Δευτερολογία για το ‘δεύτερο κύμα’ του ιού (ή: περί ακηδίας και αδελφοκτονίας) - π. Βασίλειος Θερμός

Δευτερολογία περί του εμβολίου 

κατά της ακηδίας και της αδελφοκτονίας

 π. Βασίλειος Θερμός*

Δῶρα μάγοι χερσίν ἦραν καί προσεκύνησαν

τῷ δώρῳ τῶν δώρων, τῷ μύρῳ τῶν μύρων…

βοῶντες: «…Μή ἀποστρέψῃς ὡς τά τοῦ Κάϊν,

ἀλλ’ ἐναγκάλισαι αὐτά ὡς τήν τοῦ Ἄβελ προσφοράν»…

 

(Ρωμανοῦ τοῦ Μελωδοῦ,

Τῆς ἁγίας καί πανσέπτου Γεννήσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ)

 
Γράφουμε ιστορία! Ίσως να μην τό έχουμε αντιληφθεί επαρκώς σε όλες του τις διαστάσεις, αλλά τον καιρό αυτό συντελούνται στο βάθος αλλαγές των οποίων τα αποτελέσματα θα φανούν αργότερα. Ακριβώς γι’ αυτό καλούμαστε να μην παρακολουθούμε παθητικά τις εξελίξεις, αλλά να γινόμαστε μέρος τους!
 
Πριν από λίγα χρόνια, ταξιδεύοντας κάπου στην Ελλάδα βρέθηκα σε ένα χωριό στη μέση του πουθενά. Στο τοπικό παντοπωλείο (όνομα και πράγμα) ο ιδιοκτήτης είχε αναρτήσει στον τοίχο πάνω από το ταμείο ένα απόκομμα στο οποίο έγραφε: «Αν θέλεις να κάνεις εχθρούς δεν χρειάζεται να κηρύξεις πόλεμο. Μπορείς απλά να πεις τη γνώμη σου»! Υπογραφή: Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ. Τόν επαίνεσα και εκείνος χάρηκε που τό πρόσεξα. Στη ζωή μου κι εγώ, λοιπόν, ευλογήθηκα να κάνω εχθρούς, αλλά και πιο πολλούς φίλους. Απλά λέγοντας τη γνώμη μου.
 
Μετά από τον ‘κατακλυσμό’ που ακολούθησε την δημοσίευση του άρθρου μου (Τρίτη 8-12) στον φιλόξενο ‘Αναστάσιο’, έκρινα απαραίτητη μια δευτερολογία. Και τούτο για να απαντηθούν απορίες που τυχόν δημιουργήθηκαν, για να προσθέσω στοιχεία που δεν χωρούσαν (το κείμενο ήταν ήδη μεγάλο), καθώς και για να λάβουν οι αναγνώστες μια εικόνα των σχολίων. Προκαταβολικά σπεύδω να δηλώσω ότι  επρόκειτο για υποδοχή που υπερέβαινε τις μέχρι τώρα εμπειρίες μου (ενώ αρθρογραφώ επί πολλά χρόνια), καθώς και να ευχαριστήσω από αυτή τη θέση όλους όσοι είχαν την καλωσύνη να εκφράσουν την επιδοκιμασία τους, επειδή είναι αδύνατο να απαντήσω στον καθένα προσωπικά. (Τα αποσπάσματα που παραθέτω αποτελούν μια επιλογή μεταξύ όσων μηνυμάτων έλαβα και όσων σχολίων αναρτήθηκαν).[1]

1. Θυμός; Πώς κι έτσι;
«-Ποιό είναι το χαρακτηριστικό του θυμού και ποιό της δικαίας αγανακτήσεως; Και πώς, ενώ ξεκινούμε πολλές φορές από την αγανάκτηση, βρίσκουμε τον εαυτό μας θυμωμένο;
-Χαρακτηριστικό του θυμού είναι η ορμητική διάθεση της ψυχής που σκέπτεται το κακό κατά του ερεθίσαντος, χαρακτηριστικό δε της συνετής αγανακτήσεως είναι ο σκοπός της διορθώσεως του αμαρτήσαντος με διάθεση δυσαρέσκειας για το γενόμενο. Δεν είναι καθόλου παράδοξο, όμως, να ξεπέφτη στο κακό μια ψυχή που άρχισε από το καλό, διότι πολλά παρόμοια μπορεί να βρη κανείς. Γι' αυτό πρέπει να θυμόμαστε την θεόπνευστη Γραφή που λέγει: "Μού έβαλαν στον δρόμο μου παγίδες" (Ψαλμ. 139: 6), και: "Εάν δε αγωνίζεται κάποιος δεν στεφανώνεται εάν δεν αθλήση νόμιμα" (Β' Τιμ. 2: 5), και να αποφεύγουμε σε όλες τις περιπτώσεις την αμετρία, την ακαταλληλότητα του χρόνου (ακαιρίαν) και την έλλειψη τάξεως, διότι εξ αιτίας αυτών όλα καταλήγουν σε κακό, ακόμη κι αυτό που φάνηκε καλό»  (Μ. Βασιλείου, Ὅροι κατ' επιτομήν, 68, ΕΠΕ 9, 95).
 
Ελπίζω, με τη βοήθεια του Θεού, να απέφυγα τα τρία κατονομαζόμενα λάθη: αμετρία, ακαιρία, αταξία. Έχω λόγους να τό πιστεύω, οι οποίοι θα φανούν στη συνέχεια.
 
Επανειλημμένα κυκλοφόρησαν μεταξύ των αναγνωστών φράσεις όπως «πρώτη φορά είδαμε να εκφράζεται ο π. Βασίλειος έτσι», «για να αντιδράτε με αυτό τον τρόπο φανταζόμαστε πώς θα αισθανθήκατε» κ.ο.κ. Καταλαβαίνω από πολλά σχόλια που έλαβα ότι ο κόσμος ξαφνιάστηκε από τον θυμό μου, τον οποίο πολλοί χαρακτήρισαν υγιή. Είναι γεγονός ότι για πρώτη φορά τόν άφησα να βγει, και τούτο λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης. Οι απογοητεύσεις υπάρχουν επί 30 χρόνια, η δε πολεμική εναντίον μου επί 21 χρόνια. Απλώς οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τον εσωτερικό μου μεταβολισμό των συναισθημάτων! Τόν έκρυβα επειδή θεωρούσα περισσότερο εποικοδομητικό το να βλέπουν ήρεμο λόγο. Στην παρούσα συγκυρία είχα την αίσθηση-παρόρμηση ότι θα βοηθούσε να φανεί τι νοιώθω.
 
Ο χρόνος θα δείξει αν έπραξα ορθά. Στον Μπερντιάγιεφ αποδίδεται η φράση ότι το δικό σου ψωμί είναι υλική υπόθεση, ενώ το ψωμί του αδελφού σου αποτελεί πνευματικό ζήτημα…  
 
Ψυχολόγος πιστή μού έγραψε: «Λίγες φορές έχω δει τόσο καλά αξιοποιημένο τον υγιή θυμό σε γραπτό λόγο! Μακάρι να τό αξιοποιήσουν εκείνοι που βρίσκονται σε νευραλγικές θέσεις και λαμβάνουν αποφάσεις… Νομίζω επιπλέον ότι μπορεί να έχει θεραπευτική αξία για ανθρώπους οι οποίοι έχουν το πολύτιμο συναίσθημα του θυμού σε μια διαρκή καταστολή!».
 
Ένας μητροπολίτης μού έστειλε το ακόλουθο μήνυμα: «Αγαπητέ μου π. Βασίλειε, να αγιάσει το στόμα σου, ευχαριστούμε γι’ αυτή τη γραφή -καταπέλτη. Ευγνώμων. Η τιμή είναι όλη δική μου που σέ έχω συναντήσει στη ζωή μου».
 
Ξέρετε κάτι; Ελάχιστη σημασία τελικά έχουν τα συναισθήματα του όποιου Βασιλείου Θερμού! Στο κάτω-κάτω δεν γνωρίζουμε και τα κίνητρα του θυμού του. Μήπως επιδιώκει να τραβά την προσοχή; Μήπως έχει μεγάλη ιδέα για τις ιδέες του και ενοχλείται όταν τίς αγνοούν; Μήπως αξιώνει πολλά από τους άλλους χωρίς να κοιτάει τα δικά του χάλια; Μήπως δεν καταλαβαίνει τις δυσκολίες εκείνων τους οποίους επικρίνει επειδή δεν βρέθηκε ποτέ στη δική τους επώδυνη θέση;
 
Αλλά και μήπως πονάει και αισθάνεται ότι οφείλει να πάρει θέση; Μήπως τόν έχουν παρακαλέσει άλλοι να μιλά για λογαριασμό και εκείνων επειδή αδυνατούν να τό πράξουν; Μήπως τόν έχουν συκοφαντήσει και καθυβρίσει αντί να τόν ακούσουν με προσοχή; Μήπως το αίσθημα της ευθύνης υπερνικά εκείνο της αυτοπροστασίας;
 
Όλα είναι πιθανά. Για όλους μας ανεξαιρέτως. Η παραβολή των ζιζανίων μάς τό έμαθε καλά – πιο παραστατικά δεν γίνεται. Δεν υπάρχουν αμιγείς και τέλειες καταστάσεις στις αντιδράσεις μας. Αλλά εν τέλει ο οποιοσδήποτε Θερμός αποτελεί μια ασήμαντη πτυχή της ιστορίας της Εκκλησίας μας και γι’ αυτό είναι πάντα φρόνιμο, όταν το δάχτυλο μάς δείχνει κάτι επίμονα, έστω και αγενώς, να στρέφουμε το βλέμμα προς την κατεύθυνση που δείχνει και όχι να κοιτάμε το δάχτυλο αν είναι ωραίο ή άσχημο!
 
Εξ άλλου, η ένταση του ύφους μου θα ήταν παράξενη, πιθανόν και αταίριαστη, αν αντικείμενο του άρθρου ήταν μόνο η στάση των ‘ακραίων’ κατά την πανδημία. Καθ’ όλη την ιστορία της Εκκλησίας μας υπήρξαν ‘ακραίοι’ – και σε κάθε θρησκευτική κοινότητα υπάρχουν. Στόχος μου ήταν να αναδείξω την ‘μεγάλη εικόνα’, δηλαδή να εντάξω τα τρέχοντα παρατράγουδα στην εν γένει εκκλησιαστική κατάσταση. Προσπάθησα να γίνει σαφές πως τώρα θερίζουμε με δραματικό τρόπο ό,τι αφήσαμε να καλλιεργηθεί επί σειρά ετών.
 
Το 1998, καθώς το σχίσμα στην Εκκλησία της Βουλγαρίας είχε κορυφωθεί, συνεκλήθη στη Σόφια σύσκεψη όλων των Ορθοδόξων Προκαθημένων με στόχο τη ίασή του. Όταν έλαβε τον λόγο ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος είπε κάτι βαρυσήμαντο, το οποίο ελπίζω να αποδίδω με αρκετή ακρίβεια: «Στο σώμα της Εκκλησίας αναφύονται ενίοτε νοσηρά φαινόμενα, τα οποία, αν δεν τύχουν έγκαιρης αντιμετώπισης όταν ακόμη είναι μικρής ή μέτριας βαρύτητας, συχνά εξελίσσονται σε καρκινώματα». (Τα πρακτικά υπάρχουν στο περιοδικό Ορθοδοξία του Οικουμενικού Πατριαρχείου).
 
Αυτή την έγκαιρη αντιμετώπιση δεν κάναμε εμείς. Και όχι μόνο αδρανήσαμε, αλλά αποθρασύναμε τους φονταμενταλιστές με τη δειλία μας. Ας σημειώσουμε πως η απραξία εξαιτίας φόβου δεν είναι αποχή αλλά θέση, δεν αποτελεί έλλειψη πράξης, αλλά πράξη, δεδομένου ότι εκπέμπει μηνύματα τα οποία έμμεσα προσκαλούν άλλους να δράσουν! Όταν μια γνωστή μου νεαρή μητέρα, προερχόμενη από συντηρητική οικογένεια, διαμαρτύρεται για τους λατρευτικούς περιορισμούς κραυγάζοντας «μού στερούν τα δικαιώματά μου!», το να ενδίδουμε από φόβο ή συμπόνοια συνιστά θέση, αφού αποτελεί ανταπόκριση στην οργή της, θέση η οποία μάλιστα κλείνει τα μάτια μπροστά στα προβλήματα που κουβαλά μαζί της μια στάση η οποία ισχυρίζεται πως η Θεία Κοινωνία αποτελεί δικαίωμα, ή που παραβλέπει το δικαίωμα των άλλων στη ζωή!
 
Ας πάρουμε μια ιδέα, λοιπόν, ότι δεν είμαι μόνος στον θυμό μου:
Ένας μητροπολίτης αντέδρασε ως εξής: «Σας χαιρετώ με πολλή αγάπη. Δεν θα σάς κουράσω. ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ για το άρθρο σας. Σάς ευχαριστούμε για όλα. Καλή δύναμη και καλή συνέχεια».
 
Μια ηγουμένη μού έγραψε: «Διάβασα πολύ προσεκτικά το άρθρο σας και μιλήσαμε με τον σεβασμιώτατο (τάδε) γι’ αυτό. Μού θυμίσατε σε πάρα πολλά τον αείμνηστο γέροντά μας.
Πονούσε και θύμωνε με τις ακραίες συμπεριφορές, με ιερείς και μοναχούς που χώνονταν, όπως έλεγε, μέσα στην κρεβατοκάμαρα των ζευγαριών.
Θλιβόταν βλέποντας πολυμελείς χριστιανικές οικογένειες δίχως χαρά, αλλά μέσα στην υπεροψία ότι είναι οι καλύτεροι και μόνο αυτοί θα σωθούν, ή μέσα στην κατήφεια και το άγχος μήπως και δεν σωθούν.
Μού είχε ζητήσει παλιά να γράψουμε στον τάφο του: ‘τους κοσμικούς ανθρώπους τούς συμπονούσα, τούς εκκλησιαστικούς τούς φοβόμουνα’!!!
Για να γράψετε έτσι εσείς, που διακρίνεστε για τον ήπιο χαρακτήρα σας, νοιώθω ότι φτάσατε σε.... ιερή αγανάκτηση.
Μακάρι να βρεθούν ώτα ακουόντων. Σάς αγαπάμε πολύ και ευχόμαστε να σάς δίνει ο Θεός δύναμη και... μεγάλο στομάχι να αντέχετε όλα αυτά που ζείτε και ακούτε».
 
Ιερέας: «Για μια ακόμη φορά σέ ευχαριστούμε που αναλαμβάνεις να γίνεις ο ‘ποιητής’, αυτός δηλαδή ο οποίος εκφράζει αυτό που όλοι νιώθουμε αλλά δεν έχουμε τα λόγια να τό πούμε. Καλή δύναμη. Σέ αγαπάμε...».
 
Πρεσβυτέρα: «Δεν έχω λόγια! Μοιάζει με απάντηση σε προσευχές».
 
Ιερέας: «Μόλις διάβασα το άρθρο σας ‘φτάνει πια’, με δάκρυα στα μάτια για τη βαθιά αλήθεια του, την ειλικρίνεια, την γενναιότητα και τις εξομολογήσεις!!!
Μου ήρθε στο νου μια συνέντευξη της ποιήτριας Anne Sexton,  στην οποία με τόλμη περιγράφει τις πρώτες περιπέτειές της με την ψυχική της ασθένεια και την εμπειρία της από την πρώτη της νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική.
‘Προσπαθούσα’, λέει, ‘όσο μπορούσα, να κάνω μια συμβατική ζωή ...όμως δεν μπορείς να χτίζεις μικρούς λευκούς φράχτες για να κρατήσεις έξω τους εφιάλτες’. Συμπληρώνει επίσης το πόσο ζεστά αισθάνθηκε όταν μπαίνοντας για πρώτη φορά για νοσηλεία στην ψυχιατρική κλινική και βλέποντας τους υπόλοιπους τρόφιμους αισθάνθηκε ένα βαθύ αίσθημα ανακούφισης, στη συνειδητοποίηση πως και άλλοι έπασχαν, δεν ήταν μόνη της. Κατά παράδοξο τρόπο, κάπου κι εκείνη ανήκε...
Το άρθρο σας είναι σαν να βγήκε και από τα δικά μου καρδιακά έγκατα. Οι εφιάλτες πλέον ξεπέρασαν τους λευκούς φράχτες. Είναι ουτοπία ίσως πλέον να νομίζουμε πως μπορούμε να τούς κρατάμε έξω. Ασφυκτιούμε μέσα στην Εκκλησία και δεν τολμάμε να τό αποδεχθούμε, πόσο μάλλον να τό εκστομίσουμε.
Αισθάνομαι πως είμαι κι εγώ με τον τρόπο μου ένας τέτοιος ‘χρήσιμος ηλίθιος’ και βιώνω ένα αίσθημα τεράστιας ανακούφισης στην παρουσία και τον λόγο σας. Νοσηλεύονται και άλλοι -ευτυχώς- ‘χρήσιμοι ηλίθιοι’ στο σύμπαν της Εκκλησίας, σκέφτομαι...
Παλεύω καθημερινά με τα περισσότερα απ΄ όσα αναφέρετε στο άρθρο σας, προσπαθώντας να αναπνεύσω, γι' αυτό και εκούσια επιλέγω το χώρο του εκκλησιαστικού περιθωρίου...
Ένα μεγάλο ευχαριστώ που υπάρχετε!!».
 
Μια κυρία: «Μού τό έστειλαν. Αν όντως γράψατε εσείς αυτό το κείμενο, τότε θέλω να σάς συγχαρώ και να σάς ευχηθώ καλή δύναμη για τον καταιγισμό των απαντήσεων που θα λάβετε από τον κάθε πικραμένο (για να μην πω βλαμμένο και μέ συγχωρείτε για την λέξη που χρησιμοποιώ αλλά δεν αντέχεται άλλο η βλακεία του καθενός που προσπαθεί να τήν επιβάλλει κιόλας)».
 
Αγιορείτης ηγούμενος: «Καλή δύναμη για την συνέχεια. Εύχομαι να ακουστεί παντού το μήνυμα που εκπέμπετε. Χρειάζονται αυτές οι φωνές για την συνέχεια του αγώνα ο οποίος φαίνεται μακρύς ακόμη. Ο αγώνας είναι όχι μόνο για την πανδημία, αλλά αγώνας για το αυτονόητο, το οποίο καταστρατηγείται βάναυσα. Σάς ευχαριστούμε».
 
Ιερέας: «Ως κληρικός που αγωνιώ για την κατάσταση αυτή χαίρομαι που με την υπογραφή σας γράψατε αλήθειες που δεν τολμώ να πω σε κανέναν διότι οι μεγαλοπατέρες καραδοκούν να πνίξουν κάθε φωνή αντίθετη. Και οι επίσκοποί μας τό παίζουν σε διπλό ταμπλό για τον φόβο των ακραίων αδελφών. Σάς ασπάζομαι, π. Βασίλειε, και σάς ευχαριστώ γιατί μπόρεσα να τά πω μέσα από το γραπτό σας. Καλό αγώνα, η υπεύθυνη φωνή σας θα κομίσει καρπούς».
 
Μια γιατρός: «Διάβασα από προχθές το οργισμένο άρθρο σας και δίστασα να σάς πω κάτι. Ο λόγος ήταν γιατί το μόνο που μού ερχόταν να πω είναι ότι μού ερχόταν να σάς αγκαλιάσω. Ξεπερνά τα όρια αυτό αλλά επιτρέψτε το μου γιατί είχα μεγάλη ανάγκη να τό πω. Σάς ευχαριστούμε που είστε στην Εκκλησία».
 
Ένας καθηγητής (γράφει περισσότερα, αλλά επιλέγω προσεκτικά ποιά αποσπάσματα θα βάλω…): «Χρόνια στην Αθωνιάδα… συνεχείς μάχες για το αυτονόητο, συνεχής πόλεμος,  συνεχείς απολογίες για ό,τι η επιστήμη ξεκαθάρισε χρόνια πριν.  Συνεχείς κλήσεις από την Ιερά Κοινότητα για να απολογηθώ.
 ‘Μα, πιστεύετε στα μόρια και στα άτομα’; ‘Μα, διδάσκετε εξέλιξη’;…
 Παρέμενα στο  Άγιον Όρος, γιατί έβλεπα ότι άξιζε η ψυχική ταλαιπωρία  γι’ αυτά τα παιδάκια… Τόσες ιστορίες βασανισμένων παιδιών, κουρελιασμένες ψυχές από τον  αρρωστημένο εκκλησιαστικό χώρο, τους super πνευματικούς, τους  ανίκανους γονείς!
Πολύ μέ αναπαύσατε με τα κείμενα και τα βιβλία σας, μού ανοίξατε τα  μάτια να βοηθήσω τους μαθητές μου. Βλέπω τον αγώνα σας, την αγωνία σας. Αλήθεια σάς λέω, προσεύχομαι για αυτό που κάνετε. Μάς είστε πολύτιμος στην Εκκλησία. Σάς στέλνω αυτό το ηλεκτρονικό μήνυμα για να σάς ευχαριστήσω θερμά!  Για κανέναν άλλο λόγο! Ο Θεός να σάς έχει καλά...
Κρατάτε γερά... θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία!».
(Εγώ αρετή δεν διαθέτω αλλά στην πορεία απέκτησα όντως λίγη τόλμη).
 
Η ‘μεγάλη εικόνα’ για την οποία μίλησα προηγουμένως, μέρος της οποίας αποτελούν και τα παρατεθέντα αυθόρμητα μηνύματα, αναφέρεται στην δραματική υστέρηση της Εκκλησίας μας, όχι μόνο απέναντι στον σύγχρονο κόσμο (πολλά ζητάμε!), αλλά απέναντι στην αγωνία που εκφράζουν τα μέλη της και τα στελέχη της. Εισπνέουν την αίσθηση ότι κάτι νοσηρό υπάρχει στην εκκλησιαστική μας νοοτροπία και κουλτούρα. Η εν λόγω υστέρηση είναι τόσο προχωρημένη, ώστε έχει πάρει πλέον και τη μορφή συστηματικής αγνόησης των ίδιων των πρωτοβουλιών της Ιεράς Συνόδου! Δεν περιφρονούνται οι προτάσεις κάποιου ιδιόρρυθμου κληρικού, αλλά οι εξαγγελίες και αποφάσεις της Ιεραρχίας!
 
Σημείωνα το 2010: «Τα στελέχη της Εκκλησίας πράττουν αφάνταστα πολλά - και σε μεγάλο βαθμό άγνωστα - σε επίπεδο κοινωνικής συναντίληψης και πρόνοιας, όπως και προσωπικής και οικογενειακής συμπαράστασης στα ποικίλα προβλήματα. Ο δε εκκλησιαστικός οργανισμός είχε πάντοτε την εκπληκτική ικανότητα να εμπνέει και να κινητοποιεί εθελοντική δράση, σε βαθμό που κανένας άλλος φορέας δεν έχει επιτύχει ποτέ.
Το πρόβλημα όμως βρίσκεται αλλού: στην ευκολία με την οποία ρέπουμε προς δράσεις που αλλάζουν τους άλλους και την κοινωνία, την ίδια στιγμή που εμφανίζουμε έντονη απροθυμία για δράσεις που θα αλλάξουν τους εαυτούς μας, τα εσωτερικά μας… Η αμυντικότητα και η ανασφάλεια είναι τέτοια που η Εκκλησία μας δεν στρέφεται ούτε προς τούς εντός. Δεν παράγει συνθήκες εσωτερικού διαλόγου, φοβάται τά ίδια της τα παιδιά, τη γνώμη τους και την ανάληψη ευθυνών από αυτά. Ενεργούμε ακόμη με αντανακλαστικά τουρκοκρατίας, ή έστω του περασμένου αιώνα, όταν οι άνθρωποι ήταν αγράμματοι».
 
Πότε προέκυψε η μοναδική μέχρι τώρα επίσημη πρωτοβουλία εσωτερικού διαλόγου; Το 2005, υπό την εκκωφαντική και ντροπιαστική επίδραση των σκανδάλων! Ως κίνηση αποφόρτισης και μόνο, όπως αποδείχθηκε. Συνέχιζα λοιπόν το 2012 (η έμφαση υπήρχε στο πρωτότυπο):
 
«Η ανανέωση και η αναδιοργάνωση έρχονται μέσα από αποφασιστικές δράσεις και όχι από εγκυκλίους. Δυστυχώς έχουμε εξοικειωθή να λαμβάνουμε κάποια μέτρα, μόνο και μόνο ως εκτόνωση της οργής του κόσμου και για δημόσιες σχέσεις. Έτσι έχουμε συνηθίσει, έτσι έχουν διαμορφωθή τα αντανακλαστικά μας: αποφασίζουμε κάτι ‘γενναίο’ επειδή το αντιλαμβανόμαστε ως τέλος που ανακουφίζει από τις ενοχλητικές διαμαρτυρίες και όχι ως αρχή μιας μακράς διαδικασίας μετασχηματισμού.
Δεν είναι τυχαίο ότι για το ίδιο φαινόμενο κατηγορούμε- και δικαίως- τους πολιτικούς μας: ξέρουν καλά να διαχειρίζονται τις κρίσεις της εικόνας τους αλλά όχι τα πραγματικά προβλήματα. Τι έχει κατατεθή μέχρι τώρα από τους νέους στον θεσμό της ‘Συνόδου των Εφήβων’ και πώς πρόκειται να αξιοποιηθή; Αν δεν πρόκειται να γίνει τίποτε, θα έχουν άδικο αν υποπτευθούν ότι τούς εξαπατήσαμε;
Ποιά είναι η τύχη των προτάσεων της εισήγησης του 2004 στην Ιεραρχία για τη θέση των γυναικών στην Εκκλησία ή εκείνης του 2005 για τον επανευαγγελισμό του λαού; Εις μάτην απέβη ο κόπος των ομιλητών αρχιερέων;
 Τι απέγινε και ποιό απτό όφελος προέκυψε στην πράξη από τη συνεδρίαση της Ιεραρχίας το 2002 η οποία ασχολήθηκε με τις Ιερατικές Κλίσεις και μάλιστα είχε συστήσει και 4 επιτροπές για να μελετήσουν επιμέρους ζητήματα; Προς ποιές αλλαγές υποδεικνύουν τα συμπεράσματα και ποιές δράσεις αναλήφθηκαν; Υπήρξε έστω και ένα πρακτικό μέτρο που υλοποιηθέν συνέβαλε έκτοτε στην αναβάθμιση της Ιερωσύνης; Δεν δικαιούμαστε οι κληρικοί και το πλήρωμα της Εκκλησίας μια ενημέρωση;
Όταν το 2005 η Εκκλησία μας απετόλμησε εσωτερικό διάλογο με τα μέλη της (τον περίφημο ‘Διάλογο με την Κοινωνία’ ο οποίος διακόπηκε πρόωρα), πρόλαβαν να κατατεθούν χρήσιμα συμπεράσματα και προτάσεις. Υπάρχει έστω και ένα από αυτά που υλοποιήθηκε; Το απόσπασμα που ακολουθεί ακούστηκε κατά τη παρουσίασή τους στην Ιεραρχία και έχει συμπληρώσει ήδη 6 χρόνια: ‘Αυτό το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, είναι ότι πολλοί (κληρικοί και λαϊκοί) περιμένουν την άμεση ανταπόκριση της Ιεραρχίας στα αιτήματά τους και θα καταστεί απογοητευτικό γι’ αυτούς να δουν την Εκκλησία να προφασίζεται την ανάγκη πίστωσης χρόνου για διεξοδικότερη έρευνα και μελέτη’»!
 
Αυτά τότε. Με άλλα λόγια, η ίδια η εκκλησιαστική επιτροπή που εργάσθηκε για τον ‘Διάλογο με την Κοινωνία’ ανακαλύπτει και πληροφορεί την Ιερά Σύνοδο ότι πολλοί κληρικοί και λαϊκοί είναι απογοητευμένοι και ότι ενδεχόμενη καθυστέρηση στην ανάληψη δράσης θα αποτελεί πρόφαση! Πριν από 15 χρόνια αυτό! Ας σημειώσουμε εδώ ότι, παρά τον αρχικό προγραμματισμό, ο ‘Διάλογος με την Κοινωνία’ έλαβε χώρα μόνο σε δύο περιφέρειες της χώρας, την Πελοπόννησο και την Θεσσαλία. Μόνο από τις Μητροπόλεις αυτών των περιοχών κατατέθηκαν παρατηρήσεις και αιτήματα προς την Ιερά Σύνοδο! Είμαι άραγε ο μόνος που πιστεύω ότι, αν είχε γενικευθεί, θα είχαμε συγκεντρώσει σαρωτικό υλικό, ιδίως μάλιστα από τα μεγάλα αστικά κέντρα;
 
Οι κατά καιρούς εισηγήσεις μητροπολιτών στη Ι. Σύνοδο της Ιεραρχίας αποτελούν, στην πλειονότητά τους, σημαντικά κείμενα. Δεν συγκρίνονται με αντίστοιχες του παρελθόντος ως προς τις θέσεις καθεαυτές, αλλά και την πατερική τεκμηρίωση και τις παραπομπές σε σύγχρονη βιβλιογραφία. (Λόγω θεολόγου πατέρα, από μικρός ήλθα σε επαφή με την τρέχουσα εκκλησιαστική πραγματικότητα και έτσι διαθέτω και μέτρο σύγκρισης και σχετικές πηγές). Από εκεί και μετά, όμως, τι; Οι ‘εκθέσεις ιδεών’ είναι που χρειαζόμαστε;
 
Στις δυστοπίες «αυτός που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον» (George Orwell, 1984). Αυτό, και τίποτε λιγότερο, διακυβεύεται στην Ελλαδική Εκκλησία σήμερα. Οι φονταμενταλιστές διεκδικούν την αυθεντική ερμηνεία του παρελθόντος, έτσι ώστε σε κάποιο βαθμό να επηρεάζουν το σήμερα της Ορθοδοξίας, με την ελπίδα (που πάντοτε πεθαίνει τελευταία) να γίνει δικό τους το αύριο. Λοιπόν, θα τούς χαρίσουμε το παρελθόν; Τότε χάσαμε και παρόν και μέλλον. Ας δώσει ο καθένας την απάντησή του, αναλογιζόμενος ότι δεν έχει τη δυνατότητα να μεταβιβάσει σε άλλον την ευθύνη που τού αναλογεί…
 
 
2. Ενάντια στους επισκόπους;
 
Προ ετών ένας αρχιμανδρίτης, φοιτητής μου στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία, εδήλωσε στην τάξη ενώπιον των συμφοιτητών του: «Πάτερ, όταν ήλθα στη σχολή είχα ήδη ακούσει ότι είστε κατά των αγάμων! Τώρα διαπίστωσα ότι αυτό δεν αληθεύει». Γέλασα: «Πώς θα μπορούσε να αληθεύει; Έχω φίλους αρχιμανδρίτες και επισκόπους. Η φημολογία την οποία ακούσατε προφανώς συνδέεται με την κριτική που έχω ασκήσει σε εκκλησιαστικά κακώς κείμενα, κυρίως θεσμικής φύσεως ή προβληματικές νοοτροπίες. Επιμελώς προσέχω να μη στρέφομαι ποτέ κατά αποτυχιών των προσώπων, διότι θα ήταν αντιχριστιανικό, αλλά και διότι τότε θα έπρεπε εγώ πρώτος να αποχωρήσω της ιερωσύνης ως ανάξιος. Δεν σχολιάζω προσωπικές αδυναμίες αλλά δημόσιες εκκλησιαστικές δυσλειτουργίες αγάμων και εγγάμων αδιακρίτως».
 
Δεν τό προσέθεσα τότε αλλά η συμπλήρωση προσφέρεται για τώρα: Εφόσον οι άγαμοι επιμένουν να κρατούν το μονοπώλιο της εκκλησιαστικής διοίκησης και των αποφάσεων, ευνόητο είναι αυτοί να δέχονται περισσότερη κριτική. Αν είχαν μοιραστεί την υπευθυνότητα της διακονίας τους με εγγάμους κληρικούς, ανάλογη κριτική θα επιδέχονταν και τα λάθη των εγγάμων! Είναι τόσο απλό.
 
Επίσκοποι που γνωρίζουν τα κίνητρά μου ανταποκρίθηκαν στο άρθρο αυθόρμητα και συγκινητικά. Μητροπολίτης πολιός και σεβάσμιος μού τηλεφώνησε για να μού εκφράσει τον ενθουσιασμό του, από τον οποίο συγκράτησα επί λέξει τη φράση: «Το άρθρο σας είναι ιστορικής σημασίας! Ο Θεός σάς εφώτισε!». Άλλος μητροπολίτης ήταν πιο λακωνικός: «Και λίγα λές»!
 
Ακολουθούν αποσπάσματα από αντιδράσεις ιερέων, εγγάμων και αγάμων. Θα εξηγήσω στη συνέχεια το γιατί τά παραθέτω.
 
-«Φοβάμαι ότι η κατρακύλα της Εκκλησίας δεν έχει πλέον όριο... Φοβάμαι την μετά κορονοϊό εποχή. Μάλλον θα συνεχίσει η Εκκλησία αμέριμνη την διάδοση της μεσαιωνικής βυζαντινολογίας».
 
-«Νιώθουμε τον πόνο σας για την όλη κατάσταση. Πιστεύουμε ότι ήταν καιρός κάποιος να μιλήσει για αυτήν, και μάλιστα με αυτόν το συγκεκριμένο τόνο και ύφος».
 
-«Σεβαστέ μου πατέρα, συγχαρητήρια για το κείμενο σας ‘Φτάνει πια’! Δεν έχω διαβάσει καλύτερο τους τελευταίους μήνες».
 
-«Άλλο ένα εξαιρετικό κείμενο από τον π. Βασίλειο. Με αφορμή την ανευθυνότητα κάποιων ‘εκκλησιαστικών’, που ξεπέρασε δυστυχώς κάθε όριο, περιγράφει ξεκάθαρα αλήθειες οι οποίες συζητούνται και δεν είναι μυστικά και με τις οποίες συμφωνούν ακόμη και πολλοί ‘ευσεβείς’ ή ‘γραφικοί’ που αρέσκονται στην προσκόλληση στους τύπους αλλά και στην ‘ουδετερότητα’...! Λες και ο Χριστιανισμός είναι ‘θολούρα’ και κρυψίνους οργάνωση! Χρειάζεται και κανένα ‘χαστούκι’ για να μην τελούμε εν υπνώσει και συγχύσει, αλλά να ξυπνάμε και να θυμόμαστε ότι ο Χριστός είναι η Αλήθεια! Και ελεύθερος είναι εκείνος που ζει την Αλήθεια, χωρίς περιστροφές και υποψίες!».
 
-«Πάτερ Βασίλειε, καλημέρα. Διάβασα τα γραφόμενα σας με πολλή προσοχή και προβληματισμό. Τα είπατε όλα. Περιγράψατε με σαφήνεια τα γεγονότα και τα δεδομένα. Μού έρχεται όμως στο μυαλό το ....“Κύριε, τίς ἐπίστευσε τῇ ἀκοῇ ἡμῶν καί ὁ βραχίων Κυρίου τίνι ἀπεκαλύφθη”; Δύσκολη η μάχη ενάντια στον φανατισμό γιατί στηρίζεται πάνω σε ψυχολογικές στρεβλώσεις».
 
 -«Αγαπημένε μου π. Βασίλειε, την ευχή σας.
Όσο τα στομάχια είναι γεμάτα, όσο η υγεία περισσεύει, όσο τα συνέδρια και τα φεστιβάλ νεότητας βαυκαλίζουν την ψευδαίσθηση μίας επάρκειας ορθόδοξης παρουσίας στον κόσμο, όσο γεμίζουν οι ναοί με την αφορμή υποδοχής εικόνων ή και αντιγράφων τους, όσο τα μυστήρια τελούνται (με το αζημίωτο), όσο ράβουμε άμφια και επινικελώνουμε επιφάνειες, όσο μάς δέχονται ακόμη στα σχολεία για τον αγιασμό της έναρξης της νέας σχολικής χρονιάς, όσο μάς δίνανε και δάνεια (ήμασταν αγαπητοί στις τράπεζες λόγω μονιμότητας βλέπεις....) για να πάρουμε καινούριο αυτοκίνητο με κόκκινες συνήθως πινακίδες (είμαστε και πολύτεκνοι -αυτό αν είναι ορθόδοξη μαρτυρία... αχ βρε καημένη παπαδιά), όσο έχουμε μικρόφωνο και κηρύττουμε (μεγάλη κατάκτηση αυτό το μικρόφωνο χρήσιμο ειδικά στου μονολόγους), η άσκηση του μεγίστου διακονήματος του πνευματικού ήταν κάτι το εύκολο. Λίγη κατανόηση, λίγη παρηγοριά, επιβολή και κάποιου κανόνα όποτε μάς έβγαινε (μη μάς πάρουν και τον αέρα....).
Στα δικά μου μόλις 46 χρόνια ζωής και 11 ιερωσύνης, ποτέ δεν βρεθήκαμε μπροστά σε τέτοιο πρόβλημα παγκοσμίου εμβέλειας όπως αυτό της πανδημίας. Τώρα τα δήθεν και τα ψέματα τελείωσαν. Πάντα διαβάζω τα άρθρα σας με διάθεση αυτοκριτικής. Ναι, δυστυχώς είναι έτσι όπως τά λέτε. Όχι πως απουσιάζουν οι ταπεινοί και αθόρυβοι εργάτες του Ευαγγελίου, κάποιοι τέτοιοι στήριξαν και στηρίζουν μέχρι σήμερα κι εμένα, τό λέτε κι εσείς πολύ σωστά στο άρθρο σας, αλλά νιώθω πως είμαι τραγικά λίγος για να δώσω γνώμη σε κάποιον άλλον». 
 
-«Αυτό είναι ένα ιστορικό κείμενο το οποίο σε όσα γράφει στοχεύει παντού στο κέντρο. Χρόνια τώρα ο συντάκτης προσπαθεί με το λόγο του να διαμορφώσει κάποια καλύτερη εκκλησιαστική κατάσταση. Όμως ισχύει εδώ ότι ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη. Πολλοί συμμερίζονται την αγωνία του π. Βασιλείου Θερμού. Πολλοί χειροκροτούν μυστικά (όπως εγώ) αλλά ελάχιστοι τολμηροί δημόσια. Πάτερ μου, η δεσποτοκρατία είναι πανίσχυρη. Εγώ μοιάζω με τον Πέτρο, δεν μπορώ να γνωρίζω αν κάποιο λάλημα θα μέ κάνει να πω τα όσα εσείς με παρρησία επ’ Εκκλησία γράψατε. Ζητώ συγγνώμη για τη δειλία μου».
 
«Κορυφαίο κείμενο το οποίο μέ έβαλε σε πολλές σκέψεις. Πρέπει να τύχη διαβουλεύσεως και μελέτης από τους ιεράρχες και τους κληρικούς ώστε να υπάρξει μια αλλαγή πλεύσεως γιατί νομίζω ότι το ‘φτάνει πιά’ δεν αφήνει περιθώρια για άλλα παιχνιδίσματα».
 
«Από τη λίγη μελέτη των Πατερικών κειμένων όλα αυτά τα χρόνια, κατάλαβα το εξής πράγμα. Όταν μια κατάσταση είναι αντίξοη έως στενάχωρη, πρέπει να κοιτάξω πόσο έχω φταίξει εγώ γι' αυτήν την κατάσταση. Έτσι λοιπόν, όταν άκουσα τα νέα μέτρα της Κυβέρνησης που αφορούσαν την Εκκλησία, θύμωσα με τους υπεύθυνους και στενοχωρήθηκα.
Με μια δεύτερη σκέψη όμως τα συναισθήματα αυτά άλλαξαν. Μου 'ρθε στο νου ο Χριστός πάνω στο Σταυρό. Λίγο πριν πεθάνει, προσευχήθηκε προς τον Θεό Πατέρα, γι' όλους αυτούς που με τον τρόπο τους μετείχαν στη σταύρωσή του: ‘Πάτερ, συγχώρησέ τους, διότι δεν γνωρίζουν τι κάνουν’. Το οποίο σημαίνει: ‘Θεέ μου, συγχώρησέ τους, γιατί δεν μέ γνώρισαν’.
…Έτσι και τώρα που εμπαίζεται η Εκκλησία με αυτές τις αποφάσεις, μήπως γνωρίζουν τί κάνουν; Γνωρίζουν ποιά είναι η Εκκλησία; Τούς παρουσιάσαμε ένα θεσμό για Εκκλησία. Μια θρησκεία μέσα στις χιλιάδες θρησκείες που υπάρχουν ανά τον κόσμο. Έ, και τι έγινε, είπαν, αν οι πόρτες του θεσμού αυτού κλείσουν για ένα διάστημα; …Όταν εμείς προσπαθούμε να τούς πείσουμε για την αλήθεια μέσα από φανουρόπιτες και πολλούς άλλους νεοπαγανισμούς, πώς να μάς πάρουν σοβαρά; Ακόμα και αυτό το Σώμα και το Αίμα του Θεανθρώπου Χριστού και Κυρίου μας, τά λαμβάνομε ως ένα φετιχιστικό σύμβολο, δύο ή τρεις φορές το χρόνο. Αφού μόνοι μας αποκλειόμαστε από Αυτό, τι έγινε αν μάς τό στερήσουν για κάποιο διάστημα; Όταν εμείς οι κληρικοί περικλείομε τον Χριστό μέσα στα ποικιλόμορφα άμφιά μας και τις Μίτρες με τα γυαλάκια και τα μπιχλιμπίδια, πως θέλομε να μάς πάρουν στα σοβαρά οι άλλοι; Όταν την ώρα που χιλιάδες κόσμος πεινάει και δυστυχεί, εμείς αγωνιούμε να κλειδώσουμε τον Χριστό μέσα σε φανταχτερούς Ναούς, γιατί να μάς πιστέψουν; Όταν εμείς οι χριστιανοί σπείρομε μίσος εναντίον αυτών που τυχόν μάς διώκουν, γιατί αυτοί να μάς αγαπήσουν; Όταν εμείς οι χριστιανοί αντί της ‘μέλλουσας’ πόλης επιζητούμε τις εδώ ανέσεις και το εδώ βόλεμα, πως θα τούς πείσομε; Αφού τα κηρύγματά μας αντί να είναι γεμάτα αγάπη ακόμα και για τους εχθρούς μας, είναι κηρύγματα ανταγωνισμού, τι περιμένομε;
Ας προσευχηθώ μόνο στον Ιησού Χριστό μου να ακούσω από το στόμα του τον λόγο: ‘Πατέρα μου, συγχώρησέ τον, γιατί δεν γνώριζε τι έκανε’».
 
Σε συζήτηση με μητροπολίτη για τις αντιδράσεις κάποιων (ελάχιστων) που θεωρούν ότι δεν πρέπει να μιλούμε δημοσίως με αυτόν τον τρόπο, μού έστειλε τα εξής: «Είναι ακριβώς η λογική του: "μη λέτε τίποτα, κουκουλώστε τα"... Μη μάς κόψει το αβγολέμονο είναι το πρόβλημα... Λες και δεν άκουσαν ποτέ τον Χριστό "ουκ ηλθον βαλείν ειρήνην επί της γης, αλλά μάχαιραν"... ‘Μην μιλάς όμως π. Βασίλειε αυξάνεις την πόλωση’... γλυκανάλατοι δήθεν ειρηνοποιοί».
 
Ιδού λοιπόν γιατί παρέθεσα τόσα σχόλια. Έγραφα το 2012:
«Οι επίσκοποί μας δυστυχώς φαίνεται σα να αγνοούν τα συναισθήματα πικρίας και αποξένωσης που χαρακτηρίζουν πολλούς ιερείς μας. Το χειρότερο από όλα είναι να συναντάς κληρικούς απογοητευμένους που πιστεύουν ότι πλέον δεν αλλάζει τίποτε στην Εκκλησία».
 
Σε αυτό το σημείο ας μού επιτρέψετε να σταθώ, Σεβασμιώτατοι. Όσα απηύθυνε προς εσάς το άρθρο ενός Βασιλείου Θερμού δεν ήταν απολύτως τίποτε μπροστά σε αυτό που πραγματικά έχει λάβει χώρα. Ο έντονος τόνος του είναι κάτι ασήμαντο μπροστά στο τραγικό δυστύχημα ότι ΧΑΣΑΤΕ ΤΟΥΣ ΙΕΡΕΙΣ ΣΑΣ!
 
Δεν πάθατε τίποτε αν κάποιος σάς άσκησε κριτική, έστω και αν ορισμένοι εξ υμών πιθανόν να την θεωρήσατε άδικη. Το κακό σάς έχει επισκεφθή ήδη και είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβή σε έναν επίσκοπο: ΟΙ ΚΛΗΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ ΠΙΑ ΤΙΠΟΤΕ ΑΠΟ ΕΣΑΣ! 
 
Μικρή σημασία έχει αν αυτό οφείλεται σε εσάς τους ίδιους, ή στους προκατόχους σας, ή στη συνολική εκκλησιαστική κατάσταση. Αυτό που μετράει είναι ότι σε κάποιους κληρικούς (μεταξύ των οποίων πολλοί αξιόλογοι και καταρτισμένοι) υποβαθμίστηκαν, ενώ σε άλλους έχουν ολοκληρωτικά εκλείψει, εκείνα τα γνωρίσματα τα οποία καθιστούν αποτελεσματικά τα στελέχη ενός οργανισμού: το ηθικό, ή έμπνευση, ο πηγαίος σεβασμός προς τον ηγέτη, η συμμετοχή στα κοινά ιδεώδη, η όρεξη για δουλειά, το υγιές αίσθημα αξίας του εαυτού κ.ο.κ. Έχω ‘οργώσει’ την Ελλάδα και η κοινή επωδός την οποία καταγράφω, ως θλιβερή συγκομιδή, είναι πάντα του τύπου: ‘δεν προσδοκώ πλέον τίποτε από τους επισκόπους μας’, ‘η Σύνοδος κατάντησε ένα διακοσμητικό όργανο’, ‘μόνο για το εαυτό τους νοιάζονται’, ‘θαυμάζω την ελπίδα που τρέφετε’, ‘δεν βλέπω καμία δυνατότητα ανάκαμψης’ κτλ. Ενίοτε και πιο ωμά: ‘είσαι αφελής’…
 
Ελπίζω να πήρατε μια μικρή ιδέα τι καζάνι βράζει από κάτω. Προσωπικά, εδώ και πολλά χρόνια κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου για να σάς βοηθήσω να τό καταλάβετε έγκαιρα… Αλλά και για να αναζωπυρώσω τη χαμένη σπίθα των κληρικών μας. Να τό πω χωρίς στολίδια; Για να μην ‘τα πετάξουν’, κυριολεκτικά και μεταφορικά…
 
 
3. Παιδαγωγία του λαού ή λαϊκισμός;
 
Από το πρώτο κιόλας ‘κύμα’, οι συνθήκες ήταν ιδανικές για να στοχοποιηθεί η Εκκλησία. Ας μην επηρεαζόμαστε από την τωρινή κατάσταση, που έχουν μεσολαβήσει ο θερινός τουρισμός, οι φοιτητές εσωτερικού και εξωτερικού, η κινητικότητα του πληθυσμού και άλλοι παράγοντες στους οποίους αποδίδονται τα κρούσματα. Την άνοιξη ήταν ελάχιστα οπότε, αν  κηρύσσαμε ‘αντάρτικο’ και ανοίγαμε κανονικά τους ναούς μας, η κοινωνία (εν μέρει αυθόρμητα και εν μέρει χειραγωγούμενη) θα απέδιδε κάθε αύξηση των κρουσμάτων στον εκκλησιασμό. Έτσι σύσσωμη η ελλαδική Εκκλησία θα καταγγελλόταν ως φανατική και θα τής χρεώνονταν όλοι οι νεκροί, οι οποίοι αναπόφευκτα θα ήταν περισσότεροι από όσους έχουμε μέχρι τώρα!
 
Ευτυχώς ο Αρχιεπίσκοπός μας, καθώς και η Ιερά Σύνοδος υπό τη σύνθεση και των δύο περιόδων (2019-20, 2020-21), αντιλήφθηκαν αμέσως τον κίνδυνο. Η νομιμοφροσύνη την οποία επέδειξαν δεν ήταν αποτέλεσμα φόβου, αλλά διορατικότητας και αγάπης. Με την επώδυνη για όλους μας συμμόρφωση προστάτεψαν την Εκκλησία από μια στοχοποίηση η οποία ενδέχεται να τή συνόδευε για δεκαετίες, όπως ακόμη μάς συνοδεύει ο θυμός του κόσμου για τη συνεργασία της Εκκλησίας με τη δικτατορία εδώ και 50 χρόνια! Δυστυχώς παραμένει μεγάλη απαίτηση να τό αντιληφθούν αυτό κάποιοι αδελφοί μας, κληρικοί και λαϊκοί…
 
Ανέφερα την σπουδαία συνεισφορά της Ιεράς Συνόδου. Τι δεν είδα εκ μέρους της, όμως, κατ’ εμέ αναγκαίο; Δύο πράγματα. Κατ’ αρχήν, μια προνοητική παιδαγωγία του πληρώματος της Εκκλησίας. Εξέδωσε δύο σημαντικές εγκυκλίους, τον Απρίλιο (http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/egyklioi.asp?id=2651&what_sub=egyklioi) και τον Νοέμβριο (http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/egyklioi.asp?id=2788&what_sub=egyklioi), δύο θαυμάσια κείμενα, τα οποία δεν απέκτησαν ποτέ την εμβέλεια που τούς άξιζε. Καθώς δεν μπόρεσαν να αναγνωσθούν στους ναούς (αλλά γνωρίζουμε πως ούτε μια απλή ανάγνωση δεν εγγυάται αποτελεσματικότητα, αφού αυτή εξαρτάται από τις συνθήκες), δεν μπήκαν στα σπίτια ώστε να συζητηθούν, δεν έγιναν αντικείμενο ζυμώσεων σε τοπικό επίπεδο. Δεν μελετήθηκε η λογική την οποία πρότειναν στους πιστούς, για να μην πω ότι υπονομεύθηκαν κιόλας από τους γνωστούς αντιρρησίες.
 
Πιθανόν η Σύνοδος να άφησε χώρο στους οικείους μητροπολίτες να αναπτύξουν αυτή την παιδαγωγία στις επαρχίες τους. Εκ των πραγμάτων διαπιστώνουμε ότι αυτό δεν έγινε, πλην εξαιρέσεων τις οποίες ενδεχομένως αγνοώ. Άλλοι εναντιώθηκαν στα μέτρα, άλλοι τά αποδέχθηκαν βουβά και υπηρεσιακά, άλλοι πορεύτηκαν με την τακτική ‘βλέποντας και κάνοντας’. Το έγκαιρο κήρυγμα του Αρχιεπισκόπου, κατά τον Ακάθιστο Ύμνο, ότι «φορούμε μάσκα και απέχουμε, όχι από φόβο, αλλά από αγάπη» δεν μεταφράσθηκε ποτέ σε συστηματική αγωγή του λαού. Θέλω να πω, δηλαδή, πως η πανδημία δεν αντιμετωπίστηκε από τους κληρικούς μας ως μια συμφορά που ήλθε για να μείνει επί αρκετό καιρό μαζί μας, και εξαιτίας αυτού μάς καλεί σε αλλαγή του τρόπου σκέψης, αλλά σαν ένας κομιστής ενοχλητικών μέτρων για τα οποία αδημονούμε πότε θα αρθούν! Όπως ακριβώς είχαν πράξει οι Έλληνες πολιτικοί όλων των κομμάτων με την οικονομική κρίση: ένα μακροβούτι με την ελπίδα ότι θα βγούμε σύντομα στην επιφάνεια να πάρουμε ανάσα. Τις εντυπώσεις έσωσε η υπέροχη ανακοίνωση ενός ιερέα πρόσφατα (https://www.athensvoice.gr/greece/694419_papas-sta-patisia-exigei-stoys-arnites-tis-maskas-ti-einai-agapi), ήταν πια πολύ αργά όμως, τα πνεύματα είχαν εξαγριωθή.
 
Ποιες ήταν οι συνέπειες του κενού; Η απουσία ενεργητικής παιδαγωγίας άφησε τα μέλη της Εκκλησίας με μια (δικαιολογημένη) γεύση ματαίωσης, αλλά και σε μια (αδικαιολόγητη) παρατεταμένη κατάσταση καχυποψίας και εκνευρισμού. Ακόμη χειρότερα, αναπτύχθηκε χώρος για λαϊκισμό. Βέβαια, η Εκκλησία της Ελλάδος ευτύχησε να μην έχει επικαλεστή κανένας επίσκοπός της τον Αστερίξ για να ενισχύσει τις πλάνες του! Γνωρίζοντας τον συγκεκριμένο Κύπριο μητροπολίτη για πάνω από 20 χρόνια, ενώνω και εγώ με πολλούς άλλους την απορία μου και τη λύπη μου για την εξέλιξή του. Αλλά εδώ θα μέ απασχολήσει, ως πρότυπο για μελέτη, η ακόλουθη δήλωσή του, μόλις ανακοινώθηκε η αντίστοιχη απόφαση των εκεί αρχών.

Αφού δήλωσε πως οι ναοί της Μητροπόλεώς του θα παραμείνουν ανοιχτοί, προσέθεσε: «Την ευθύνη δεν θα έχουν, ούτε οι ιερείς, ούτε οι διάκονοι, ούτε οι εκκλησιαστικοὶ επίτροποι, αλλὰ τήν αναλαμβάνω εξ ολοκλήρου, ενώπιον του Θεού και ενώπιον του νόμου, εγὼ προσωπικά, ο Μητροπολίτης σας»!
 
Τι έχουμε εδώ; Την επιτομή του λαϊκισμού. Ως προς την ποινική και αστική ευθύνη, η δήλωση αυτή αποτελεί κενό γράμμα. Κάθε εφημέριος είναι υπεύθυνος ως προς το νόμο και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από κανέναν άλλον. Όμως, ως προς το ψυχολογικό και ηθικό σκέλος, ποιο μήνυμα εκπέμπεται; «Μπορείτε να είστε ανεύθυνοι, σάς παρέχω άφεση προκαταβολικώς»!
 
 Γρήγορα εμφανίστηκαν και στην Ελλάδα παρόμοιες φωνές. Με λιγότερο εμφατικό και προκλητικό τρόπο ευτυχώς, μητροπολίτες προσφέρθηκαν να πληρώσουν είτε επιβληθέντα πρόστιμα είτε τυχόν επιβληθησόμενα, από χρήματα του φιλοπτώχου. Με αποτέλεσμα να δεχθούν σκληρή κριτική από εξωεκκλησιαστικές γραφίδες, οι οποίες υπενθύμισαν ότι διαχειρίζονται χρήματα ενός Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου, τα οποία προσφέρθηκαν για ορισμένο σκοπό, και όχι για να καλύψουν τις συνέπειες ψευδούς καταγγελίας (στην καλύτερη περίπτωση) ή σκόπιμης παραβίασης των περιοριστικών μέτρων (στη χειρότερη).

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πολλές καταγγελίες γίνονται αποκλειστικά από εμπάθεια προς την Εκκλησία ή προς έναν συγκεκριμένο ιερέα. Τι να κάνουμε, όμως; Η κακοήθεια δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα! Και μάλλον ευτυχώς, διότι αυτό συμβαίνει μόνο στις θεοκρατίες… Σε αυτό τον κόσμο ζούμε σήμερα οι Χριστιανοί. Και όλοι γνωρίζουμε ότι έχουν υπάρξει και χειρότεροι κόσμοι μέσα στην ιστορία. Αλίμονο αν ζητούμε την προστασία του κράτους από την αντιπάθεια των άλλων. (Η οποία, συνεχίζω να τό υπενθυμίζω, δεν ήταν σε όλες τις περιπτώσεις ιδεολογική, δηλαδή προς την Εκκλησία γενικά. Αρκετές ‘ρουφιανιές’ συνέβησαν επειδή ο καταγγέλλων αντιπαθούσε τον συγκεκριμένο ιερέα). Πολύ περισσότερο, επειδή ζούμε σε μια πολιτεία η οποία ευνοεί την Ορθόδοξη Εκκλησία σε αρκετούς τομείς, αλλά αυτό δεν είναι του παρόντος.
 
Το εν λόγω ζήτημα διαθέτει και μια ενδοεκκλησιαστική διάσταση, σχετική με την εν γένει στάση την οποία επιδείξαμε κατά το διάστημα της πανδημίας. Η εκ των προτέρων εξαγγελία ότι όσα πρόστιμα επιβληθούν σε πιστούς οι οποίοι θα συγκεντρωθούν έξω από το ναό σε πανηγυρικό εσπερινό θα πληρωθούν από το φιλόπτωχο, αποτελεί σίγουρα δεξιοτεχνική άσκηση πολιτικής: κάνει αντίσταση και διαμαρτυρία προς την πολιτεία, ενώ στέλνει ταυτόχρονα μήνυμα στους Χριστιανούς να μην προβούν σε ενέργειες που θα στερήσουν βοήθεια από τους φτωχούς!
 
Όμως, την ίδια στιγμή, εκπέμπει και ένα άλλο, προβληματικό αυτή τη φορά, μήνυμα. Αντιμετωπίζει τους πιστούς ως εάν επρόκειτο για ανήλικα παιδιά, ανίκανα για ώριμη σκέψη και αυτοπειθαρχία. Ενώ πρόκειται για ενήλικες, οικογενειάρχες, επαγγελματίες, επιστήμονες κτλ., η εξαγγελία αυτή υπονοεί πως είναι τόσο ένθερμοι πιστοί ώστε να ενεργούν παρορμητικά, ή και ηρωικά, οπότε η μητέρα Εκκλησία οφείλει να επιβραβεύσει τον ζήλο τους και να συμβάλει στον μετριασμό της κακουχίας τους από την πολιτεία...
 
Σε τι διαφέρει αυτή η στάση από την πάγια Ελληνική τακτική να μην επιβαρύνονται οι μαθητές για τις ζημιές που επιφέρουν στα σχολεία, να μην υφίστανται οι συλλαμβανόμενοι διαδηλωτές τις οικονομικές συνέπειες των βανδαλιστικών πράξεών τους, να αντιμετωπίζονται εν γένει οι νέοι με ελαφρότητα σαν ‘παιδιά’; (Βλέπε εδώ ένα σχόλιό μου σε σχετικό κείμενο του Ντοστογιέφσκυ: https://www.huffingtonpost.gr/entry/otan-e-aneethenoteta-metamfiezetai-se-epieikeia_gr_5d65b282e4b022fbceb29fcd ). Πρόκειται για έναν θρίαμβο του ατομισμού απέναντι στην ευθύνη προς το συλλογικό… Όντως, κάποιοι πιστοί στην πανδημία ξεναέβαλαν στο προσκήνιο τον ατομικισμό που είχαν επανειλημμένα αφορίσει, από την πίσω πόρτα.
 
Το ζήτημα που επιχειρώ να αναδείξω εδώ είναι η εκπληκτική ομοιότητα με τα ενδημικά αρρωστήματα της πολιτικής μας ζωής. Στην δεκαετή οικονομική κρίση κανένας πολιτικός και κανένα κόμμα δεν περίμενε ότι θα διαρκέσει τόσο: όλοι προσδοκούσαν ότι ‘να, αυτά τα μέτρα θα είναι τα τελευταία και κατόπιν θα βγούμε από το μνημόνιο’. Κανένας πολιτικός και κανένα κόμμα δεν προετοίμασαν τον λαό ότι θα χρειαστεί να αλλάξει νοοτροπία και συνήθειες επειδή τα προηγούμενα έρριξαν τη χώρα στα βράχια. Όσες βελτιωτικές δομικές αλλαγές έλαβαν χώρα αυτή τη δεκαετία στην κρατική μηχανή υπαγορεύθηκαν αποκλειστικά από τους ξένους που μάς επιτηρούσαν: η φαντασία και η τόλμη των εγχώριων δεν μπορούσε καν να τίς συλλάβει, πολλώ μάλλον να τίς υλοποιήσει. Ο λαός έγινε αντικείμενο κολακείας ως αθώο θύμα, όχι κριτικής ως συμμέτοχος και παράγοντας της κρίσης.
 
Ανατριχιαστικές οι ομοιότητες: από την πρώτη καραντίνα τον Μάρτιο έως την έναρξη της δεύτερης τον Νοέμβριο, μεσολάβησαν 8 μήνες. Ακόμη και όταν ήρθησαν τα μέτρα τον Μάϊο (6 μήνες πριν από την δεύτερη καραντίνα), το διάχυτο αίσθημα ικανοποίησης για την επιτυχία τους συνοδευόταν από συνεχείς προειδοποιήσεις ότι θα υπάρξει δεύτερο κύμα τον χειμώνα. Επανειλημμένες υπήρξαν οι αναφορές ότι θα ληφθούν νέα μέτρα, τα οποία ίσως να ήταν μεγαλύτερης διάρκειας αφού θα είχαμε ολόκληρο χειμώνα μπροστά μας. Τι έγινε από εμάς τους κληρικούς όλο αυτό το διάστημα; Απλώς τίποτε.
 
Ποιες πρωτοβουλίες λάβαμε ώστε να προετοιμάσουμε το πλήρωμα της Εκκλησίας να αντέξει νέα μέτρα, τα οποία αναπόφευκτα θα επηρέαζαν και την λατρευτική του ζωή; Ποια παιδαγωγία ασκήθηκε ώστε να μην υπάρχει τη δεύτερη φορά το μειονέκτημα του αιφνιδιασμού, ώστε να συμβάλουμε στην ουσιαστική πρόληψη και διάσωση ανθρώπων, ώστε να καλλιεργηθούν περισσότερο η αγάπη και η αλληλεγγύη, ώστε να μη διασαλευθεί τόσο πολύ η ψυχική ειρήνη των πιστών, ώστε να αποφύγουμε αχρείαστες εντάσεις και πολώσεις που δίχασαν ακόμη και οικογένειες, ώστε να μη στοχοποιηθεί η Εκκλησία συλλήβδην ως φανατική; Όχι μόνο δεν εργασθήκαμε στο πεδίο αυτό κατά την σχετικά ήρεμη περίοδο των 6 μηνών, αλλά επανήλθαμε με λαϊκιστικές διαθέσεις! Όντως λοιπόν, είμαστε σαρξ εκ της σαρκός της κοινωνίας μας, ακόμη και στα ελαττώματα. Ανυποψίαστοι συνεχίζουμε να κατηγορούμε τους πολιτικούς με σφοδρότητα, ενώ μάς κάνουν μαθήματα οι μη θεολόγοι (εξαιρετικό δείγμα το άρθρο του Χαρίδημου Τσούκα: https://www.kathimerini.gr/opinion/561201628/anatreptikos-christos-eysevistes-christianoi )…
 
Το δεύτερο έλλειμμα που επιδείξαμε σε ανώτατο επίπεδο αφορά στο ζήτημα της Θείας Κοινωνίας. Στην αναταραχή που εύλογα ξεκίνησε μόλις εισήχθη και στη χώρα μας η πανδημία, ήταν απολύτως αναμενόμενο, καθαρά θέμα χρόνου, πότε θα ετίθετο στον δημόσιο χώρο το ζήτημα του τρόπου μετάδοσής της. Είναι δε πασίγνωστο πως υπάρχουν κακοπροαίρετοι πολιτικοί, κακόπιστοι δημοσιογράφοι, φανατικοί του ορθολογισμού και του Διαφωτισμού και άλλοι συναφείς, οι οποίοι ‘περίμεναν την Εκκλησία στη γωνία’! Και, επίσης, επηρεάζουν την κοινή γνώμη.
 
Αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε και μια άλλη ευμεγέθη κατηγορία, εκείνη τη μερίδα του πληθυσμού η οποία διατηρεί χαλαρή σύνδεση με την Εκκλησία, όσο και αν σποραδικά μετέχει στον εκκλησιασμό και στα Μυστήρια. Αν λάβουμε υπόψη ότι μέρος αυτών των πιστών (;) αποτελούν και πελάτες της μαγείας, αν θυμηθούμε τον πελώριο αριθμό αμβλώσεων και άλλων μορφών ανομίας της Ελληνικής κοινωνίας, αν δεν κλείσουμε τα μάτια μπροστά στην εκτεταμένη έλλειψη καταρτισμού του λαού μας, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι καθόλου λίγοι εκείνοι οι οποίοι θα είχαν πρόβλημα με την κοινή λαβίδα. Έστω και αν απέφευγαν να κοινωνήσουν οι ίδιοι για μεγάλο διάστημα.
 
Για τον λόγο αυτό καταθέτω την προσωπική άποψη πως η στάση της επίσημης Εκκλησίας θα ήταν σκόπιμο εξ αρχής να είναι πιο τολμηρή και ταυτόχρονα πιο συγκαταβατική. Μια αντίδραση ανάλογη των περιστάσεων θα ήταν, κατ’ αρχήν, να διακηρύξει δημοσίως την ακράδαντη πεποίθησή της ότι δια της Θείας Κοινωνίας δεν μεταδίδονται λοιμώξεις, κάτι που περίτρανα φανερώνεται από τους χιλιάδες κληρικούς οι οποίοι ανά τους αιώνες ‘καταλύουν’ το υπόλοιπο του Ποτηρίου, ακόμη και στα νοσηλευτήρια. (Ήμουν ενός μήνα παπάς όταν, λειτουργώντας σε ξωκκλήσι, χρειάσθηκε να καταλύσω και τα μυρμήγκια που πρόλαβαν να εισβάλουν στη Θεία Κοινωνία ενόσω έκανα κήρυγμα και μοίραζα το αντίδωρο. Δεν λέω κάτι ιδιαίτερο, όλοι οι κληρικοί διαθέτουν τέτοιες εμπειρίες).
 
Την ίδια στιγμή, όμως, η Ιερά Σύνοδος θα δήλωνε ότι, σεβόμενη την αγωνία των μη πιστών, δεν προσδοκά να συμμερίζονται την δική μας βεβαιότητα, και ως εκ τούτου αλλάζει τον τρόπο της Θείας Κοινωνίας. Για να ειρηνεύσουν αυτοί και για να μη στοχοποιηθεί η Εκκλησία, δηλαδή τα μέλη της.
 
Γνωρίζω καλά ότι μια απόφαση όπως αυτή θα συναντούσε λυσσαλέες αντιδράσεις από κάποιους Χριστιανούς. Ταυτόχρονα εγείρονται προβλήματα στην εφαρμογή της, αφού οι κληρικοί μας ποικίλουν πολύ ως προς τις απόψεις, τον χαρακτήρα, την παιδεία, τις δεξιότητες κτλ. Από την άλλη, θα μπορούσαν να δοθούν εναλλακτικές δυνατότητες ως προς τους τρόπους μετάδοσης, ώστε να επιλέξει κάθε κληρικός αυτόν που τού ταιριάζει. Φυσικά και πάλι κάποιοι θα επέμεναν στον γνωστό τρόπο - δεν υπάρχουν τέλειες λύσεις, έχω επίγνωση. Αλλά η ιστορία μάς διδάσκει πως η Εκκλησία δεν διστάζει να βάζει τον άνθρωπο πάνω από το Σάββατο: ένας από τους λόγους που η Θεία Ευχαριστία μεταφέρθηκε από τα απογευματινά δείπνα σε πρωινή σύναξη, κατά τον 2^ο αιώνα, ήταν και για να φιμωθούν οι συκοφαντίες πως οι Χριστιανοί λάμβαναν μέρος σε οργιαστικά αιματηρά συμπόσια. Οι τότε πατέρες μας δεν προσδοκούσαν από τους ειδωλολάτρες να συμμερισθούν τα δικά τους αυτονόητα…
 
 
4. Από εδώ και πέρα τι;
 
Αξιόπιστο πρόσωπο μού μετέφερε την εμπειρία του. Την Παρασκευή 6 Μαρτίου 2020 ήταν οι πρώτοι Χαιρετισμοί. Ο ψάλτης της ενορίας του ‘εκτέλεσε’ ένα αργό Τῇ Ὑπερμάχῳ, κατά την προσφιλή αυτιστική συνήθεια ορισμένων. Ποια ήταν η διαφορά τώρα; Είχε ήδη κηρυχθή συναγερμός για τον κορονοϊό και η ανησυχία ήταν διάχυτη: αρκεί να θυμηθούμε ότι πέντε μέρες μετά ανεστάλη η λειτουργία όλων των σχολείων και δέκα μέρες μετά έκλεισαν οι ναοί! Αλλά όχι! Εξαιρείται ο καλλιτέχνης: έπρεπε να κάνει το γούστο του αδιαφορώντας αν έτσι παρέτεινε τον συγχρωτισμό των πιστών εντός του ναού! Βλέπετε, δεν έχουμε μόνο τους φονταμενταλιστές, έχουμε και τους ‘επαγγελματίες’! Συμπληγάδες για την Εκκλησία μας…
 
Λοιπόν, από εδώ και πέρα τι; Φυσικά δεν μιλάμε για ουτοπικά ‘ξεκαθαρίσματα’, αφού άλλωστε τα όρια συχνά είναι ασαφή. Υπάρχουν και φονταμενταλιστές που μεταπείθονται (όχι πολλοί, δυστυχώς), υπάρχουν και ‘επαγγελματίες’ δεκτικοί σε κατάλληλη ποιμαντική τους (ανύπαρκτη σήμερα). Το ζητούμενο είναι ως Εκκλησία να αποφασίσουμε τι θέλουμε και να τό διακονήσουμε με συνέπεια. Τότε θα φανούν και οι τρόποι παρέμβασης, η αγάπη βρίσκει λύσεις.
 
Ένα δεν γίνεται: να συνεχίσουμε να πατάμε σε δύο βάρκες, διότι θα πέσουμε στη θάλασσα! Δεν γίνεται να παριστάνουμε τους προοδευτικούς με το ευρύ μυαλό κάνοντας χρήση στιλβωμένων θεολογικών όρων ή συναισθηματικών ρητορικών σχημάτων, και την ίδια ώρα να κλείνουμε το μάτι στους ‘ακραίους’ επειδή μάς προμηθεύουν με κατηχητές, ή διαθέτουν ‘στρατό’ που θα μπορούσε να ξεσηκώσει τις ενορίες, ή στηρίζουν οικονομικά, ή έχουμε απλώς φοβίες ή ό,τι άλλο…
 
Ένας μητροπολίτης αντέδρασε στο άρθρο μου ως εξής: «Aγαπητέ μου π. Bασίλειε, συγχαρητήρια για το άρθρο σου! Τα πράγματα είναι όπως τα γράφεις αλλά δυστυχώς επηρεάζουν ένα (μικρό, δόξα τω Θεώ) αλλά φανατικό ποσοστό του λαού και μάς φέρνουν σε πολύ δύσκολη θέση διότι ελλοχεύει ο κίνδυνος διασπάσεως. Ο Θεός να σέ έχει καλά οικογενειακώς. Tην ευχή σου».
 
Η στάση αυτή, καρπός καλών προθέσεων αναμφίβολα, εξηγεί τον δισταγμό όσων μητροπολιτών αποφεύγουν να πάρουν θέση έναντι των φονταμενταλιστών λόγω της ευαισθησίας τους μήπως προκληθεί σχίσμα. Η προσωπική μου θέση, την οποία καταθέτω εδώ, είναι ότι ο φόβος τους αυτός είναι χωρίς αντικείμενο.
 
Κατ’ αρχήν, η ενότητα της Εκκλησίας μας έχει διασαλευθεί βαριά ήδη. Φυσικά δεν έχει επέλθει η φοβερή πραγματικότητα του σχίσματος, αλλά ψυχική ενότητα δεν υφίσταται. Κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας όταν εθελοτυφλούμε μπροστά σε φαινόμενα διαίρεσης, καχυποψίας, και επιθετικότητας, ή μπροστά σε εξόφθαλμα δείγματα αδιαφορίας, ανταγωνισμού, ατομικισμού.
 
Αλλά πέραν αυτού, η επίκληση του κινδύνου σχίσματος έχει καταντήσει άλλοθι για την απόλυτη ανοχή και την πλήρη αδράνεια. Όπως έγραφα και στο άρθρο, το πρόβλημά μας δεν έγκειται στις διαφορές των απόψεων και στις αποχρώσεις των στάσεων. Μπορούν κάλλιστα να υπάρχουν και να έχουμε αγάπη μεταξύ μας. Πάντοτε θα υπάρχουν και οι πιο συντηρητικοί και οι πιο φιλελεύθεροι. Η διαφορά μπορεί να γίνει ευλογία και αμοιβαίος εμπλουτισμός.
 
Το άρθρο μου δεν γράφτηκε για τον ιερέα που συζητά με ενορίτες του εκφράζοντας μετριοπαθώς τις αντιρρήσεις του (π.χ. «Η κυβέρνηση δεν μάς έλαβε υπόψη», «Έπρεπε η Ιερά Σύνοδος να αντιδράσει πιο έντονα» κ.ο.κ.) ή τον προβληματισμό του (π.χ. «Χρειαζόμαστε περισσότερη ενημέρωση για εμβόλια», «Διστάζω ακόμη αλλά ας είμαστε ανοιχτοί στις πληροφορίες» κ.ο.κ.). Είναι άνθρωποι οι κληρικοί με δική τους προσωπικότητα, δεν είναι ούτε εντολοδόχοι, ούτε μηχανές. Δεν θα προέλθει ποτέ το σχίσμα από τέτοιους κληρικούς!
 
Αν τελικά επέλθει επίσημη διαίρεση, θα πηγάζει από εκείνους που παριστάνουν τους γιατρούς και τους ψυχολόγους, ή από τους μόνιμους αντιρρησίες και αντιδραστικούς, ή από όσους καμαρώνουν σαν αποκλειστικοί έγκυροι ερμηνευτές των Πατέρων. Το Σώμα της Εκκλησίας, λοιπόν, καλείται να πάρει θέση απέναντί τους, να σταθμίσει αν θα παραμείνει όμηρός τους. Ιδιαίτερα δε τα στελέχη της, τα οποία βαστάζουν τη μεγαλύτερη ευθύνη.
 
Προ καιρού ένας ιερέας μέ ρώτησε: «Τι λέτε; Όταν κάποιος κληρικός λέει κάτι ανυπόστατο ή ανόητο ή προβληματικό, δεν θα έπρεπε η Σύνοδος να παρεμβαίνει;». Παραξενεύτηκε που η απάντησή μου ήταν αρνητική: «Πάτερ μου, αλλοίμονο αν αναλάβει η Ιερά Σύνοδος μια τέτοια δράση, να εγκαλεί όποιον λέει κάτι διαφορετικό από την δική της θέση. Φαντάζεστε πώς θα χρησιμοποιείται αυτή η εξουσία όταν αλλάζει ο κάθε Αρχιεπίσκοπος; Θα αποκτήσουμε ασφυξία δικτατορίας». Αυτή ήταν και είναι η θέση μου ως προς την ποικιλία των απόψεων. Αλλά το θέμα που έθεσα με το άρθρο είναι διαφορετικό.
 
Ενδεικτικά έθεσα α) την διατύπωση αντορθόδοξων και κακοποιητικών απόψεων κατά την συμβουλευτική και το κήρυγμα, β) την παρακίνηση προς πράξεις οι οποίες επιβουλεύονται την ζωή ή την υγεία, γ) την αστυνόμευση της σκέψης. Τι ειρωνεία! Καταντήσαμε οι εκπρόσωποι του θεολογικού ολοκληρωτισμού να διαμαρτύρονται για στέρηση των ελευθεριών τους!
 
Αν αυτοί, λοιπόν, επιθυμούν να ζουν ήδη σε κατάσταση ψυχικού σχίσματος, δεν θεωρώ ότι έχουμε το δικαίωμα να τούς εμποδίσουμε να τό επισημοποιήσουν. Αξίζουν την έμπονη προσευχή μας, κάτι το οποίο συχνά λησμονούμε, αλλά όχι τα κλειδιά του εκκλησιαστικού μας μέλλοντος! Η Εκκλησία θα προχωρήσει και αυτοί ας κάνουν την επιλογή τους. Αυτοί θα αποσχιστούν, όχι εμείς!
 
Φίλος, πιστός ψυχίατρος, μού επεσήμανε προ ετών: «Προσέξτε. Αν δεν ξεκαθαρίσετε τη θέση σας με αυτούς, ολόκληρη η Εκκλησία θα καταντήσει με τον καιρό μια παλαιοημερολογιτική σέκτα»!

 Σημείωνα το 2010: «Η έγνοια μας για την ενότητα είναι επιβεβλημένη αλλά δεν θα πρέπει η Εκκλησία να παραμένει όμηρος μιας ομάδας μελών της με φοβικές στάσεις, πολλώ μάλλον με τρομοκρατικές συμπεριφορές. Επιτέλους, έχουν ψυχή και οι μη συντηρητικοί! Είτε εντός είτε εκτός Εκκλησίας!». Αναφερόμουν στην κατάχρηση του ψευτοεπιχειρήματος ‘προσοχή να μην σκανδαλίσουμε με τις αλλαγές!’ Έ, όχι, δεν θα αλλοιώσουμε και τις έννοιες για χατίρι τους!

 

Σκάνδαλο στην εκκλησιαστική γλώσσα σημαίνει εμπόδιο προς τη Βασιλεία του Θεού. Δεν είναι προφανές πως τούς σκληροπυρηνικούς και συντηρητικούς αδελφούς μας δεν πρόκειται οι όποιες αλλαγές να τούς απομακρύνουν από τον Θεό; Αντίθετα, αυτοί που πράγματι εμποδίζονται στην πνευματική τους πορεία από τη νωθρότητά μας, την ειδωλοποίηση της δήθεν ‘παράδοσης’, το πάγωμα της ιστορίας, την καθήλωση στους τύπους εις βάρος της ουσίας κ.ο.κ. είναι όσοι παλεύουν μεταξύ πίστης και εκκοσμίκευσης, ή όσοι απεμπόλησαν την πίστη εξαιτίας αυτής ακριβώς της κατάστασης… Και δεν μπορούμε να φαντασθούμε πόσοι πολλοί είναι!

 

Το μήνυμα του Αρχιεπισκόπου προς τους πρωτοετείς φοιτητές της Θεολογικής έδωσε σαφές στίγμα: «Μη διστάσετε να αμφισβητήσετε, να ψάξετε την αλήθεια. Η Θεολογία αλλά και η Εκκλησία, πρέπει να πω, έχουν ανάγκη την ειλικρινή αγωνία των νέων. Θα προσθέσω: τολμήστε παράλληλα με την επιστήμη και το προσωπικό σας ψάξιμο. Δώστε χώρο σ’ αυτό τον ιερό εαυτό μας, που ίσως όλοι κρύβουμε, να μιλήσει, ακούστε τη φωνή του. Μη διστάσετε τέλος να ‘συζητήσετε’ με το Θεό».

 

Αμφιβάλλω αν θα τό προσυπέγραφαν όλοι οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροί μας! Επίσης δεν ξέρω αν οι φονταμενταλιστές τό πήραν είδηση, ή αν αντιλήφθηκαν το νόημά του. Μάλλον όχι, αφού σε αντίθετη περίπτωση θα αγανακτούσαν. Το μήνυμα λειτουργεί ως οδοδείκτης, όχι προς τους απλούς πιστούς, αλλά προς τους αυριανούς θεολόγους: τούς προτρέπει να ’ψάχνονται’! Τι φρικτό για κάποιους! Να, λοιπόν, βοήθεια προς τα πού να πάμε. Αλλά με την προϋπόθεση ότι αντέχουμε την αμφισβήτηση. Και ότι είμαστε σε θέση να διακρίνουμε την Παράδοση από τις ‘παραδόσεις’…

 Στον Orwell πάλι, απαντάται η θλιβερή συνωνυμία, της οποίας η περιγραφή είναι αρκετή για να μάς παγώσει το αίμα: «Ήξερε πότε έπρεπε νά χειροκροτεί και πότε ν' αποδοκιμάζει και δεν τής χρειαζόταν να ξέρει τίποτε άλλο... Μιλώντας μαζί της ο Ουΐνστον κατάλαβε πόσο εύκολο ήταν να δίνεις την εντύπωση του ορθόδοξου, χωρίς νάχεις ιδέα για το τι σημαίνει ορθοδοξία. Κατά κάποιο τρόπο η κοσμοθεωρία του Κόμματος επιβάλλονταν με περισσότερη επιτυχία στους ανθρώπους που ήταν ανίκανοι να τήν καταλάβουν. Μπορούσαν να τούς κάνουν να δεχθούν τις πιό κατάφωρες παραβιάσεις της αλήθειας, γιατί δεν καταλάβαιναν ποτέ το μέγεθος αυτού που τούς ζητούσαν και δεν ενδιαφέρονταν ποτέ αρκετά για τα δημόσια πράγματα ώστε να αντιληφθούν τι συμβαίνει. Από έλλειψη κατανοήσεως των πραγμάτων παρέμεναν ‘ορθόδοξοι’». Λές και γράφτηκε για μερίδα του πληρώματος της Εκκλησίας μας…
 
Ουδέποτε στο παρελθόν η Εκκλησία της Ελλάδος διέθετε έμψυχο δυναμικό τόσο αξιόλογο όσο στην εποχή μας, αλλά και ουδέποτε άλλοτε οι κυρίαρχες εκκλησιαστικές νοοτροπίες και πρακτικές βρίσκονταν σε τόση δυσαρμονία με τα αιτήματα των καιρών… Επίσης, σε αντίθεση με άλλες τοπικές Εκκλησίες, διαθέτουμε μια μεγάλη δωρεά στην Ελλάδα, τον ελεύθερο λόγο. Η πράξη είναι που απουσιάζει, όπως ακριβώς και στα κοσμικά πράγματα όπου οι πολιτικοί μας διαπρέπουν στην φλυαρία με φτωχές επιδόσεις στην έμπρακτη ουσία. Το 2017 παρατηρούσα: «Πολλή και άφθονη συζήτηση στο εσωτερικό της Εκκλησίας λαμβάνει χώρα. Χωρίς υπερβολή, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας αποτελεί την πιο πλουραλιστική και δημοκρατική από όλες τις Αυτοκέφαλες Εκκλησίες. Οι αλήθειες λέγονται ‘έξω απ΄ τα δόντια’, αυτό που μάς λείπει είναι η υλοποίησή τους».
 
Το τι δέον γενέσθαι στο εξής περιγράφεται και στο ακόλουθο μήνυμα κάποιου λαϊκού:
«Μεγαλώσαμε στο χώρο της Εκκλησίας. Για είκοσι τόσα χρόνια συμμετείχαμε ενεργά στην ενοριακή ζωή. Γνωρίσαμε πάνω μας και στους γνωστούς μας πτυχές της ενοχοποίησης και των αποτελεσμάτων της (δεν είχαμε αρκετές αντιστάσεις απέναντι της) εκ μέρους του πολύ γνωστού στην πόλη μας πνευματικού (που είχαμε επίγνωση ότι ήταν ‘ακραίος’, αλλά, πιστεύαμε τότε, θετικά ακραίος)… Κάποτε αρχίσαμε να βλέπουμε πίσω από αυτό που λεγόταν ‘ποιμαντική ικανότητα του Γέροντα’. Μπήκαμε μέσα στον κύκλο των ενοχών-του θυμού-της οργής, όπου βιώσαμε την ανεύθυνη παράδοση της ευθύνης μας στον πνευματικό και τις συνέπειες της επιλογής μας… Ανάλογα με την άποψη του καθενός συνενορίτη αποτελούμε εναλλακτικά, «μαύρα πρόβατα», «ασθενείς τη πίστει», «οργισμένους», «δεν αναγνωρίζουμε τα καλά του πνευματικού»…
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ τον π. Βασίλειο γιατί με το άρθρο του αρθρώνει αυτά που εμείς φοβόμασταν κάποτε να υποστηρίξουμε δημόσια. Γεμίζω ελπίδα, από το γεγονός ότι κάποιος έχει το θάρρος που δεν είχαμε εμείς οι υπόλοιποι να αναδεικνύει τι υπάρχει κάτω από το χαλί, με επιχειρήματα, πόνο, επώνυμα, περιγράφοντας, χωρίς να επιτίθεται, ενώ εμείς αρκούμασταν στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις. Κατανοώ ότι η προσωπική μας εμπειρία είναι απλώς μία από τις πολλές άλλες, απολύτως πιο σοβαρές καταστάσεις, που επισυμβαίνουν στο χώρο της εκκλησίας, με αποκορύφωμα το θέμα των μασκών!
Περιγράφοντας την ευθύνη των πνευματικών, των πνευματικοπαιδιών και των εκκλησιαστικών ταγών, μού αρέσει που μάς προσφέρει την ευκαιρία να δούμε από ένα ευκρινές σημείο το δράμα που παίζεται εσωτερικά στους συμμετέχοντες. Η δημοσιοποίηση έγινε με πόνο από τον π.Β., δική μας όμως είναι η συνέχεια της ανάληψης της ευθύνης που αντιστοιχεί στον καθένα μας, αλλά αυτό μπορεί να είναι μόνο προσωπική επιλογή για μάς και ευκταίο για τους άλλους, έγκειται στην ελευθερία του καθενός μας, ανάλογα με τους περιορισμούς για την αντιληπτικότητα, τα συμπλέγματα και τις διαταραχές μας. Το σίγουρο είναι ότι ο π.Β. δεν τά βγάζει από το μυαλό του! Και όχι μόνο αυτό, μάς ανοίγει στην τελευταία παράγραφο και το δρόμο!».
 
Το τι μπορούμε να κάνουμε προκύπτει αν αρχίσουμε να ξετυλίγουμε το κουβάρι ανάποδα. Άγαμος, προϊστάμενος ενορίας, προόριζε πνευματικοπαίδι του για άγαμο. Όταν εκείνος ερωτεύθηκε και ζήτησε να γίνει έγγαμος κληρικός, ο πνευματικός του τόν προειδοποίησε ότι έτσι θα έχει ‘μισή ιερωσύνη’! Ευτυχώς άλλαξε πνευματικό, κάτι που δεν τολμούν πολλοί. Να και μια άλλη συμβολή της γυναίκας στη σωτηρία! Υπό άλλη έννοια, αλλά τόσο απαραίτητη…
 
Ιδού, λοιπόν, πεδίον δόξης λαμπρόν. Πέρα από τα προσωποπαγή μέτρα που τυχόν απαιτούνται κατά περίπτωση, ας βγάλει τα συμπεράσματά του ο κάθε αρμόδιος: πώς δίνουμε τις συμμαρτυρίες, πώς αποφασίζουμε τις χειροτονίες, πώς ορίζουμε προϊσταμένους, πώς αναθέτουμε έργο πνευματικού, τι απέγινε με εκείνους που ήδη έγιναν κληρικοί και τροφοδοτούνται από θολές πηγές κ.ο.κ. Αλλά, στον βαθμό που δυσκολευόμαστε να χαράξουμε στρατηγική, μόνο μέσα από τις συγκεκριμένες περιπτώσεις αναδεικνύονται οι δρόμοι του λάθους και της ακηδίας…
                                                 *
Ας κλείσω με κάτι εμπνευσμένο, ασυγκρίτως ανώτερης ποιότητας από τους δικούς μου λογισμούς. Το κειμενάκι αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως διαγνωστικός δείκτης. Συνήθως όσοι αγχώνονται διαβάζοντας κάτι τέτοιο ερωτοτροπούν με τον φονταμενταλισμό. Και όσοι τό προσπερνούν επειδή δεν τό κατάλαβαν, γίνονται εκείνοι οι οποίοι στο μέλλον θα φοβούνται τους φονταμενταλιστές…
 
«Ο Χριστός "ἔξω τῆς πύλης ἔπαθεν, ἵνα ἁγιάσῃ τόν λαόν"… Και οι τολμηροί θεολόγοι της Παραδόσεως μας ακατάπαυστα εξέρχονται της παρεμβολής του κλειστού, του σχετικού και σχηματικού, ακολουθούντες το Αρνίον. Συνέχεια απαρνούνται τον εαυτό τους, εγκαταλείπουν την εγκατάστασι, αναχωρούν "ἐκ τοῦ οἴκου καί τῆς συγγενείας" του ιδίου των θελήματος. Έτσι διαρκώς οδηγούνται από εκπλήξεως εις έκπληξιν και, ταυτόχρονα, έρχονται εις τα ίδια, διότι ίδια του ανθρώπου γίνονται τα πάντα, όπου Εκείνος μάς οδηγεί» (Αρχιμ. Βασιλείου Γοντικάκη, Λειτουργικός τρόπος).
 
Τα ‘ίδια’ (τα δικά μας), λοιπόν, δεν είναι τα οικεία και αναγνωρίσιμα, αλλά και τα ξένα και τα καινούργια, αρκεί να βρίσκεται εκεί ο Χριστός. Και μάλιστα, όχι ως βυζαντινότροπη ισχύς, αλλ’ ως Αρνίον…
 
Τα ‘ίδια’ (τα δικά μας) δεν είναι ο τόπος της συνήθειας, αλλά της Αλήθειας! Αδελφές και αδελφοί, καλή μας χρονιά! Χωρίς αδελφοκτονίες παντός είδους, κατά τον ‘ταπεινόν Ρωμανόν’…

* Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Θερμός

Ψυχίατρος παιδιών καί εφήβων. Δρ. Θεολογικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών.
Αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών

---

[1] Αναλυτικότερη διαπραγμάτευση των θεμάτων αυτών υπάρχει στα βιβλία μου Εκ της αυλής ταύτης, Πένταθλον, Από πού πάνε για την Εκκλησία; Οδύνη σώματος Χριστού, Σώμα θαμμένο και ζωηφόρο. Επίσης μού έγινε η μεγάλη τιμή να προσκληθώ να διατυπώσω σκέψεις μου για την πανδημία στο ημερολόγιο του 2021 της Ι. Μητροπόλεως Γερμανίας, βλ στην ιστοσελίδα της: https://el.orthodoxie.net/post/%CF%80%CE%BD%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%E1%BD%B6-%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%E1%BD%B6-%CE%BC%E1%BD%B2-%E1%BC%80%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%BC%E1%BD%B4-%CF%84%E1%BD%B4%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%E1%BF%A6-%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%BF%CF%81%CF%89%CE%BD%CE%BF%CF%8A%CE%BF%E1%BF%A6 .