Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ - π. ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ ΣΜΟΥΡΤΖΑΝΟΣ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

ΠΡΩΤ. ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΜΟΥΡΤΖΑΝΟΣ

Δρ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

 Ἡ σύγχρονη ταυτότητα τῶν λαῶν, καί μάλιστα αὐτῶν στούς ὁποίους τό ὀρθόδοξο χριστιανικό στοιχεῖο πλειοψηφεῖ, ἐπηρεάζεται ἔντονα ἀπό τά πολιτισμικά καί ἰδεολογικά ρεύματα τῶν καιρῶν, Δύσης καί Ἀνατολῆς. Ὅπου Δύση εἶναι ἡ ὁδός τῆς παγκοσμιοποίησης, τῆς νεωτερικότητας καί τῆς μετανεωτερικότητας. Ὅπου Ἀνατολή εἶναι οἱ πρακτικές ἐσωτερικῆς ζωῆς ἀπό τίς ἀνατολικές θρησκεῖες (κυρίως τόν ἰνδουισμό καί τόν βουδισμό, μέ ἔμφαση στή γιόγκα καί τόν διαλογισμό). Πῶς μπορεῖ ἕνας λαός, ὁ ὁποῖος στά ἱστορικά του χαρακτηριστικά περιλαμβάνει τήν ὀρθόδοξη παράδοση καί ταυτότητα, νά ἀντισταθεῖ στίς ἰδεολογικές πρακτικές καί ἐπιθέσεις, πού τόν ὁδηγοῦν σέ μιά καινούργια ταυτότητα, στήν ὁποία ἡ Ὀρθοδοξία θά εἶναι ἕνα στοιχεῖο παράδοσης, φολκλόρ, χρήσιμη γιά τή διάσωση τῆς ἱστορικῆς μνήμης ἤ γιά τή διατήρηση τῆς διαφορετικότητας τοῦ λαοῦ, ἀλλά ὄχι ὅμως γιά νά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στήν καθημερινότητα τοῦ λαοῦ, ὅπως ἐπίσης καί στίς καίριες ἀποφάσεις γιά τά ἤθη τῆς κοινωνίας; (παιδεία, ἐλευθερία διάδοσης κάθε ἰδέας, ἰδίως αὐτῶν τῶν αἱρετικῶν καί παραθρησκευτικῶν ὁμάδων, οἰκογενειακό δίκαιο, γάμος καί τεκνοθεσία ὁμοφυλοφίλων, χρήση συμβόλων στόν δημόσιο χῶρο, σεβασμός τῶν πολιτικῶν στήν Ἐκκλησία,

ἀναγνώριση τῆς προσφορᾶς της στήν κοινωνία, ἐνδιαφέρον γιά τίς θέσεις της σέ θέματα βιοηθικῆς, σέ ὅ,τι ἀφορᾶ στίς ἐκτρώσεις, στίς μεταμοσχεύσεις, στήν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή, ἀλλά καί ὀργάνωση τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς μέ κριτήριο τήν ὀρθόδοξη στάση ἔναντί του πλούτου καί τῆς φτώχειας).

Ἄν ἐπισκεφτεῖ κάποιος χῶρες στίς ὁποῖες τό ὀρθόδοξο στοιχεῖο πλειοψηφεῖ, ὅπως στή Ρωσία καί τήν Οὐκρανία, καί ἀνοίξει τήν τηλεόραση, θά διαπιστώσει ὅτι τά περισσότερα κανάλια μεταδίδουν ἀμερικάνικες σειρές καί ταινίες ἤ τηλεοπτικά σόου ἀμερικάνικης ἔμπνευσης καί ἀφετηρίας. Οἱ σειρές καί οἱ ταινίες εἶναι μεταγλωττισμένες βέβαια, πιθανόν καί κάπως λογοκριμένες, ὡστόσο ἡ κουλτούρα πού μεταφέρουν εἶναι ἡ δυτική. Οἱ διαφημίσεις εἶναι ἀνάλογες ἤ καί ἴδιες μέ τίς διαφημίσεις τῆς Εὐρώπης καί τῆς Ἀμερικῆς, ἀφοῦ τά προϊόντα εἶναι ἤ ἴδια ἤ ἔχοντας μέν ρωσική καί οὐκρανική ἐτικέτα, ἀλλά στήν οὐσία λειτουργώντας στήν ἴδια προοπτική του καταναλωτικοῦ προτύπου ζωῆς. Τό ἀνθρώπινο κοσμοείδωλο εἶναι τά εὐτυχισμένα μοντέλα, οἱ γυναῖκες καί οἱ ἄντρες μέ τό ἀστραφτερό χαμόγελο πού διαφημίζουν προϊόντα, τά ὁποῖα ἄν κάποιος καταναλώσει, θά ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι θά ἦταν παρέα μέ αὐτές τίς γυναῖκες ἤ τούς ἄντρες πού τά διαφημίζουν. Στούς δρόμους ἡ αἰσθητική δέν διαφέρει ἀπό τίς εὐρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, ἐνῶ οἱ ἐκδηλώσεις πού γίνονται στή Μόσχα, τήν Πετρούπολη καί τό Κίεβο θά μποροῦσαν νά γίνονται σέ ὁποιαδήποτε δυτική πρωτεύουσα. Τό ποδόσφαιρο καί τό μπάσκετ δεσπόζουν στήν καθημερινότητα τῶν κατά πλειοψηφία ὀρθόδοξων λαῶν, ἐνῶ ἡ μουσική πού ἡ νεολαία ἀκούει καί θαυμάζει εἶναι ἡ ἀπ’ εὐθείας δυτική ἤ μέ πηγή ἔμπνευσής της τή Δύση. Τό ἴδιο καί ἡ ἐνδυμασία, ἀλλά καί ἡ διασκέδαση, οἱ ὑποδομές τῶν πόλεων, τά αὐτοκίνητα, ἡ ὀργάνωση τῆς καθημερινότητας, τά σπίτια καί τά διαμερίσματα, τά μεγάλα πάρκα. Μόνο οἱ ναοί καί οἱ γιορτές, ὅπως ἐπίσης καί ἡ μετοχή τῶν ἀνθρώπων στή χαρά τῆς γέννησης, τοῦ γάμου καί τῆς βάπτισης, ἀλλά καί στή λύπη τοῦ θανάτου, εἶναι σημάδια μιᾶς ἄλλης κουλτούρας πού ἐπιμένει νά συνυπάρχει παράλληλα μέ τήν ἐκκοσμικευμένη πορεία τῆς ζωῆς, τό δυτικό πρότυπόο, τό ὁποῖο ἔχει κυριαρχήσει.

Ἡ Εὐρώπη, γιατί σ’ αὐτήν διαμορφώθηκε ὁ δυτικός τρόπος σκέψης καί ζωῆς καί κατόπιν πέρασε στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς, γιά νά ἐπιστρέψει μέσα ἀπό τό σχῆμα τῆς παγκοσμιοποίησης, ἡ ὁποία εἶναι ἡ αἰχμή τοῦ δόρατος αὐτοῦ πού ὀνομάζουμε ἀτομοκεντρικός πολιτισμός, σήμερα περνᾶ μία σαφή κρίση ταυτότητας. Δύο εἶναι οἱ ἱστορικές περίοδοι πού διαμόρφωσαν τήν ταυτότητά της. Ἀρχικά, ὁ Διαφωτισμός, μέ γνώμονα τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ πολίτη, τήν ἐλευθερία τῆς σκέψης καί τῆς ἔκφρασης, τήν πρόοδο τῆς ἐπιστήμης, ἡ ὁποία ἔγινε ἕνα εἶδος «θεότητας», τό χρῆμα, ἡ κατοχή καί διασπορά τοῦ ὁποίου διαμόρφωσε τίς δομές τοῦ ἀστικοῦ πολιτισμοῦ, ὁ ἀνθρωπισμός, ἡ πρόταξη τῆς ἰδιωτικότητας καί ὁ περιορισμός τῆς σημασίας τῆς συλλογικότητας, ἡ αἴσθηση ὅτι ἡ θρησκεία δέν εἶναι στοιχεῖο τοῦ δημόσιου βίου, ἀλλά εὐαίσθητο προσωπικό δεδομένο, τό ὁποῖο δέν ἐνδιαφέρει τήν κοινωνία, ὁ τονισμός τοῦ «ἔχειν» καί ὄχι τοῦ «εἶναι», τοῦ παρόντος καί ὄχι τῆς αἰωνιότητας γέννησαν τόν σύγχρονο πολιτισμό. Στή συνέχεια, οἱ δύο μεγάλοι παγκόσμιοι πόλεμοι, ὁ ὁλοκληρωτισμός ὅπως ἐκφράστηκε μέσα ἀπό καθεστῶτα τά ὁποῖα ἐπεσήμαιναν ὅτι ὁ δρόμος τῆς δικαιοσύνης, τῆς ἰσότητας, τῆς εὐημερίας δέν μπορεῖ νά ἐπιτευχθεῖ μέσα ἀπό τήν ἐλευθερία τῆς σκέψης καί τῆς ἐπιλογῆς, ἀλλά μέσα ἀπό τήν ὑπακοή καί τήν πειθαρχία στό σύστημα πού γνωρίζει τί εἶναι καλό καί τί ὄχι γιά τούς ἀνώριμους ἀνθρώπους. Aὐτοί, ἀκολουθώντας, θέλοντας καί μή, τίς ἐπιταγές τοῦ συστήματος, θά μπορέσουν νά ἀξιοποιήσουν τά χαρίσματά τους, ὄχι ὅμως μέ βάση αὐτό πού ἐπιθυμοῦν, ἀλλά αὐτό πού θά τούς ἐπιτραπεῖ. Ἔτσι, ὁδηγηθήκαμε σέ μία πραγματικότητα στήν ὁποία οἱ λαοί ἔπρεπε νά γεννήσουν ἀντίβαρα συλλογικότητας, ὥστε νά μπορέσουν νά συνυπάρξουν εἰρηνικά. Γι’ αὐτό ἱδρύθηκε ἡ Εὐρωπαϊκή Ἕνωση, ἡ ὁποία προκάλεσε ἐνθουσιασμό τόσο σέ κυβερνήσεις ὅσο καί σέ λαούς.

Βάση, ὅμως, τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης δέν εἶναι μόνο ὁ Διαφωτισμός, ἀλλά καί ἡ χριστιανική παράδοση τῆς ἀλληλεγγύης. Οἱ πιό δυνατές χῶρες, ἀπό τά περισσεύματα τῆς ἀνάπτυξής τους, θά ἐνίσχυαν τίς λιγότερο ἀνεπτυγμένες, ὥστε νά φτάσουν κι αὐτές σε ἀνάλογο ἐπίπεδο εὐμάρειας. Κλειδί, ἡ οἰκονομία. Ἔτσι ζήσαμε τό εὐρωπαϊκό θαῦμα, τό ὁποῖο μέχρι τό 2008, μέχρι νά ξεσπάσει δηλαδή ἡ μεγάλη οἰκονομική κρίση στήν Ἀμερική, δημιούργησε τήν ψευδαίσθηση  τῆς αὐτάρκειας τοῦ νεωτερικοῦ τρόπου σκέψης καί ζωῆς, ὅτι ἡ κατανάλωση, ἀκόμη καί στηριγμένη σέ δανεισμό, εἶναι ἡ βάση τῆς εὐτυχίας τῶν λαῶν. Ἡ κατανάλωση δέν ἔχει νά κάνει ὅμως μόνο μέ τό χρῆμα, ἀλλά ἐπεκτάθηκε καί στίς ἀνθρώπινες σχέσεις, στήν τέχνη, στίς ἰδέες, στά πάντα. Κλειδί ἐδῶ οἱ ἀνάγκες τοῦ σώματος, τό ὁποῖο θεάθηκε διαχωρισμένο, διασπασμένο. Ἀπό τή μία ἡ σεξουαλικότητα, ἡ ὁποία ἔγινε προτεραιότητα στήν προοπτική του δικαιώματος στήν ἡδονή καί ἀπεξαρτήθηκε ἀπό τόν γάμο καί τήν οἰκογένεια. Ὁ Ἄλλος δέν εἶναι ὑποκείμενο, πρόσωπο, ἄνθρωπος μέ ἀνάγκη γιά ἀγάπη, γιά εὐθύνη, γιά μοίρασμα, ἀλλά σῶμα, ἀντικείμενο τό ὁποῖο ὑπάρχει πρός κατανάλωσιν. Ὅσο ἱκανοποιεῖ τίς δικές μου ἀνάγκες γιά ἡδονή, εἶναι χρήσιμος. Ἄν ὄχι, δέν ὑπάρχει. Ἑπομένως, οἱ ἀνθρώπινες σχέσεις ἐντάχθηκαν στήν προοπτική της χρησιμοθηρίας. Ὄχι τῆς ἀγάπης. Ἀπό τήν ἄλλη, ὑπάρχει ὁ νοῦς, τό μυαλό, ἡ διάνοια. Παιδεία γιά ὅλους, καθολική παιδεία ἦταν τό σύνθημα τοῦ Διαφωτισμοῦ. Καλλιεργημένος εἶναι ὁ νοῦς πού γνωρίζει τήν ἀλήθεια γιά τόν κόσμο καί τή ζωή, ἑρμηνεύει τά πάντα μέ τή λογική καί τήν ἐπιστήμη καί διακατέχεται ἀπό τόν ὑλιστικό μηδενισμό. Δέν ὑπάρχει ψυχή μέ τήν ἔννοια τῆς πνευματικῆς ὑπόστασης στόν ἄνθρωπο καί μέ τήν ἔννοια τῆς αἰώνιας ζωῆς, ἀλλά τά πάντα εἶναι ἐγκεφαλικές λειτουργίες, πού καταλήγουν στο μηδέν τοῦ θανάτου. Γι’ αὐτό καί τό «ἐδῶ καί τώρα» ἔχει σημασία, χωρίς αὐτό νά σημαίνει ἄρνηση τῆς γνώσης, ἡ ὁποία θά ἑρμηνεύσει παρελθόν καί παρόν. ‘

Όμως ὁ ἄνθρωπος «οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνον ζήσεται». Ἡ ὕπαρξη ἀναζητεῖ ἀπαντήσεις. Ἡ νεωτερικότητα δέν πέτυχε νά ἀντιμετωπίσει τό ὑπαρξιακό πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ χωρίς τέλος, μέτρο, ἰσορροπία ἀναζήτηση τῆς ἡδονῆς δέν γέννησε εὐτυχισμένους ἀνθρώπους, ἀλλά χορτάτους πού δέν γνωρίζουν τί ἔχει νόημα στή ζωή τους. Ἡ πλεονεξία εἶναι εἰδωλολατρία. Ἔτσι ἐμφανίστηκε τό ρεῦμα τῆς μετανεωτερικότητας, τό ὁποῖο ἔρχεται νά ἀπαντήσει στό ἐρώτημα « ποιός εἶμαι;». Περνᾶμε ἀπό τό ἀντικείμενο στό ὑποκείμενο. Σ’ αὐτό βοήθησαν ἰδιαίτερα ἡ ἀνάπτυξη τῶν ἐπιστημῶν ψυχικῆς ὑγείας, ἀλλά καί ἡ ἐπαφή μέ ἀρχές ἀπό τίς θρησκεῖες τῆς Ἀνατολῆς, ὅπως ἡ γιόγκα καί ὁ διαλογισμός. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη νά ἡσυχάσει ἀπό τό τρέξιμο καί τήν πίεση καί νά κλειστεῖ λίγο στόν ἑαυτό του. Νά δεῖ ποιός εἶναι. Ὁ ἀτομοκεντρισμός δέν μπορεῖ νά νοηματοδοτήσει τήν ὕπαρξη. Δέν μπορεῖ νά δώσει λύση στά ἐρωτήματα τῆς ἀγάπης καί τοῦ θανάτου. Καί αὐτές οἱ ἀπαντήσεις χρειάζονται «αἴσθημα τοῦ ἀνήκειν», χρειάζονται συλλογικές ἐντάξεις, γιατί ἡ κοινωνικότητα εἶναι δεδομένο στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ταυτότητα δέν ἔχει μόνο τήν ἀτομική διάσταση. Καταξιώνεται μέσα ἀπό τήν κοινωνική ἐπιβεβαίωση. Ἡ μετανεωτερικότητα ὁδηγεῖ σέ ταυτότητα ἀποκλειστικά ἀτομική, διότι στηρίζεται στό δόγμα ὅτι δέν ὑπάρχει ἀλήθεια, ἀλλά ὑπάρχει μόνο ἡ «ἀλήθειά μου». Ἡ κοινωνία δέν θά εἶναι ἕνα σύνολο ἀνθρώπων σέ σχέση μεταξύ τους, ἀλλά ἕνα ἄθροισμα ἀτομικῶν ταυτοτήτων τό ὁποῖο μπορεῖ νά συνυπάρξει, ἀλλά δύσκολα θά ἐπικοινωνήσει αὐθεντικά καί θά διαμορφώσει ἀπό κοινοῦ ἀξίες. Εἶναι μᾶλλον δεδομένο ὅτι δέν βοηθᾶ ἡ πολυπολιτισμικότητα, ὅπως ἔχει γίνει ἀποδεκτή ὡς ρεῦμα, δηλαδή ὁ σεβασμός στή διαφορετικότητα νά ἔχει φτάσει στό σημεῖο νά ἀρνεῖται τήν ἀνάγκη ὕπαρξης κυρίαρχης ταυτότητας, πλειοψηφοῦσας ταυτότητας τήν ὁποία τό κράτος καί ἡ κοινωνία νά τήν ἔχει ὡς βάση πορείας, θέσης κοινωνικῶν στόχων.

Ποιός μπορεῖ νά εἶναι ὁ ρόλος τῆς Ὀρθοδοξίας στή διαμόρφωση τῆς σύγχρονης ταυτότητας τῶν λαῶν;  

Ἄς εἴμαστε ρεαλιστές. Δέν μποροῦμε νά ἀντιστρέψουμε τήν πορεία τῆς ἐκκοσμίκευσης, τήν πορεία τῆς παγκοσμιοποίησης, τήν πορεία τῆς μετανεωτερικότητας. Μποροῦμε ὅμως νά ἐργαστοῦμε πρός δύο κατευθύνσεις.

Ἡ μία εἶναι νά νικήσουμε τή νοοτροπία ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία ὑπάρχει ὡς φολκλόρ καί μόνο γι’ αὐτό εἶναι χρήσιμη. Γιά τήν κυρίαρχη πολιτισμικά ἀντίληψη ἡ Ὀρθοδοξία ἐπιτελεῖ πνευματική ἀποστολή, πού ἔχει νά κάνει μέ τή διάσωση τῆς παράδοσης ἀλλά καί τή μεταφυσική στόχευση. Παράλληλα, ἡ Ὀρθοδοξία ὑφίσταται γιά νά βοηθᾶ τούς ἀνθρώπους οἰκονομικά, νά καλύπτει τίς ἀνάγκες τους, ὑποκαθιστώντας τό κράτος. Αὐτή ἡ νοοτροπία ὑπάρχει σέ ὅλες τίς δυτικές χῶρες καί ἔχει νά κάνει μέ τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο ὁ δυτικός πολιτισμός βλέπει τόν χριστιανισμό καί τήν θρησκεία: στήν προοπτική της χρησιμοθηρίας. Ταυτότητα δίνει ἡ διατήρηση τοῦ παρελθόντος. Ταυτότητα δίνει ἡ κάλυψη τῶν ἀναγκῶν τῶν ἀνθρώπων στό παρόν. Ἡ Ὀρθοδοξία ὅμως δέν εἶναι ἁπλῶς μία θρησκεία μέσα σέ ὅλες τίς ἄλλες. Διαφυλάσσοντας τήν πρώτη καί αὐθεντική ἐκδοχή τοῦ χριστιανισμοῦ, δηλαδή τήν ἀγάπη, τό κοινοτικό πνεῦμα ὅπως αὐτό διασώζεται στίς ἐνορίες καί τά μοναστήρια, προσφέρει ἕνα ἦθος τό ὁποῖο κινεῖται σέ δύο διαστάσεις: τόσο τήν προσωπική-ἀτομική, ὅσο καί τή συλλογική. Σέ προσωπικό-ἀτομικό ἐπίπεδο ὁ ὀρθόδοξος χριστιανός λειτουργεῖ σταυρικά. Ἀγαπᾶ τόν Θεό καί τόν συνάνθρωπο, ὅσο κι ἄν αὐτό εἶναι ἐπώδυνο, μολονότι ἡ ἀγάπη δέν εἶναι πάντοτε χρήσιμη γιά τόν ἴδιο, ἀκολουθεῖ τήν ὁδό τῆς ἀσκητικότητας, δηλαδή παλεύει ἐναντίον τῶν δικῶν του δικαιωμάτων καί ἀναγκῶν, θέτοντας σέ ἴση μοίρα ἤ καί σέ προτεραιότητα τίς ἀνάγκες καί τά δικαιώματα τῶν ἄλλων. Ἑπομένως ἀκολουθεῖ τήν ὁδό τῆς θυσίας καί σταυρώνει τά πάθη του παλεύοντας στήν ὁδό τῆς ἀρετῆς, ὄχι γιατί αὐτή ἔχει νά κάνει μέ τή νομιμότητα, ὅπως ἡ κοινωνία τήν ὁρίζει μέ τήν τήρηση τῶν νόμων, ἀλλά γιατί θέλει νά ὑπακούει στόν εὐαγγελικό νόμο. Ἡ σταυρική πορεία ἔχει καί συλλογική διάσταση, διότι αὐτός πού παλεύει ὄχι γιά νά κυριαρχήσει τό ἐγώ του, ἀλλά γιά νά ἐντάξει τό ἐγώ του στήν προοπτική τοῦ ἐμεῖς, δέν μπορεῖ νά μένει ἀδιάφορος ἔναντι τῶν ἄλλων. Δέν εἶναι ἁπλῶς ἕνας ἀκτιβιστής καί ἕνας ἀνθρωπιστής. Ἔχει εὐαισθησία διότι ὁ θεός τοῦ ζητᾶ νά ἀγαπᾶ τόν συνάνθρωπο καί τόν κόσμο. Ἔχει εὐαισθησία διότι ὁ Θεός τοῦ ζητᾶ νά μήν ἀδικεῖ καί νά μήν ἀνέχεται τήν ἀδικία. Ἔχει εὐαισθησία διότι ἀνήκει σέ ἕνα σύνολο πού ἀγαπᾶ. Καί ὅταν ἀγαπᾶ, δέν μπορεῖ παρά νά παλεύει γιά ὅλους. «Ὅλοι ὅσοι πίστεψαν εἶχαν μιά καρδιά καί μία ψυχή. Κανείς δέν θεωροῦσε ὅτι κάτι ἀπό τά ὑπάρχοντά του ἦταν δικό του, ἀλλά ὅλα τά εἶχαν κοινά. Δέν ὑπῆρχε κανείς ἀνάμεσά τους πού νά στερεῖται τά ἀπαραίτητα. Γιατί ὅσοι εἶχαν χωράφια ἤ σπίτια τά πουλοῦσαν κι ἔφερναν τό ἀντίτιμο αὐτῶν πού πουλοῦσαν καί τό ἔθεταν στή διάθεση τῶν ἀποστόλων» (Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, 4, 32, 34-35). Αὐτό τό ἦθος δέν εἶναι χρησιμοθηρικό. Στερεῖται ὁ χριστιανός γιά νά καλύψει τίς ἀνάγκες τῶν ἄλλων, πού σημαίνει ὅτι δέν αἰσθάνεται καλά βλέποντας κάποιον νά ὑποφέρει, γιατί εἶναι μέλος τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ καί ἐκεῖνος καί ὁ ἄλλος. Αὐτή εἶναι ἡ αὐθεντική συλλογικότητα.

Ἡ δεύτερη κατεύθυνση ἔχει νά κάνει μέ τήν καλλιέργεια ἑνός κριτικοῦ ἤθους ἔναντι τοῦ κόσμου καί τοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ ὀρθόδοξος χριστιανός δέν εἶναι ἀναχωρητής ἐκ τοῦ κόσμου κατ’ ἀνάγκην, οὔτε ἐκκοσμικευμένος. Ἀναχωρητής σημαίνει ὅτι ἔχει ἐγκαταλείψει τόν κόσμο στή νοοτροπία του, διότι ὁ ἴδιος ἐνδιαφέρεται νά σώσει τήν ψυχή του καί δέν ἀσχολεῖται μέ τά τοῦ κόσμου. Οἱ μοναχοί στήν ὀρθόδοξη παράδοση εἶναι καί ἀναχωρητές καί ἐρχόμενοι. Φεύγουν ἀπό τόν κόσμο ἀποτασσόμενοι τίς βιοτικές μέριμνες, ἀλλά ἔρχονται στόν κόσμο προσευχόμενοι γιά τούς ἀνθρώπους, φιλοξενώντας στά μοναστήρια ὅποιον ἔχει ἀνάγκη, ἐλεώντας καί μοιραζόμενοι τήν τροφή τους, ὅπως ἐπίσης καί δείχνουν τί εἶναι σύμφωνο μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί τί ὄχι. Ὁ μοναχός κρίνει τόν κόσμο μέ βάση τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί μέ βάση τό πνευματικό του παράδειγμα. Τό ἴδιο καί ὁ κάθε χριστιανός πού ζεῖ μέσα στόν κόσμο. Κρίνει τόν κόσμο, τή νοοτροπία, τή στάση ζωῆς καί τίς ἰδέες τῶν ἀνθρώπων μέ βάση τό Εὐαγγέλιο. Δέν ἀπορρίπτει τούς ἄλλους, ἀλλά τούς ἀγαπᾶ. Διακηρύττει ὅμως καί τήν ἀλήθεια ἔναντι οἱουδήποτε τιμήματος, ἀκόμη καί ἔναντι μαρτυρίου καί θανάτου.

Ταυτόχρονα ὁ χριστιανός δέν εἶναι ἐκκοσμικευμένος. Ζεῖ μέ τόν τρόπο τοῦ κόσμου, ἀλλά ὄχι μέ τό ἦθος τοῦ κόσμου. Ἔχει σπίτι, ἀλλά δέν στηρίζεται σ’ αὐτό. Σπίτι του εἶναι καί ὁ ναός καί ἡ κοινότητά του. Ντύνεται ὅπως ντύνονται οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἀλλά προφυλάσσει τόν ἑαυτό του ἀπό τήν ἐλευθεριότητα καί τή χυδαιότητα. Μιλᾶ ὅπως μιλοῦν οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἀλλά δέν ὑβρίζει, δέν προσβάλλει, δέν συκοφαντεῖ, δέν μειώνει τούς ἄλλους. Ὁ λόγος του νοστιμίζει τή ζωή τους. Κάνει οἰκογένεια, ἀλλά δέν ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι τά παιδιά του τοῦ ἀνήκουν. Τά μεγαλώνει μέ ἀξίες, μέ ἀλήθεια, μέ ἀγάπη, ἀλλά καί μέ ἐλευθερία. Μορφώνεται, ἄν τό χάρισμά του εἶναι αὐτό, ἀλλά δέν περηφανεύεται γιά τίς γνώσεις του. Ἀναλαμβάνει σημαντικές θέσεις, μέ τιμιότητα ὅμως, χωρίς νά ἐξουσιάζει τούς ἄλλους. Τούς διακονεῖ καί τούς καθοδηγεῖ στήν ἀλήθεια, χωρίς νά ζητᾶ νά τόν ὑπηρετοῦν. Καί εἶναι ἕτοιμος νά πάρει θέση ἔναντι οἱασδήποτε παρεκτροπῆς τοῦ κόσμου ἀπό τό ἦθος τῆς πίστης, κατά τό παράδειγμα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου, χωρίς ὅμως νά ἀποκλείσει τήν εὐλογία τῆς μετάνοιας.

Ὁ χριστιανός ζεῖ στόν κόσμο, ἀγαπᾶ τόν κόσμο, παλεύει γι’ αὐτόν, ἀλλά δέν ξεχνᾶ ὅτι τό σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου παράγει, περνᾶ. Τό ἴδιο καί αὐτός μέσα στόν χρόνο καί ὅτι ἡ ἀληθινή πατρίδα του τελικά εἶναι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, ἡ αἰωνιότητα, ἡ ἁγιότητα, ἡ κοινωνία μέ τόν Χριστό.

Ἡ Ὀρθοδοξία μπορεῖ νά διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στή διαμόρφωση τῆς σύγχρονης ταυτότητας τῶν λαῶν ἄν δέν ἀφορίζει, ἀλλά λειτουργεῖ μέ κριτικό πνεῦμα, στηριγμένο στό ἦθος τοῦ Εὐαγγελίου. Ἄν οἱ κατά τόπους Ἐκκλησίες, πού εἶναι ἡ θεσμική ἔκφραση τῆς Ὀρθοδοξίας, δέν λειτουργοῦν φοβικᾶ ἔναντι τοῦ κόσμου καί τοῦ πολιτισμοῦ. Ἄν δέν ὑπάρχει τό πνεῦμα τοῦ ἀφορισμοῦ, ἀλλά ἡ ἀγάπη. Ἄν, τέλος, λειτουργεῖ μέ ἀνοιχτότητα ἀπέναντι στόν κάθε ἄνθρωπο, διότι ἡ Ὀρθοδοξία ἀπό τή φύση της εἶναι ἱεραποστολική. Ὁ ὀρθόδοξος χριστιανός ἀγαπᾶ τόν κάθε ἄνθρωπο, εἴτε  εἶναι πιστός εἴτε ὄχι, εἴτε εἶναι ἀλλόθρησκος εἴτε ἑτερόδοξος, γιατί σ’ αὐτόν βλέπει τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ἀγαπᾶ τό κάθε ἀνθρώπινο πρόσωπο, μόνο πού δέν ἐνδιαφέρεται μόνο γιά τήν ὑλική ἐπιβίωση τοῦ ἄλλου ἀλλά καί γιά τή συνάντησή του μέ τόν Χριστό. Γι’ αὐτό καί οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καλοῦνται νά μήν περιοριστοῦν στό νά εἶναι αὐτές πού ἀνακουφίζουν τίς ὑλικές ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων, διότι ἡ ὑλική τροφή βοηθᾶ στήν ἐπιβίωση, δέν σώζει ὅμως.

Ἡ Ὀρθοδοξία μπορεῖ νά βοηθήσει στή διαμόρφωση τῆς σύγχρονης ταυτότητας τῶν λαῶν ἐφόσον προσπαθήσει νά ἀναδείξει ἀκόμη περισσότερο τά στοιχεῖα τῆς θεολογικῆς της παράδοσης: τήν ἀγάπη, τήν πίστη στήν ἀνάσταση, τήν ἀσκητικότητα, τό ἱεραποστολικό ἦθος, τήν κριτική στάση ἔναντι τῶν σύγχρονων ρευμάτων, τήν ἀναβίωση τοῦ κοινοτικοῦ πνεύματος, τή μαρτυρία τῆς ἀλήθειας. Ὁ δρόμος αὐτός περνᾶ μέσα ἀπό τή θεία λειτουργία, μέσα ἀπό τήν ὀργάνωση τῶν ἐνοριῶν ὡς κοινοτήτων, μέσα ἀπό τό παράδειγμα τῶν ταγῶν της, μέσα ἀπό τήν κατάδειξη τοῦ διαφορετικοῦ ἤθους τῆς πίστης ἀπό τήν ἐκκοσμικευμένη πραγματικότητα.

Ἐδῶ χρειάζεται ἡ φωνή τῆς Ἐκκλησίας νά ἰσχυροποιηθεῖ. Νά προσφέρει παιδεία στή ζωή τῶν ἀνθρώπων, στό κήρυγμα, στήν κατήχηση, στίς ποιμαντικές δραστηριότητες καί νά ἀπευθύνεται στήν κοινωνία καί μέ τούς τρόπους πού αὐτή ἐπικοινωνεῖ. Μέ τά σύγχρονα Μέσα, τό Διαδίκτυο, τόν τηλεοπτικό καί ραδιοφωνικό λόγο, ἀλλά, κυρίως, μέ τό βίωμα τῶν Ἁγίων. Καί σέ θεσμικό ἐπίπεδο νά μήν συμβιβάζεται μέ τήν ἐξουσία, ὅταν αὐτή εἶναι ἀντίθετη στόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί τήν Ἀλήθεια. Παράλληλα, ἡ συνεργασία τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἡ ὑποχώρηση τῶν ἄσκοπων ἀνταγωνισμῶν καί τῆς καχυποψίας θά βοηθήσει στήν ἐπικέντρωση στόν μεγάλο στόχο, πού εἶναι ὁ ἀγώνας γιά νά βρεῖ ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος νόημα ζωῆς καί νά μήν παρασύρεται ἀπό θρησκευτικά καί ἀθεϊστικά ρεύματα τά ὁποῖα ὁδηγοῦν τήν ὕπαρξη στήν ἀπώλεια. Εἶναι πολυτέλεια οἱ διαμάχες καί ἡ αἴσθηση ὅτι ἄν καταφέρει ἡ μία Ἐκκλησία νά ἐπικρατήσει ἀντί τῆς ἄλλης ὅτι θά ἀλλάξει ἡ κοινωνία. Ἡ ἑνότητα σώζει.

Τά πρόσωπα εἶναι τό κλειδί. Ἄν ἐμεῖς ἔχουμε ἐπίγνωση τῆς ταυτότητάς μας, τῆς ἀποστολῆς μας, τοῦ ἤθους μας, τότε ἔχουμε βρεῖ τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά παλέψουμε γιά νά βοηθήσουμε νά ἀφυπνιστεῖ ἡ συλλογικότητα. Μέσα στίς κοινότητες τίς ἐκκλησιαστικές πού δίνουν ἐλπίδα καί παρουσία Χριστοῦ!

Πηγή: Ι.Μ. Λαρίσης