Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΥΣΗ ΠΑΝΩ ΣΕ ΔΥΟ ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΣΥΜΒΑΝΤΑ -Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ  

ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΥΣΗ ΠΑΝΩ ΣΕ ΔΥΟ ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΣΥΜΒΑΝΤΑ

Η λέξη Ανάσταση ετυμολογικά προέρχεται από το ἀνίστημι < ἀνά + ἵστημι, που σημαίνει εγείρομαι, στέκομαι όρθιος. Για να σταθεί όμως κάποιος όρθιος, πρέπει πρώτα να είναι πεσμένος κάτω, κι έπειτα να σηκωθεί. Αυτό που πίπτει όταν πεθαίνουμε είναι το σώμα μας, η δε ψυχή μας σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας, εξέρχεται και ανεβαίνει προς τον Δημιουργό και Κριτή της (τον Θεό). Τo γεγονός της Ανάστασης του Χριστού, είναι συνέχεια του γεγονότος του Σταυρού…

Δυστυχώς στην εποχή μας γράφονται και διατυπώνονται διάφορες απόψεις περί της εικόνας του Αναστάντος Χριστού που εγγίζουν τα όρια της πλάνης και της αθεολογίας!

Η σύγχυση αφορά δύο τελείως διακεκριμένα συμβάντα, τα οποία ταυτίζονται ή παρερμηνεύονται, είτε από θεολόγους, είτε από αγιογράφους…

Πρόκειται για την «Εις Άδου Κάθοδο του Χριστού» και για την «Ανάστασή Του εκ του Τάφου».

Ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στα προλεγόμενα της Ζ΄Οικουμενικής Συνόδου στο Ιερό Πηδάλιο τονίζει: «Ανάστασις δε και εις άδην κατάβασις μεγάλην έχουσι την διαφοράν.

Εν γαρ τη εις άδην καταβάσει, χωρισμένη ήτο η ψυχή του Σωτήρος από το σώμα∙ και η μεν ψυχή μόνη κατήλθεν εις τον άδην, το δε σώμα έκειτο νεκρόν εις τον τάφον∙ εν δε τη Αναστάσει, ηνώθη πάλιν η ψυχή μετά του σώματος, και τούτό εστίν η Ανάστασις.» [1] Λίγο πιο πάνω σχολιάζει ο ίδιος άγιος: «Το να ζωγραφίζουν την Ανάστασιν του Χριστού, όχι εκ του τάφου τον Χριστόν εξερχόμενον, και τους στρατιώτας περί τον τάφον όντας και φυλάττοντας, και τον Άγγελον επί του λίθου καθήμενον, καθώς λέγει το Ευαγγέλιον, αλλά ζωγραφίζοντες, τον μεν Χριστόν εις άδην καταβαίνοντα, τον δε Αδάμ και την Εύαν κρατουμένους υπό των χειρών Αυτού, και τας πύλας και τα κλείθρα του άδου συντετριμμένα∙ και δαίμονας πολλούς σκοτεινούς εκείσε όντας, και πάντας τους Προπάτορας και Προφήτας∙ τα οποία δεν είναι εικών της Αναστάσεως, αλλά εικών της εις άδην καταβάσεως του Κυρίου.» [2]

Η γνώμη αυτή του Αγίου Νικοδήμου δεν είναι αυθαίρετη, αλλά στηρίζεται στους Θεοφόρους Πατέρες της Εκκλησίας μας.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός τονίζει: «Κάτεισιν εἰς ᾅδην ψυχὴ τεθεωμένη», [3] που σημαίνει ότι στον Άδη κατήλθε ΜΟΝΟ η ΨΥΧΗ του Χριστού ενωμένη με την θεότητα, ενώ το σώμα Του βρισκόταν άπνουν και νεκρό στον τάφο∙ κι αυτό ενωμένο με την θεότητα. Η στιγμή κατά την οποία η Παναγία ψυχή Του Κυρίου χωρίσθηκε και κατήλθε στον Άδη, είναι σύμφωνα με τις μαρτυρίες των ευαγγελιστών και αποστόλων, η ενάτη ώρα (δηλ. 3:00΄μ.μ.) της Μεγάλης Παρασκευής, κατά την οποία ο Κύριος «κράξας φωνῇ μεγάλῃ ἀφῆκε τὸ πνεῦμα» και «εἶπε, τετέλεσται, καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκε τὸ πνεῦμα.» [4]. Το ίδιο μαρτυρεί ο αυτός Ιερός Πατήρ σε σχετική ομιλία του. [5].

Στον Άδη παρέμεινε η τεθεωμένη ψυχή του Σωτήρος Χριστού τουλάχιστον έως τα βαθιά ξημερώματα της Κυριακής, «ὄρθρου βαθέος» (Λουκ.24:1), ή «πρωΐ σκοτίας ἔτι οὔσης» (Ιωαν.20:1), όπως σημειώνουν οι Ευαγγελιστές. Είναι ακριβώς και η στιγμή που διαπίστωσαν οι μυροφόρες την Ανάσταση του Κυρίου βλέποντας το μνημείο κενό και έλαβαν το μήνυμα από τον άγγελο που απέσυρε το λίθο [6], ότι: «οὐκ ἔστιν ὧδε· ἠγέρθη γὰρ καθὼς εἶπε. δεῦτε ἴδετε τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο ὁ Κύριος∙ καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν» (Ματ.28:6-7).

Ενώ λοιπόν είναι τόσο ξεκάθαρα τα πράγματα σχετικά με την Ανάσταση του Χριστού κάποιοι συσκοτίζουν το γεγονός της αναστάσεως και το συγχέουν με την εις Άδου κάθοδο του Χριστού!

Στο βιβλίο του μοναχού Ι. Βράνου «Θεωρία της αγιογραφίας», διαβάζουμε σχετικά τα εξής: «Πώς λοιπόν εικονίζεται στην εικόνα της Ανάστασης ο Χριστός; Με το σώμα αναστημένο ή χωρίς σώμα; Αν εικονίζεται με το σώμα Του, τότε η εικόνα πρέπει να είναι η ΑΝΑΣΤΑΣΗ και να ονομάζεται μ ό ν ο ΑΝΑΣΤΑΣΗ. Αν εικονίζεται ο Κύριος μόνο με την ψυχή (το πνεύμα), τότε η εικόνα είναι μ ό ν ο Η ΕΙΣ ΑΔΟΥ ΚΑΘΟΔΟΣ. Η παράδοση όμως φανερά μαρτυρεί ότι ο Χριστός ζωγραφίζεται με το αναστημένο σώμα Του. Οι τρύπες των καρφιών στα χέρια και τα πόδια είναι ακράδαντη μαρτυρία ότι ο Χριστός φέρει το αναστημένο σώμα Του. Ακόμη συμπληρώνει και στερεώνει την άποψη αυτή η επιγραφή της εικόνας Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ.» [7] Παρακάτω σημειώνει: «Γιατί άραγε δεν αποδέσμευσε η Ορθοδοξία την εικόνα της Ανάστασης από το χώρο του Άδη; Άραγε υπάρχει ιδιαίτερος λόγος; Ναι! Λόγος ουσιαστικός συνδέει αυτές τις δύο παραστάσεις. Το φαινόμενο της Ανάστασης κατά την Ορθόδοξη αντίληψη αρχίζει από την κάθοδο του Χριστού στον Άδη. Η κάθοδος αυτή ήταν θριαμβευτική. Μαζί Του ο Χριστός ανέσυρε τα πνεύματα των δικαίων του νόμου και τους μετέδωσε από τη ζωή Του, τη χαρά Του και τη μακαριότητά Του. Τους μετέφερε στη Βασιλεία του Θεού.» [8] Με λίγα λόγια μας λέει ο Ι. Βράνος ότι στον Άδη παρουσιάστηκε ΣΩΜΑΤΙΚΩΣ ο Χριστός(!) κι αυτό το μαρτυρούν οι τρύπες από τα καρφιά πάνω στο σώμα Του(!) κι ότι το φαινόμενο της Ανάστασης αρχίζει από την κάθοδο του Χριστού στον Άδη που ανέσυρε τα πνεύματα των δικαίων(!) Διατυπώσεις απαράδεκτες και θα δούμε στη συνέχεια γιατί. Ο λόγος που απορρίπτει την Ανάσταση του Χριστού εκ του τάφου όπως φαίνεται πιο κάτω είναι γιατί την έχει ως εικόνα η Παπική Εκκλησία(!). Γράφει: «Η Παπική Εκκλησία δεν δίνει αναστάσιμη ατμόσφαιρα στην κάθοδο του Χριστού. Η Ανάσταση στην Καθολική Εκκλησία αρχίζει από την έξοδο του Χριστού από τον τάφο. (σ.σ. Ερώτηση: Που είναι το λάθος εδώ;!). Μεγάλη διαφορά έχει λοιπόν η Ορθόδοξη Εκκλησία από την Παπική και στο σπουδαίο αυτό σημείο…. Η εικόνα αυτή ή καλύτερα η θρησκευτική αυτή ζωγραφιά απεικονίζει μια ι σ τ ο ρ ι κ ή  σ τ ι γ μ ή. Δεν αγκαλιάζει το νόημα της Ανάστασης στο σύνολό της, σαν Ανάσταση της ανθρωπότητας.» (σ.σ. Εμείς γνωρίζουμε από τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας μας ότι η κοινή ανάσταση της ανθρωπότητας θα γίνει κατά την Β΄Παρουσία του Κυρίου. Πώς λοιπόν η εις Άδου Κάθοδος του Κυρίου νοηματοδοτεί την Ανάσταση της Ανθρωπότητας, η οποία θα είναι κοινή για δικαίους και αμαρτωλούς;). [9] Και καταλήγει: «Δεν μπορεί όμως να αντικαταστήσει η κάθοδος την Ανάσταση. Στη λογική θεώρηση η κάθοδος και η Ανάσταση δεν είναι αντικατηγορούμενες έννοιες (ταυτοβαθείς και ισοδύναμες). Είναι συγγενείς, όμοιες. Η Ανάσταση είναι γένος της καθόδου και η κάθοδος είναι είδος της Ανάστασης. Κατά το πλάτος η Ανάσταση και η κάθοδος είναι υπάλληλες έννοιες, γιατί η κάθοδος περιέχεται στο πλάτος της Ανάστασης»(!) [10]. Τέτοιο μπέρδεμα σε δύο σαφώς διακεκριμένα συμβάντα, μόνο και μόνο για να μη φανεί ότι ακολουθούμε την Παπική Εκκλησία σε ένα ζήτημα που ουσιαστικά ταυτιζόμαστε είναι πρωτοφανές!

Στον αγαπητό μας μοναχό Ι. Βράνο και τους ασπαζομένους τις απόψεις του για το συγκεκριμένο θέμα έχουμε να υποβάλλουμε μερικές ερωτήσεις. Πώς γίνεται το σώμα του Χριστού μετά το «τετέλεσται», που είπε ξεψυχώντας πάνω στο Σταυρό, να βρίσκεται ταυτόχρονα και στον σταυρό και στον  Άδη; Θα΄πρεπε να έχει δύο σώματα για να συμβεί κάτι τέτοιο!

Ο άγιος Συμεών ο νέος Θεολόγος μας διαβεβαιώνει: «Ο Χριστός και Θεός ημών, αφ΄ου εκρεμάσθη εις τον Σταυρόν και επροσήλωσεν εις αυτόν την αμαρτίαν του κόσμου, και απέθανεν, μετέβη εις τα κατώτατα μέρη του Άδου. Καθώς λοιπόν όταν ανέβη από τον Άδην, εμβήκεν πάλιν εις το πανάχραντόν του σώμα, και ευθύς ανέστη από τους νεκρούς.» [11]

Στην ερώτησή του «γιατί ζωγραφίζονται οι πληγές στο σώμα (σ.σ. νόει ψυχικό σώμα) του Χριστού στον Άδη», την απάντηση μας την δίνει ο Άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης στην ερμηνεία του στον Κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου [12] όπου σχολιάζει: «Αι δυνάμεις και ενέργειαι της ψυχής άλλαι μεν ενεργούσι χωρίς καμμίαν βοήθειαν και συνεργείαν του σώματος, άλλαι δε χρειάζονται και την συνεργείαν του σώματος…. η φαντασία δε και αίσθησις της ψυχής χωρίς της του σώματος συνεργίας δεν έχουσι φύσιν να ενεργούσιν, επειδή αύται χοντρότεραι ούσαι, οικιούνται με το χοντρόν σώμα και με αυτό ή συμπάσχουσιν, ή συνεργούσιν. Επειδή λοιπόν τα στίγματα των παθών του Κυρίου ήτον αισθητά, δια τούτο ήτον κοινά της ψυχής ομού και του σώματος, όθεν εμαστίζετο μεν η σαρξ του Κυρίου και έπασχε∙ ’’ Τότε γάρ, φησίν, ἔλαβεν ὁ Πιλᾶτος τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐμαστίγωσεν’’ (Ιω.19:1), εικόνες όμως και τύποι και φαντασίαι τινές αμυδραί των μαστίγων και παθών και εις αυτήν υπεχαράττοντο την ψυχήν∙ όθεν ακούομεν ότι και αι ψυχαί των αμαρτωλών απάγονται εις τον άδην, τα στίγματα και σημεία των αμαρτιών αυτών περιφέρουσαι∙ ομοίως και αι ψυχαί των δικαίων και Μαρτύρων και αυταί, εκ του εναντίου, περιφέρουσιν εις εαυτάς τα του ιερού αυτών μαρτυρίου στίγματα. Ακολούθως λοιπόν και επί του Κυρίου, η μεν σάρξ εστίχθη με τας μάστιγας και τα πάθη, τα σημάδια δε τούτων διέβησαν και εις την του Κυρίου ψυχήν, την οποίαν ο άδης συναντήσας κάτωθεν, επικράνθη».[13]

Η ακριβής θεολογία επί του θέματος είναι διασαφηνισμένη στις ακολουθίες της Εκκλησίας μας: «Ἐν τάφῳ σωματικῶς, ἐν Ἄδου δὲ μετὰ ψυχῆς ὡς Θεός, ἐν Παραδείσῳ δὲ μετὰ Ληστοῦ, καὶ ἐν θρόνῳ ὑπῆρχες Χριστέ, μετὰ Πατρὸς καὶ Πνεύματος, πάντα πληρῶν ὁ ἀπερίγραπτος». [14]

Η Εικόνα της «Εις Άδου Καθόδου» του Χριστού αφορά το διάστημα από Μεγ. Παρασκευή Εσπέρας μέχρι τα ξημερώματα της Κυριακής του Πάσχα όπου ψάλλεται πανηγυρικά μετά το Εωθινό Ευαγγέλιο το «Χριστός ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας…» Η αυστηρή νηστεία (ξηροφαγία) του Μεγάλου Σαββάτου (του μόνου καθ΄όλο το έτος), τι άλλο δηλώνει, παρά το ότι δεν έχει αναστηθεί ακόμη το Άχραντο Σώμα του Σωτήρος, το οποίο εγείρεται αληθώς την λαμπροφόρο νύκτα της Αναστάσεως…

Εδώ τίθεται ένα ερώτημα στο οποίο και ευθύς αμέσως θα απαντήσουμε. Εφ΄όσον η εικόνα της Εις Άδου Καθόδου του Χριστού, εικονίζει την τεθεωμένη ψυχή του Χριστού, γιατί επιγράφεται ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ;

Απαντούμε λοιπόν ότι η εικόνα αυτή εμπεριέχει το στοιχείο της Αναστάσεως όχι της θεόσωμης Αναστάσεως του Χριστού, αλλά της πνευματικής ανόρθωσης και αναστάσεως των Δικαίων, των απ΄αιώνος κεκοιμημένων, οι οποίοι είχαν τα έργα της μετανοίας και την προσδοκία της σωτηρίας. Πρόκειται για την λεγόμενη «πρώτη Ανάσταση» όπως λέγει και ο λαός, που έγκειται ακριβώς στην ζωοποίηση και πνευματική αναγέννηση των ψυχών των κεκοιμημένων, όπως την βιώνουμε κατ΄αντιστοιχία και εμείς οι ζώντες, μέσα από τα ιερά μυστήρια της Εκκλησίας μας, όταν συμμετέχουμε σε αυτά με συντετριμμένη καρδία και με κατάλληλη προετοιμασία, κεκαθαρμένοι από παντός μολυσμού σαρκός και πνεύματος. Η πνευματική αυτή ανόρθωση από τις αμαρτίες μας είναι και η βασική προϋπόθεση και για την ένδοξη (εν σώματι) ανάστασή μας, κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας και την τελική Κρίση! Εν σώματι θα είναι και η ανάσταση των αμετανοήτων αμαρτωλών, αλλά λόγω της κακής ψυχικής τους προαιρέσεως θα βιώνουν την πικρία και την ατιμία της αποστασίας τους, οδυνόμενοι μαζί με τους δαίμονες.

Επομένως πνευματική ανάσταση δούλων έχουμε στην εις Άδου Κάθοδο του Κυρίου. Σωματική Ανάσταση του Κυρίου μας, έχουμε στην εκ τάφου έγερσή Του. Χαρμόσυνη η μία, λαμπρότερη η άλλη! Άρα η επιγραφή ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ στην εις Άδου Κάθοδο έχει βάσιμο συλλογισμό όπως το αναλύσαμε, ενώ η επιγραφή ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, είναι εσφαλμένη και θεολογικά στρεβλή!

Αυτές τις απλές αλήθειες δεν θέλουν μερικοί να τις καταλάβουν και βρίσκουν διάφορες σοφιστείες για να αρνηθούν την εικόνα της εκ τάφου Αναστάσεως του Χριστού.

Λέγουν: «Κανένα ανθρώπινο μάτι δεν είδε πότε και πως αναστήθηκε ο Κύριος» [15]  και συμπεραίνουν ότι γι΄αυτό το λόγο δεν πρέπει να ζωγραφίζεται εξερχόμενος από τον τάφο! Αλλά ερωτούμε: Ποιο ανθρώπινο μάτι είδε τον Κύριο να κατέρχεται στον σκοτεινό Άδη για να τον ζωγραφίσει; Κανένας δεν τον είδε, αλλά τον ζωγραφίζουμε γιατί μας το διαβεβαιώνουν οι Προφήτες, οι Άγιοι Απόστολοι [16],  οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας, αλλά και ο ίδιος ο Κύριός μας. [17] Για τον ίδιο λόγο τον ζωγραφίζουμε και εξερχόμενο εκ του τάφου, γιατί είναι αδιάψευστη μαρτυρία της Αγίας Γραφής και της σχετικής Υμνολογίας της Εκκλησίας μας. [18]

Κάποιοι άλλοι σκανδαλίζονται από τον άγγελο της εικόνας της Αναστάσεως του Χριστού που αποσύρει τον λίθο από την είσοδο του μνημείου. Λέγουν: Απαράδεκτο! Ο Παντοδύναμος Χριστός είχε ανάγκη να τον διευκολύνει ο άγγελος για να βγει από το μνήμα; [19] Κι όμως ο Άγγελος αναφέρεται από όλους τους Ιεροὺς Ευαγγελιστὲς (πρβλ. Ματθ. 28:2, Μάρ.16:4, Λουκ.24:2, Ἰω.20:2), όχι για να βοηθήσει τον Χριστό να εξέλθει από το μνημείο, αλλά για να διαπιστώσουν την Ανάστασή Του, βλέποντας κενό το μνήμα οι στρατιώτες που τον εφύλαγαν, οι Απόστολοι και οι Μυροφόρες.

Οι δε φύλακες στρατιώτες δεν έπεσαν κάτω, γιατί είδαν τον Αναστάντα Χριστό, αλλά γιατί ατένισαν την θεία δόξα του Αγγέλου όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο Απ. Ματθαίος: «καὶ ἰδοὺ σεισμὸς ἐγένετο μέγας· ἄγγελος γὰρ Κυρίου καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ προσελθὼν ἀπεκύλισε τὸν λίθον ἀπὸ τῆς θύρας καὶ ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ∙ ἦν δὲ ἡ ἰδέα αὐτοῦ ὡς ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυμα αὐτοῦ λευκὸν ὡσεὶ χιών∙  ἀπὸ δὲ τοῦ φόβου αὐτοῦ ἐσείσθησαν οἱ τηροῦντες καὶ ἐγένοντο ὡσεὶ νεκροί.» (Ματ.28:2-4). Το δε μνημείο το αντίκρισαν άδειο. Οι Αρχιερείς λοιπόν θα πληροφορούντο τα θαυμαστά γεγονότα της Αναστάσεως από αυτόπτες μάρτυρες, ώστε να μην μπορούν να θεωρήσουν τους Αποστόλους ένοχους της φημολογούμενης κλοπής του Σώματός Του, όπως το επιδίωξαν∙ γεγονός που δείχνει όχι μόνο την αμετανοησία τους, αλλά και την ψυχική διαστροφή που είχαν υποστεί, γιατί έκαναν αυτό το αδιανόητο! Ορίστε τι καταγράφει το Ιερό Ευαγγέλιο: «ἰδού τινες τῆς κουστωδίας ἐλθόντες εἰς τὴν πόλιν ἀπήγγειλαν τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἅπαντα τὰ γενόμενα∙ καὶ συναχθέντες μετὰ τῶν πρεσβυτέρων συμβούλιόν τε λαβόντες ἀργύρια ἱκανὰ ἔδωκαν τοῖς στρατιώταις λέγοντες· εἴπατε ὅτι οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ νυκτὸς ἐλθόντες ἔκλεψαν αὐτὸν ἡμῶν κοιμωμένων»!! (Ματ.28:11-13).

Κάποιοι ενοχλούνται γιατί ο Χριστός φαίνεται να εξέρχεται εκ του τάφου «γυμνός σαν αθλητής, βαστάζοντας ένα λάβαρο σαν σημαία με τον σταυρό ζωγραφισμένο επάνω».

Το ότι ζωγραφίζεται γυμνός είναι αναληθές. Ο Κύριος στις Ορθόδοξες αναστάσιμες εικόνες, φοράει λευκό χιτώνα ή την σκελέα που εικονίζεται και στην σταύρωση. Ότι εξέρχεται ως αθλητής είναι αλήθεια, διότι όντως άθλησε ο Κύριός μας και νίκησε τους αήττητους ανταγωνιστές των ανθρώπων, τον διάβολο, την αμαρτία και τον θάνατο! Είναι δε και ο πρωταθλητής μεταξύ όλων των μαρτύρων της πίστεώς μας που έμειναν ατρόμητοι, γενναίοι και αμνησίκακοι μπροστά στον θάνατο και τις δυνάμεις του σκότους! Στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας διαβάζουμε: «αὐτὴν τὴν σωτηρίαν, ἣν ὁ πρῶτος ἡμῶν ἀθλο­θέτης καὶ ἀ­θλοδότης καὶ στεφανίτης (Χριστός) ’’ἐν μέσῳ τῆς γῆς κα­τειρ­γάσατο’’∙  ταύ­την σήμε­ρον τὴν πανήγυριν ἑορτάζομεν…» [20]  

Το λάβαρο δε που κρατάει ο Χριστός είναι το λάβαρο της νίκης κατά του θανάτου, γι αυτό έχει πάνω σχηματισμένο το σταυρό.

Παρόμοιο λάβαρο κρατούσε και ο Μέγας Κωνσταντίνος όταν επέστρεφε από νικηφόρους πολέμους. Γιατί λοιπόν σκανδαλίζονται; Γιατί κάποιοι εικονίζουν τον Χριστό στον Άδη να βαστάζει ως τρόπαιο νίκης τον Σταυρό; Συνέβη άραγε στην πραγματικότητα αυτό;

Η εικόνα της Αναστάσεως του Χριστού εκ του τάφου και όχι εκ του Άδου, έχει εκτός από ιστορική σημασία και θεολογικό περιεχόμενο, το οποίο πρέπει ο αγράμματος να μπορεί να το προσεγγίσει με απλό και εποπτικό τρόπο. Άλλωστε το ίδιο τολμά και η εικόνα της εις Άδου Καθόδου του Χριστού που έχει καθαρά μόνο θεολογικό περιεχόμενο. Γιατί λοιπόν μας ξενίζει η υπέρβαση της ακρίβειας, που την συναντάμε σε ευρεία χρήση στην βυζαντινή τεχνοτροπία;

Η Ορθόδοξη υμνογραφία, μας δίνει τη δυνατότητα να εικονίζουμε τον Χριστό και εκ του τάφου Αναστάντα, χωρίς κανένα δισταγμό. Κάθε Κυριακή ψάλλουμε στον όρθρο: «Αναστάς ο Ιησούς από του τάφου, καθώς προείπεν, έδωκεν ημίν την αιώνιον ζωήν και μέγα έλεος». Αλλού: «Δόξα σοι Χριστὲ Σωτήρ, Υἱέ, Θεοῦ μονογενές, ὁ προσπαγεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ, καὶ ἀναστὰς ἐκ τάφου τριήμερος». [21] Και πάλι: «Ἀναστὰς ἐκ τοῦ τάφου ὡς ἀληθῶς, ταῖς ὁσίαις προσέταξας Γυναιξί, κηρῦξαι τὴν Ἔγερσιν, Ἀποστόλοις ὡς γέγραπται…» [22]. Πιο κάτω: «Ἀναστὰς ἐκ τοῦ τάφου, ὡς ἐξ ὕπνου Οἰκτίρμον, πάντας ἐρρύσω φθορᾶς…» [23]. Ο Άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός στον αναστάσιμο κανόνα της στ΄Ωδής, λέει χαρακτηριστικά: «Ἀνέστης, ἐξαστράπτων ὡραῖος ἐκ τάφου Χριστέ, καὶ διεσκέδασας πάντας, τοὺς ἐχθροὺς τὴ θεία σου δυναστεία…» [24]. Και άλλα πολλά…

Είναι ηλίου φαεινότερο ότι η υμνογραφία της Εκκλησίας μας, που είναι έργο Αγίων, τοποθετεί την Ανάσταση του Χριστού εκ του τάφου. Άρα όχι μόνο μπορούμε, αλλά και  οφείλουμε να την αγιογραφούμε.

Στις Καταβασίες του Πάσχα ο υμνωδός διακρίνει σαφώς την Κάθοδο στον Άδη απ΄την Ανάσταση, ξεκινάει με το: «Κατῆλθες ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς, καὶ συνέτριψας μοχλοῦς αἰωνίους, κατόχους πεπεδημένων Χριστέ» και καταλήγει: «καὶ τριήμερος ὡς ἐκ κήτους Ἰωνάς, ἐξανέστης τοῦ τάφου.» [25]. Το «Χριστὸς ἀνέστη ἐκ νεκρῶν…» δηλώνει ότι ο Χριστός ανέστησε το Άχραντο Σώμα Του από νεκρό όπου ήταν και έγινε το προανάκρουσμα και της δικής μας αθανασίας. Η ψυχή του Κυρίου μας ουδέποτε βίωσε τη νέκρωση (δηλ. τον χωρισμό από τον Θεό).

Καταλήγοντας να σημειώσουμε ότι η αγιογράφηση της εκ τάφου αναστάσεως του Χριστού χρειάζεται να γίνεται με μεγάλη σπουδή και προσοχή, ώστε να αποφευχθούν κάποιες υπερβολές και αστοχίες που παρατηρούνται σε αναγεννησιακές θρησκευτικές παραστάσεις Δυτικού τύπου όπως οι παρακάτω.

Ο καθένας αντιλαμβάνεται κοιτάζοντας τις ζωγραφιές αυτές ότι εμπνέουν την ανευλάβεια, την ανακρίβεια και συνάμα προβληματίζουν για την ιστόρηση του γεγονότος της Αναστάσεως…  π.χ. Ο Χριστός δεν σηκώθηκε από το μνήμα βγάζοντας διαδοχικά τα πόδια του από το μνήμα ή προσπαθώντας να ανασηκωθεί στηριζόμενος σε κάποιο λάβαρο, διευκολύνοντάς τον συνάμα κάποιος άγγελος!

Το σώμα του Χριστού ήταν τυλιγμένο με «σουδάρια» και «ὀθόνια» (Ιωαν.20:7), τα οποία κυριολεκτικώς είχαν κολλήσει πάνω Του και είχαν σκεπάσει τη σάρκα Του, λόγω του μίγματος «σμύρνης καὶ ἀλόης ὡς λίτρας ἑκατόν» (Ιωαν.19:39-40), που είχαν χύσει πάνω Του ο αγ. Νικόδημος ο μυροφόρος και ο Ιωσήφ ο από  Αριμαθαίας. Η έξοδος του Χριστού εκ του τάφου έγινε «ἐσφραγισμένου τοῦ τάφου» [26], σε άδηλο χρόνο. Το γεγονός ότι ο Χριστός παρουσιάζεται στις εικόνες της Αναστάσεως εκτός του τάφου, απλώς σηματοδοτεί ότι εξήλθε σωματικώς εκ του μνήματος, δεν μας περιγράφει το πώς και πότε συνέβη αυτό. Γίνεται κι εδώ, (όπως και αλλού σε βυζαντινές εικόνες), μια υπέρβαση του χρόνου για να λάβουμε εποπτική γνώση της Αναστάσεως…

Ούτε παρουσιάσθηκε σχεδόν γυμνός ενώπιον των στρατιωτών που τον εφύλαγαν! Οι στρατιώτες το μόνο που είδαν, μετά από έναν μεγάλο σεισμό που έγινε και απεσύρθη ο λίθος από το μνημείο (όπως τονίσαμε και πιο πάνω), ήταν ο κενός τάφος και ο άγγελος που καθόταν πάνω σε αυτόν. (πρβλ. Ματ.28:2-4).

Τέτοιου είδους αναπαραστάσεις του Αναστάντος Χριστού, είναι καθαρά επινόηση των ζωγράφων και τις απορρίπτουμε ασυζητητί.

Αναμφίβολα κάποιοι από τους αγιογράφους μας, κυρίως κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, είχαν επηρεαστεί από απεικονίσεις Δυτικού τύπου, της Αναστάσεως εκ τάφου του Χριστού και τις αντέγραφαν χωρίς να δώσουν σημασία στις επί μέρους λεπτομέρειες που διαφοροποιούν την ιστόρηση του συμβάντος όπως την αποδίδουν τα ευαγγέλια, γι΄αυτό και προσομοιάζουν με τις αντίστοιχες φράγκικες εικόνες. [27]

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυνατότης να αποδοθεί με τον δικό μας παραδοσιακό βυζαντινό τρόπο, η Ανάσταση του Χριστού, με τις ακριβείς επισημάνσεις που μπορούμε να αντλήσουμε από την Αγία Γραφή… Εδώ άλλωστε έγκειται και η δεξιότητα των αγιογράφων μας, οι οποίοι οφείλουν, ό,τι καταγράφει ο λόγος του Θεού με την πένα, να το αποδίδουν με τον χρωστήρα.

***

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1]  Πηδάλιον Εκδόσεις: «Αστήρ», Αθήναι 1982.  Υποσημ. (2), σελ. 321.
[2]  έ.α. ομοίως σελ. 321.                        
[3] «Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς ὀρθοδόξου πίστεως» Κεφ.73, εδώ: http://users.uoa.gr/~nekta r/orthodoxy/ paterikon/iwannhs_damaskhnos_ekdosis_akribhs.htm
[4]  (Ματθ.27:50, Λουκ.23,46 & Ιωαν.19:30).
[5]  Ομιλία Αγ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Λόγος εις το Μέγα Σάββατον…
[6]  Ματ.28:2 «ἄγγελος γὰρ Κυρίου καταβὰς ἐξ οὐρανοῦ προσελθὼν ἀπεκύλισε τὸν λίθον ἀπὸ τῆς θύρας καὶ ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ.»
[7]   Μοναχού Ιωάννου Βράνου «Θεωρία της αγιογραφίας», Εκδόσεις: Π. ΠΟΥΡΝΑΡΑ, Θεσσαλονίκη 1977, σελ.222-223.
[8]   έ.α. σελ.223.
[9]   έ.α. σελ.225.
[10] έ.α. σελ.225.
[11] Αγ. Συμεών του νέου Θεολόγου: «Τα Ευρισκόμενα», Εκδόσεις: Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1977, σελ. 194, Λόγος 42^ος .
[12] Κανών Μεγ. Σαββάτου, Ὠδὴ δ', τροπ.δ΄, όπου λέγει: «Ὁ Ἅδης Λόγε συναντήσας σοί, ἐπικράνθη, βροτὸν ὁρῶν τεθεωμένον, κατάστικτον τοὶς μώλωψι, καὶ πανσθενουργόν, τῶ φρικτῶ τῆς μορφῆς δέ, διαπεφώνηκεν.»
[13] Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου: «Εορτοδρόμιον Τομ. Β΄», Εκδόσεις: ’’Ορθόδοξος Κυψέλη’’, Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 232. (Βλ. στην ίδια σελίδα και υποσ. 72. & 73.)
[14]  Βλ. Στην Ενάτη Ακολουθία του Πάσχα, που τελείται καθ΄ όμοιο τρόπο την Διακαινήσιμο εβδομάδα, αντί των Ωρών, του Μεσονυκτικού και του Αποδείπνου.
[15] Εδώ: http://antiairetikos.blogspot.com/2015/04/blog-post_12.html «Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ»
[16]  Βλ. Από Π.Δ. Ψαλ. 15:10, 29:4, 106:14 &16, Ιωβ 38:17, Ωσ. 6:2, 3:14, Ησ. 14:9, 45:2. Από Κ.Δ. Πραξ. 2:24-31, Εφ. 4:9-10, Α΄Πετ. 3:18-20, Αποκ. 1:17-18.
[17]  Βλ. Ματ. 12:40, Ιωαν. 14:30.
[18]  «Κατῆλθες ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς, καὶ συνέτριψας μοχλοῦς αἰωνίους, κατόχους πεπεδημένων Χριστέ, καὶ τριήμερος ὡς ἐκ κήτους Ἰωνάς, ἐξανέστης τοῦ τάφου.» Καν. Πάσχα Ὠδὴ ς'  Ὁ εἱρμὸς. «Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθες ἀθάνατε, ἀλλὰ τοῦ Ἄδου καθεῖλες τὴν δύναμιν, καὶ ἀνέστης ὡς νικητής, Χριστὲ ὁ Θεός…» Κοντάκιον Όρθρου του Πάσχα. «Ἠνοίγησάν σοι Κύριε φόβῳ πύλαι θανάτου, πυλωροὶ δὲ ᾅδου ἰδόντες σε ἔπτηξαν, πύλας γὰρ χαλκᾶς συνέτριψας καὶ μοχλοὺς σιδηροῦς συνέθλασας καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς ἐκ σκότους καὶ σκιᾶς θανάτου, καὶ τοὺς δεσμοὺς ἡμῶν διέῤῥηξας.» Από τον Εσπερινό της Αγάπης, Στιχηρό. «Εὐφραινέσθω τὰ οὐράνια, ἀγαλλιάσθω τὰ ἐπίγεια, ὅτι ἐποίησε κράτος, ἐν βραχίονι αὐτοῦ, ὁ Κύριος, ἐπάτησε τῷ θανάτῳ τὸν θάνατον, πρωτότοκος τῶν νεκρῶν ἐγένετο, ἐκ κοιλίας ᾅδου ἐρρύσατο ἡμᾶς, καὶ παρέσχε τῷ κόσμῳ τὸ μέγα ἔλεος.» Αναστάσιμο Απολυτίκιο γ' ήχου
[19]  Αξίζει να θυμηθούμε εδώ την περίπτωση του Απ. Πέτρου, όταν στην Γεσθημανή έκοψε το αυτί του δούλου του Αρχιερέως (Μάλχου, Ιω.18:10), θέλοντας να προστατέψει τον Χριστό που πήγαν να τον συλλάβουν οι στρατιώτες. Τότε ο Ιησούς του είπε: «ἀπόστρεψόν σου τὴν μάχαιραν εἰς τὸν τόπον αὐτῆς· πάντες γὰρ οἱ λαβόντες μάχαιραν ἐν μαχαίρᾳ ἀποθανοῦνται.  ἢ δοκεῖς ὅτι οὐ δύναμαι ἄρτι παρακαλέσαι τὸν πατέρα μου, καὶ παραστήσει μοι πλείους ἢ δώδεκα λεγεῶνας ἀγγέλων;» (Ματ.26:52-53). Είχε άραγε ανάγκη ο Χριστός 12 λεγεώνες αγγέλων για να αντιμετωπίσει λίγους στρατιώτες; Ασφαλώς όχι! Ο Κύριος δεν χρειάζεται καμία βοήθεια κατά των εχθρών του, αλλά ήταν και βέβαιος ότι και θα την ελάμβανε αν το ζητούσε. Η παρουσία του αγγέλου λοιπόν στο μνήμα δεν δείχνει αδυναμία του Χριστού να αποκυλίσει το λίθο, αλλά συνεργεία του αγγέλου να αποκαλύψει το θαύμα του κενού μνημείου, δηλ. της Αναστάσεώς Του!
[20] Συνοδικὸν τῆς ᾿Ορθοδοξίας §3. Εδώ: https://www.oodegr.com/oode/dogma/ kanones/ synodiko _ or8odoksias_1.htm
[21] Παρακλητική, Εσπερινός Κυριακής, Ηχ.πλ.δ΄6^ο Στιχηρό
[22] Παρακλητική, Όρθρος Κυριακής,  Ηχ.πλ.δ΄ Δοξαστικό στο Κάθισμα
[23] Παρακλητική, Όρθρος Κυριακής,  Ηχ.πλ.δ΄ Κανών Σταυροαναστάσιμος, Ὠδὴ ζ', β΄τροπάριο.
[24] Παρακλητική, Όρθρος Κυριακής,  Ηχ.δ΄ Κανών Ὠδὴς ς', γ΄ τροπάριο.
[25] Πεντηκοστάριο, Όρθρος Κυριακής του Πάσχα, Ειρμός Ὠδὴς ς'. 
[26] Παρακλητική, ῏Ηχος πλ. αʹ, Κυριακὴ πρωΐ, Αἶνοι: «Κύριε ἐσφραγισμένου τοῦ τάφου ὑπὸ τῶν παρανόμων, προῆλθες ἐκ τοῦ μνήματος, καθὼς ἐτέχθης ἐκ τῆς Θεοτόκου· οὐκ ἔγνωσαν πῶς ἐσαρκώθης, οἱ ἀσώματοί σου ῎Αγγελοι· οὐκ ἤσθοντο πότε ἀνέστης, οἱ φυλάσσοντές σε στρατιῶται·…»
[27] Το παλαιότερο παράδειγμα τέτοιας εικόνας Δυτικού τύπου είναι του Ηλία (Λέο) Μόσκου (†1682 Ζάκυνθος), του 1657, στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Βλ. Κωνσταντίνου Καλοκύρη «῾Η Ζωγραφικὴ τῆς ᾿Ορθοδοξίας», σελ. 142 υποσημ. 1, και σελ. 139-140.  Εκδόσεις «Π. ΠΟΥΡΝΑΡΑ», Θεσσαλονίκη 1972.
 

Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου