Η Μάχη των Περιβολίων (6 Αυγούστου 1943) Η έναρξη του Εμφυλίου στην Πελοπόννησο

Η Μάχη των Περιβολίων (6 Αυγούστου 1943)

Η έναρξη του Εμφυλίου στην Πελοπόννησο

ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1943 

 Oι περισσότεροι Έλληνες έχουν ακούσει ή έχουν διαβάσει για τον «Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο».

Όμως στο μυαλό όλων αυτός προσδιορίζεται χρονικά στην περίοδο 1946-1949.

Η πραγματικότητα είναι ότι αυτός είχε ήδη ξεκινήσει από τα χρόνια της Κατοχής. Είχε αρχίσει από το έτος 1943, όταν η μείωση της δύναμης του Άξονος με την συνακόλουθη συνθηκολόγηση της Ιταλίας έπεισαν τους κομμουνιστές του ΚΚΕ που κατηύθυναν τις αντάρτικες ομάδες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να επιτεθούν στους Έλληνες πολιτικούς τους αντιπάλους και να τους εξοντώσουν πολιτικά, στρατιωτικά, ακόμη και βιολογικά (να τους σκοτώσουν).

Έτσι καταστράφηκαν με δόλιες επιθέσεις οι αντιστασιακές ομάδες εξαίρετων Αξιωματικών, όπως του Καραχάλιου, του Δροσόπουλου και του Βρεττάκου στην Πελοπόννησο, του Κωστόπουλου και του Ψαρρού σε Θεσσαλία και Στερεά αντιστοίχως, αλλά και άλλων αγωνιστών που δεν συνέπλεαν με το κυρίαρχο κομμουνιστικό ανταρτικό κίνημα. Στην Πελοπόννησο οι εχθρικές κινήσεις των κομμουνιστών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχαν ξεκινήσει από την άνοιξη του 1943, υπό τα αδρανή βλέμματα των συμμαχικών αποστολών(κυρίως Βρετανών), που έπαιζαν για χρόνια (λόγω της σκοπιμότητας συμπόρευσης των φιλοσταλινικών δυνάμεων με τους Δυτικούς Συμμάχους εναντίον του κοινού εχθρού, του Άξονος) τον ρόλο του «Ποντίου Πιλάτου» ή ενθάρρυναν τον διχασμό των Ελλήνων, για να είναι η μεταπολεμική Ελλάς διχασμένη και αδύνατη και να μην διεκδικήσει τα δίκαιά της (κάτι που τελικά έγινε). Άλλη Πολιτική ακολουθούσε το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών και άλλη οι Μυστικές  Υπηρεσίες των Βρετανών(όπως αποκαλύπτουν ο Ιωάννης Μπουγάς στο νέο του βιβλίο «Αθώων Αίμα!» και ο Πέτρος Στάικος-Μακρής στο σπουδαίο βιβλίο του «Ο Άγγλος ¨Πρόξενος¨).

Ο ΔΙΠΛΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Στις πόλεις της Πελοποννήσου μέχρι το 1943 κυριαρχούσαν οι Ιταλοί, που δεν απειλούσαν ουσιαστικά την ανάπτυξη αντιστασιακού κινήματος στην ορεινή, κυρίως, επαρχία. Η Πελοπόννησος έχει πλήθος ορεινών συγκροτημάτων που ευνοούσαν την ανάπτυξη εκεί ανταρτικών δυνάμεων. Έτσι οργανώθηκαν ομάδες από τον λεγόμενο «αστικό πολιτικό χώρο» (κυρίως από την παράταξη των αντιβενιζελικών στην Πελοπόννησο που μειονεκτούσαν σε συνωμοτικότητα και οργάνωση σε σχέση με τους κομμουνιστές που ήξεραν από συνθήκες παρανομίας, μία τακτική που θα τους ωφελούσε στην Κατοχή) αλλά και από την Κομμουνιστική Αριστερά, που χρησιμοποίησε κεκαλυμμένα τον τίτλο «εθνικός »και «ελληνικός» (για να αποκρύψει τον κομμουνιστικό της στόχο, όπως έγινε και με τους άλλους οπαδούς του σοβιετικού ιμπεριαλισμού και ανθρώπους της Μόσχας σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίοι κατέληξαν να υποδουλώσουν για δεκαετίες τους λαούς τους).

Στην ορεινή περιοχή της Ολυμπίας και Τριφυλίας, στην Δυτική Πελοπόννησο, ανεπτύχθησαν οι οργανώσεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο-Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και ο Ε.Σ. (Ελληνικός Στρατός), που συγκέντρωσαν αρκετούς πατριώτες από την ευρύτερη περιοχή, ενώ δέχονταν ενίσχυση και οδηγίες από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής.

ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ 1943 ΚΑΙ Η ΕΞΟΝΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΤΟΥ ΕΑΜ

Η κατάσταση άλλαξε άρδην το 1943 με την διαφαινόμενη συνολική υποχώρηση του Άξονος. Έτσι ξεκίνησε η πρώτη φάση του Ελληνικού Εμφυλίου. Η αιματηρή εμφύλια διαμάχη ξέσπασε έντονα στην Πελοπόννησο το 1943, όταν, καθώς ήταν ορατή η οριστική ήττα του Άξονος (οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους είχαν ηττηθεί στο Στάλινγκραντ και το Ελ Αλαμέιν, ενώ δεν κατόρθωσαν να ανακόψουν την συμμαχική προέλαση στην Σικελία), οι δυνάμεις των ανταρτών που ανήκαν στο ΕΑΜ και ελέγχονταν από το ΚΚΕ θέλησαν να εξοντώσουν τις άλλες ανταρτικές δυνάμεις, των εθνικιστών (που έμεναν πιστές στην Ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου) σε όλην την Πελοπόννησο.

Η Πελοπόννησος ήταν πάντοτε μακριά από τον κομμουνισμό (όπως διαφαίνεται από τις προπολεμικές και τις μεταπολεμικές εκλογές με τα μικρά ποσοστά του Κομμουνιστικού Κόμματος εδώ) και έπρεπε οι Κομμουνιστές να χτυπήσουν ενόπλως τους αντιπάλους τους, για να μείνουν οι μόνοι κυρίαρχοι με το τέλος της Κατοχής (στοιχείο που αποκαλύπτουν και οι ίδιοι με πλήθος κειμένων και λόγων τους). Αυτή η ύπουλη στάση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ (που οδήγησε σε αδιέξοδο το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και κατέδειξε τον διπλό ρόλο του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής) έφερε την εξόντωση αξιωματικών που ηγούντο αντιστασιακών ομάδων, όπως οι Τηλ. Βρεττάκος, Δροσόπουλος, Γεώρ. Θεοχαρόπουλος, Χρήστος Καραχάλιος και άλλοι.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΑΡΔΙΤΣΑΣ – ΠΕΡΙΒΟΛΙΩΝ

Μια θλιβερή φάση αυτής της τρομερής αλληλοσφαγής που εξελίχθηκε το 1943 στην Πελοπόννησο υπήρξε η Μάχη της Γάρδιτσας, στα σημερινά Περιβόλια Ολυμπίας,  τον Αύγουστο του 1943.

Τον Αύγουστο εκείνο οι δυνάμεις των Ιταλών κατακτητών, που κατείχαν όλες τις πόλεις της Πελοποννήσου, επρόκειτο να συνθηκολογήσουν και να αποσυρθούν, μετά την διαφαινόμενη συνθηκολόγηση της Ιταλίας. Στα βουνά του Μοριά βρίσκονταν ανταρτικά σώματα, εθνικιστικά και ΕΑΜικά. Το ΕΑΜ θέτει ως στόχο να κυριαρχήσει στην ύπαιθρο και τα βουνά, έτσι ώστε να είναι σε θέση να καταλάβει τις πόλεις της Πελοποννήσου (πράγμα που έγινε με τον γνωστό αιματηρό τρόπο με τις αμέτρητες σφαγές τον Σεπτέμβριο του 1944), όταν θα έφευγαν οι Γερμανοί κατακτητές, που έμεναν μόνοι τους πλέον. Αυτήν την πρόθεση του ΕΑΜ αγνοούσαν οι μη ανήκοντες στο ΕΑΜ αντάρτες του «Ελληνικού Στρατού» (Ε.Σ.) Τριφυλίας και Ολυμπίας.

Γι’ αυτό και στις 6 Αυγούστου 1943, ενώ οι δυνάμεις του Ε.Σ. κατευθύνονταν σε δύο τμήματα χωριστά από τα Πλατάνια Τριφυλίας προς την Ανδρίτσαινα-Ζάχα και Γάρδιτσα, δέχθηκαν επίθεση από τις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Συγκεκριμένα, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Στρατίκη ο ΕΛΑΣ με 200-250 άνδρες επιτέθηκε εναντίον του τμήματος του Ε.Σ., αποτελούμενου από 120-130 άνδρες, κοντά στο σημερινό χωριό Περιβόλια (τότε Γάρδιτσα), κοντά στα σημερινά όρια Μεσσηνίας και Ηλείας, δίπλα στον Ποταμό Νέδα.

Οι αντάρτες του Ε.Σ. δεν είχαν αντιληφθεί την δολιότητα του σχεδίου του ΕΛΑΣ, γι‘ αυτό και δεν είχαν λάβει μέτρα αμύνης από ενδεχόμενη επίθεση, ενώ έδωσαν μάχη από δυσχερή θέση.

Αρχηγός τους ήταν ο ταγματάρχης Γεώργιος Κοκκώνης και μεταξύ τους ως αξιωματικοί οι ανθυπολοχαγοί Ιωάννης  Δογάνης, Αδαμάντιος Μιχαλακόπουλός, Ιωάννης Ντάβος (ο μετέπειτα διοικητής Γ’ Σώματος Στρατού το 1974) και ο ανθυπομοίραρχος Χωροφυλακής Γεώργιος Βασιλόπουλος. Η μάχη έληξε με επικράτηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και τον θάνατο 20 ανταρτών του ΕΛΑΣ και 12 του ΕΣ.

ΤΑ ΦΡΙΚΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ

Την ίδια ημέρα (στις 6 Αυγούστου 1943) άλλο τμήμα του ΕΛΑΣ υπό τον υπολοχαγό του ΕΛΑΣ Ναπολέοντα Παπαγιανόπουλο χτύπησε στην χαράδρα της Νίβιτσας (κοντά στην σημερινή Καλλιθέα Ολυμπίας) την ομάδα του ΕΣ υπό τον Λοχαγό Γεώργιο Θεοχαρόπουλο (από την Αρχαία Φιγαλεία) και την διέλυσε. Ο Γ. Θεοχαρόπουλος και ο υπενωμοτάρχης Παπαδάμης οδηγήθηκαν αιχμάλωτοι σε άλλο σημείο και εκτελέστηκαν από τους ΕΛΑΣίτες. Η επικράτηση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην περιοχή Τριφυλίας και Ολυμπίας στην Δυτική Πελοπόννησο είχε επιτευχθεί.

Θα ακολουθούσαν και άλλα παρόμοια ύπουλα χτυπήματα και στην Πελοπόννησο και σε άλλα μέρη της κατεχόμενης Ελλάδος. Ουσιαστικά όμως ξεκινούσε μία δύσκολη περιπέτεια για την χώρα με την έναρξη εμφυλίων συγκρούσεων. Και αυτή η αντιπαράθεση θα έληγε με τόσες θυσίες το 1949 με την οριστική πολεμική ήττα των κομμουνιστικών δυνάμεων. Αλλά οι πληγές θα έμεναν στην χώρα για δεκαετίες.

Κάθε χρόνο ο Σύνδεσμος Αγωνιστών Εθνικής Αντιστάσεως «Ελληνικός Στρατός» Ε.Σ. Τριφυλίας και Ολυμπίας τιμά την μνήμη των ηρώων που έπεσαν στην μάχη των Περιβολίων στον χώρο του μνημείου που έχει στηθεί στα Περιβόλια του Νομού Ηλείας, σε μία τελετή σεμνή και απέριττη. Η φετινή εκδήλωση, 76 έτη μετά,  θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 11 Αυγούστου 2019 στα Περιβόλια Ολυμπίας Ηλείας (στην οδό από την Ανδρίτσαινα στο Θολό, όπου υπάρχει το Μνημείο των Ηρώων) στις 11 π.μ. με την συμμετοχή επιζώντων πολεμιστών, φίλων, συγγενών και λοιπών πατριωτών από όλην την Πελοπόννησο.

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

Καθηγητής Φιλόλογος