« Ψυχή μου, ἀνάστα» (Κοντάκιον Μ.Κανόνος) - π. Γρηγορίου Μουσουρούλη

Πέμπτη Μ.Κανόνος
(Τῇ Τετάρτῃ ἑσπέρας)

Λόγος Νῆψις

 « Ψυχή μου, ἀνάστα» (Κοντάκιον Μ.Κανόνος)

 Του μακαριστού

Αρχιμανδρίτου π. Γρηγορίου Μουσουρούλη

(†11/01/2021)

Ἀρχιγραμματέως  Ἱεράς Συνόδου

τῆς Αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου

 

          Σύμφωνα μέ τήν ἀρχαία παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας τήν Πέμπτη τῆς Ε΄Ἑβδομάδος τῶν Νηστειῶν ψάλλουμε τήν Ἀκολουθία τοῦ "Μεγά­λου καί κατανυκτικοῦ Κανόνος. Ἐπειδή ὅμως τό πρωῒ τῆς Πέμπτης ὅλοι μας ἔχουμε τίς ἐργασίες μας, οἱ πατέρες μας, γιά νά μή χάνουμε τήν σπουδαία αὐτή ἀκολουθία, ὅρισαν νά  ψάλλεται τό βράδυ τῆς Τετάρτης μαζί μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου.

          Κάθε χρόνο συμμετέχουμε, μέ τήν χάρη τοῦ θεοῦ σ' αὐτή τήν ὡραία λατρευτική εὐκαιρία μέ διάθεση πμευματικῆς ὠφελείας. Ἄν ὅμως μᾶς ἐρωτήσει κάποιος τί εἶναι ὁ Μέγας Κανών, ποιος τόν ἔγραψε, ποιό εἶναι τό περιχεόμενό του, τί θά ἀπαντήσουμε;

          Στά ἐρωτήματα αὐτά θά ἀπαντήσουμε μέ πολλή συντομία τήν ὥρα αὐτή.

*******

          Θά ξεκινήσουμε ἀπό τόν ποιητή τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ αὐτοῦ ἀριστουργήματος, πού δέν εἶναι ἄλλος ἀπό τόν Ἅγιο Ἀνδρέα Ἀρχιεπίσκοπο Κρήτης τόν Ἱεροσολυμίτη.

          Ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας καταγόταν ἀπό τήν βασα­νισμένη καί σπαρασσόμενη χώρα τῆς Συρί­ας, καί μάλισα ἀπό τήν πρωτεύουσά της τήν Δα­μασκό. Γεννήθηκε τό 660 μ.Χ. Ἡ ζωή του ἄρχισε μέ θλίψη καί πόνο. Μέχρι τό ἕβδομο ἔτος τῆς ἡλικίας του ἦταν ἄλαλος. Δέν μιλοῦσε. Μέχρι τότε δέν μποροῦσε νά ἀρθρώσει οὔτε μία λέξη. Ὅμως στό ἕβδομο ἔτος τῆς ἡλικίας του, κατά τήν ὥρα πού κοινωνοῦσε τά Ἄχραντα Μυστήρια, ὁ θεός ἔκαμε τό θαῦμα του. Λύθηκε τότε ἡ γλώσσα τοῦ Ἀνδρέα. Γιά νά ἀποδειχθεῖ στό μέλλον ἠ ἁγιασμένη γλώσσα, ἡ ὁποία μέ τήν ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος θά μετέδιδε μέ δύναμη καί ζῆλο πολύ τήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ σέ πλήθη ἀνθρώπων.

          Στήν δαμασκό ἔμαθε τά πρῶτα γράμματα καί κατόπιν ἦλθε στά Ἱεροσόλυμα ὅπου ἐκάρη μοναχός στόν Ναό τῆς Ἀναστάσεως καί ἐντάχθηκε πιθανόν στήν Μονή τοῦ Ἁγίου Σάββα. Ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων τόν χρησιμοποίησηε ὡς Γραμματές καί ἀργότερα τόν ἔστειλε στήν Κων/λη  γιά νά ἐκφράσει τίς θέσεις τοῦ Πατριαρ­χείου στίς δογματικές ἀποφάσεις τῆς ΣΤ΄Οἰκου­μενικῆς Συνόδου.

          Τελικά ἔμεινε στήν Κω/λη, ὅπου χειροτο­νήθηκε διάκονος καί πρεσβύτερος καί ἀνέπτυξε μεγάλη φιλανθρωπική δράση. Στίς ἀρχές τῆς β΄δεκαετίας τοῦ 8ου αἰώνα ψηφίστηκε Ἀρχιεπί­σκοπος Κρήτης. Οἱ κάτοικοι τῆς Μεγαλονήσου τόν δέχτηκαν μέ πολλή ἀγάπη καί σεβασμό. Ἐκοιμήθη τό 74ο μ.Χ. στήν Ἐρεσσό τῆς Λέσβου. Ἡ κόιμησή του ἐπῆλθε αἰφνιδίως καθώς ἐπέστρεφε στήν κρήτη ἀπό ἕνα ταξίδι του στήν Κων/λη.

          Περισσότερο ἀπό ὅλα ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας διακρίθηκε ὡς ὑμνογράφος τῆς Ἐκκλησίας. Συν­έθετε ὄχι μόνο τό κείμενο ἀλλά καί τήν μουσική τῶν ὕμνων. Τό σπουδαιότερο ὐμνογραφικό του ἔργο εἶναι ὁ Μέγας Κανών.

*******

          Ὁ Μέγας Κανών ἀνήκει στό ποιητικό εἶδος τῶν κανόνων. Οἱ Κανόνες εἶναι ἕνα σύστημα τροπαρίων πού γράφονταν γιά νά διακοσμήσουν τήν ψαλμωδία τῶν ἐννέα Ὠδῶν τοῦ Ψαλτηρίου, πού στιχολογοῦνταν στόν Ὄρθρο.

          Κάθε ὠδή ἀποτελεῖται ἀπό τήν α΄στροφή πούλέγεται Εἱρμός καί τρεῖς ἤ τέσσαρες στροφές, τά τροπάρια, πού ψάλλονται σύμφωνα μέ τήν μουσική τοῦ εἱρμοῦ.

          Στούς περισσότερους κανόνες λείπει ἡ Β΄Ὠδή ὡς πένθιμος…… (ἀνάλυση)…

          Ὁ Μ.Κανών ἔχει καί τίς ἐννεά ὠδές. Εἶναι Μέγας μέ τήν ἀπόλυτη ἔννοια, γιατί ἐνῶ στούς συνήθεις κανόνες κάθε ὠδή ἔχει 2-3 τροπάρια καί στό σύνολο 30, ὁ Μ.Κ. ἔχει πολύ περισσότερα σέ κάθε ὠδή καί στό σύνολο 250 Τροπάρια. Σήμερα, ὅπψὦς τά ψάλλουμε ἐμεῖς εἶναι 280, γιατί μεταγενέστερεοι ὑμνογράφοι ἔχουν προσθέσει τροπάρια στήν Ἁγία Μαρία τήν Αἰγυπτία καί στόν ἴδιο τόν Ἅγιο Ἀνδρέα.

          Θέμα τοῦ Μ.Κ. εἶναι ἡ περιγραφή τῆς ὀδυνηρῆς κατάστασης τοῦ ἀνθρώπου πού ζεῖ στήν ἁμαρτία καί ἡ ἀνάγκη νά ἀπαλλαγεῖ ἀπ' αὐτήν. Μπορεῖ νά δεῖ κανείς τήν ἐπίδραση τοῦ Θεοῦ πάνω στήν ἀμαρτωλή ψυχή καί τήν ψυχο­λογία τοῦ ἁμαρτωλοῦ πού συνέρχεται καί ξυπνᾶ ἀπό τόν λήθαργο τῆς ἁμαρτίας, καθώς καί τήν εὐσπλαγχνία τοῦ Θεοῦ.

          Ἡ ὅλη ὑπόθεση τοῦ Μ.Κ. πλέκεται γύρω ἀπό παραδείγματα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, τά ὁποῖα καί τήν ἀμαρτωλή κατάσταση ζωγραφίζουν καί τήν μετάνοια ἐξαίρουν. Τά περισσότερα παραδεί­γματα στίς ὀκτώ πρῶτες ὠδές προέρχονται ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη. Στήν ἀρχή τῆς Θ' ὠδῆς δη­λώνεται ὁ σκοπός τῆς χρήσης τους. "Μωσέως παρήγαγον ψυχή τήν κοσμογένεσιν…… Ἡ Θ'ὠδή περιέχει παραδείγματα ἀπό τήν καινή Διαθήκη.

          Ὁ ποιητής μιλάει στό α΄ἑνικό πρόσωπο ἀπό ταπείνωση προκειμένου νά βοηθήσει τήν κάθε ψυχή πρός μετάνοιαν καί ὄχι γιατί ὁ ἴδιος ἔζησε τήν ζωή τῆς ἀποστασίας καί τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Ἄλλωστε ἀπό τήν παιδική του ἡλικία ἀφιερώθηκε στόν Θεό καί ὁλόκληρη ἡ ζωή του δαπανήθηκε στήν διακονία τῆς Ἐκκλησίας.

*****

          Τώρα νά πάρουμε μιά βαθιά ἀναπνοή τῶν μύρων τοῦ ἐξαίσιου αὐτοῦ ποιητικοῦ λόγου. Συγκεκριμένα θά στοχεύσουμε τό περιεχόμενο τοῦ κοντακίου πού διαβάζεται πρίν ἀπό τό Συνα­ξάρι, καί τό ὀποῖο μέ τήν ἐξαίρετη μουσική σύν­θεση συγκινεῖ κάθε χριστιανική ψυχή. Λέγει λοι­πόν ὁ Ἅγιος Ἀνδρέας ἀπευθυνόμενος στήν ψυχή του: "Ψυχή μου, ψυχή μου, ἀνάστα, τί καθ­εύδεις; Τό τέλος ἐγγίζει καί μέλλεις θο­ρυ­βεῖσθαι. Ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσητέ σου Χριστός ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν". Ἑρμηνεία…...

*****

«Ψυχή μου ἀνάστα»

          Ψυχή μου σήκω ἐπάνω, δραστηριο­ποιήσου. Τό τέλος, ἐγγίζει…

          Ἐδῶ ὁ ποιητής ἀποδίδει ποιητικά  τούς λόγους τοὺ Κυρίου:"Προσέχετε ἑαυτοῖς μήποτε βαρηθῶσιν ὑμῶν οἱ ὀφθαλμοί ἐν κραιπάλῃ καί μέθῃ καί μερίμναις βιοτικαῖς καί αἰφνίδιος ἐπιστῇ ἐφ΄ ὑμᾶς ἡ ἡμέρα ἐκείνη"(Λουκ. κα΄34). Προσέχετε στούςἑαυτούς σας, μήπως οἱ ψυχές σας γίνουν βαριές καί ἀνίκανες νά προσέχουν καί νά ἀγρυπνοῦν. Πότε γίνονται βαριές οἱ ψυχές;

α. Ἀπό τό ἄσωτο φαγοπότι….

β. Τήν μέθη…

γ. Τίς βασανιστικές μέριμνες…. Σήμερα ὁ νοῦς μας στό κούρεμα…. Ἄν δέν μᾶς ἀφήνουν τούς ἀφήνουμε ἐμεῖς τούς θησαυρούς μας…

          Ὅλα αὐτά ἀποκοιμίζουν τόν ἄνθρωπο…

τόν κάμνουν ὑλιστή καί σαρκολάτρη, δέν τόν ἀφήνουν νά σκεφτεῖ, ὅτι ἔχει ψυχή…. Ὅπως τό πολύ κρασί ναρκώνει καί δημιουργεῖ ὐπνηλία καί ἀναισθησία στόν ἄνθρωπο πού τό χρησιμοποιεῖ, ἔτσι καί ἡ πνευματική ἀδιαφορία…

          Τί κοιμᾶσαι λοιπόν ψυχή μου´…. "Ἡ νύξ προέκοψεν ἡ δέ ἡμέρα ἤγγικεν. Ἂποθώμεθα οὖν τά ἔργα τοῦ σκότους…"(Ρωμ.ιγ΄12-13).

          Καθεύδει ὁ ἄνθρωπος γιά τήν ὑγεία του…. Γιατροί λένε…/

          Παραμελεῖ τήν ἐργασία του….

Παρα,ελεῖ ζωτικά θέματα πού ἔχουν σχέση μέ τήν οἰκογένεια, τήν μόρφωση, τήν ἀποκατά­σταση τῶν παιδιῶν…

Παραμελεῖ τήν ἐκπλήρωση τῶν καθηκόντων του ἀπέναντι τῶν συνανθρώπων του…

          Ἡ παραμέλση ὅμως τῆς σωτηρίας τό χειρότερο….

          Τί θά ἀπολογηθοῦμε; …..

*******

«Ψυχή μου ἀνάστα»

          Ἄς προσέξουμε… "Ἡ εὐπερίστατος ἁμαρτία" δημιουργεῖ καθημερινῶς θύματα… Ὁ κόσμος τραβᾶ, ἑλκύει… Ἡ ἀθάνατη ψυχή μας πρέπει νά εὑρίσκεται σέ κατάσταση ἑτοιμότητας. "Διεγηγερμένη"….

Καθημερινῶς…..