Ὁμιλία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου ἐν τῷ πλαισίῳ τῶν ἐκδηλώσεων «Περιβάλλον, Σχολεῖο, Κοινωνία»

Ὁμιλία

 τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ

Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου

ἐν τῷ πλαισίῳ τῶν ἐκδηλώσεων

«Περιβάλλον, Σχολεῖο, Κοινωνία» 

(Ζωγράφειον, 22 Φεβρουαρίου 2019)

Εὐγενεστάτη κυρία Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐν τῇ Πόλει,

Ἐντιμολ. κ. Λυκειάρχα τοῦ Ζωγραφείου,

Ἐλλογιμώτατοι καθηγηταί, ἐντεῦθεν καί ἐξ Ἑλλάδος,

Φίλοι μαθηταί,

Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Μέ μεγάλην χαράν φιλοξενοῦμεν εἰς τήν Πόλιν μας τήν ἐπετειακήν αὐτήν σύναξιν, ὀργανωθεῖσαν καί πάλιν μερίμνῃ τοῦ «Γραφείου Περιβαλλοντικῆς Ἀγωγῆς τῆς Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης Δυτικῆς Θεσσαλονίκης». Σᾶς ὑποδεχόμεθα σήμερον ὅλους εἰς τό πάντοτε ἀνοικτόν καί φιλόξενον Ζωγράφειον, ἐν τῷ πλαισίῳ τοῦ Προγράμματος «Περιβάλλον, Σχολεῖο, Κοινωνία», συγχαίρομεν ἀπό καρδίας τούς συντελεστάς αὐτοῦ, καί τούς εὐχαριστοῦμεν διά τό ἀδιάπτωτον ἐνδιαφέρον των διά τήν ἐνταῦθα Ὁμογένειαν καί ἰδίως διά τήν νέαν γενεάν, καί, βεβαίως, διά τήν θεματικήν, ἡ ὁποία ἀναφέρεται εἰς τό οἰκολογικόν πρόβλημα, ἐν τῇ ἀρρήκτῳ αὐτοῦ συναφείᾳ πρός τήν κοινωνίαν, καί εἰς τήν σημασίαν τῆς ἐκπαιδεύσεως διά τήν καλλιέργειαν οἰκολογικῆς εὐαισθησίας, διά τήν συνειδητοποίησιν τοῦ μεγέθους τοῦ προβλήματος, ἀλλά καί τοῦ μεγέθους τῆς εὐθύνης μας διά τήν ἀντιμετώπισίν του, πρίν ἡ οἰκολογική κρίσις μετατραπῇ εἰς οἰκολογικόν καταστροφήν.

Χαίρομεν ἰδιαιτέρως διά τό γεγονός ὅτι ὁ στόχος τῶν δράσεών σας εἶναι ἡ συνεργασία μέ τούς ἐκπαιδευτικούς καί τούς μαθητάς τῶν ὁμογενειακῶν μας Σχολείων εἰς θέματα περιβαλλοντικῆς ἐκπαιδεύσεως, ἀειφορίας καί βιωσίμου ἀναπτύξεως, καθώς ἐπίσης καί ἡ ἀνάδειξις τῆς σημασίας τῆς ἐνημερώσεως, τῆς ἀνταλλαγῆς ἀπόψεων, εὐαισθητοποιήσεως διά τάς κοινωνικάς ἐπιπτώσεις τῆς περιβαλλοντικῆς κρίσεως, καί τῆς ἀξίας τοῦ οἰκολογικοῦ προσανατολισμοῦ διά τόν σύγχρονον ἄνθρωπον. Ἐκτιμῶμεν ἰδιαιτέρως τόν διάλογον, τήν συνάντησιν πρόσωπον πρός πρόσωπον, τήν ἀνταλλαγήν ἀπόψεων, τήν ἀνάληψιν συγκεκριμένων κοινῶν πρωτοβουλιῶν, τήν ἀλληλογνωριμίαν καί τήν ἀμοιβαίαν ἐμπιστοσύνην. Ἡ προσωπική ζωντανή ἐπικοινωνία εἶναι ζωτικῆς σημασίας εἰς τήν ἐποχήν τῆς πληροφορικῆς καί τοῦ διαδικτύου καί τῆς ἐξουθενώσεως τοῦ προσώπου εἰς τόν ἀχανῆ κυβερνοχῶρον. Δέν ἀπορρίπτομεν τήν ψηφιακήν ἐπικοινωνίαν, ἀλλά σᾶς καλοῦμεν, νά μή ἀφήσετε τάς μηχανάς νά ὑποκαταστήσουν τήν προσωπικήν σχέσιν, τήν χαράν τῆς συνάξεως καί τοῦ διαλόγου, τήν ἐγγύτητα καί ἔμπνευσιν, τήν ὁποίαν δημιουργεῖ ἡ κοινωνία τῆς ζωῆς. Ἡ τεχνολογία διευκολύνει τήν ἐπικοινωνίαν, ἀλλά δέν εὐνοεῖ τήν σχέσιν, τήν κοινωνίαν τῶν προσώπων. Ὀρθῶς ἐλέχθη, ὅτι «ἡ μηχανή δέν μπορεῖ νά εἶναι ὁ νομοθέτης μας».

Ἐφέτος συμπληρώνονται 30 ἔτη ἀπό τήν μνημειώδη Ἐγκύκλιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, διά τῆς ὁποίας ἡ ἐκκλησιαστική Πρωτοχρονιά καί ἑορτή τῆς Ἰνδίκτου, ἡ πρώτη Σεπτεμβρίου, ἀνεκηρύχθη «Ἡμέρα Προστασίας τοῦ Περιβάλλοντος». Ἔκτοτε, ἡ Ἐκκλησία τῆς Κωνσταντινουπόλεως πρωτοστατεῖ εἰς τήν οἰκολογικήν εὐαισθητοποίησιν, διά τῆς διοργανώσεως περιβαλλοντικῶν σεμιναρίων καί ἡμερίδων, μεγάλων διεθνῶν, διαχριστιανικῶν, διαθρησκειακῶν καί διεπιστημονικῶν συνεδρίων, διά τῆς ἀναλήψεως ποικίλων περιβαλλοντολογικῶν πρωτοβουλιῶν καί ἐκδοτικῶν δραστηριοτήτων, διά μέσου τῶν ὁποίων τό Πατριαρχεῖον μας ἀνεδείχθη ἡ πρωτοπόρος Ἐκκλησία εἰς τόν χῶρον τῆς οἰκολογίας καί τῆς προβολῆς τῆς σημασίας τῆς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς παραδόσεως, καί πρωτίστως τῆς εὐχαριστιακῆς χρήσεως τῆς δημιουργίας καί τῆς ἀσκητικῆς πείρας τῆς Ὀρθοδοξίας, διά τήν προστασίαν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Εἴμεθα ὑπερήφανοι, διότι ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία θά παραμείνῃ εἰς τόν αἰῶνα ἡ πρώτη Ἐκκλησία, ἡ ὁποία ἀνέδειξε τήν πνευματικήν καί ἠθικήν διάστασιν τοῦ οἰκολογικοῦ προβλήματος, καί τό οἰκολογικόν δυναμικόν τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Εἶναι καίριον νά τονισθῇ, ὅτι ἡ μέριμνα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διά τό φυσικόν περιβάλλον δέν προέκυψεν ἐκ τῆς συγχρόνου οἰκολογικῆς κρίσεως. Ἡ κρίσις αὐτή ὑπῆρξεν ἀφορμή καί εὐκαιρία διά τήν προβολήν τῶν οἰκοφιλικῶν ἀρχῶν καί ἀξιῶν τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ ἴδια ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἐφηρμοσμένη οἰκολογία, ἔμπρακτος σεβασμός πρός τό περιβάλλον. Κυριαρχοῦν ἐδῶ τό εὐχαριστιακόν καί τό ἀσκητικόν ἦθος, ἡ ὀλιγάρκεια καί ἡ ἁπλότης τοῦ βίου, ὁ πολιτισμός τοῦ προσώπου καί τῆς ἀγάπης.

Αἱ περιβαλλοντικαί πρωτοβουλίαι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου προήγαγον τόν παγκόσμιον διάλογον διά τό περιβάλλον, ἐνέπνευσαν κοινοβούλια, ὀργανώσεις, ἐρευνητάς ἀπό τόν εὐρύτερον χῶρον τῶν ἐπιστημῶν νά ἀσχοληθοῦν μέ τό οἰκολογικόν πρόβλημα. Δέν ἀπηυθύνθημεν μόνον εἰς τούς ὀρθοδόξους πιστούς, οὔτε μόνον εἰς τούς χριστιανούς ἤ τούς πιστούς ἄλλων θρησκειῶν, ἀλλά εἰς κάθε ἄνθρωπον καλῆς θελήσεως, ἐκφράζοντες τήν ἐμπιστοσύνην μας εἰς τήν ὑπευθυνότητα τοῦ κάθε ἀνθρώπου, καί συνδέοντες πολλάς ἐλπίδας μέ τήν δυνατήν συμβολήν ὅλων. Θεωροῦμεν ἰδιαιτέρως σημαντικόν γεγονός τήν ἀνταπόκρισιν τῆς νέας γενεᾶς εἰς τήν πρόσκλησίν μας. Οἱ νέοι ἀγωνίζονται μέ ζῆλον διά τήν προστασίαν τοῦ πλανήτου «Γῆ», διά νά λειτουργῇ ὡς πραγματικός «οἶκος» τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καί τῆς ζωῆς γενικώτερον, διά νά μείνῃ ζωντανή ἡ ἐλπίς ἑνός οἰκολογικοῦ μέλλοντος διά τήν κτίσιν.

Ἐξ ἀρχῆς, ἡ ἡμετέρα Μετριότης ὑπεγράμμισε τήν συνάφειαν περιβαλλοντικῶν καί κοινωνικῶν προβλημάτων. Κατεδείξαμε τάς κοινωνικάς διαστάσεις καί ἐπιπτώσεις τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως δι᾿ ὁλόκληρον τήν ἀνθρωπότητα, καί πρωτίστως διά τούς πτωχούς καί τούς ἐνδεεῖς. Τό κυρίαρχον πρότυπον οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως, τό ὁποῖον ὑπηρετεῖ τό κέρδος καί τό βραχυπρόθεσμον ὄφελος, ὀξύνει σήμερον τά περιβαλλοντικά προβλήματα, καί λειτουργεῖ κατά τῆς κοινωνικῆς συνοχῆς καί τοῦ ἀληθινοῦ συμφέροντος τῆς ἀνθρωπότητος. Ἡ δέ ἁλματώδης πρόοδος τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας συμπορεύεται μέ τιτανισμόν καί ἔπαρσιν ἔναντι τῆς φύσεως, καί μέ τήν πίστιν εἰς τήν παντοδυναμίαν τῆς ἐπιστήμης. Τό μῖγμα οἰκονομισμοῦ καί ἐπιστημονισμοῦ καθίσταται ἐκρηκτικώτερον, ἐπειδή συνδέεται καί μέ τόν διάχυτον ἀτομικόν καί κοινωνικόν εὐδαιμονισμόν καί τάς ἀκορέστους ἀνάγκας τοῦ ἀνθρώπου – καταναλωτοῦ.

Εἶναι χαρακτηριστικόν διά τά ἀδιέξοδα καί τόν διχασμόν τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ὅτι ἀκόμη καί μέσα εἰς τήν παγκόσμιον οἰκονομικήν καί κοινωνικήν κρίσιν, πολλοί συνάνθρωποί μας ὀνειρεύονται τόν «παράδεισον» τῆς καταναλωτικῆς εὐημερίας, ἀντί νά ἀγωνίζωνται διά τήν ἐγκαθίδρυσιν ἑνός κοινωνικοῦ καί οἰκοφιλικοῦ πολιτισμοῦ.

Δι᾽ ἡμᾶς, προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί ἔμπρακτος σεβασμός τοῦ συνανθρώπου εἶναι δύο ὄψεις τοῦ ἰδίου νομίσματος. Εἶναι ἀδιανόητον νά ἐνδιαφερώμεθα εἰλικρινῶς διά τόν ἄνθρωπον καί νά καταστρέφωμεν τόν οἶκον του καί ἀντιστρόφως. Ἡ πορεία πρός τό μέλλον δύναται νά εἶναι μόνον οἰκολογική καί κοινωνική. Τό μέλλον ἀνήκει εἰς τόν σεβασμόν καί τήν προστασίαν τῆς δημιουργίας καί εἰς τήν ἐκδοχήν τῆς ζωῆς ὡς κοινωνίας καί ἀλληλεγγύης. Δέν εἶναι δυνατόν νά γίνεται λόγος περί προόδου, ὅταν καταστρέφεται τό περιβάλλον καί φαλκιδεύεται τό ἀνθρώπινον πρόσωπον.

Ἡ ρίζα ὅλων τῶν προβλημάτων μας εἶναι κοινή. Εὑρίσκεται εἰς τήν ἀλλοτρίωσιν τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου, εἰς τήν τάσιν αὐτοαποθεώσεως, εἰς τόν ἐγωκεντρισμόν, εἰς τήν κτητικήν νοοτροπίαν, εἰς αὐτό, τό ὁποῖον ἡ θεολογία ἀποκαλεῖ «ἁμαρτίαν». «Τό μέν οὖν κυρίως κακόν ἡ ἁμαρτία», λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος (Ὅτι οὐκ ἔστιν αἴτιος τῶν κακῶν ὁ Θεός, ΒΕΠ 54, 92). Καί ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος προσθέτει: «Εἷς θάνατος, ἡ ἁμαρτία» (Ἐπιτάφιος εἰς τόν πατέρα, ΒΕΠ 59, 133). Τῆς οἰκολογικῆς καταστροφῆς καί τῆς κοινωνικῆς ἀδικίας καί ἐκμεταλλεύσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν ἄνθρωπον προηγεῖται ἡ κακή ἀλλοίωσις καί χρῆσις τῆς ἐλευθερίας μας. Τό «σαπρόν δένδρον», κατά τό Βιβλικόν, παράγει πάντοτε μόνον «καρπούς πονηρούς» (πρβλ. Ματθ. ζ´, 17).

Εἰς τήν ἐλευθερίαν τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἀνάπτυξιν καί περιαγωγήν της εἰς τόν ἀγαθόν, ἀναφέρεται ἡ παιδεία. Ἀπευθυνόμενοι πρός μέλη τῆς ἐκπαιδευτικῆς κοινότητος, δέν θεωροῦμεν ἀπαραίτητον νά εἴπωμεν πολλά περί ἀγωγῆς καί μορφώσεως, περί τῆς καθοριστικῆς σημασίας τῆς παιδείας διά τήν ἀντιμετώπισιν τῶν μεγάλων συγχρόνων προβλημάτων. Εἶναι προφανές, ὅτι ἡ παιδεία ὀφείλει νά ἔχῃ οἰκοφιλικόν προσανατολισμόν καί νά ἐνσταλάζῃ εἰς τήν ψυχήν τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων τήν οἰκολογικήν εὐαισθησίαν, τήν εὐθύνην καί τήν μέριμναν διά τό φυσικόν περιβάλλον. Ἡ καταστροφή τῆς φύσεως ἀρχίζει μέσα εἰς τόν νοῦν τοῦ ἀνθρώπου καί ἐκεῖ ὀφείλει νά ξεκινᾷ ἡ θεραπεία.

Ἄν ἡ οἰκολογική προοπτική ἀποτελῇ βασικήν διάστασιν τῆς ἐκπαιδεύσεως καί ἄν ἡ μέριμνα διά τό φυσικόν περιβάλλον ἀνήκῃ, ὡς ἤδη ἐλέχθη, εἰς τό κέντρον τοῦ ὀρθοδόξου ἤθους, τότε ἡ σχολική θρησκευτική ἀγωγή ὀφείλει καί δύναται νά λειτουργήσῃ ὡς χῶρος καλλιεργείας οἰκολογικῆς ὑπευθυνότητος καί σεβασμοῦ πρός τήν δημιουργίαν. Σᾶς καλοῦμεν ὅλους νά στηρίξετε τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καί ὡς πρός αὐτήν τήν σημαντικήν λειτουργίαν του. Ἐσεῖς οἱ ἐκπαιδευτικοί διαχειρίζεσθε τήν παιδικήν καί ἐφηβικήν ἡλικίαν, κατά τήν ὁποίαν καρποφορεῖ πλουσίως τό ἔργον τῆς ἀγωγῆς, καί τίθενται αἱ βάσεις διά τόν χαρακτῆρα καί τόν ἀξιολογικόν προσανατολισμόν τοῦ ἀνθρώπου. Ἔχετε, ἀγαπητοί παιδαγωγοί καί διδάσκαλοι, μεγάλην εὐθύνην διά τήν μόρφωσιν τῆς νέας γενεᾶς, διά τήν ἀνάπτυξιν εἰς αὐτήν τοῦ αἰσθητηρίου διά τήν ἱερότητα τῆς δημιουργίας. Εἰς αὐτήν τήν ἱεράν ἀποστολήν σας ὀφείλετε νά ἀξιοποιήσετε τάς ἀξίας καί τό οἰκολογικόν δυναμικόν τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεώς μας.

Τιμιώτατοι ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ,

Τά σύγχρονα οἰκολογικά προβλήματα εἶναι διάστασις τῆς κρίσεως ἑνός πολιτισμοῦ οἰκονομοκεντρικοῦ, τεχνοκρατικοῦ, ἀτομικιστικοῦ, ἀλαζονικοῦ, ἑνός πολιτισμοῦ τῶν ποσοτικῶν κριτηρίων καί τῶν ἀριθμῶν, τοῦ κέρδους καί τῆς καταναλώσεως, τοῦ εὐδαιμονισμοῦ καί τῆς ἀδεσμεύτου ἐλευθερίας. Ἡ καταστροφή τοῦ περιβάλλοντος εἶναι ἀποτέλεσμα μιᾶς συγκεκριμένης ἐπιλογῆς τοῦ τρόπου οἰκονομικῆς, τεχνολογικῆς καί κοινωνικῆς ἀναπτύξεως, ἡ ὁποία περιφρονεῖ τόσον τό ἀνθρώπινον πρόσωπον ὅσον καί τήν φύσιν. Διά πρώτην φοράν εἰς τήν ἱστορίαν, ὁ ἄνθρωπος δύναται νά καταστρέψῃ τήν ζωήν ἐπί τῆς γῆς. Τά πυρηνικά ὅπλα εἶναι τό κατ᾿ ἐξοχήν σύμβολον τοῦ προμηθεϊκοῦ τιτανισμοῦ τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου. Ἐν ὄψει τοῦ γεγονότος, ὅτι σήμερον δυνάμεθα νά ὑπερβῶμεν τά ὅρια, ἡ ἰδέα τοῦ «μέτρου» - τό «Μέτρον ἄριστον» τῶν Ἀρχαίων, ἀποκτᾷ πρωτοφανῆ ἐπικαιρότητα καί ἀξίαν. Ὅσον ἡ ἐπιστήμη θά διεισδύῃ εἰς τά βάθη τοῦ μυστηρίου τῆς ζωῆς καί θά τήν χειραγωγῇ, τόσον μεγαλυτέρα θά καθίσταται ἡ εὐθύνη μας διά τήν προστασίαν της.

Προφανέστατα, ἡ ἀντιμετώπισις τῶν πολυπλόκων καί πολυδιαστάτων συγχρόνων προβλημάτων ἀπαιτεῖ πολύπλευρον δραστηριοποίησιν, πολιτικάς ἀποφάσεις καί διοικητικά μέτρα, κινητοποίησιν τῆς κοινωνίας τῶν πολιτῶν καί, κυρίως, ριζικήν ἀλλαγήν νοοτροπίας, ἀνάπτυξιν ἑνός νέου ἤθους εὐθύνης. Ἡ προστασία τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, τοῦ κοινοῦ αὐτοῦ ἀγαθοῦ, εἶναι κοινή εὐθύνη ὅλων τῶν κατοίκων τῆς γῆς. Ἰδιαιτέραν ἀποστολήν ἔχομεν ἡμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί, οἱ κληρονόμοι μιᾶς μεγάλης καί τιμαλφεστάτης Παραδόσεως, ὅπου ἐγεννήθησαν, ἀνεπτύχθησαν ἐβιώθησαν καί διεσώθησαν ὑψηλαί ἀξίαι, αἱ ὁποῖαι ἀνήκουν εἰς ὅ,τι πολυτιμότερον ἔχει νά ἐπιδείξῃ ὁ παγκόσμιος πνευματικός πολιτισμός. Εἰς τήν κορυφήν αὐτῆς τῆς κλίμακος τῶν ἀξιῶν εὑρίσκεται ἡ προστασία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί τοῦ κόσμου του, τῆς «καλῆς λίαν» δημιουργίας τοῦ Θεοῦ.

Περαίνοντες τόν λόγον, σᾶς συγχαίρομεν ἅπαξ ἔτι διά τάς πρωτοβουλίας σας, διά τό πνεῦμα συνεργασίας, διά τήν ἀγάπην σας διά τήν ἐδῶ Ὁμογένειαν, διά τήν οἰκολογικήν καί κοινωνικήν σας εὐαισθησίαν. Χαρῆτε τήν παραμονήν σας εἰς τήν Πόλιν τῶν Πόλεων. Κάθε ἡμέρα ἐδῶ θά σᾶς ἀποκαλύπτῃ ἀγνώστους θησαυρούς, νέες πτυχές ἑνός πολιτισμοῦ, ὁ ὁποῖος δέν εἶναι μόνον παρελθόν, ἀλλά παρουσία ζωοποιός.

Σᾶς ἀποχαιρετοῦμε ἐγκαρδίως, σᾶς ἀπονέμομεν τάς πατρικάς εὐχάς καί τήν Πατριαρχικήν μας εὐλογίαν καί ἐπικαλούμεθα ἐπί πάντας ὑμᾶς καί ἐπί τούς οἰκείους σας τήν χάριν καί τήν εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ τῶν θαυμασίων.

Εὐχαριστοῦμεν διά τήν προσοχήν σας.