Ο όσιος Ιωάννης ο Θεριστής - Παναγιώτης Σπ. Μαρτίνης

Ο όσιος Ιωάννης ο Θεριστής 

(24 Φεβρουαρίου)

(Από τους Ιταλοέλληνες της Κ. Ιταλίας) *

Εισαγωγικά και γα ευρύτερη ενημέρωση των αναγνωστών του παρόντος άρθρου κρίναμε απαραίτητο να αναφερθούμε στην παράδοση και τη σχέση της Κ. Ιταλίας με την Ορθόδοξη – Βυζαντινή Ανατολή. Είναι αλήθεια ότι η Κάτω Ιταλίας και ιδιαίτερα η Καλαβρία ήταν ένα κομμάτι της Βυζαντινής Ανατολής. Τα πάμπολλα μοναστήρια, οι λαύρες και οι σκήτες που ακόμη, έστω και ως ερείπια, διασώζονται, μαρτυρούν τη βυζαντινή – ελληνική της παράδοση. Και βέβαια όλα αυτά μαρτυρούν  επίσης και την ύπαρξη πολλών ασκητών και αγίων. Όπως αναφέρει ο Σιμωνοπετρίτης π. Αιμιλιανός «η βυζαντινή Ιταλία υπήρξε κοιτίς αγίων». Οι πιο πολλοί υπήρξαν κτήτορες μονών και λαυρών, ασκητές και ερημίτες. Από τον 9^ο αι. και μέχρι των 12^ο αι. έχουμε «μια πλημμυρίδα ελληνοκαλαβροσικελών αγίων».

Ελάχιστοι υπάρχουν στα Ορθόδοξα συναξάρια, αφού η Ανατολική Εκκλησία υπήρξε επιφυλακτική στην αναγνώριση πολλών ιταλοελλήνων αγίων, λόγω μη επαρκών στοιχείων.

Άλλωστε οι πιο πολλοί ήσαν τοπικοί άγιοι, που συνδέονταν με τον τόπο της ζωής και της δράσης τους. Επίσης, πολλοί από αυτούς τους «Βίους» δεν αναφέρονται και στο ρωμαϊκό μαρτυρολόγιο. Πιο πολλοί παραμένουν ανέκδοτοι σε διάφορους κώδικες και σε λατινικές μεταφράσεις.

Τέλος, στους «Βίους» που έχουν εκδοθεί στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, αλλά και στις μεταφράσεις του, θα βρούμε όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που υπάρχουν στους αντίστοιχους «Βίους» των αγίων της Ανατολικής Εκκλησίας1.

Στον «κατάλογο» που περιέχονται οι Ιταλοέλληνες Άγιοι που έζησαν και έδρασαν κυρίως μεταξύ του 9^ου αι. και 12^ου αι. αναφέρεται και ο Όσιος Ιωάννης ο Θεριστής, τη ζωή και τη δράση του οποίου περιλαμβάνει και το παρόν άρθρο.

Ο όσιος Ιωάννης, ο επικαλούμενος «Θεριστής», γεννήθηκε στα τέλη του 10^ου αι (995;) πιθανόν στο Παλέρμο της Σικελίας.2 Καταγόταν από το Κουρσάνο της Καλαβρίας, όπου, σε κάποια επίθεση των Σαρακηνών, σκοτώθηκε ο πατέρας του! Η μητέρα του εγκυμονούσα το μελλοντικό άγιο, συνελήφθη και οδηγήθηκε σκλάβα στο χαρέμι ενός ονομαστού μουσουλμάνου στο Παλέρμο. Έτσι ο Ιωάννης γεννήθηκε και μεγάλωσε σ΄ ένα μουσουλμανικό περιβάλλον, σύμφωνα με τα ήθη των Σαρακηνών. Η χριστιανή όμως μητέρα του κρυφά και μυστικά τον μυούσε στην Ορθόδοξη πίστη και τον προετοίμαζε, ώστε, όταν μεγαλώσει, να επιστρέψει  στην πατρίδα του, για να λάβει το άγιο Βάπτισμα. Έτσι συμπληρώνει στο Λόγο του ο Νικόδημος ο Νυκτερινός, ο βιογράφος του, εγκωμιάζοντας και τη μητέρα του, όταν γράφει: «Χαίρε, δασκάλα της Θεολογίας! Ευλογημένη μητέρα του οσίου πατρός ημών…».

Σε ηλικία 14 χρόνων το παιδί «παρακινημένο από θείο ζήλο να γίνει χριστιανός», φεύγει κρυφά από το Παλέρμο και μπαίνει σε μια περιπέτεια επιστροφής στην Καλαβρία. «Όπως ο Οδυσσέας, έτσι και ο όσιος, πέρασε από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, νίκησε τους αέρηδες και τα εχθρικά ρεύματα και σώος έφθασε στα παράλια, του Στύλου, στην περιοχή των αρχαίων Λοκρών». Η εμφάνισή του δημιούργησε εντυπώσεις!

Σύμφωνα με το βιογράφο του, «Μεγάλη ήταν η εντύπωση του λαού  που έβλεπε ένα νεαρό Σαρακηνό, γιατί έτσι ήταν ακόμη ντυμένος, να έρχεται στο Στύλο… Μερικοί έλεγαν ότι αυτός είπε αμέσως ότι ήταν γιος ενός άρχοντα του Κουρσάνο, που γύρισε να βρει τους κρυμμένους θησαυρούς μέσα στο αρχοντικό των προγόνων του».

Ο νεαρός «Σαρακηνός» δεν άργησε να παρουσιαστεί στον τοπικό επίσκοπο και να του ζητήσει να βαπτιστεί και να γίνει χριστιανός. Ο επίσκοπος, επειδή στην αρχή είχε κάποιες αμφιβολίες, τον υπέβαλλε σε πολλές δοκιμασίες, και, αφού τελικά πείστηκε, τον κατήχησε και στη συνέχεια τον βάπτισε δίδοντάς του το όνομά του, δηλ. Ιωάννης.

Ο νεαρός, πλέον, Ιωάννης θα έχει ως υπόδειγμα και τρόπο ζωής του τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, και θα ζητήσει από τον επίσκοπο να του υποδείξει ένα ερημικό μέρος για ν΄ αρχίσει την πνευματική του άσκηση. Ο επίσκοπος του υπέδειξε «ένα μοναστήρι αρχαιότατο – κάποιος λέει ότι ήταν του 6^ου αιώνος – σε μια δασώδη κοιλάδα, ανάμεσα στα ποτάμια Άσση και Στύλαρο, δύο μίλια περίπου από την πόλη του Στύλου». Στο μοναστήρι αυτό ο Ιωάννης συνάντησε δύο σπουδαίους ασκητές, τον όσιο Αμβρόσιο (+18 Οκτωβρίου 1040) και τον όσιο Νικόλαο (+9 Αυγούστου 1050), που θα τον μυήσουν στην γνήσια ασκητική ζωή.

Επίσης, θέλοντας να βοηθήσει τους φτωχούς χωρικούς, κατά την περίοδο του θέρους, επειδή οι καιροί ήσαν δύσκολοι, λόγω των συχνών επιδρομών των Σαρακηνών, μάζευε μαζί τους στάχυα, γι΄ αυτό έλαβε το προσωνύμιο «Θεριστής».

Όταν, τελικά, εκλέχτηκε ηγούμενος, ίδρυσε μεγαλύτερο μοναστήρι, που το αφιέρωσε «alla S Maria di Dio» (στην αγία Μητέρα του Θεού).

Στο μοναστήρι αυτό ο όσιος Ιωάννης συνέχισε τους πνευματικούς του αγώνες, που σε μερικές περιπτώσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σκληροί. Ο Νικόδημος Νυκτερινός  στο Λόγο του σημειώνει: «Ο Ιωάννης έκανε ένα δύσκολο αγώνα, μένοντας όλη τη νύχτα μέσα σε κρύο νερό, για να σβήσει τη φλόγα των παθών, αλλά στην πραγματικότητα αγίαζε τη φύση του νερού, λιώνοντας τον πάγο με την θέρμη του Αγίου Πνεύματος, από το οποίο ήταν γεμάτος… Γι΄ αυτό τα βουνά, λέγονται: «Νερό του Αγίου ή Άγια Νερά». Επίσης, ονομάστηκε και θαυματουργός, γιατί του δόθηκε και το χάρισμα των ιάσεων. Θαυματουργούσε και όταν βρισκόταν στη ζωή, αλλά και μετά το θάνατό του, αφού «εξακολουθούσαν να αφθονούν τα θαύματά του δια της μεσολαβήσεως των ιερών λειψάνων του».Φαίνεται ότι ο όσιος, σε μεγάλη ηλικία και με τη φήμη του μεγάλου και ενάρετου αββά, επισκέφτηκε τα περίφημα μοναστήρια του Μερκουρίου3, που εκεί μόναζαν μεγάλοι ασκητές, όπως ο ηγούμενος Φαντίνος, «ο ισάγγελος Ζαχαρίας» και ο «ταπεινός Νικόδημος».

Εκεί κοντά στο σπήλαιο του αρχιστρατήγου Μιχαήλ ασκήτευε και ο όσιος Νείλος, που συχνά επισκεπτόταν τον όσιο Φαντίνο, επειδή υπήρχε μεταξύ τους ένας μεγάλος πνευματικός δεσμός. Εδώ πραγματοποιήθηκε και μια συνάντηση μεταξύ του οσίου Νείλου και του οσίου Ιωάννη του «Θεριστή».

Ο όσιος Ιωάννης κοιμήθηκε σε ηλικία 73 ετών στο μοναστήρι που θα λάβει το δικό του όνομα (Ι. Μονή Οσίου Ιωάννου του Θεριστού), στις 23 ή 24 Φεβρουαρίου του 1054 μ.Χ.. Ο βιογράφος του, Νικόδημος Νυκτερινός, τοποθετεί την κοίμηση του οσίου «λίγο πριν την τρομερή σφαγή της Ραμέττας4, όταν στα 964 ο στόλος κι ολόκληρο το σώμα της στρατιάς που στάλθηκε για βοήθεια από τον ευσεβή αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά εξολοθρεύτηκε από τους Σαρακηνούς». Οπωσδήποτε όμως «ένας βίος του οσίου γράφτηκε πολλά χρόνια μετά την κοίμησή του», σύμφωνα πάλι με το Νικόδημο Νυκτερινό.

Τέλος, το μοναστήρι του οσίου Ιωάννη είχε κι αυτό τις δικές του περιπέτειες! Ο βασιλιάς των Νορμανδών Ρογήρος Β΄ μεγάλωσε την εκκλησία κι ολόκληρο το μοναστήρι, αφού στοιχεία της νορμαδικής επέμβασις, κυρίως στο ναό, σώζονται μέχρι και σήμερα. Τα κελλιά, έχουν καταστραφεί.

Ο πάπας Κάλλιστος Β΄ το 1122 το καθαγίασε.

Στο ίδιο μοναστήρι, που αργότερα ο ηγούμενός του θα λάβει το οφφίκιο του «Αρχιμανδρίτη», δηλ. της «κεφαλής» πολλών κοινοβίων, θα ασκητεύσει ο Βαρθολομαίος, ηγούμενος της μονής, που κοιμήθηκε στα 1166 και τιμήθηκε από το λαό. Τελικά το μοναστήρι επέζησε μέχρι τον 17^ο αι..

Τα ιερά λείψανα των οσίων Ιωάννη, Αμβροσίου και Νικολάου μεταφέρθηκαν στην πόλη του Στύλου, πολιούχος άγιος της οποίας είναι ο όσιος Ιωάννης ο Θεριστής. Ο ίδιος όσιος μνημονεύεται στα Ιταλο-Ελληνικά Μηνολόγια, καθώς και στο «Συναξάριον» της Κωνσταντινούπολης.

Το Μάρτιο του 2001, κατά την προσκυνηματική επίσκεψη του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Καλαβρία, ο τοπικός επίσκοπος του Στύλου παρέδωσε στον Πατριάρχη μικρό τεμάχιο του ιερού λειψάνου του οσίου Ιωάννη, για να το μεταφέρει στο ομώνυμο μοναστήρι του.

Ο Λαυριώτης μοναχός π. Κοσμάς, που εγκαταβίωνε εκεί, αγωνίστηκε για να το επαναφέρει στο παλιό του μεγαλείο. Για άγνωστους λόγους έφυγε και επανήλθε στο Άγιο Όρος. Πέθανε στο λαυριώτικο κελλί του.

Σήμερα, σύμφωνα με πληροφορίες, εγκαταβιώνουν Ορθόδοξοι Ρουμάνοι μοναχοί.

Οπωσδήποτε, γίνεται κέντρο πολλών επισκεπτών, όταν πηγαίνουν εκεί για να θαυμάσουν τον ωραίο βυζαντινό ναό του, που ήδη έχει ανακαινιστεί από τον ήδη μακαριστό π. Κοσμά, να παρακολουθήσουν τις αγρυπνίες και λοιπές ακολουθίες σύμφωνα με το βυζαντινό τυπικό, όπως στα παλιά χρόνια, που η μονή αυτή αλλά και ολόκληρη η Καλαβρία, ήταν μια πλούσια βυζαντινή κυψέλη σ΄ ολόκληρη τη Δύση.

Παναγιώτης Σπ. Μαρτίνης Δρ. Θ.

Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος

Άρχων Ιερομνήμων  της Αγίας του Χριστού Μ. Εκκλησίας

Πηγή: «Ο ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΟΣ»  

·        Από το βιβλίο του Π.Σ. Μαρτίνη «Έλληνες Άγιοι της Κάτω Ιταλίας (Καλαβρίας Σικελίας)» Εκδ. Ι.Ν. Αγίας Τριάδος Πατρών – Πάτρα 2005

1.   Πολλές πληροφορίες γι΄ αυτή την εισαγωγή αντλήθηκαν από το βιβλίο «Ο Όσιος Νείλος ο Καλαβρός», εκδ. Ι. Κοινοβίου Ευαγγελισμού Ορμύλια 2002.

2.    Οι πηγές για το «βίο» του Οσίου Ιωάννη Θεριστή είναι: Λόγος Νικοδήμου του Νυκτερινού με τον τίτλο «Βίος και Ακολουθία του Οσίου Ιωάννου του Θεριστού» (εκδ. Ι. Μονής Οσίου Ιωάννου του Θεριστού, Αθήνα 2003).Το βιβλίο του Ιερομ. P. Alessio “I Santi ralogreci dell;  Italia Meridiona le” “Le Synaxaire” εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, Θεσσαλονίκη 1990, τομ.3^ος.

3.   Τα μοναστήρια αυτά και οι σκήτες του Μερκουρίου θεωρούνταν το Άγιον Όρος της Κ. Ιταλίας.

4.   Ραμέττα: Πόλη της Σικελίας, στα Β.Α. της νήσου.