Ορμένιο: 650 χρόνια από την άγνωστη μάχη του Τζερνομιάνου στον Έβρο | Ιωάννης Κούζας

Ορμένιο: 650 χρόνια από την άγνωστη μάχη του Τζερνομιάνου στον Έβρο | Ιωάννης Κούζας

Ο Ιωάννης Κούζας, ιστορικός, διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, μιλάει με αφορμή τη θλιβερή επέτειο της 26 Σεπτεμβρίου 1371

Η σύγκρουση των συνασπισμένων χριστιανικών δυνάμεων κατά των μουσουλμάνων Οθωμανών

Όταν το Βυζάντιο ήταν στην ακμή του, οι άνθρωποι της πίστης χαίρονταν με την μετάδοση του μηνύματος που θέλει να σώσει τον κόσμο στα πέρατα της γης. Όταν πάλι η αυτοκρατορία υπέφερε από εχθρικές επιθέσεις και κατέρρεαν η μια χώρα μετά από την άλλη, τότε οι πιστοί πονούσαν και ο πόνος γινόταν προσευχή κι ερώτημα για να ψάξουν και να συναντήσουν μέσα τους την αιτία της πτώσης. Στο Ορμένιο στον Βορρά της χώρας μας, η Τζερνομιάνου χώρα είχε δυναμική θέση για το καθεστώς της εποχής λίγο πριν το 1371. Εκεί συνέβη μια άγνωστη στους πολλούς μάχη, ξεχασμένη από τους Έλληνες σήμερα. Η μάχη εδραίωσε τους Οθωμανούς στη χερσόνησο του Αίμου και συνέβαλε στην απομόνωση και πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453.

Ο κος Ιωάννης Κούζας, ιστορικός, διδάκτωρ της νομικής σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, κάτοικος της Θράκης, συζητά μαζί μας με αφορμή την θλιβερή επέτειο στις 26 Σεπτεμβρίου

Πού βρίσκεται ο χώρος, στον οποίο διεξήχθη το 1371 η μάχη του Τζερνομιάνου;

Η μάχη του Τζερνομιάνου έγινε στη νοτιοδυτική πλευρά του σημερινού Ορμενίου Έβρου. Στη βυζαντινή εποχή ονομαζόταν Τζερνομιάνο. Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης εξελληνίζει το Τζερνομιάνο στο ιστορικό έργο του και το ονομάζει Κερμιανό («Κερμιανόν χῶρον»). Ως Τζερνομιάνο το αναφέρει ο Ιωάννης Καντακουζηνός. Λέει χαρακτηριστικά: «Οἱ μέντοι ἐκ Τζερνομιάνου φρουρίου τινός οὐ πόῤῥω Διδυμοτείχου κατῳκισμένου...».

Επίσης: «Ἱέρακι μέν αὖθις τῆς Τζερνομιάνου παρείχετο ἡγεμονίαν...» και «τόν ἐκ Τζερνομιάνου λόχον ἂγων...». Στα τουρκικά ονομάζεται Çirmen και οι Σέρβοι το αναφέρουν ως Cernomen ή Cirmen. Ο S. Soustal το ταυτίζει με το σημερινό Ορμένιο. Κατά τον C. Jirecek η μάχη διεξήχθη στη δεξιά όχθη του Έβρου ποταμού, ωστόσο αυτός δεν καθορίζει με ακρίβεια τη τοποθεσία.

Σήμερα όμως εμείς ξέρουμε, από ευρήματα επιφανείας και από άλλα στοιχεία, ότι η μάχη διεξήχθη σε μια έκταση 200 στρεμμάτων ΝΔ του σημερινού οικισμού του Ορμενίου.

Για ποιο λόγο διεξήχθη η μάχη σ’ αυτόν τον τόπο; Είχε κάποια ιδιαιτερότητα η θέση του ή ήταν αυτή στρατηγικής σημασίας;

Το Ορμένιο διέθετε φρούριο, αλλά αυτό δεν αποτελούσε τον στόχο των Σέρβων. Οι Σέρβοι είχαν ως σκοπό να πάνε στην Αδριανούπολη, να την πολιορκήσουν και να διώξουν τους Οθωμανούς από την ευρωπαϊκή ήπειρο. Κατά την πορεία τους στρατοπέδευσαν στην πεδιάδα, κάτω από τους πρόποδες του λόφου του Ορμενίου, το οποίο απέχει περίπου 30 χιλιόμετρα από την Αδριανούπολη. Έτσι, θα λέγαμε ότι η μάχη αυτή έγινε στο Ορμένιο συμπτωματικά, απρογραμμάτιστα, χωρίς κανένας από τους δύο αντιπάλους να επιλέξει τη θέση μάχης.

Τι ακριβώς έγινε στο Τζερνομιάνο το 1371; Μπορείτε να μας δώσετε μια περιγραφή της σύγκρουσης;

Το 1371, ανησυχώντας οι Σέρβοι για την επέκταση των Οθωμανών στη Θράκη και μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσάς τους από την Προύσα στην Αδριανούπολη (1368/69), συνέπτυξαν έναν σταυροφορικής μορφής συνασπισμό από χριστιανικές δυνάμεις. Βασικός στόχος τους ήταν να καταλάβουν την Αδριανούπολη και να διώξουν τους Οθωμανούς από την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Τον ενωμένο χριστιανικό στρατό αποτέλεσαν κυρίως οι Σέβοι και οι Ούγγροι και μικρότερες δυνάμεις του βασιλείου της Νεάπολης και της ηγεμονίας της Βλαχίας. Οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν. Η Βουλγαρία επίσης απείχε από αυτή την προσπάθεια, γιατί επί Ιωάννη Αλέξανδρου Σισμάν (1331-1371) αντιμετώπιζε εσωτερικά προβλήματα και ήταν ανίσχυρη.

Η επιχείρηση έλαβε σταυροφορικό χαρακτήρα, γιατί η σύγκρουση έγινε ανάμεσα σε χριστιανικές και μουσουλμανικές δυνάμεις. Επικεφαλής των Σέρβων ήταν ο Ιωάννης Ούγγλεσης και ο Βουκασίν και επικεφαλής των Ούγγρων ο βασιλιάς τους, Λουδοβίκος Α΄ του Ανζού. Οι λόγοι για τους οποίους οι δύο αντίπαλοι οδηγήθηκαν σ’ αυτή τη σύγκρουση δεν αναφέρονται από τον Χαλκοκονδύλη. Γι’ αυτό εκτιμούμε ότι αυτή εντάσσεται στα πλαίσια του ανταγωνισμού τους για τον έλεγχο της Θράκης, της τελευταίας επαρχίας της Κωνσταντινουπόλεως, που μοιραία θα οδηγούσε και στην πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Οι στρατιωτικές ενωμένες δυνάμεις τους, σύμφωνα με τον Χαλκοκονδύλη, υπολογίζονται σε 60.000-70.000. Από την άλλη πλευρά οι Τούρκοι είχαν επικεφαλής τους Λάλα Σαχίν και Χατζή Ιλμπέη διαθέτοντας περίπου 4.000 άνδρες, σύμφωνα με νεότερους Ιστορικούς. Η αναφορά του Λ. Χαλκοκονδύλη ότι οι Οθωμανοί ήταν μόνον 800 δεν μπορεί να γίνει πιστευτή. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η μάχη δεν είναι γνωστές. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι η επίθεση των Οθωμανών εκδηλώθηκε τη χαραυγή της 26ης Σεπτεμβρίου 1371.

Πώς περιγράφει τη σύγκρουση ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης

Υπάρχει περιγραφή του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη;

Βεβαίως, και περιγράφει ως εξής:

Οὔγγλεσις μέν οὖν ὥρμητο ἀπό Φερρῶν ἐπί τούς Τούρκους, ἐν αἷς τά βασίλεια ἦν αὐτῷ· Κράλης τε ἅμα αὐτῷ ὁ ἀδελφός στράτευμα ἔχων ἀπό τῆς μεσογαίου τῆς Θράκης συνῄει τῷ ἀδελφῷ ὡς στρατευσόμενοι ἃμα τούς Τούρκους. Ὁ μέν οὖν Σουλαϊμάνης ἔτυχε πολιορκῶν πόλισμα τό παρά Ταίαρον ποταμόν, διέχον ἀπό Ἀδριανουπόλεως σταδίους ὡσεί ἑβδομήκοντα· καί σκηνάς μέν αὐτού οὐκ ὀλίγας ἀπό πίλων ἄγων ἐπήξατο, ἐν αἷς δή οἱ κατά τήν Ἀσίαν Σκύθαι τε οἱ νομάδες καί Τούρκων οἱ πρός τόνδε τόν βίον τετραμμένοι βῃοῦν εἰώθασι· καί ἐπολιόρκει τό χωρίον ἐντεταμένως· διατρίβοντα δέ αὐτόν λέγεται, ὡς τάχιστα ἐπύθετο ἐπιόντας οἱ τούς πολεμίους, λαβεῖν τε ἐπιλεξάμενον ἄνδρας ἐς ὀκτακοσίους τῶν ἀμφ’ αὐτόν ἀρίστων, καί νυκτός ἐπελάσαντα ἐς τό πολεμίων στρατόπεδον καταδῃούμενον, ὡς ἤδη ἡ ἡώς ὑπέφαινε, καί οὔτε φυλακάς ἔχοντας τούς πολεμίους ἑώρα αὐτούς τε τά πολλά παρά Ταίαρον ποταμόν, ὅς ὕδωρ κάλλιστόν τε παρέχεται πιεῖν, καί ὑγιεινότατον· θέρους δέ ἦν ὥρα, ὀλιγώρως τε τῶν ὅπλων σφίσιν αὐτοῖς καί τῶν ἵππων ἔχοντας, οἷα τούς πολεμίους ἐν οὐδενί λόγῳ ποιουμένους, ἐπί ῥαστώνην τετραμμένους, κατά Κερμιανόν χῶρον ἐπεισπεσεῖν τε ἄφνω σύν τοῖς ὀκτακοσίοις, καί διαφθεῖραι σύμπαντα τόν στρατόν κτείνοντας ἀφειδέστατα· ὥστε τούς πλείονας αὐτῶν πεσεῖν ἐς τόν ποταμόν, καί ἐν ἀπορία εἶχον ὅποι τρέπωνται γενόμενοι, καί ταύτῃ διαφθαρῆναι· ἔνθα ὅ τε Οὔγγλεσις ἀπώλετο, καί ὁ Κράλης, ὁ ἀδελφός αὐτοῦ ἐν ταύτῃ τῇ μάχῃ. Ὅτῳ δ’ ἄν τρόπῳ διεφθάρη, οὔκ ᾒδει οὐδείς, ὥστε οἴεσθαι τούς προσήκοντας αὐτῷ περιεῖναι ἔτι αὐτόν ἐπί πολύν τινα χρόνον.

 

Ο Ούγγλεσης εξεστράτευσε από τις Φέρες (Σέρρες), οι οποίες ήταν το βασίλειό του, εναντίον των Τούρκων. Ο Κράλης (ο Βουκασίν) ο αδελφός του με στράτευμα από το εσωτερικό της Θράκης συνάντησε τον αδελφό του, για να εκστρατεύσουν μαζί κατά των Τούρκων. Ο Σουλεϊμάν πολιορκούσε συμπτωματικά μία μικρή πόλη κοντά στον Έβρο ποταμό, η οποία απείχε από την Αδριανούπολη περίπου εβδομήντα στάδια (13 χιλιόμετρα περίπου). Είχε στήσει πολλές σκηνές από δέρματα, με τον τρόπο που κάνουν οι νομάδες Σκύθες της Ασίας και όσοι από τους Τούρκους είναι συνηθισμένοι να ακολουθούν αυτόν τον τρόπο ζωής.

Έτσι πολιορκούσε τον οικισμό με προσοχή.

Λέγεται ότι ήταν στρατοπεδευμένος εκεί, όταν πληροφορήθηκε ότι οι εχθροί επέρχονται εναντίον του πολύ γρήγορα. Πήρε μαζί του, αφού διάλεξε, περίπου οκτακόσιους από τους πιο γενναίους άνδρες και κατά το διάστημα της νύχτας έκανε πορεία και επιτέθηκε στο στρατόπεδο των εχθρών, όταν ξημέρωνε, επειδή διαπίστωσε ότι αυτοί δεν είχαν τοποθετήσει πολλούς φύλακες στο Έβρο ποταμό, του οποίου το πόσιμο νερό είναι πολύ καλό και πολύ υγιεινό. Ήταν εποχή καλοκαιριού και δεν έδιναν σημασία στη φύλαξη των όπλων και των αλόγων, επειδή δεν ανησυχούσαν για τους εχθρούς. Είχαν στρατοπεδεύσει με άνεση στην περιοχή του Τζερνομιάνου, όταν τους επιτέθηκε αιφνιδιαστικά ο Σουλεϊμάν με τους οκτακόσιους άνδρες του και κατέστρεψε όλο τον στρατό σκοτώνοντας χωρίς λύπηση. Οι περισσότεροι από αυτούς, ευρισκόμενοι σε αμηχανία πού να τραπούν για φυγή, λέγεται πως έπεσαν στον ποταμό και έτσι χάθηκαν.

Εκεί, σε αυτή τη μάχη, χάθηκαν ο Ούγγλεσης και ο Κράλης, ο αδελφός του. Με ποιο τρόπο χάθηκε κανείς δεν έμαθε, με αποτέλεσμα οι δικοί του να πιστεύουν ότι αυτός επέζησε για κάποιο μεγάλο χρονικό διάστημα.)

Σηματοδότησε με σημαντική φάση στην κατάκτηση των Βαλκανίων!

Ποιες ήταν οι συνέπειες από την έκβαση αυτής της μάχης για τους Οθωμανούς, αλλά και για Βυζαντινούς, τους Σέρβους και τους Βούλγαρους;

Η μάχη ήταν πολύ σημαντική για τους Οθωμανούς αλλά και για τους Σέρβους, Βούλγαρους και Βυζαντινούς. Οι Οθωμανοί εδραιώθηκαν στη χερσόνησο του Αίμου και το έργο της κατάκτησης και των υπόλοιπων περιοχών έγινε πιο εύκολο. Οι Σέρβοι έχασαν στη μάχη αυτή τις πιο αξιόμαχες δυνάμεις τους και δύο από τους δυναμικότερους ηγέτες τους. Έτσι, οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι αναγκάστηκαν να δηλώσουν υποταγή και να ακολουθούν τα στρατεύματα του Μουράτ Α΄ στις εκστρατείες του.

Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος, κατέστη επίσης φόρου υποτελής και υποχρεώθηκε να διαμελίσει την ήδη παρηκμασμένη αυτοκρατορία στους συγγενείς του, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο αδύναμος. Παράλληλα, υποχρεώθηκε να συνοδεύει με στρατιωτικές δυνάμεις τον Μουράτ Α΄ στις εκστρατείες του, όποτε αυτός το απαιτούσε. Από το 1354, έτος κατά το οποίο οι Οθωμανοί απόκτησαν μόνιμη εγκατάσταση στην Καλλίπολη, μέχρι το 1371, αυτοί χρειάστηκαν μόνον 17 χρόνια για να έχουν υπό τον έλεγχό τους με φόρου υποτέλεια τις τρεις παλαιές αυτοκρατορίες: τη Βυζαντινή, τη Βουλγαρική και τη Σερβική.

Γιατί δεν είναι τόσο γνωστή αυτή η μάχη και από την άποψη του αριθμού των πεσόντων και από την άποψη των συνεπειών της; Γιατί δεν αναφέρεται στη σημερινή ιστορία μια τέτοιας υψηλής σημασίας μάχη;

Η μάχη αυτή δεν είναι τόσο γνωστή, γιατί η ελληνική και διεθνής ιστοριογραφία δεν την πρόβαλε. Ο G. Castellan λέει ότι είναι «πολύ λιγότερο φημισμένη από τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, αλλά σηματοδότησε μια σημαντική φάση στην κατάκτηση των Βαλκανίων». Παρόλο που στην Ιστορία των Τούρκων έχει καταγραφεί ως «κατατρόπωση των Σέρβων», δεν αναδείχθηκε, γιατί σύμφωνα με τον Ι. Χάμμερ δεν κατέστη αξιομνημόνευτος «ἐν τῇ ἱστορίᾳ ἕνεκα τοῦ ἀμέσως μετ’ αὐτήν συμβάντος θανάτου τοῦ νικητοῦ Χατζῆ Ἰλβέκη, ὅν ἐφαρμάκευσεν ἐκ ζηλοτυπίας ὁ Λαλασαχίν, ἅτε στερηθείς τῆς δόξης τῆς νίκης». Ο Χατζή Ιλμπέης, ας συμπληρωθεί εδώ, ότι δεν ήταν Οθωμανός. Καταγόταν από γειτονικό εμιράτο και οι Οθωμανοί δεν θα επιθυμούσαν η δόξα της μάχης να πάει σε έναν μη Οθωμανό.

Οι Σέρβοι δεν είχαν λόγο να αναδείξουν μια μάχη που ήταν γι’ αυτούς μεγάλη ήττα, οι Βυζαντινοί και οι Βούλγαροι, γιατί δεν συμμετείχαν και οι Ευρωπαίοι, γιατί δεν διέθεσαν ισχυρές δυνάμεις για την αντιμετώπιση αλλόθρησκων εχθρών.

Μπορεί αυτή η μάχη να αποτελέσει για μας αιτία σκέψης σήμερα που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πολιτική του νεο-θωμανισμού, που προωθείται στα κράτη της χερσονήσου του Αίμου; Τι έχει να μας πει η παλαιά αυτή ιστορία;

Νομίζω ότι, μέσα στα πλαίσια της διακηρυγμένης πολιτικής του νεο-οθωμανισμού, οι χώρες της χερσονήσου του Αίμου σήμερα πρέπει να έχουν υπόψη τη μάχη του Τζερνομιάνου, να αντιληφθούν τα λάθη που έγιναν στο παρελθόν και να συμπτύξουν ένα αρραγές μέτωπο αντιμετώπισής του, γιατί οι εμπειρίες που είχαν από την κυριαρχία του οθωμανισμού δεν ήταν ούτε ευχάριστες ούτε και προς την πρόοδό τους.

* * *

Τέλεσαν μνημόσυνο

Φέτος, στις 26 Σεπτεμβρίου, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου, στον ιερό ναό Αγίου Γεωργίου στο Ορμένιο, τελέσθηκε μνημόσυνο στη μνήμη όλων εκείνων των χριστιανών που πολέμησαν στη μάχη στο Ορμένιο. Τις επετειακές εκδηλώσεις τίμησαν Σιμωνοπετρίτες πατέρες, δεδομένου ότι η μονή Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους ευεργετήθηκε και συνδεόταν πνευματικά με τον εμπνευστή της κίνησης, Βασιλιά Ιωάννη Ουγγλέση.

Η εποχή μας έχει φτωχύνει όσον αφορά στον πολιτισμό της, γιατί δεν κοιτά κατάματα την ιστορία και αφήνει τη μνήμη να ξεθωριάζει. Η Εκκλησία μας με το μνημόσυνο για τους πεσόντες στη μάχη του Τζερνομιάνου και οι κάτοικοι του ακριτικού Βορρά, θυμούνται, μνημονεύουν προσευχητικά και προβάλλουν την ιστορία. Με την άσβηστη μνήμη ποτίζονται οι ρίζες για να παραμείνουν στη γη και να προετοιμάσουν την καινούργια βλάστηση.

_________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Ορθόδοξη Αλήθεια, 29.09.2021