«ΟΥΔΕΝΑ … ΔΕΔΟΙΚΑ ΩΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥΣ ΠΛΗΝ ΟΛΙΓΩΝ» Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

«ΟΥΔΕΝΑ … ΔΕΔΟΙΚΑ  ΩΣ  ΤΟΥΣ  ΕΠΙΣΚΟΠΟΥΣ  ΠΛΗΝ  ΟΛΙΓΩΝ»

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

4 Ιουλίου 404.  Ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης Ιωάννης ο Χρυσόστομος, καταδικασμένος σε καθαίρεση και εξορία από την παράνομη κατά τον Πατριάρχη Φώτιο Σύνοδο, του 403 στη Δρυ -προάστιο της Χαλκηδόνας- έχει οδηγηθεί στη Νίκαια της Βιθυνίας. Λίγες μέρες μετά αρχίζει με στρατιωτική συνοδεία ένα λίαν επίπονο εν μέσω θέρους οδοιπορικό εβδομήντα ημερών -170 χιλιόμετρα- προς Κουκουσό, «πάσης της οικουμένης ερημότατον χωρίον» μεταξύ Καππαδοκίας και Αρμενίας, τόπο της εξορίας του.

      Στα τρία χρόνια που θα κρατήσει η εξορία του, ο Άγιος από την πρώτη στιγμή στη συνείδηση των πιστών Ιεράρχη, αναπτύσσει σημαντική εκκλησιαστική δράση, ιδιαίτερα ιεραποστολική. Αυτό κρατάει ψηλά την πνευματική ακτινοβολία του, αλλά ενοχλεί τους σπιθαμιαίους αντίπαλους του, και αποφασίζουν να τον μετακινήσουν πιο μακριά, στην Πιτυούντα του Πόντου, όπου δε φτάνει. Έξω από τα Κόμανα της Αρμενίας τον παίρνει κοντά Του ο Κύριος στις 14 Σεπτεμβρίου του 407 αναφωνούντα, «δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν», και θάπτεται στο εκκλησάκι των Ιερομαρτύρων Λουκιανού και Βασιλίσκου.

27 Ιανουαρίου 438. Τριάντα ένα χρόνια μετά, με εισήγηση του Αρχιεπίσκοπου Κωνσταντινουπόλεως Πρόκλου, παλιού Αρχιδιακόνου του, και απόφαση του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β΄ του Μικρού, υιού και διάδοχου των διωκτών του, Αρκαδίου, ιδιαίτερα της  Ευδοξίας, γίνεται επίσημα και πανηγυρικά η Ανακομιδή των τιμίων Λειψάνων του Αγίου στην Κωνσταντινούπολη, και καθιερώνεται η ως σήμερα τελούμενη γιορτή.  

      Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από την 9^η Επιστολή του εξόριστου Αγίου στη Διακόνισσα Ολυμπιάδα, το «δεξί χέρι» του όλου εκκλησιαστικού και κοινωνικού έργου του.  Είναι γραμμένη στην Κουκουσό τέλη του 404, λίγο μετά την εκεί άφιξή του, στο τέλος του επίπονου οδοιπορικού των εβδομήντα ημερών. Σ’ αυτά καταγράφει τα φρικτά και απάνθρωπα που οργάνωσε και ενέργησε εις βάρος του ο Επίσκοπος Καισαρείας της Καππαδοκίας Φαρέτριος, όταν ο Άγιος είχε φτάσει πολύ άρρωστος, σχεδόν μισοπεθαμένος-«ταριχευμένος»- στην πόλη του.

      Επιλέγεται ως επιγραφή η δια χειρός του Αγίου θλιβερή, όσο και φοβερή καταγραφή : «Κανένα δε φοβήθηκα τόσο, όσο τους Επισκόπους, εκτός από λίγους»- «Ουδένα γαρ λοιπόν δέδοικα ως τους επισκόπους πλην ολίγων». Όχι, βέβαια, για να βρουν κάποιοι την ευκαιρία να βγάλουν τυχόν απωθημένα ή άλλα συναφή εσώψυχά τους εναντίον κληρικών, ιδιαίτερα Επισκόπων. Αλλά ! Για να γίνει από όλους μας, κατανοητό, πόσο φοβερή και επίβουλη αμαρτία είναι η εγωιστική μικροψυχία ! Και σε ποιου μεγέθους αθλιότητες μπορεί να οδηγήσει όποιον της παραδοθεί, Για να ακουστεί μέσα μας πιο ηχηρά και καθαρά η ίδια η φωνή του Αγίου να επισημαίνει :  «Ούτε έπαψα, ούτε θα πάψω να λέω ότι, ένα μόνο είναι το λυπηρό, η αμαρτία, όλα τα άλλα είναι σκόνη και καπνός»-«Ούτε επαυσάμην λέγων, ούτε παύσομαι ότι εν λυπηρόν, αμαρτία μόνον ! Τα δε άλλα πάντα κόνις και καπνός»  

Αποσπάσματα 9^ης Επιστολής

Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου στη Διακόνισσα Ολυμπιάδα.(1)

………………………………………………………

2α.  «Όταν κατάκοπος μπήκα στην Καισάρεια, σχεδόν ταριχευμένος από τη φλόγα του πυρετού, που είχε φτάσει στο κατακόρυφο, αποκαμωμένος, υποφέροντας τα έσχατα, βρήκα ένα ξενοδοχείο στην άκρη της πόλης να καταλύσω, και έψαχνα να βρω γιατρό να σβήσω το καμίνι του πυρετού. Ήταν το αποκορύφωμα ενός τριήμερου πυρετού, επί πλέον υπήρχε και η ταλαιπωρία του δρόμου, η κόπωση, η συντριβή, η απουσία υπηρετών, η έλλειψη κοντά μου γιατρού, αλλά και αυτών των αναγκαίων του βίου,  η καταπόνηση από την κούραση, τη ζέστη, τις αγρυπνίες. Με άλλα λόγια, όταν έφτασα στην πόλη, ήμουνα σχεδόν νεκρός.

       Τότε ήρθαν όλοι, κλήρος, λαός, μοναχοί, μοναχές, γιατροί, κι απόλαυσα περιποίηση πολλή, οι πάντες προθυμοποιούνταν να με διακονήσουν, να με υπηρετήσουν με όλη τους την ψυχή. Εν τούτοις αποκαμωμένος από τη μεγάλη χαύνωση της φλόγας, ένιωθα τα έσχατα δεινά. Τελικά σιγά-σιγά η αρρώστια υποχώρησε και λούφαξε. Ο Φαρέτριος όμως δεν έλεγε να φανεί, περίμενε φαίνεται την έξοδό μου, δεν ξέρω τι έχοντας κατά νου.    

2β.   Μόλις ένιωσα να έχει υποχωρήσει κάπως το κακό, σκεπτόμουν να αναχωρήσω, για να φτάσω τέλος πάντων στην Κουκουσό, να ξεκουραστώ από τις συμφορές του δρόμου. Ενώ λοιπόν βρισκόμουν σ’ αυτή την κατάσταση, ανακοινώνεται ξαφνικά ότι πλήθος Ισαύρων διατρέχουν την περιοχή της Καισάρειας, πυρπόλησαν κιόλας ένα χωριό, και επιδίδονται σε πολλές καταστροφές. Μόλις άκουσε αυτά ο τριβούνος-διοικητής, πήρε όλους τους στρατιώτες του και βγήκε να τους αντιμετωπίσει …

2γ.   Αλλά ! Ενώ τα πράγματα βρίσκονταν σ’ αυτή την κατάσταση, κατά τα ξημερώματα ορμούν ξαφνικά στο σπίτι που μέναμε ορδές μοναχών -έτσι πρέπει να τους ονομάσω, για να δείξω και με τη λέξη τη μανία τους- και απειλούν ότι θα βάλουν φωτιά και θα κάψουν το σπίτι, κι εμάς ζωντανούς, αν δε σηκωθώ αμέσως να φύγω. Ούτε ο φόβος των Ισαύρων, ούτε η αρρώστια που με ταλαιπωρούσε τόσο πολύ, ούτε τίποτε άλλο δεν έλεγε να τους κάνει πιο επιεικείς, επέμεναν πνέοντες τέτοιο μένος, που φοβήθηκαν κι αυτοί οι συνοδοί μας επαρχιακοί φρουροί. Απειλούσαν κι αυτούς, τους χτυπούσαν, και καμάρωναν που είχαν τραυματίσει άσχημα αρκετούς.

2δ.   Όταν άκουσαν αυτά οι φρουροί, με πλησίασαν και παρακαλούσαν θερμά, κι επίμονα, κι έλεγαν. «… Γλίτωσέ μας από αυτά τα θηρία» ! Ακούγοντας ο διοικητής τα συμβαίνοντα, προσφέρθηκε να μας βοηθήσει. Όμως οι μοναχοί δε δέχτηκαν ούτε τις παρακλήσεις εκείνου, και φάνηκε ανίσχυρος κι αυτός, γιατί βλέποντας το πλήρες αδιέξοδο, και μη τολμώντας, ούτε να μας συμβουλέψει να βγούμε έξω, σε βέβαιο φόνο από τους Ισαύρους, ούτε να μείνουμε μέσα λόγω της τόσης μανίας των μοναχών, έστειλε και παρακάλεσε το Φαρέτριο να επιτρέψει ολιγοήμερη παράταση της παραμονής μας λόγω της αρρώστιας μου και του απειλούμενου κινδύνου. Ούτε έτσι όμως επιτεύχθηκε τίποτα. Και με την αύριο οι μοναχοί επανήρθαν πιο ορμητικοί. Και κανένας από τους πρεσβυτέρους δεν τολμούσε να μας παρασταθεί. Και, επειδή ντρέπονταν γι αυτό … δικαιολογούνταν κι έλεγαν, πως εκτελούν του Φαρέτριου εντολή, και κρύβονταν … και άμα τους φωνάζαμε έκαναν πως δεν άκουγαν.

2ε.   … Ενώ υπήρχαν τόσοι φόβοι, κι ο θάνατός μου ήταν σχεδόν βέβαιος, καθώς με βασάνιζε ακόμα πολύ ο πυρετός … ξάπλωσα στο φορείο, και με έβγαλαν έξω, ενώ ο λαός κραύγαζε, γόγγυζε, καταριόταν εκείνον  που προκαλούσε αυτά τα δεινά …

2στ.  Μόνο όταν βγήκα από την πόλη, με ακολούθησαν μερικοί κληρικοί από απόσταση, και με προέπεμψαν διακριτικά κλαίγοντας. Και άκουσα κάποιους που έλεγαν: «Μα πού τον πάτε, σε θάνατο, είναι δα τόσο φανερό» ! … Βλέποντας κι ακούγοντας αυτά η καλή Σελευκία, σύζυγος του κυρίου Ρουφίνου -από τους φίλους του Χρυσόστομου- με εξυπηρέτησε πολύ. Με παρακάλεσε, έφτασε να με ικετεύσει να καταλύσω στο αγρόκτημα που είχε πέντε μίλια έξω από την πόλη, έστειλε μάλιστα ανθρώπους να με συνοδεύσουν, και αναχωρήσαμε για κει.

3α.   Αλλά ούτε εκεί έμελλε να απαλλαγώ από αυτή την εμφανή συνωμοσία. Μόλις έμαθε ο Φαρέτριος το πώς και τι, της διαμήνυσε, όπως μου είπε, πολλές απειλές. Όταν με υποδέχτηκε στο κτήμα της, δε γνώριζα τίποτε εγώ, μου τα είχε αποκρύψει αυτά. Τότε ήλθε κοντά μου, και είπε στον επιστάτη του κτήματος που ήταν εκεί, να μας προσφέρει κάθε τι που θα μας ανακουφίσει. Κι αν έρθουν οι μοναχοί και θελήσουν να μας προσβάλλουν ή να μας χτυπήσουν, να φωνάξει τους χωρικούς από τα γύρω κτήματα και να τους αντιπαρατάξει σ’ αυτούς. Με παρακάλεσε επίσης να καταφύγω στην οικία της που έχει πύργο, και είναι απρόσβλητη, ώστε να ξεφύγω από τα χέρια του επισκόπου και των μοναχών.                        

3β.  Δε δέχτηκα την πρόταση … έμεινα στο κτήμα μη γνωρίζοντας τίποτε από αυτά που προετοιμάζονταν ...  Γύρω στα μεσάνυχτα, λοιπόν, και ενώ … δε γνώριζα … ότι ο Φαρέτριος ήταν πολύ επίμονος στις εναντίον της απειλές, ότι την εξεβίαζε, όπως λέει, και την εξωθούσε να με βγάλει και από το αγρόκτημα, η γυναίκα μη αντέχοντας άλλο τις πιέσεις του, μου διαμήνυσε πως εμφανίστηκαν τάχα βάρβαροι Ίσαυροι ! Ντρεπόταν να μου κάνει λόγο για την πίεση που είχε δεχτεί. Έτσι τα μεσάνυχτα μπήκε στο δωμάτιο ο πρεσβύτερος Ευήθιος, με ξύπνησε από τον ύπνο και μου είπε δυνατά. «Παρακαλώ σήκω, οι βάρβαροι είναι κοντά» … Ρώτησα. «Τι πρέπει να κάνουμε»; Απάντησε. «Στην πόλη, είναι αδύνατο να καταφύγουμε, θα πάθουμε χειρότερα από όσα, αν φεύγοντας για αλλού μας πετύχουν οι Ίσαυροι», και με υποχρέωσε να φύγουμε.

3γ.   Ήταν μεσάνυχτα, ασέληνη νύχτα, ζοφώδης, σκοτεινή, από αυτό η θέση μας πιο κρίσιμη ! Κανένας δε μπορούσε να μας βοηθήσει, να μας παρασταθεί, όλοι μας είχαν εγκαταλείψει. Όμως ωθούμενος από το φόβο, ο θάνατος ήταν εγγύς … σηκώθηκα ταλαιπωρημένος και παράγγειλα να αναφτούν οι δαυλοί. Ο πρεσβύτερος όμως σύστησε να σβηστούν, μη τυχόν, είπε, μας επιτεθούν οι βάρβαροι προκαλούμενοι και οδηγούμενοι από το φως τους …

3δ.   … Ο δρόμος ήταν τραχύς, ανηφορικός, πετρώδης, κι ο ημίονος που με μετέφερε σε  φορείο γονάτισε κάποια στιγμή, και με έριξε κάτω, παραλίγο να σκοτωθώ … Υποβασταζόμενος από τον πρεσβύτερο Ευήθιο συνέχισα να βαδίζω συρόμενος … περασμένα μεσάνυχτα …  ανάμεσα σε φοβερά βουνά.

3ε.  … Υπέφερα … ο πυρετός επέμενε ... οι σκευωρίες συνεχίζονταν … έτρεμα αναλογιζόμενος ότι οι βάρβαροι κάπου μας περίμεναν …

3στ.  Κατά την άποψή μου η αιτία για όλα αυτά ήταν ότι, μόλις μπήκα στην Καισάρεια, όλοι οι αξιωματούχοι, οι διοικητικοί υπάλληλοι, οι μορφωμένοι, οι στρατιωτικοί, ο απλός λαός, όλοι  με επισκέπτονταν καθημερινά, με περιποιούνταν, με πρόσεχαν σαν τα μάτια τους. Νομίζω ότι αυτά εξερέθισαν τη ζήλια του Φαρέτριου, τόσο που ο φθόνος του, που με κυνηγούσε από την Κωνσταντινούπολη να μην απομακρυνθεί από μένα κι εδώ … Δεν το λέω με βεβαιότητα αυτό, μόνο μια υπόθεση κάνω. Τι θα μπορούσε να πει κανείς για τις άλλες περιπέτειες της οδού, τους φόβους, τους κινδύνους; Καθώς τα θυμάμαι αυτά καθημερινά και τα περιφέρω στη σκέψη μου, πετάω από ευχαρίστηση και χαρά, σκιρτώ σαν να έχω αποταμιεύσει μεγάλο πνευματικό θησαυρό …

4γ.  Πάντως σε ό, τι αφορά στον κίνδυνο από τους Ισαύρους, εδώ στην Κουκουσό όλα αυτά είναι πια μακρινό παρελθόν. Ο διοικητής έκανε το παν, και είμαστε πολύ πιο ασφαλείς από ό, τι όταν βρισκόμασταν στην Καισάρεια. «Ουδένα γαρ λοιπόν δέδοικα ως τους επισκόπους πλην ολίγων»-«Κανένα λοιπόν δεν έχω φοβηθεί τόσο, όσο τους επισκόπους, εκτός από λίγους». Μη φοβάσαι καθόλου, ο κίνδυνος των Ισαύρων πέρασε, είναι στη χώρα τους πια, και επειδή έφτασε ο χειμώνας, μένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους. Αν είναι πάλι να βγουν, αυτό θα γίνει μετά την Πεντηκοστή.             

4δ.   … Από την Κουκουσό σου έστειλα τρεις εκτενείς επιστολές … Μάλιστα οι δυο αποτελούν φάρμακο σωτήριο, ικανό να αναζωογονήσει κάθε λυπημένο ή σκανδαλισμένο, να του αλλάξει τη διάθεση, να τον κάνει χαρεί αληθινά. Όταν τις λάβεις, να τις διαβάζεις ανελλιπώς και συνεχώς, και θα νιώσεις τη μεγάλη θεραπευτική δύναμη και ωφέλεια που θα έχουν στην ψυχή σου, και θα μου δηλώσεις ελπίζω ότι όντως σου έφεραν κάποιο αποτέλεσμα  …

4ε.   … «Ούτε έπαψα, ούτε θα πάψω να λέω, ότι ένα μόνο είναι το λυπηρό, η αμαρτία, όλα τα άλλα είναι σκόνη και καπνός-«Ούτε επαυσάμην λέγων, ούτε παύσομαι ότι εν λυπηρόν, αμαρτία μόνον ! Τα δε άλλα πάντα κόνις και καπνός» ! Αλήθεια, πόσο βαρύ είναι να να φυλακιστεί κανείς, να αλυσοδεθεί; Πόσο βαρύ είναι να κακοπάθει, όταν η κακοπάθεια γίνεται πρόξενος ωφέλειας πνευματικής; Πόσο βαρύ είναι να εξοριστεί; Πόσο να του δημευτεί η περιουσία; Αυτά είναι λόγια έρημα από πράγματα δεινά, λόγια από λύπη αδειανά …

5α.  Μην πάψεις να φροντίζεις όσο μπορείς τον επίσκοπο Μαρουθά-Μαρτυρουπόλεως της Μεσοποταμίας, που αν και φίλος του, παρασύρθηκε και ψήφισε εναντίον του στην παρά τη Δρυ σύνοδο, αλλά ο Άγιος τον αγαπά-τον χρειάζομαι για την ιεραποστολή στην Περσία. Κι αν σου είναι δυνατό μάθε τι κατάφερε σ’ εκείνα τα μέρη, και για ποιο λόγο επανήλθε, και ενημέρωσέ με … Εσύ να κάνεις το καθήκον σου, κι αν ακόμα όλοι χτυπούν το κεφάλι τους στον τοίχο, εσύ να εκπληρώνεις το έργο σου ...

5β.   Παρακαλώ μην παρατρέξεις αυτό που θα σου πω τώρα, αντίθετα να καταβάλεις πολλή προσπάθεια. Μου δήλωσαν … Γότθοι μοναχοί … πως ο θαυμάσιος εκείνος επίσκοπος Ουνίλας, τον οποίο χειροτόνησα και έστειλα στη Γοτθία, όπου πέτυχε πολλά και μεγάλα, αναπαύτηκε εν Κυρίω, και ότι με γράμματα του βασιλιά των Γότθων ζητούσε να τους σταλεί άλλος επίσκοπος … Πρόσεξε πολύ καλά, αυτό μην το παραβλέψεις, θα είναι μεγάλο κατόρθωμα … δεν είναι επιτρεπτό … να εκλεγεί ο πρώτος τυχόν…

5γ.   Με αυτά τα πράγματα συμβαίνει ό, τι με τα χρήματα, ό, τι συνέβη με τη χήρα του Ευαγγελίου. Όπως εκείνη καταβάλλοντας δυο οβολούς ξεπέρασε τους άλλους που κατέβαλαν πιο πολλά, αφού άδειασε όλο το βιος της, έτσι και αυτοί που ασχολούνται με όλη τους τη δύναμη στα έργα της Εκκλησίας, ξεπλήρωσαν στο μέτρο του δυνατού το χρέος τους, και έχουν όλο το μισθό.

     Στον επίσκοπο Ιλάριο-πιστός στο Χρυσόστομο στην περιοχή της Προποντίδας, γι αυτό αργότερα εξορίστηκε στον Πόντο-χρεωστώ ευγνωμοσύνη πολλή. Μου έγραψε και  ζήτησε να του επιτραπεί μετάβαση στην έδρα του, να διορθώσει τα εκεί πράγματα, και πάλι να επανέλθει. Επειδή η παρουσία του είναι πολύ ωφέλιμη-είναι ευλαβής, σταθερός και ζηλωτής-τον παρακάλεσα να μεταβεί εκεί και να γυρίσει αμέσως. Φρόντισε να του παραδοθεί γρήγορα και ασφαλώς η επιστολή και να μην παραπέσει, διότι ζήτησε δικά μου γράμματά με πολλή προθυμία και ζήλο, και όπως είπα θα ωφελήσει πολύ η παρουσία του εκεί. Φρόντισε προσεκτικά για τις επιστολές μου. Αν ο πρεσβύτερος Ελλάδιος -πρεσβύτερος στην Κωνσταντινούπολη, μαθητής και φίλος του που επίσης αργότερα εξορίστηκε- δε φανεί αυτού, φρόντισε να επιδοθούν στους φίλους μας μέσω κάποιου ανθρώπου μυαλωμένου και συνετού … 

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …

Αθανάσιος Κοτταδάκης

1. Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου, «Γράμματα από την Εξορία», Εισαγωγικά-Νεοελληνική Απόδοση, Αθανάσιος Κοτταδάκης, έκδοση, «Χριστιανική Στέγη Καλαμάτας.