Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, αυτός ο ένας, ο μέγας, ο σίφουνας… - Αρχ. Βασίλειος Γοντικάκης

Πόσος πλούτος υπάρχει στην παράδοσί μας, πόση ελευθερία, πόση δυνατότητα να χαρούμε τη ζωή μας, κι από την άλλη μεριά εμείς πεινάμε και υποφέρουμε… . Και λες: “Τι γίνεται με την Ελλάδα, τι γίνεται με την Ευρώπη;”… Έχει, λοιπόν, ένα χρέος μεγάλο, ο Έλληνας, σήμερα: το να είναι ορθόδοξος. Εκεί έχομε κάποιες δυνατότητες, που δεν έχουν οι άλλοι, και οφείλομε απλώς να είμαστε αυτό, που λέει η παράδοσί μας.
 
Θυμάμαι μία φορά, που είχα πάει στην Κρήτη, σ’ ένα χωριό, στα Ανώγεια, είχαν έλθει κάποιες γριές για εξομολόγησι, και όταν τέλειωσαν, μου λέει μια γριά μιαν ευχή: “Να χαίρεσαι τον σταυρό σου”. Μετά ήλθε μια άλλη γριά: “Να χαίρεσαι τον σταυρό σου”. Κι εγώ παραξενεύτηκα και λέω: “Μα τι είναι αυτή η ευχή;”. Και μου λένε: «Έτσι το λέμε εδώ. Για κάποιο γονιό, μάνα ή πατέρα, λέμε: “Να χαίρεσαι τα παιδιά σου”, γιατί η χαρά των γονιών είναι τα παιδιά τους. Όταν κανείς είναι παπάς του λέμε: “Να χαίρεσαι την ιεροσύνη σου”. Κι όταν κανείς είναι καλόγερος ή καλόγρια τού λέμε: “Να χαίρεσαι τον σταυρό σου”».
Αυτή η ευχή, “να χαίρεσαι το σταυρό σου”, νομίζω ότι είναι ένα πράγμα τόσο μεγάλο και τόσο βαθύ, που θυμίζει θεολογία του αγίου Μαξίμου του ομολογητού. Και λέω: “Πώς μπόρεσα, γεννημένος στην Κρήτη, να μεγαλώσω και να ζήσω ερήμην της Κρήτης και ερήμην της παραδόσεώς μας;”… Μας έχουν κάνει αλλοδαπούς στον τόπο μας…
 
Σας φέρνω σαν παράδειγμα τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό∙ αυτόν τον ένα, τον μέγα, τον σίφουνα,ο οποίος κατέβηκε στο κήρυγμα μια στιγμή, που όλος ο κόσμος είχε απογοητευθή∙ κιέσωσε τον ελληνισμό, εκείνη την περίοδο την δύσκολη, που χωριά ολόκληρα είχαν εξισλαμισθή. Ήταν ένας άνθρωπος απλός, αδύναμος, θα έλεγα δειλός, γι’ αυτό ήταν πάντολμος κι έλεγε: “Εγώ, αδελφοί μου, δεν είμαι ικανός, όχι να σας μιλήσω, αλλά ούτε να προσκυνήσω τα ποδάρια σας, γιατί βλέπω ότι είστε βαπτισμένοι και μυρωμένοι. Αλλ’ επειδή βρίσκεται το γένος μας σ’ αυτήν την ανάγκη, γι’ αυτό είπα να κατέβω κάτω και να πω μερικά λόγια∙ ό,τι ξέρω”.
 
Έλεγε πάλι: “Κοιτάξτε, δεν έχω τίποτε δικό μου∙ ένα ράσο έχω κι αυτό το έχω για σας∙ όλα ό,τι έχω είναι για σας. Κι έχω ένα σκαμνί, στο οποίο πατώ επάνω∙ και το σκαμνί αυτό, άλλοι το λένε θρόνο, άλλοι το λένε σκαμνί. Να σας πω τι είναι; Δεν είναι ούτε σκαμνί, ούτε θρόνος, αλλά είναι ο τάφος μου∙ και μέσα από αυτόν τον τάφο μιλάει ο νεκρός εαυτός μου. Κι αν εγώ δεν μπορώ να σας πω τίποτε, με σώζει αυτός, που μπορεί να διδάξη όλη την οικουμένη, τους αρχιερείς, τους βασιλείς και όλο τον κόσμο”.
 
“Εάν τυχόν κανείς αδίκησε κάποιον -είτε αυτός είναι ρωμιός, είτε είναι τούρκος, είτε είναι εβραίος, είτε είναι φράγκος- ό,τι πήρε, ό,τι έδωσε, να το γυρίση πίσω∙ γιατί το άδικο δεν ευλογείται“. Βλέπετε ότι ήταν ξεκάθαρος και δεν έλεγε: “Κοιτάξτε, τώρα είναι μία περίοδος δύσκολη∙ όλοι σας κλέβουν, κλέψτε κι εσείς”. Όχι. “Πρέπει να το γυρίσετε πίσω”. Και η εντιμότης του είναι που σώζει την όλη υπόθεσι.
Είναι αυτός, ο οποίος έλεγε: “Να μην έχετε όπλα∙ να τα δώσετε και να κάνετε υπακοή στους ζαπιτάδες (:χωροφύλακες). Και σ’ αυτούς που ζητούν τα δοσίματα, να δίνεται τα δοσίματα“. Κι έτσι και οι τούρκοι είπαν ότι αυτός είναι καλός άνθρωπος. Αλλ’ αυτός, που ήταν καλός, “τους έκλεισε το σπίτι”. Ακριβώς γιατί αυτός ο άνθρωπος, ο αληθινός, δεν είχε βάσανα, αλλά χάρηκε την ζωή του.
 
Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ζώντας στο Άγιον Όρος και νιώθοντας την δύναμι της πίστεώς μας, κάποια δύσκολη στιγμή βγήκε έξω κι έσωσε το γένος ολόκληρο. Κι ενώ ήταν τόσο ταπεινός και ένοιωθε ότι δεν μπορεί να φιλήση τα ποδάρια του άλλου, από την άλλη μεριά ένοιωθε ότι: “Κοιτάξτε, αυτά που σας λέω είναι λόγια του Θεού∙ αν κατέβαινε ο Θεός, θα σας έλεγε τα ίδια”, και: “Ο νεκρός εαυτός μου μπορεί να διδάξη όλον τον κόσμο”.
Έτσι όταν έφτασε η στιγμή του μαρτυρίου του († 1779), όταν τον πρόδωσαν οι εβραίοι, γιατί πολύ τους “χτύπαγε”, επειδή χαλούσαν την αργία της Κυριακής, εκείνος είπε: “Μη με δέσετε. Δεν αντιστέκομαι. Ο θάνατος μου είναι μέσα στο πρόγραμμα της ζωής μου”. Κι έτσι παρέδωσε το πνεύμα του και μπήκε στην αιωνιότητα, και μένει μαζί μας. Και όπου πέρασε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός έχουν υψώσει έναν σταυρό, γιατί έπεσε ένα αστροπελέκι κι έχει διαλύσει τα πάντα, κι έχει αγιάσει τα πάντα…
 
Κι αν τυχόν κανείς ζη με το παράδειγμα του άγιου Κοσμά του Αιτωλού, τότε νοιώθει ότι, όντας ελάχιστος και μη όντας άξιος να φιλήση τα πόδια του άλλου, ταυτόχρονα είναι μεγάλος και δυνατός, γιατί ο νεκρός εαυτός του μπορεί να κηρύξη και να διδάξη όλον τον κόσμο. Οπότε, αυτός ο συνδυασμός της αδυναμίας και της δυνάμεως, της ησυχίας, θα έλεγα, το να μείνω μόνος και να είμαι μαζί με όλους τους άλλους, είναι ένα δώρο που δίνει η ορθόδοξη Εκκλησία.
Θυμάμαι μία γριάν ελληνίδα, από την Κωνσταντινούπολι, στην Μασσαλία. Δούλευε σ’ ένα εστιατόριο. Εγέρασε και πήρε σύνταξι κι έμενε στο σπίτι της. Κάποτε μου είπε: «Πολλοί με λυπούνται τώρα και μου λένε: “Κυρά-Κατίνα, τι κάνεις τώρα μόνη σου;” Αλλ’ εγώ θέλω να σας πω ότι, τώρα που είμαι μόνη μου, περνώ την καλύτερη περίοδο της ζωής μου, γιατίσυνέχεια λέω την ευχή: “Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με”, και ταυτόχρονα διαβάζω βίους αγίων».
 
Έτσι βλέπομε, από την μια μεριά, έναν που τα έχει όλα, (σπίτια τέλεια, αυτοκίνητα της τελευταίας τεχνολογίας, κτλ.), και να μην έχη όρεξι να ζήσει. Και από την άλλη, την κυρά-Κατίνα, από την Κωνσταντινούπολι διωγμένη, να έχη πεθάνει ο άντρας της, να μένη μόνη σ’ ένα δωματιάκι και να νοιώθη ότι βρίσκεται μέσα στον παράδεισο. Αυτό είναι που χαρίζει η ορθόδοξη Εκκλησία. Δηλαδή, όχι μόνο μπορεί κανείς να χαρή ευαίσθητα και σωστά τις ευλογίες της ζωής, αλλ’ είναι δυνατόν να έχη μέσα του αυτήν την ευαισθησία και την χαρά, η οποία περιγελά τον θάνατο και η οποία κάνει τις δυσκολίες, τα γεράματα και τον θάνατο, μεγάλη ευλογία…
 
Η λογική της πίστεως μας, η λογική του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, είναι τέτοια, που αναπαύει τον άνθρωπο, γιατί αναπαύει την ανθρωπότητα ολόκληρη. Και μου φαίνεται ότι ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, μ’ αυτόν τον χαρακτήρα του, δεν θα μπορούσε να είναι ποτέ ένας γερμανόφωνος ρωμαιοκαθολικός. Αλλ’ είναι ένας ρωμιός, και είναι αυτός που είπε: “Το κακό θα έλθη από τους διαβασμένους”. Δεν είπε ότι θα έλθη από τους μορφωμένους. Γιατί ο λαός μας, κάποιον που ξέρει πολλά, τον λέει πολύξερο∙ κάποιον, ο οποίος έχει προχωρήσει κι έχει χωνέψει αυτά που ξέρει, έχει γνώσι, τον λέει γνωστικό. Άλλος είναι ο πολύξερος κι άλλος ο γνωστικός. Αλλά το θέμα είναι ότι, για να γίνωμε μορφωμένοι, θα πρέπη να “μορφωθή ο Χριστός εν ημίν”.
Από την άλλη μεριά, “ψήγματα και κομμάτια αλήθειας” υπάρχουν παντού∙ αλλ’ έχει σημασία να βρης το όλον. Γι’ αυτό κι ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος επίστευε, ο οποίος ζούσε όλη αυτή την χάρι, ενώ έκανε τον αγράμματο για να μιλήσει στους αγράμματους, κάποτε είπε: “Κοιτάξτε, έχω διαβάσει όλα τα βιβλία, όλες τις πίστες, κι έχω βρει ότι όλες είναι κάλπικες και η δική μας είναι η αληθινή”.
 
– Τι εννοούσε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός όταν έλεγε: “Μιλάει μέσα από τον τάφο, από το σκαμνί, ο νεκρός εαυτός μου…”;
 
Είναι αυτό που λέμε: “Ο βρεγμένος δεν φοβάται την βροχή κι ο σκοτωμένος δεν φοβάται καμμιά απειλή …”. Νομίζω ότι αυτό που έλεγε ο άγιος Κοσμάς, είναι αυτό που λέει ο Κύριος: “Όποιος θέλει να σώση την ψυχή του, θα την χάση∙ και όποιος την χάσει, ένεκεν εμού και του ευαγγελίου, αυτός θα την σώση”. Έτσι δια της απωλείας, φθάνομε στην εύρεσι και δια του μίσους του εαυτού μας, φθάνουμε στην αληθινή αγάπη.
 
Νομίζω, επίσης, ότι ο άνθρωπος έχει έναν δυναμισμό κεκρυμμένο, όπως είναι ο σπόρος, ο οποίος εάν δεν πεθάνη στη γη τη γόνιμη, “αυτός μόνος μένει∙ εάν δε αποθάνη, φέρει πολύ καρπό”. Εάν τυχόν ο άνθρωπος λατρεύη τον εαυτό του, αυτοπροβάλλεται, λιβανίζη τον εαυτό του, τότε πνίγει τον εαυτό του. Εάν τυχόν έχη σαν σκοπό να τα “δώση όλα” για να αναπαυθή ο αδελφός του, ήδη μπήκε στην αιώνια ζωή. Γιατί ζη για τον αδελφό του, και ο εαυτός του είναι όλοι οι άλλοι.
 
Και νομίζω ότι, ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός είχε αυτή την αγάπη, γι’ αυτό είχε και αυτή την δύναμι. Γιατί ήταν αληθινός άνθρωπος, γιατί σεβόταν τον άλλο, γιατί ο άλλος ήταν ο εαυτός του. Και γιατί κοντά σ’ αυτόν, τον μικρό, τον ταπεινό και μεγάλο, ο κάθε ένας άνθρωπος έπαιρνε μία αξία, κι αυτός χαιρόταν όταν έπαιρνε ο άλλος αξία, όταν ο άλλος αναπαυόταν. Αλλ’ αυτό δεν γίνεται αν τυχόν εγώ κάνω το δικό μου σύλλογο, αν τυχόν εγώ θέλω να προβάλλω τον εαυτό μου∙ παρά μόνο αν τυχόν γίνωμαι φυτόχωμα για να φυτρώση ο άλλος το δέντρο του, αν εγώ τυχόν πάω στην άκρη, εξαφανίζομαι, δεν υπάρχω, δεν θέλω κανένα “ευχαριστώ” αρκεί μόνο να ζήση ο άλλος.
Ο άλλος είναι ο εαυτός μου. “Έν σώμα και έν πνεύμα εσμέν οι πολλοί”. Γι’ αυτό οι Άγιοι, δηλαδή οι ταπεινοί, κι όταν υπάρχουν είναι σαν ανύπαρκτοι∙ δεν πιάνουν χώρο, δεν κάνουν φασαρία. Κι όταν δεν υπάρχουν “έν σαρκί”, όταν λείπουν, είναι εξ ίσου μαζί μας και κρατούν τον κόσμο ολόκληρο στην ζωή. Οπότε, ο τρόπος του να υπάρχης, είναι ο τρόπος το να πεθαίνης και να θυσιάζεσαι εκούσια, από αγάπη για τον Άλλον και για τον άλλον…
 
Ένας άνθρωπος μορφωμένος εν Χριστώ, ένας άνθρωπος μικρός εν Χριστώ, δηλαδή μεγάλος, είναι ήσυχος, ήρεμος, δεν απειλεί κανέναν. Αλλ’ όλα το κάνουν καλό και λέει μόνο: “Δόξα σοι, ο Θεός”. Κι όσο περνούν τα χρόνια δεν χάνει δύναμη, αλλ’ αυξάνεται η δύναμή του. Και όταν γεράσει, τότε νοιώθει ότι τα γεράματα είναι συμπεπυκνωμένη νεότης… Πολλοί “Θεοφόροι” υπάρχουν και πολλοί “Χριστοφόροι” κυκλοφορούν μεταξύ μας: είναι άνθρωποι, οι οποίοι δεν πληγώνουν κανέναν και δεν έχουν καμιά ιδέα για τον εαυτό τους.
 
Νομίζω ότι, αυτό που έχει σημασία είναι να είμαστε, σαν τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, ειλικρινείς και να μην παριστάνομε το κάτι παραπάνω από ό,τι είμαστε….”. Ζώντας μέσα στην Εκκλησία, με την λογική του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, κάποια στιγμή σου αποκαλύπτονται όλα, και κάποια στιγμή νοιώθεις κάτι το οποίο, όπως λέει ο άγιος Συμεών, δεν μπορείς ούτε να το διδάξεις, ούτε να διδαχθείς, αλλά σου δίδεται, σου αποκαλύπτεται.
 

Αρχιμανδρίτης Βασίλειος Γοντικάκης 

 Μια ορθόδοξη θεώρησι του ανθρώπου κατά τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό