Τουρκία: Η κρίση ταυτότητας και η επιστροφή στην ιστορική αλήθεια | Σταματία Καραγεωργίου

Τουρκία: Η κρίση ταυτότητας και η επιστροφή στην ιστορική αλήθεια | Σταματία Καραγεωργίου

Η συγγραφέας Σταματία Καραγεωργίου Πάπιστα μιλά για τη στροφή ενός σημαντικού ποσοστού πληθυσμού της γειτονικής χώρας προς την έρευνα των γεγονότων που κρύφτηκαν κάτω από το χαλί, επιμελώς, τα τελευταία 100 χρόνια

«Εκεί που σε πληγώνει η κυρίαρχη εξουσία, εκεί βρίσκεται η ταυτότητά σου»
Μίλαν Κούντερα

Στο βιβλίο του Τζορτζ Όργουελ «1984», διαβάζει ο αναγνώστης για το υπουργείο Ιστορίας που μεθοδεύει την παραποίηση των γεγονότων του παρελθόντος, έτσι ώστε οι κάτοικοι της γης να μη γνωρίζουν την αλήθεια και να μην αντιδρούν στην εξουσία που έχει απαγορεύσει κάθε ελευθερία και ελέγχει τους ανθρώπους σε όλα τα επίπεδα. Αυτή είναι μια τακτική που σήμερα ακολουθείται από κάποια κράτη, όπως η Τουρκία. Όμως ο «άνθρωπος έχει ένα ελάττωμα», όπως επισημαίνει σκωπτικά ο Μπρεχτ, «Ξέρει να σκέφτεται». Συναντήσαμε τη Σταματία Καράγιωργα Πάπιστα μέλος της ένωσης λογοτεχνών βορείου Ελλάδος, βραβευμένη συγγραφέα ιστορικών μυθιστορημάτων, η οποία μιλώντας καλά πέντε γλώσσες για να μπορεί να αντλεί υλικό από ξένες πηγές, ερεύνησε κατόπιν προσωπικής επαφής με κατοίκους της γειτονικής χώρας, τη στροφή ενός αξιοσημείωτου ποσοστού του πληθυσμού της Τουρκίας προς την έρευνα της ιστορίας της και την αποκατάσταση της αλήθειας.

Όσο παράξενο κι αν ακούγεται σε μας, η κρίση ταυτότητας έχει αναδειχτεί σε μείζον πρόβλημα στη γειτονική χώρα. Γι’ αυτό η συγγραφέας αποφάσισε να ασχοληθεί με αυτό στο τελευταίο της βιβλίο, με τίτλο “DÖNÜŞ”. Είναι σαφές ότι το φαινόμενο σχετίζεται με τις γενοκτονίες, τις απελάσεις, τα πογκρόμ και γενικά με όλα όσα η Τουρκία οργάνωσε, υλοποίησε και επιμελώς προσπαθεί να κρύψει κάτω από το χαλί τα τελευταία 100 χρόνια. Η κα Καραγεωργίου Πάπιστα ξεκινά τη συζήτηση επιλέγοντας κάτι από τη σοφία του απλού τουρκικού λαού:

«Λέει μια όμορφη τουρκική παροιμία "Οι αλήθειες έχουν την κακιά συνήθεια να βγαίνουν κάποια μέρα στο φως". H Τουρκία σήμερα είναι μια χώρα δυο ταχυτήτων. Υπάρχει η βαθιά Ανατολή, με χαμηλό επίπεδο μόρφωσης και πολιτισμού, παραδοσιακά προσκολλημένη στο Ισλάμ. Υπάρχει όμως και το εξευρωπαϊσμένο κομμάτι, το μορφωμένο και εκπολιτισμένο. Όσοι ανήκουν σε αυτό ζουν – συνήθως – στα παράλια της Ανατολίας και στην πλειονότητά τους έχουν απορρίψει το Ισλάμ, επηρεασμένοι από τα δυτικά πρότυπα ή – και αυτό μας ενδιαφέρει – ψάχνουν σε κατευθύνσεις που μέχρι σήμερα ήταν εντελώς απαγορευμένες.

Αυτό το κομμάτι, το καλύτερο ποιοτικά, είναι που κλονίζεται. Αυτό που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, που διαπιστώνει έκπληκτο ότι άλλα διδάσκεται στο σχολείο και κάπως αλλιώτικες είναι οι διηγήσεις του παππού και της γιαγιάς.»

Έρχεται αναπόφευκτα η ώρα που οι αντιφάσεις καταρρίπτουν τα στερεότυπα. Το να ζεις αυτή τη διαδικασία, να γκρεμίζονται οι στύλοι πάνω στους οποίους έχτισες τη ζωή σου, είναι πολύ σκληρή εμπειρία. Η συγγραφέας μιλά για τα πρόσφατα γεγονότα που σηματοδοτούν την αλλαγή:

«Έχει δημιουργηθεί ένας υπόγειος αναβρασμός, ο οποίος ζητά σημεία εκτόνωσης. Δεν είναι καθόλου τυχαία η εξέγερση στο πάρκο Γκεζί, την άνοιξη του 2013. Ένας ξεσηκωμός που ξεκίνησε από ένα οικολογικό ζήτημα, όταν η Κυβέρνηση αποφάσισε να χαλάσει το πάρκο για να χτίσει τζαμί και εμπορικό κέντρο, αλλά πολύ σύντομα εξελίχθηκε σε αντικυβερνητική εξέγερση με πολιτικά αιτήματα. Είναι σταθμός, αφού οι παλαιότεροι ξεσηκωμοί που καταγράφηκαν στην Τουρκία ήταν οργανωμένοι και σχεδιασμένοι από τον ίδιο τον Κυβερνητικό μηχανισμό. Όσο κι αν θέλησαν και θέλουν να τα παρουσιάσουν σαν «λαϊκές αντιδράσεις», τόσο οι γενοκτονίες, όσο και τα πογκρόμ κατά των Εβραίων και των Ελλήνων, αποδεδειγμένα οργανώθηκαν από το ίδιο το κράτος.»   

Για να κατανοήσουμε την κρίση ταυτότητας στην Τουρκία, θα πρέπει να δούμε πώς επιβλήθηκε αυτή η ταυτότητα. Η κα Καραγεωργίου Πάπιστα αναφέρεται στην καθαρή ιστορική αλήθεια:

«Στους ανθρώπους της Ανατολίας η νέα τουρκική εθνική ταυτότητα δεν είναι κάτι που εξελίχθηκε μέσα από κοινωνικές διαδικασίες και επιλογές· επιβλήθηκε δια ροπάλου.

Το πρόβλημα ξεκινά από τη γενική διαπίστωση ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραπαίει. Μιλάμε για την εποχή που οι Αυτοκρατορίες βαίνουν προς το τέλος τους και τα κράτη αρχίζουν και αποκτούν χαρακτηριστικά εθνικά. Η Τουρκία, λοιπόν, πρέπει να αποκτήσει στοιχεία εθνικά. Κατά τον Ηρόδοτο, το έθνος χαρακτηρίζεται από κοινή καταγωγή, θρησκεία, γλώσσα, κουλτούρα.

Στα τέλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα χριστιανικά έθνη εμφανίζονται με ισχυρή ταυτότητα, ενώ τα μουσουλμανικά έχουν την ταυτότητα του Οθωμανού, που, αν και κυρίαρχος στην Αυτοκρατορία, δεν έχει κανένα από τα χαρακτηριστικά που θέλει ο Ηρόδοτος, αφού μέσα στους κόλπους του Ισλάμ υπάρχουν πολλές διαιρέσεις, Σουνίτες, Σιίτες, Αλεβίτες, Μπεκτασήδες κλπ. Οι τελευταίοι μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις δεν θεωρούν καν εαυτούς ''ισλάμ''.»

«Οι παλαιότεροι ξεσηκωμοί ήταν οργανωμένοι από τον ίδιο τον Κυβερνητικό μηχανισμό. Όσο κι αν θέλουν να τα παρουσιάσουν σαν «λαϊκές αντιδράσεις» κατά των Εβραίων και των Ελλήνων, αποδεδειγμένα οργανώθηκαν από το ίδιο το κράτος»

Για την απόκτηση ενιαίας εθνικής ταυτότητας χρειάζεται μια κοινή βάση. Η μόνη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πιο εκτεταμένη, είναι η θρησκευτική, δηλ. του μουσουλμάνου. Άρα, πρέπει να λείψουν οι υπόλοιποι, κυρίως οι χριστιανοί, που είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικοί στο κομμάτι της Οικονομίας. Η κα Καραγεωργίου, συμφωνώντας, ανατρέχει στη σχετικά πρόσφατη ιστορία:

«Ακριβώς γι αυτό ξεκινά από τα τέλη του 1913 – σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της κυβέρνησης από τους Νεότουρκους – η εφαρμογή του σχεδίου με βίαιους εκτοπισμούς από την Ανατολική Θράκη και την Ιωνία που γρήγορα απλώνονται στον Πόντο και την Προποντίδα και κορυφώνονται με έντονους διωγμούς κατά των Ελλήνων, αλλά και με την εξολόθρευση των Αρμενίων και των Ασσυροχαλδαίων.

Επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή, η Τουρκία κάνει για πρώτη φορά επίσημη πρόταση στην Ελλάδα ανταλλαγής πληθυσμών.^* Βέβαια, αυτή η πρόταση περιορίζεται στους Έλληνες της Σμύρνης και Ιωνίας με τους μουσουλμάνους της Μακεδονίας.

Η ήττα τους στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο δεν επέτρεψε στους Νεότουρκους την ολοκλήρωση του ''έργου''· η εξαφάνιση των Ελλήνων έχει μείνει στη μέση. Αυτή την εκκρεμότητα αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει ο Κεμάλ. Αρχίζει να οργανώνει συνέδρια και να ξεσηκώνει τον μουσουλμανικό κόσμο. Ο στόχος είναι να ολοκληρώσει το σχέδιο εξόντωσης και να θέσει τα θεμέλια της νέας Τουρκίας. Οι αποφάσεις των συνεδρίων αυτών είναι πολύ διαφωτιστικές. Μας βεβαιώνουν ότι οι χριστιανοί δεν έχουν θέση εκεί, γι’ αυτό κανένας χριστιανός δεν εκλήθη να συμμετάσχει.

Η εξολόθρευση των χριστιανών, η εκστρατία για τη γλώσσα και η ένοχη περίοδος που «θάφτηκε»

Προκύπτει μια βασική ερώτηση. Πώς έγινε και, ενώ στην απογραφή του 1914 υπάρχουν κάποια εκατομμύρια χριστιανοί διαφόρων εθνικοτήτων, φτάσαμε μετά από εκατό χρόνια, σε κράτος μονοεθνικό (θεωρητικά) και αμιγώς μουσουλμανικό. Η κα Καραγεωργίου εξηγεί:

«Αρχικά ας δούμε πώς ορίστηκε η νέα Τουρκία ως κράτος.

Η θέση του Κεμάλ είναι: "γραμμές που δεν μπορείς να τις υπερασπιστείς με τις ξιφολόγχες, την ισχύ, την τιμή και την αξιοπρέπεια, δεν μπορείς να τις υπερασπιστείς με καμία άλλη αρχή". Τα σύνορα της Τουρκίας επομένως μπορούν να φθάσουν όπου μπορεί να φτάσει η τουρκική ξιφολόγχη. Έτσι, το εθνικό σύμφωνο του Κεμάλ (23-1-1920) ορίζει ως ''Τουρκία'' τη χώρα όπου κατοικούν μη Άραβες μουσουλμάνοι. Εξολοθρεύονται οι χριστιανοί και όσους αναγκάζονται να ανεχτούν, σταδιακά τους περιορίζουν και έμμεσα ή άμεσα τους διώχνουν. Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης, το έργο ολοκληρώνει ο νόμος του βαρλικίου το 1942, οι νόμοι περί επαγγελμάτων (1926, 1928, 1932), που απαγορεύουν σε μη Τούρκο ή μη μουσουλμάνο την άσκηση συγκεκριμένων επαγγελμάτων (δημόσιου υπαλλήλου, γιατρού, φωτογράφου, λογιστή, χημικού, θυρωρού κλπ), το πογκρόμ του 1955, οι απελάσεις του 1964, η αρπαγή το 1970 της ακίνητης περιουσίας των χριστιανικών ιδρυμάτων.»

Όλοι οι υπόλοιποι υποχρεώνονται να μπουν σε ένα χωνευτήρι και να αποκτήσουν περισσότερα κοινά χαρακτηριστικά πέρα από το θρήσκευμα, όπως η γλώσσα, η εκπαίδευση και η κοινή ιστορία. Η κα Καραγεωργίου μιλά με γεγονότα:

«Εδώ στοχεύει η εκστρατεία που ξεκίνησε το 1928 με το σύνθημα "Πολίτη μίλα τουρκικά". Όποιος μιλούσε άλλη γλώσσα, πλήρωνε πρόστιμο.

Αποφασίζεται άνωθεν η επίσημη θέση για την Ιστορία. Αυτό γίνεται στα ιστορικά συνέδρια της δεκαετίας ’30, με ιστορικούς, οι οποίοι ήταν στην πλειοψηφία πολιτικοί. Αποφεύγεται η σύνδεση με το οθωμανικό παρελθόν. Βεβαίως ''θάβεται'' η ένοχη περίοδος των γενοκτονιών που – στην καλύτερη περίπτωση – παρουσιάζονται ως άμυνα και αντι-ιμπεριαλιστικός αγώνας. Υποστηρίζεται ότι οι Τούρκοι είναι απόγονοι αυτών που ίδρυσαν τους πολιτισμούς του Ιράκ, της Ανατολίας, της Αιγύπτου και του Αιγαίου. Όσο για την κοινή θρησκεία, ακόμα και οι διαφοροποιήσεις μέσα στο ισλάμ, πρέπει κι αυτές να λείψουν.»

Δεν θέλουν να ζουν στο σκοτάδι, όταν έχουν πια μάθει ότι υπάρχει το φως

Οι σύγχρονοι Τούρκοι στη σημερινή εποχή της επικοινωνίας και της πληροφορίας ήταν επόμενο να αρχίσουν να αναρωτιούνται για αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο ταυτότητας. Η συγγραφέας του «DÖNÜŞ» αναλύει τους λόγους:

«Η αντίδραση σε κάτι που σου επιβάλλεται τόσο απροκάλυπτα και η περιέργεια για ό,τι σου ''απαγορεύεται'', μπορεί να γίνει πολύ βασανιστική, όταν συνδυάζεται με την ανακολουθία μεταξύ της επίσημης ιστορίας και των οικογενειακών διηγήσεων. Τι βιώνουν, άραγε, οι σημερινοί απόγονοι των Αρμενίων ή Ελλήνων που ξέμειναν, όχι γιατί είχαν επιλογή, αλλά είτε γιατί επέλεξαν να εξισλαμισθούν, είτε γιατί κάποιοι τους βρήκαν αρρώστους, ημιθανείς, ορφανά ή χαμένα παιδιά, πουλημένους στα σκλαβοπάζαρα και είχαν την ευαισθησία να τους περιθάλψουν; Όλοι αυτοί εξαναγκάστηκαν σε ομογενοποίηση.»

Τι βιώνουν οι απόγονοί τους όταν ανακαλύπτουν μια αλλότρια προέλευση, την οποία έχουν εκπαιδευτεί να μισούν; Πώς πείθονται με όσα, ακόμη και σήμερα, κρίνονται από τις κυβερνήσεις τους απαραίτητα για την κοινωνική συνοχή;

«Άρχισαν να μην πείθονται. Θα αναφέρω ένα αστείο, όσο και τρομακτικό παράδειγμα: Το 2005 η Τουρκία άλλαξε τις λατινικές ονομασίες 3 ζώων: του ζαρκαδιού, της αλεπούς και του αιγοπρόβατου. Οι ονομασίες που άλλαξε, ήταν: Vulpes vulpes kurdistanica, Ovis Armeniana και Capreolous capreolous armenious. Και στις 3 περιπτώσεις αφαιρέθηκε ο εθνικός προσδιορισμός, με την αιτιολογία ότι απειλείται η υπόσταση του έθνους.

Μέσα στην Τουρκία σήμερα μπορεί κανείς να συναντήσει πολλές Τουρκίες. Αν ακολουθήσουμε την κατηγοριοποίηση της Elif Şafak, υπάρχει η μερίδα της βαθιάς Ανατολής που ζει σε άλλη ταχύτητα και συνεπώς, στην απόλυτη άγνοια, η μερίδα η προσκολλημένη στο κεμαλικό αφήγημα που είναι μικρή αλλά κατέχει θέσεις εξουσίας, η μερίδα που επιλέγει να αδιαφορήσει για όλα αυτά και υπάρχει όμως επίσης η μερίδα που αναρωτιέται, ψάχνει, ανακαλύπτει την αλήθεια. Αυτή η μερίδα δεν θέλει να ζει στο σκοτάδι, όταν έχει πια μάθει ότι υπάρχει φως.»

* * *

Για το χατίρι αυτής της μερίδας, η συγγραφέας μάς αποκαλύπτει πως ο τίτλος του βιβλίου έμεινε στα τουρκικά «DÖNÜŞ», που σημαίνει επιστροφή στην αλήθεια· την αλήθεια την ιστορική, την προσωπική, την πνευματική. Μια «επιστροφή» που σιωπηλά έχει αρχίσει να συντελείται.

___________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Ορθόδοξη Αλήθεια, 23.02.2022
 
 *       στις 16.5.1914 οΤούρκος πρέσβης στην Αθήνα Γκαλίπ Κεμάλ προτείνει στον Βενιζέλο ανταλλαγή του ελληνικού πληθυσμού του βιλαετίου Σμύρνης και Θράκης με τον τουρκικό της Μακεδονίας.