Πώς οδηγήθηκε στην Πρωθυπουργία ο Ιωάννης Μεταξάς - Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ 4^Η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1936

Πώς οδηγήθηκε στην Πρωθυπουργία ο Ιωάννης Μεταξάς

Τα γεγονότα που προηγήθηκαν της 4^ης Αυγούστου 1936

Αυτές τις ημέρες, με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, επανήλθε η ιστορική αναδρομή στα γεγονότα του Μεσοπολέμου. Συγκεκριμένα, το 1934 σε μία κίνηση κατοχυρώσεως της κοσμικότητος της Νέας Τουρκίας ο Μουσταφά Κεμάλ μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε Μουσείο. Αυτήν την απόφαση ανέτρεψε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις και τα εντός και εκτός Ελλάδος κροκοδείλια δάκρυα. Ας δούμε όμως και το τι συνέβαινε στην Ελλάδα την ίδια εποχή;

Τι συνέβαινε στην Ελλάδα του 1934;

Την εποχή εκείνην, του 1934,  υπήρχε την Ελλάδα το Πολίτευμα της Αβασίλευτης (προεδρευόμενης τότε) Δημοκρατίας, με Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Αλέξανδρο Ζαΐμη (που είχε διατελέσει και Βουλευτής Αχαΐας και Ηλείας) από τον Δεκέμβριο του 1929 έως τον Οκτώβριο του 1935, οπότε επανέρχεται στον θρόνο ο Βασιλεύς Γεώργιος Β’.

Το Πολίτευμα αυτό επεβλήθη από κινηματίες βενιζελικούς Αξιωματικούς, που εκμεταλλεύτηκαν το κλίμα που και οι ίδιοι διαμόρφωσαν το 1922, αλλά στο διάστημα 1924-1935 που ακολούθησε (έως την επάνοδο του Γεωργίου Β’) κυριάρχησαν τα πραξικοπήματα και οι πολιτικές ανωμαλίες σε όλα τα επίπεδα. Είναι η εποχή που κάθε αξιωματικός (πχ. Πάγκαλος, Πλαστήρας, Κονδύλης, Ζέρβας, Γονατάς, Παπούλας, Κοιμήσης, Καμμένος και ουκ έστιν αριθμού τέλος…) επεδίωκε την εξουσία σε συνεργασία με τυχοδιώκτες πολιτικούς (όπως ο Παπαναστασίου και άλλοι), κάτι που δημιουργούσε αναστάτωση και ανισορροπία στο πολιτικό σκηνικό.

Οι πρώτες διώξεις κατά του Κομμουνισμού στην Ελλάδα

Τότε, στα χρόνια του Ελληνικού Μεσοπολέμου (ή Α΄ Δημοκρατίας, όπως αρέσκονται κάποιοι να αποκαλούν την περίοδο, ή Β’ Δημοκρατίας, για όσους βαφτίζουν ως «Δημοκρατία» την περίοδο 1828-1831) γίνονται και οι πρώτες διώξεις κατά του Κομμουνισμού στην Ελλάδα.  Οι πολιτικές εντάσεις φανερώνονται από 2 πράγματα, τα οποία επιμελώς αποκρύπτουν οι νεώτεροι Ιστορικοί :

1.Στην περίοδο αυτήν γεννιούνται και «κατοχυρώνονται» οι σκληρές αντιμετωπίσεις μερικών αντιφρονούντων από τις Κυβερνήσεις: με διώξεις, φακελώματα και εξορίες. Είναι η πρώτη φορά που οργανώνονται τόποι εξορίας (όπως νησιά, πχ. Κύθηρα), με νόμους βενιζελικών Κυβερνήσεων, κυρίως εναντίον Κομμουνιστών (τότε δρα για πρώτη φορά το ΚΚΕ και διακηρύσσει αντεθνικές απόψεις, όπως περί Αυτονομίας ή Ανεξαρτησίας Μακεδονίας και Θράκης, υπακούοντας στις εντολές Σοβιετικών και Βουλγάρων Κομμουνιστών).  Με ειδικούς Νόμους περιορίζεται η δράση των αντιπολιτευομένων, επιβάλλοντας ένα τοπίο διώξεων που θα συνεχιστεί.

2.Στα χρόνια εκείνα, και συγκεκριμένα το 1929, ψηφίζεται το «Ιδιώνυμο», που είναι ένας Νόμος ουσιαστικά κατά των Κομμουνιστών και θα ισχύσει επί δεκαετίες. Διώκονται όσοι προετοιμάζουν ή υποκινούν ανατρεπτικές κινήσεις κατά της κρατούσης καταστάσεως (κατά του κρατούντος κοινωνικού καθεστώτος) ή επιδιώκουν απώλεια εθνικών εδαφών. Ο Νόμος 4229 περί Ιδιωνύμου στρέφεται κατά των Κομμουνιστών και θα ψηφιστεί μετά από πρόταση της Κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου, η οποία θα φυλακίσει πολλούς Κομμουνιστές σε περιοχές όπως το Καλπάκι Ιωαννίνων, κάτι που καταγράφουν και οι ίδιοι στις αναμνήσεις τους. Από τότε και οι υπηρεσίες Ασφαλείας (της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων) δημιουργούν στοιχειώδεις μονάδες αντιμετωπίσεως των Κομμουνιστών, κάτι που θα συστηματοποιηθεί επί Μεταξά με αρμόδιο Υφυπουργό τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Μανιαδάκη.

Τα σημειώνουμε αυτά διότι ο πολύς κόσμος νομίζει λανθασμένα ότι οι διώξεις κατά των Κομμουνιστών ξεκίνησαν από τους αντιβενιζελικούς (τους ανθρώπους του Λαϊκού Κόμματος, που απετέλεσαν με ηγέτες τους Τσαλδάρη Παναγή και Ντίνο την πρώτη μορφή της Κεντροδεξιάς στα χρόνια του Μεσοπολέμου και της μετακατοχικής περιόδου) ή τον Ιωάννη Μεταξά. Αυτό είναι λάθος, καθώς  οι κυβερνήσεις του Βενιζέλου και των διαδόχων του (πχ. Σοφούλης Θεμιστοκλής, Παπανδρέου Γεώργιος, Σοφοκλής Βενιζέλος κλπ.) έλαβαν τα πιο αυστηρά μέτρα κατά του ΚΚΕ και των οπαδών του, όπως ήταν το Ιδιώνυμο, αλλά και ο Αναγκαστικός Νόμος (Α.Ν.) 509 του έτους 1947, που έθεσε σε απαγόρευση το ΚΚΕ και τις οργανώσεις του.

Οι πιο σκληροί αντικομμουνιστικοί Νόμοι

Οι πιο σκληροί αντικομμουνιστικοί Νόμοι εφαρμόστηκαν από τους Βενιζελικούς και όχι από το Λαϊκό Κόμμα. Ο Α.Ν. 509 του 1947 εξεδόθη από την Κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη, με εισηγητή τον Υπουργό Δικαιοσύνης Χρήστο Λαδά (τον οποίο το ΚΚΕ δολοφόνησε στο κέντρο των Αθηνών την 1^η Μαΐου 1948). Ο Α.Ν. 509 δημοσιεύτηκε στις 27 Δεκεμβρίου 1947, μόλις 2 ημέρες  μετά την Κομμουνιστική επίθεση κατά της Κονίτσης στην Ήπειρο και μόλις 4 ημέρες μετά την ανακήρυξη της «Κυβερνήσεως του βουνού» ή «Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης» από τον Νίκο Ζαχαριάδη και τον Μάρκο Βαφειάδη.

Δηλαδή μέσα σε 5 ημέρες, από τις 23 έως τις 27 Δεκεμβρίου 1947, καθορίστηκε η στάση της επισήμου Ελλάδος έναντι του Κομμουνισμού και του ΚΚΕ. Υπενθυμίζουμε ότι έως τότε η δράση του ΚΚΕ ήταν ελεύθερη, το ΚΚΕ είχε τα δικά του γραφεία και τις δικές του εφημερίδες, αλλά επέλεξε να εμπλέξει την Ελλάδα σε μία αιματηρή διαμάχη, με τα γνωστά αποτελέσματα. Ο Α.Ν. 509 ίσχυσε επί 27 έτη, έως το 1974, οπότε τον κατήργησε ο επανελθών από την Γαλλία Κωνσταντίνος Καραμανλής (κι ενώ το ΚΚΕ δεν είχε ζητήσει συγγνώμη για τις αποφάσεις και τις πράξεις του), επαναφέροντας το ΚΚΕ στην Νόμιμη δράση έως σήμερα.

Το βαρύ πολιτικό σκηνικό από το 1933 έως το 1935 και τα βενιζελικά κινήματα

Το 1934 Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ενώ Πρωθυπουργός της Ελλάδος ήταν  ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης. Ο Τσαλδάρης ήταν από την Κόρινθο (εκεί εγεννήθη το 1868 και απεβίωσε σε ηλικία 68 ετών το 1936) και ήταν ο διάδοχος του Δημητρίου Γούναρη και των λοιπών ηγετών του Λαϊκού Κόμματος, που εκτελέστηκαν από τους βενιζελικούς κινηματίες αξιωματικούς τον Νοέμβριο του 1922 στο Γουδή, μετά την περιβόητη «Δίκη των 6». Είχε εκλεγεί για πρώτη φορά στις 4 Νοεμβρίου 1932 έως τις 16 Ιανουαρίου 1933. Ακολούθως τον διαδέχθηκε στην Πρωθυπουργία ο Ελευθέριος Βενιζέλος (που γίνεται για τελευταία φορά Πρωθυπουργός). Ο Παναγής Τσαλδάρης ξαναγίνεται Πρωθυπουργός στο διάστημα από 10 Μαρτίου 1933  έως 10 Οκτωβρίου 1935, μία καθοριστική περίοδο για τον Ελληνικό Μεσοπόλεμο.

Τα 2 κινήματα των Πλαστήρα και Βενιζέλου απειλούν την πολιτική ζωή της Ελλάδος

  Στα χρόνια εκείνα ο ήπιος, κατά γενική παραδοχή, Παναγής Τσαλδάρης και ο Ελληνικός Στρατός αντιμετωπίζουν 2 καθοριστικά ανατρεπτικά κινήματα των πολιτικών τους αντιπάλων, που ήθελαν να καταλάβουν την εξουσία.

Το πρώτο γίνεται τον Μάρτιο του 1933 από τον βενιζελικό Αξιωματικό (και μετέπειτα Πρωθυπουργό) Νικόλαο Πλαστήρα. Ο Πλαστήρας δεν ήθελε μετά τις εκλογές (που έβγαλαν πρώτο το Λαϊκό Κόμμα και όχι τους Βενιζελικούς του Κόμματος των Φιλελευθέρων), να δοθεί η εξουσία στον Π. Τσαλδάρη και επεχείρησε κίνημα από το κτήριο του Υπουργείου Στρατιωτικών. Ο Λαός των Αθηνών έμαθε για τα άτιμα αυτά σχέδια του Πλαστήρα, περικύκλωσε το κτήριο του Υπουργείου και απείλησε με λυντσάρισμα τον Πλαστήρα.

Ο Πλαστήρας κατάλαβε τον κίνδυνο και αποφάσισε να φύγει κρυφά ανεβαίνοντας στην στέγη του κτηρίου και πηδώντας από κτήριο σε κτήριο να φτάσει στον Πειραιά και μέσω πλοίου να διαφύγει στο Εξωτερικό (όπου θα ζήσει για 11 χρόνια, έως τον Δεκέμβριο του 1944, οπότε τον καλούν οι Βρετανοί να έλθει να σχηματίσει νέα Κυβέρνηση σε αντικατάσταση της Κυβερνήσεως του Γεωργίου Παπανδρέου, που εκείνον τον καιρόν  είχε αντιμετωπίσει την Κομμουνιστική επίθεση των Δεκεμβριανών, με τα γνωστά γεγονότα σε Αθήνα, πχ. την εποποιία του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη).

Για να καταλάβει κανείς την οργή του Λαού το 1933 κατά του Πλαστήρα και του επικίνδυνου κινήματος που επεδίωκε είναι πως την επομένη ημέρα, μετά την διαφυγή του Πλαστήρα από τις …στέγες των οικιών πέριξ του Υπουργείου κάποια εφημερίδα έγραψε ότι «Ο Μαύρος καβαλάρης (εννοώντας τον… Πλαστήρα, που είχε κλέψει τον τίτλο αυτόν από τον ήρωα των Βαλκανικών Ιωάννη Βελισαρίου) έγινε …. μαύρος γάτος (και διέφυγε σαν γάτος, δηλαδή, από τις στέγες)»!

Οι τελευταίες στιγμές του Ελ. Βενιζέλου

Το δεύτερο κίνημα είναι μετά από 2 χρόνια, το 1935, με πρωταγωνιστή πλέον τον ίδιο τον Βενιζέλο. Το 1933 είχε γίνει μία φονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου, αλλά ο ίδιος επέζησε. Κάποιοι τον θεωρούσαν υποκινητή του Κινήματος του Πλαστήρα. Το κίνημα του Μαρτίου 1935 απέτυχε, διότι το κτύπησε ο ίδιος ο Γεώργιος Κονδύλης. Ο Βενιζέλος διαφεύγει στο Εξωτερικό, όπως είχε κάνει πιο πριν ο Πλαστήρας, μέσω των Δωδεκανήσων (τα οποία κατείχαν οι Ιταλοί και ο προσωπικός φίλος του Βενιζέλου, ο Μπενίτο Μουσολίνι, αποστέλλει πλοίο για να τον μεταφέρει ασφαλή στο Εξωτερικό). Ο Βενιζέλος θα καταδικαστεί σε θάνατο για τα όσα ετοίμαζε, αλλά ο Βασιλεύς Γεώργιος Β’, που θα επανέλθει στο τέλος του 1935, θα δώσει σε όλους τους καταδικασθέντες  αμνηστία. Όμως ο Βενιζέλος θα πεθάνει στο Παρίσι τον Μάρτιο του 1936, ένα έτος μετά.

Το ειρωνικό της Ιστορίας είναι πως στο τελευταίο του γράμμα, λίγες ώρες πριν πεθάνει,  επί των εξελίξεων στην Ελλάδα, ο Βενιζέλος έμαθε πως ο Βασιλεύς Γεώργιος έβαλε Υπουργό Στρατιωτικών τον Ιωάννη Μεταξά και αυτό τον ενθουσιάζει, διότι πιστεύει ότι ο Μεταξάς είναι ο μόνος που μπορεί να βάλει σε σειρά τον Στρατό. Αναφωνεί στο τέλος του γράμματος : «Ζήτω ο Βασιλεύς!».  

Τι επακολούθησε του Κινήματος του Βενιζέλου;

Τι έγινε μετά το 2^ο κίνημα αυτό; Παρέμεινε Πρωθυπουργός ο Παναγής Τσαλδάρης έως τον Οκτώβριο του 1935. Τότε μία ομάδα Αξιωματικών, με την παρότρυνση του Γεωργίου Κονδύλη καθαίρεσαν τον Τσαλδάρη και ανέλαβε την εξουσία ο Κονδύλης. Ο Κονδύλης προκηρύσσει Δημοψήφισμα, επανέρχεται πανηγυρικά στον θρόνο ο Βασιλεύς Γεώργιος Β’, όλα βαίνουν ομαλώς, αλλά τον Ιανουάριο του 1936 τα 2 μεγάλα κόμματα (Λαϊκό και Κόμμα των Φιλελευθέρων) παίρνουν τον ίδιο αριθμό εδρών (οι αντιβενιζελικοί πήραν 143 έδρες και οι βενιζελικοί 142, με το ΚΚΕ να είναι το τρίτο Κόμμα, με 15 έδρες, σε σύνολο 300 έδρες). Δημιουργείται αδυναμία συνεννοήσεως, καθώς ποιος να συνεργαστεί με το ΚΚΕ, για να περάσει τις 151 έδρες για πλειοψηφία; Και τα 2 μεγάλα κόμματα είχαν πολεμήσει το ΚΚΕ, χαρακτηρίζοντάς το μάλιστα και ως επικίνδυνο για το Έθνος.

Μία ακόμη ειρωνεία της Ιστορίας είναι πως είχαν διεξαχθεί συνομιλίες μεταξύ του Σοφούλη (εκπροσώπου των Φιλελευθέρων) και του Σκλάβαινα (εκπροσώπου του ΚΚΕ), αλλά ναυάγησαν. Όμως ο Σοφούλης (που μετέπειτα εισηγήθηκε τον σκληρό κατά του ΚΚΕ Αναγκαστικό Νόμο 509 του 1947) χρεώθηκε την επαφή με τον Κομμουνισμό, ως …φιλοκομμουνιστής!….

Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως ο Μεταξάς

Ο Βασιλεύς Γεώργιος είχε προτείνει για λύση ως προσωρινό Πρωθυπουργό τον Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνο  Δεμερτζή με Αντιπρόεδρο τον Ιωάννη Μεταξά (που ήταν αρχηγός ενός μικρού κόμματος, του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων, που είχε μόλις 7 έδρες στην Βουλή).  Ο Μεταξάς γίνεται Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβερνήσεως, αλλά και Υπουργός Στρατιωτικών (οπότε προκαλεί τον ενθουσιασμό του Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως είδαμε και πιο πριν, διότι ο Βενιζέλος πίστευε ότι μόνο ο Μεταξάς θα βάλει τάξη στις Ένοπλος Δυνάμεις, κάτι που έπραξε!)

Νέα ιστορική Ειρωνεία : όταν ο Ιωάννης Μεταξάς εισήλθε το νέο του Υπουργείο, αυτό των Στρατιωτικών, οι δημοσιογράφοι, που ήξεραν ότι δεν είχε την πολιτική δύναμη να επιβληθεί, τον ρώτησαν «πόσο θα μείνει στο Υπουργείο;». Και αυτός απάντησε: «Από εδώ θα με βγάλετε μόνο νεκρό!». Αυτό το επιβεβαίωσε η ιστορική πραγματικότητα, καθώς όταν θα πεθάνει (29 Ιανουαρίου 1941) δεν θα είναι μόνον Πρωθυπουργός, αλλά και Υπουργός Στρατιωτικών!

Ο Δεμερτζής ήταν ήδη πρωθυπουργός από τις 30 Νοεμβρίου 1935 , αλλά και μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου 1936. Πέθανε όμως ο Δεμερτζής στις 13 Απριλίου 1936 και  ο Βασιλεύς Γεώργιος Β΄ του αναθέτει την Πρωθυπουργία. Λίγες ημέρες πιο πριν, τον Μάρτιο τουμ1936 πέθανε στο Παρίσι ο Βενιζέλος, ενώ το 1936 πεθαίνουν συνολικά 6 παλιοί πρωθυπουργοί! Αυτοί είναι οι Γεώργιος Κονδύλης, Παναγής Τσαλδάρης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Αλέξανδρος Ζαΐμης, Αλέξανδρος Παπαναστασίου και, όπως είπαμε, ο  Κωνσταντίνος Δεμερτζής. Φαινόμενο πρωτοφανές στην Πολιτική μας Ιστορία.

Ο Ιωάννης Μεταξάς ως Πρωθυπουργός

 Στην Βουλή των Ελλήνων στις 27 Απριλίου 1936 ο Μεταξάς ψηφίστηκε ως Πρωθυπουργός (πήρε ψήφο εμπιστοσύνης, όπως λέμε) από 241 Βουλευτές (ένα τρομερό ρεκόρ στην Ιστορία της Βουλής), ενώ στην Βουλή ήσαν ακόμη 20 Βουλευτές (σύνολον 261). Από αυτούς τους 20 Βουλευτές οι 4 απείχαν της ψηφοφορίας και οι 16 ψήφισαν κατά του Μεταξά (αυτοί ήσαν οι 15 του ΚΚΕ και ο Γεώργιος Παπανδρέου).

Λίγες ημέρες μετά, η κυβέρνηση Μεταξά αντιμετωπίζει την εξέγερση της Πρωτομαγιάς του 1936 στην Θεσσαλονίκη (απεργιακή κινητοποίηση υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ), ενώ η Βουλή διαλύεται για θερινές διακοπές (νέα ειρωνεία : θα ξανανοίξει σε 10 χρόνια, μετά τις Εκλογές του 1946, τις πρώτες μετά τον Πόλεμο και την Κατοχή).  

Τα 2 μεγάλα Κόμματα συνεχίζουν τις προσπάθειες για συγκρότηση Κυβερνήσεως, αλλά ο Μεταξάς τους προλαβαίνει. Θα συνεχίσει μόνος του στην διακυβέρνηση του τόπου, με την ανοχή του Βασιλέως, ο οποίος νομίζει ότι η διακυβέρνηση Μεταξά θα είναι προσωρινή. Το ΚΚΕ ετοιμάζει στις 5 Αυγούστου 1936 να κηρύξει νέα Απεργία, με πιθανά αιματηρά επεισόδια, ακολουθώντας τις τακτικές της προβοκάτσιας που έχουν διδαχθεί τα υπό τον Νίκο Ζαχαριάδη στελέχη, όπως της Θεσσαλονίκης.  Εκείνο το θέρος είναι «καυτό» για την Ευρώπη, καθώς μέσα στον Ιούλιο ξεκινά ο Ισπανικός Εμφύλιος, που θα διαρκέσει 3 έτη. Μέσα στον Ιούλιο του 1936 (στις 20 του μηνός) γίνεται και η Α΄ αφή της Ολυμπιακής Φλόγας για τους Αγώνες του Βερολίνου, όπου θα φτάσει η Φλόγα στις 2 Αυγούστου.

Τελικά, ο Μεταξάς με την έκδοση Βασιλικού Διατάγματος της 4^ης Αυγούστου 1936 αναστέλλει άρθρα του Συντάγματος του 1911 και επιβάλλει το Εθνικό καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, που τόσα προσέφερε στον Ελληνισμό, αλλά και οδήγησε και στο ανεπανάληπτο Έπος του Ελληνισμού, του 1940.

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

Καθηγητής φιλόλογος