Όταν ο θυμός και η εκδίκηση γίνονται επιλογή - γράφει η Πέλη Γαλίτη-Κυρβασίλη

Όταν ο θυμός και η εκδίκηση γίνονται επιλογή

γράφει η Πέλη Γαλίτη-Κυρβασίλη (*)

Η βία έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Όσοι είμαστε εκπαιδευτικοί βλέπουμε παιδιά πληγωμένα και θυμωμένα να μετατρέπονται σε κτήνη για να εκδικηθούν τους γονείς, τους καθηγητές, την κοινωνία, το σύστημα και τελικά να αυτοκαταστρέφονται αφού έχουν πάρει και άλλους στο λαιμό τους.  Κι όμως, ο Ντοστογιέφσκι, στους Αδελφούς Καραμαζώφ, έλεγε:  «Όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο είναι καλοί, όλοι, ως τον τελευταίο. Όλα είναι όμορφα σ ’αυτόν τον κόσμο. Είναι όμορφα κι ας είμαστε τόσο κακοί εμείς. Είμαστε κακοί και καλοί μαζί, και κακοί και καλοί»[1].

Όλοι είμαστε εν δυνάμει άγιοι και εν δυνάμει εγκληματίες, και όσο πιο εγκαίρως το καταλάβουμε, τόσο το καλύτερο για μας. Όλοι μας έχουμε μέσα μας ένα θεριό αλλά κι έναν θησαυρό. Είναι πολύ σοφή η γνωστή ιστορία με τους δύο λύκους όπου ο γέρος Ινδιάνος μιλά στον εγγονό του για τη μάχη που γίνεται μέσα στην ψυχή των ανθρώπων. Η μάχη γίνεται μεταξύ δύο λύκων που υπάρχουν μέσα σε όλους, ο ένας λύκος είναι το Κακό, ο θυμός, η ζήλεια, η προσβολή και ο άλλος είναι το Καλό που είναι η χαρά, η ειρήνη η αγάπη και η ελπίδα. Στο τέλος ρωτά ο εγγονός τον παππού: και ποιος νικάει; Και ο παππούς απαντά: αυτός που ταΐζεις.

Κι εδώ κρύβεται όλο το μυστικό. Τι ταΐζουμε τα παιδιά μας;

Ο πατέρας του Άλκη, στη συνέντευξη του στο ΕΡΤ 3 στις 7.2.2022, εντυπωσίασε με τη μεγαλόψυχη και συγχωρητική στάση του και  ζήτησε το αυτονόητο, ότι η Αστυνομία, η Δικαιοσύνη και ο πολιτικός κόσμος θα πρέπει να βρουν το φάρμακο που θα θεραπεύσει το απόστημα της βίας στους δρόμους, στα σχολεία, στην κοινωνία. Ποιο είναι αυτό το φάρμακο; Ποιος θα το δώσει και σε ποιους;

Τα φάρμακα τα δίνουμε στα παιδιά από μικρή ηλικία για να προλάβουμε την αρρώστια πριν εκδηλωθεί. «Ἀσφάλειά ἐστί τὸ προνοεῖν καὶ προλαμβάνειν. Τὸ δὲ προνοεῖν καὶ  προλαμβάνειν κρεῖττον ἐστὶ τοῦ θεραπεύειν», έλεγε ο Ιπποκράτης.  Αν περιμένουμε τη δικαιοσύνη και το κάθε πολιτικό σύστημα να θεραπεύσουν τα κακώς κείμενα τότε θα έχουμε χάσει πολύτιμο χρόνο και θα είναι  πολύ αργά.

Είναι θέμα παιδείας και πολιτισμού το να διαπλάσουμε ανθρώπους στα σχολεία, να βοηθήσουμε τα παιδιά μας από τη τρυφερή ηλικία να ανακαλύψουν το καλό μέσα τους και γύρω τους και  μετατρέψουν τα κτηνώδη τους συναισθήματα σε αισθήματα αγάπης και νοιαξίματος. Να ταΐσουμε τον λύκο τον Καλό και όχι τον Κακό.

Σε μια εποχή που πολύς λόγος γίνεται στα σχολεία για εκφοβισμό, για ρητορική μίσους, για ρατσιστικές συμπεριφορές, για διαφορετικότητα, χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι τίποτα από αυτά δεν μπορεί να εφαρμοστεί και παραμένει ξύλινη γλώσσα, αν δεν προηγηθεί η διαμόρφωση μιας κουλτούρας και ενός ήθους που θα εμπνεύσει τους μαθητές.

Το πρόγραμμα «Αγωγή στη  Συγχώρηση» που διδάσκεται επιλεκτικά σε σχολεία όλων των βαθμίδων της χώρας είναι το φάρμακο που ζητά ο πατέρας.  Ένα πρόγραμμα που βασίζεται σε πολυετείς διεθνείς έρευνες με βασικούς στόχους τη μείωση του θυμού, τη συμφιλίωση ανάμεσα σε δύο συγκρουόμενα μέρη, την αναγνώριση της εγγενούς αξίας του κάθε ανθρώπου, την ενότητα στα μέλη της σχολικής κοινότητας, τη βαθύτερη γνώση της έννοιας της συγχώρησης, την ανάδειξη των καλών και υγειών δυνάμεων μέσα μας.  

Από έρευνες που έχουν γίνει σε πολλά κράτη του κόσμου πάνω στα προγράμματα της συγχώρησης στα σχολεία, αποδεικνύεται ότι τα παιδιά έχουν από μικρά την ικανότητα να αναγνωρίσουν την έννοια της εγγενούς αξίας του ανθρώπου, να κατανοήσουν την έννοια του δικαίου και να συγχωρήσουν αυτούς που τους αδίκησαν. Το θέμα είναι πώς θα αναπτυχθούν αυτές οι έννοιες μέσα στην ψυχή αλλά και πώς θα εκφραστούν στη ζωή του κάθε μαθητή.

Ο Β. Φρανκλ έλεγε ότι «όταν τα παιδιά μάθουν από μικρά πώς να επιλέγουν και να εξασκούνται στην ανάδειξη του Καλού τότε και το πάσχειν ακόμα μπορεί να μετατραπεί σε επιτυχία και η ζωή να αποκτήσει νόημα»[2]. Χρειάζεται όμως εξάσκηση για να χτίσουμε συνήθειες. Και όπως μας έχει μάθει ο Αριστοτέλης, η εκμάθηση των αρετών είναι μια χρονοβόρος διαδικασία που απαιτεί υπομονή και εξάσκηση.

Το πρόγραμμα της αποκαταστατικής δικαιοσύνης και της συγχώρησης[3] που προτείνουμε είναι ένα εγκεκριμένο πρόγραμμα διαχείρισης θυμού και αντιμετώπισης της βίας και του σχολικού εκφοβισμού. Βοηθά τους μαθητές να χτίσουν σωστά το οικοδόμημα του εαυτού τους από μικρή ηλικία. Βασίζεται σε ιδιότητες, αρετές και αξίες που βοηθούν τους μαθητές να θωρακισθούν απέναντι στα αρνητικά αισθήματα που προκύπτουν μετά από μία αδικία, απόρριψη ή απώλεια.

Η δύναμη του θυμού  μέσα μας και γύρω μας είναι τεράστια. Μπορεί να ελέγχει απόλυτα την καθημερινότητά μας και να μην μας αφήνει να ζήσουμε. Και η αυθόρμητη τάση είναι να ανταποδίδουμε συνειδητά ή ασυνείδητα το κακό με κακό. Ο θυμός σκοτεινιάζει το νου και θαμπώνει τη λογική. Η συγχώρηση απαντά ενοποιητικά και απαντά στο κακό με το καλό. Η επιλογή της συγχώρησης έναντι του θυμού σπάει τον φαύλο κύκλο της εκδικητικότητας.

Έχει γεμίσει ο κόσμος από κατηγορούμενους και δικαστές. Σκεφτόμαστε διχαστικά και κάνουμε δηλώσεις του τύπου «θα πατάξουμε τη βία» ή «μηδενική ανοχή».  Η βία όμως έχει εισχωρήσει παντού. Ακόμα κι αν η οικογένεια δεν μπορεί ή η πολιτεία αδυνατεί, το σχολείο μπορεί! Κι αυτό, όπως κάθε εργασιακός χώρος έχει  καλούς και κακούς εκπαιδευτικούς, αλλά σίγουρα υπάρχουν πάρα πολλοί από αυτούς με όρεξη και όραμα. Προσωπικά έχω δει πολλές αλλαγές στο χώρο του σχολείου με το πρόγραμμα της συγχώρησης. Αλλαγές στους μαθητές, στους εκπαιδευτικούς,  σε ολόκληρες τάξεις, στις οικογένειες των εκπαιδευτικών.

Είναι πλέον θέμα επιβίωσης να βρούμε τρόπο να καλλιεργήσουμε τον εσωτερικό μας κόσμο. Πολλοί προτείνουν διάφορες λύσεις για το θέμα της βίας αλλά κανείς δεν θα μπορέσει να καλύψει τα κενά μέσα μας, αν εμείς ψάχνουμε τις λύσεις έξω από εμάς. Η γενιά μας βρίσκεται μπροστά σε ένα οδυνηρό αδιέξοδο και χρειάζεται να αυτοπροσδιοριστεί. Χρειάζεται να βρει νόημα ύπαρξης. Η μη βία είναι αποτέλεσμα μιας αγαπητικής σχέσης προς τον Άλλο. Η αγάπη όμως  δεν επιβάλλεται, δε γίνεται από υποχρέωση, ούτε επειδή πρέπει. Ο σεβασμός και η αγάπη απορρέουν από μια αίσθηση προσωπικής ευθύνης που απελευθερώνει, δίνει νόημα και δεν περιμένει να επιβεβαιωθεί ή να δικαιωθεί από κανένα.

Η συγχώρηση είναι μια πράξη μεγαλοψυχίας. Δεν αντιτίθεται προς τη δικαιοσύνη. Η μεγαλοψυχία που επέδειξε η οικογένεια του Άλκη επιβεβαιώνει ότι μπορεί να συνυπάρξει η συγχώρηση μαζί με τη δικαιοσύνη. Αυτός που συγχωρεί παραιτείται από κάθε εκδικητική αντίδραση παρέχοντάς συγχώρηση από γενναιότητα ψυχής, με δική του βούληση και όχι επειδή τον  αναγκάζουν οι άλλοι. Αναγνωρίζει τον πόνο και τον θυμό του,  χωρίς να προχωρά σε αντίποινα.

Όλοι οι άνθρωποι θυμώνουν. Υπάρχει ο υγιής θυμός, υπάρχει και ο νοσηρός θυμός. Ο νοσηρός θυμός ψάχνει την εκδίκηση, τον πόνο και την καταστροφή ενώ ο υγιής την προστασία, το δίκαιο και τη θεραπεία. Ο υγιής θυμός είναι αυτοπροστατευτικός και μπορείς να τον ελέγξεις, ενώ ο νοσηρός θυμός είναι καταστροφικός και ελέγχει εσένα. Για να θεραπευτούμε  χρειάζεται να δούμε κατάματα τον θυμό μέσα μας και να αντέξουμε τον πόνο μας. Όσο οδυνηρό κι αν είναι αυτό, αν δεν το θεραπεύσουμε εγκαίρως και το αφήσουμε να κακοφορμίσει,  αυτό θα να διογκωθεί προκαλώντας μεγαλύτερο θυμό μέσα μας και γύρω μας. Τότε ο νοσηρός θυμός μας μετατοπίζεται στους άλλους γύρω μας και συχνά ξεσπά στους πιο αθώους και αμέτοχους με το αρχικό γεγονός.

Ο θυμός είναι μεταδοτικός! Το μίσος ανακυκλώνεται! Η εκδικητικότητα εξαπλώνεται!

Το φάρμακο όμως υπάρχει!  Να μην καταθέσουμε τα όπλα. Μπορούμε ακόμα να κάνουμε τον κόσμο μας καλύτερο.

(*) Η Πέλη Γαλίτη-Κυρβασίλη, Med – PhD είναι ερευνήτρια στο University of Wisconsin Madison Αμερικής και διευθύνει το πρόγραμμα «Αγωγή στη Συγχώρηση» στην Ελλάδα. Το πρόγραμμα είναι εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας και διδάσκεται σε σχολεία της Ελλάδας από το 2014 (Forgiveness.Gr – Ψυχοεκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη Συγχώρηση). Έχει γράψει τα βιβλία Σύγκρουση και Συνύπαρξη (εκδ. Γρηγόρη),  Αξιοποιώντας τον καλύτερό μου εαυτό (εκδ. Γρηγόρη) και Τραύμα και θαύμα (εκδ. εν πλω).

____________________________

[1] Ντοστογιέφσκι, Φ. (1991). Αδελφοί Καραμαζώφ. Τρίτος Τόμος. Εκδόσεις Γκοβόστη, σελ. 139.

[2] Φρανκλ Β. (2010). Το νόημα της Ζωής. Εκδόσεις Ψυχογιός

[3] Γαλίτη-Κυρβασίλη, Π. (2017) Σύγκρουση και Συνύπαρξη. Εκδόσεις Γρηγόρη