμε την ακαδημαϊκή θεολογία σε ένα φιλοσοφικό σύστημα. Για τον π. Σωφρόνιο η θεολογία είναι έκφραση «ζωής». Ο γέροντας είναι πρωτότυπος, διότι επαναπροσφέρει την εν Χριστώ αποακλυφθείσα αλήθεια των Πατέρων, την όντως θεολογία, στην οποία μετέχει εν Πνεύματι Αγίω εμπειρικά.

          Στα γραπτά του π. Σωφρονίου διακρίνουμε τρεις μορφές θεολογικής γνώσης στους ανθρώπους, οι οποίες αντιστοιχούν σε τρεις κατηγορίες ανθρώπων. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν όσοι διατηρούν την αληθινή πίστη και εφαρμόζουν τις εντολές του Θεού στη ζωή τους, χωρίς ωστόσο μια βαθύτερη διανοητική κατανόηση των όσων εφαρμόζουν. Ενεργώντας όμως με φόβο Θεού και διάγοντας εν πλήρη μετανοία τελικά οδηγείται στην υπαρξιακή βίωση του ακτίστου Φωτός. Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται στους ‘επαγγελματίες’ θεολόγους, οι οποίοι αντιλαμβάνονται τη θεολογία ως μία ακαδημαϊκή παίδευση αποκλειστικά. Είναι απόμακρα της αληθινής πίστης στη θεότητα του Χριστού, ούτε επιμελούνται την άσκηση των εντολών του Θεού στη ζωή τους. Στην Τρίτη κατηγορία εντάσσονται όσοι συνδυάζουν με τον καλύτερο τρόπο την πρώτη με τη δεύτερη περίπτωση. Ο τρίτος αυτός τύπος ανθρώπου αποτελεί τον κατεξοχήν πρότυπο του ακαδημαϊκού θεολόγου. Βέβαια ο θεολόγος ανάλογα με τις πνευματικές του προϋποθέσεις ενδέχεται να μεταπίπτει από τη μία κατηγορία στην άλλη.

Ειδικότερα:

1.   Για τον π. Σωφρόνιο η θεολογική γνωσιολογία πάνω από όλα πρέπει να είναι προσωπική, κοινωνία εν ζωή, κοινωνία στο Είναι, μία υπαρξιακή βίωση. Η προοπτική αυτή, καθώς υπερβαίνει τα στενά όρια της λογικής, έρχεται σε αντίθεση με την φιλοσοφική και επιστημολογική γνώση, η οποία έχει την τάση να αντικειμενοποιεί αυτό που μελετά. Η μεθοδολογία αυτή δημιουργεί ανυπέρβλητα εμπόδια όταν εφαρμόζεται στις προσεγγίσεις των περί του Θεού δεδομένων. Επίσης, το είδος εκείνο της γνώσης το οποίο προκύπτει από την προσωπική, εμπειρική ‘χαρισματική θεολογία’ ως απάντηση στο ερώτημα για τη ‘βεβαιότητά’ της σε σχέση με τη γνώση, που τελικά κατέχουμε οι άνθρωποι.

2.   Απαραίτητες προϋποθέσεις της χαρισματικής θεολογίας είναι η ακεραιότητα της πίστης και η ασκητική ζωή. Η διατήρηση του αλώβητου χαρακτήρα της πίστης προϋποθέτει αρχικά την πίστη στη θεανθρωπότητα του Χριστού και κατόπιν στους Αγίους Πατέρες. Για να καταστεί ενεργή η χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι απαραίτητο οι άνθρωποι να είναι μέλη της Μίας, Αγίας, Αποστολικής Εκκλησίας, δηλαδή της Ορθοδόξου. Η πίστη στον Χριστό και την Αγία τριάδα δεν είναι θεωρητικό μέγεθος, αλλά εμπειρική βίωση. Προκειμένου ο άνθρωπος να διατηρηθεί εντός των πλαισίων αυτής της πίστης είναι αναγκαίο να ‘διάγει’ σύμφωνα με την ασκητική ζωή της Εκκλησίας. Η ενάσκηση των αρετών, σύμφωνα με τον π. Σωφρόνιο, οδηγούν στη θεογνωσία.

3.   Το βαθύτερο περιεχόμενο της Πίστης εκφράζεται με τα δόγματα, τα οποία πρέπει να τα εγκολπωθεί ο πιστός προκειμένου να οδηγηθεί στη Χριστομορφοποίηση. Σε αυτό το στάδιο της πνευματικής κατάστασης ο πιστός προσεγγίζει αυτό που καλούμε ‘δογματική συνείδηση’. Διακρίνει ή τουλάχιστον βρίσκεται σε προοπτική να διακρίνει τις ενέργειες του Θεού από τις δαιμονικές και να αποτυπώνει τις επισκέψεις της χάριτος δια μέσου της χαρισματικής θεολογίας. Η μετάβαση σε αυτό το επίπεδο σημαίνει ότι ο φορέας της θείας χάριτος ‘παράγει’ πρωτογενή θεολογία, την κατεξοχήν θεολογία της Εκκλησίας, δηλαδή τη χαρισματική θεολογία.

4.   Καταδείξαμε την αναγκαιότητα της ζωντανής πίστης και της ασκητικής ζωής για τους ακαδημαϊκούς θεολόγους προκειμένου να αποφύγουν να ταυτισθούν αποκλειστικά με τον ‘επαγγελματισμό’. Ενώπιον τη; Ακαδημαϊκής θεολογίας ορθώνονται ορισμένα εμπόδια: Η υπερβολική χρήση της λογικής, η λαθεμένη εφαρμογή του φανταστικού της διανοίας, η τάση για τη δημιουργία θεολογικών και φιλοσοφικών συστημάτων και η φύση της υπερηφάνειας να αποπροσανατολίζει το νου, καθώς οδηγεί στον υπερβολικό θαυμασμό ατομικών ιδεών και ‘διεισδύσεων’.

5.   Ο ρόλος της ακαδημαϊκής θεολογίας είναι πολύμορφος. Συμβάλλει στην έκθεση της πίστης της Εκκλησίας στης οριοθέτηση της φιλοσοφίας, στη σωστή χρήση της διάνοιας και στην κατάδειξη της αναγκαιότητας να ακολουθεί κανείς τη διδασκαλία, την εμπειρία των αγίων Πατέρων και την ιερή παράδοση της Εκκλησίας. Παρόμοια νοείται και το ύψιστο αγαθό, που πρέπει να επιδιωχθεί από τον ακαδημαϊκό θεολόγο. Να συνδυάζει την αγιοπνευματική με τη διανοητική ζωή. Στην υψηλότερη έκφρασή της  η πραγματικότητα αυτή εκφράζεται με τη θεοπτία και την ενόραση του ακτίστου φωτός.