Αν δεν υπήρχε η Ορθοδοξία, θα κινδυνεύαμε να χαθούμε ως γένος | Βασίλης Παπασάικας

Αν δεν υπήρχε η Ορθοδοξία, θα κινδυνεύαμε να χαθούμε ως γένος | Βασίλης Παπασάικας

Στα χνάρια μιας καλλιτεχνικής εντιμότητας που προτείνει ο Γιάννης Τσαρούχης βαδίζει κι ένας καταξιωμένος γλύπτης ο Βασίλης Παπασάικας που τον εκτιμά ως δάσκαλο και τον οποίο διακρίνει ο οραματισμός να μη χαθούν οι ρίζες και η παράδοση

«Η τέχνη δεν είναι απασχόληση. Δεν είναι για να περνάς την ώρα σου. Είναι η θρησκεία του ζωντανού και αιώνιου». Αυτά δασκάλευε ο Γιάννης Τσαρούχης με αίσθημα ευθύνης σε όσους ασχολούνταν με αυτήν. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έμενε στο Ιερό Κουτλουμουσιανό κελλί του Αγίου Νικολάου Χαλκιά στο Άγιο Όρος, ενώ υπήρξε βοηθός του Φώτη Κόντογλου που τον ενέπνευσε να λέει ότι «Η ερριμμένη σκιά, που ξεκινά απ’ το σαγόνι της Υπεραγίας Θεοτόκου, φτάνει ως τα εδάφη αυτονών που πιστεύουν στη γοητεία».

Στα χνάρια μιας καλλιτεχνικής εντιμότητας, που προτείνει ο Τσαρούχης, βαδίζει κι ένας σύγχρονος καταξιωμένος γλύπτης, ο Βασίλης Παπασάικας που τον εκτιμά ως δάσκαλο. Ο Παπασάικας έχει δημιουργήσει πολλά γλυπτά. Προτομές και αγάλματά του κοσμούν Αθηναϊκές και επαρχιακές πλατείες αλλά και ιδιωτικές συλλογές. Τον διακρίνει ο οραματισμός να μη χαθούν οι ρίζες και η παράδοση και καλλιτεχνεί έχοντας την πεποίθηση πως η διάνοια του εργάτη της τέχνης προέρχεται από τον Θεό. Αυτές τις μέρες φιλοξενούνται γλυπτά του στην τρίτη του ατομική έκθεση με τίτλο «Εικόνες» στην αίθουσα τέχνης «έκφραση – γιάννα γραμματοπούλου» στην οδό Βαλαωρίτου 9 έως τις 22 Ιουλίου. Είχαμε μαζί του μιαν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση που σας μεταφέρουμε.

Κύριε Παπασάικα, ποιoς είναι ο λόγος που δώσατε στην τρίτη κατά σειρά έκθεσή σας με γλυπτά τον ίδιο τίτλο με το όνομα «Εικόνες»;

Εικόνα στην αρχαιότητα λέγανε περισσότερο τα αγάλματα, ενώ τα ζωγραφικά τα λέγανε γραφές, γι’ αυτό όταν λέω εικόνες αναφέρομαι στην αγαλματοποιία. Οι δυτικοί όταν εικονίζουν κάτι, προσπαθώντας να ζωγραφίσουν ένα έργο ή να φτιάξουν ένα γλυπτό, η όλη τους προσπάθεια εξαντλείται στο να αποδώσουν το αισθητό. Κάνουν αυτό που λέμε εμείς ρεαλισμό αποδίδοντας τον άνθρωπο όπως τον αντιλαμβάνονται με τις αισθήσεις. Η δική μας διαφορά είναι ότι η προσπάθειά μας πάντα καταλήγει στο να αποδώσουμε τον άνθρωπο όπως τον αντιλαμβανόμαστε με την ψυχή και τη διάνοια, δηλαδή με το θεϊκό μέρος της υποστάσεώς μας. Αυτό είναι που μας ξεχωρίζει από τα άλλα έμβια όντα και θεωρείται το μεγάλο δώρο του Θεού προς εμάς, καθότι και τα ζώα έχουν συναισθήματα, αντίληψη και όλα τα χαρίσματα αλλά δεν έχουν τη διάνοια. Σε εμάς ως λαό από τα πανάρχαια χρόνια, στα χρόνια του Βυζαντίου και σε όλη μας την εξέλιξη στις αγιογραφήσεις φαίνεται η προσπάθεια να αποδώσουμε το πνευματικό μέρος του ανθρώπου και όχι τη σάρκα, δηλαδή το νεκρό σκήνωμα της ψυχής και της διανοίας του ανθρώπου. Όποιος έχει την ευκαιρία, πρέπει να επισκεφθεί την Αγία Λαύρα και να δει την αγιογράφηση του καθολικού από τον μέγα αγιογράφο Θεοφάνη και το πόσο ζωντανές είναι οι φυσιογνωμίες των αγίων στον κύκλο του θόλου. Τα έργα αυτά είναι δουλεμένα με γεωμετρικό τρόπο και έχουν πάρα πολύ αφαίρεση, παρόλα αυτά είναι ολοζώντανα.

«Σε εμάς ως λαό από τα πανάρχαια χρόνια, στα χρόνια του Βυζαντίου και σε όλη μας την εξέλιξη στις αγιογραφήσεις φαίνεται η προσπάθεια να αποδώσουμε το πνευματικό μέρος και όχι τη σάρκα, δηλαδή το νεκρό σκήνωμα της ψυχής και της διανοίας του ανθρώπου»

Πρακτικά πώς συμβαίνει αυτό στον κάθε δημιουργό;

Ο Τσαρούχης έλεγε «βλέπουμε το μοντέλο απέναντί μας, έχουμε το τελάρο μπροστά μας και ζωγραφίζουμε, αλλά όσο και να προσπαθούμε να μείνουμε πιστοί στις αισθήσεις μας, σε ό,τι αντιλαμβανόμαστε με την όραση, στο τέλος εκείνο που θα περάσει πάνω στο τελάρο είναι αυτό που έχει σχηματιστεί στη μνήμη μας». Οι αρχαίοι σοφοί λένε ότι η διάνοια ξεχωρίζει τα σχήματα. Ξέρει ποιο είναι ωραίο και ποιο άσχημο. Αυτές οι γνώσεις είναι ο κώδικας με τον οποίο συγκρίνουμε και μετράμε το κάθε τι που αντιλαμβανόμαστε, πρωτίστως με τις αισθήσεις και το μεταφέρουμε στη μνήμη μας. Η μνήμη μας επεξεργασμένη από τις γενετικές γνώσεις της διάνοιας μεταφέρεται στο εικαστικό έργο. Όποιος βλέπει και δεν κοιτάζει απλώς και δεν είναι άνθρωπος ο οποίος έχει συστηματική αντίδραση προς κάτι τέτοιο, θα μπορέσει να το διαπιστώσει πάρα πολύ εύκολα.

Οι μορφές των γλυπτών έργων σας ξεχωρίζουν με το ιδιαίτερο σχήμα και τους χρωματισμούς. Απεικονίζουν αληθινά μοντέλα; Τι προσδίδει το μοντέλο που έχετε απέναντί σας όταν δημιουργείτε;

Τα έργα είναι πάντοτε άνθρωποι του κοντινού μου περιβάλλοντος, δηλαδή άνθρωποι που απαρτίζουν τον εσώτερο κόσμο μέσα στον οποίο ζω και κινούμαι. Η εικαστική αφήγηση ανθρώπων του στενού μου περιβάλλοντος είναι ένα είδος προσπάθειας από μέρους μου να παραστήσω τον κόσμο μέσα στον οποίο ζω και να τον αφηγηθώ. Με ένα τρόπο και να περιγράψω και την αθέατη πλευρά του εαυτού μου, δηλαδή όσα δεν θα μπορούσα ποτέ, ακόμη και με όμορφα λόγια, να αφηγηθώ και να δώσω στους ανθρώπους να καταλάβουν.

Ποια είναι τα υλικά που χρησιμοποιείτε;

Τα υλικά μου είναι συνήθως χαλκός και ένα ειδικός σκληρός λεπτός γύψος στον οποίο επιζωγραφίζω με την μέθοδο της εγκαυστικής του κεριού. Αυτή τη φορά όμως είναι όλα τα εκθέματα επιζωγραφισμένα σε γύψο και υπάρχουν γλυπτά φυσικού μεγέθους, μισό του φυσικού και ακόμα μικρότερα που τα ονομάζουμε μακέτες. Τα έργα αυτά απαρτίζουν την έκθεση.

«Ό,τι κρατήθηκε από γνώση τέχνης και επιστήμης το κράτησαν η Εκκλησία και τα μοναστήρια. Τα πολλά χαθήκανε»

Στη συνείδηση του κόσμου η γλυπτική περιορίζεται χρονικά στην περίοδο της αρχαιότητας, ενώ πολύ λίγο εκτιμούμε και βλέπουμε γλυπτά σήμερα. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Είναι μια τέχνη ακριβή και αφού αναφερθήκατε στην αρχαιότητα, τότε υπήρχε πλούτος, καθώς και στα Βυζαντινά χρόνια αργότερα. Αν μελετήσει κανείς τους αρχαίους βυζαντινούς ιστορικούς η γλυπτική είχε ανθίσει και στο βυζάντιο. Μετά την τουρκοκρατία υπήρξε ένας πολύ βαρύς μεσαίωνας για εμάς. Θα κινδυνεύαμε, αν δεν υπήρχε η ορθοδοξία, να χαθούμε ως γένος. Ό,τι κρατήθηκε από γνώση τέχνης και επιστήμης το κράτησε η εκκλησία και τα μοναστήρια.

Τα πολλά χαθήκανε, όμως στο τέλος της δεκαετίας του '50 η σχολή καλών τεχνών με πρωτοβουλία τότε του Ιωάννη Παπά, που ήταν δάσκαλος στη Σχολή της Γλυπτικής, έστειλε ένα άνθρωπο στην Ιταλία για να διδαχθεί την τεχνική του καλλιτεχνικού χυτηρίου: πώς χυτεύονται τα κούφια αγάλματα, γιατί το να χυτέψεις ένα συμπαγές άγαλμα δεν είναι δύσκολο, αλλά το να χυτέψεις ένα κούφιο άγαλμα, ισόπαχο 7ή 8 χιλιοστών πάχους, είναι πάρα πολύ δύσκολο και γίνεται με την τεχνική του καμένου κεριού. Είχαμε πολλά αρχαία χυτήρια που μετά την τουρκοκρατία χάθηκαν. Έστειλε, λοιπόν, η Σχολή κάποιον άνθρωπο και ξαναμάθαμε να κάνουμε χυτήριο, γιατί πρωτύτερα χυτεύαμε στο εξωτερικό. Αντίθετα, το μάρμαρο δεν χάθηκε ποτέ, καθώς στην Τήνο υπήρχε πάντοτε η τέχνη της μαρμαρογλυφίας και κατά την τουρκοκρατία.

Τα εργαλεία με τα οποία σκαλίζουμε το μάρμαρο είναι τα ίδια με εκείνα της αρχαιότητας, γιατί βρήκαν ένα εργαστήριο μαρμάρου στους πρόποδες της Ακρόπολης πριν 20 έτη με τα ακριβώς ίδια εργαλεία που είναι ειδικά ώστε να μη κουράζεται ο καρπός και δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο. Η Τήνος διέσωσε αυτή την παράδοση είτε δουλεύοντας στο εξωτερικό είτε σε μικρότερες δουλειές στην Ελλάδα, κατά την διάρκεια πάντα της τουρκοκρατίας. Στη συνέχεια, βέβαια, με τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, άνθισε ξανά.

Υπάρχει άγνοια και αδιαφορία για τη γνώση, όχι μόνο στον βηματισμό της τέχνης, μα και στην παράδοση, όπως και στη γλώσσα. Ίσως ίσως και παραποίηση της αλήθειας σε σημαντικά για την παιδεία στοιχεία.

Βέβαια. Βρέθηκα κάποτε με κάποιους ανθρώπους και άκουσα ότι η λέξη αλήθεια παράγεται από το στερητικό α και τη λήθη. Έτσι αναφέρει το λεξικό liddell scott. Κρίμα που δεν υπήρχε το liddell scott στην αρχαιότητα να διδάξει και τον Πλάτωνα, γιατί στον Κρατύλο αναφέρεται ότι αλήθεια είναι η θεία άλη (περιπλάνηση), η διαρκής αναζήτηση του Θεού. Όταν λες διαρκώς την αλήθεια, αναζητείς τον Θεό. Λένε όλοι αυτοί, πως οι Εγγλέζοι πήραν τα στερεότυπα και τα μετέφρασαν γιατί είναι πιο έξυπνοι από εμάς. Την αρχαία Ελληνική την δίδαξαν στους ξένους φοιτητές φωτισμένοι Έλληνες, όπως ο Μάρκος Μουσούρος, ο Βησσαρίων, ο Πλήθων που δίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας. Αυτοί πήγαν την αρχαία ελληνική ξανά εκεί, γιατί η Ρώμη είχε καταστραφεί και δεν υπήρχε αρχαία γνώση των Ρωμαίων. Οι Βυζαντινοί ήταν άριστοι γνώστες της αρχαίας γλώσσας, όλοι γράφουν σε γλώσσα Θουκυδίδη.

«Δυστυχώς η τέχνη των σκουπιδιών επεκτείνεται και είναι κάτι που “ανιά” τον άνθρωπο, κάτι τοξικό»

Συχνά βρισκόμαστε στην αμήχανη θέση να παρακολουθούμε την σύγχρονη τέχνη να ευτελίζεται και κάθε άλλο παρά αυτή η τέχνη λυτρώνει τον σημερινό άνθρωπο, πολύ δε περισσότερο τον βοηθά να αναζητήσει το θείο. Πώς θα την χαρακτηρίζατε εσείς;

Αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη τέχνη, συχνά είναι trash art, δηλαδή η τέχνη των σκουπιδιών. Μαζεύεις μερικά σκουπίδια και λες ότι αυτό είναι ένα γλυπτό ή ένα έργο ζωγραφικής. Όλο αυτό είναι ένα πράγμα το οποίο αντιστρατεύεται τη συντεταγμένη διανοητική οργάνωση που απαιτεί ένα πραγματικό έργο τέχνης, ένα έργο τέχνης το οποίο θα μεταφέρει μια συγκίνηση και ένα προβληματισμό αληθινό σε ένα θεατή. Δυστυχώς η τέχνη των σκουπιδιών επεκτείνεται, ιδρύονται μουσεία για να φιλοξενείται και να εκτίθεται και γενικά θεωρείσαι πάρα πολύ σημαντικός και σπουδαίος όταν κάνεις αυτά τα πράγματα.

Είναι κάτι το οποίο «ανιά» τον άνθρωπο όταν το βλέπει και τον στεναχωρεί. Είναι πολύ δυσάρεστο, τοξικό και τελικά ο άνθρωπος το συνηθίζει, γιατί του έχει καταστραφεί η αισθητική. Όταν καταστρέψεις την αισθητική ενός ανθρώπου, μετά τα δέχεται αυτά, αδιάφορα μεν αλλά και με απογοήτευση, λέγοντας πως όλα έχουν χαθεί. Βλέπεις ένα μεγάλο μουσείο να εκθέτει με μεγάλες και θριαμβευτικές κριτικές και προβολείς στα μέσα ενημέρωσης τέτοιου είδους φτηνή τέχνη. Όμως αυτοί που καταλαβαίνουν σκέφτονται πώς μπορούν να το διορθώσουν αυτό.

* * *

Ο Γλύπτης Βασίλης Παπασάικας είναι ένας τεχνίτης της γλυπτικής που εξελίχθηκε μέσα στην παράδοση και τα έργα του εκπέμπουν μια δυνατή Ελληνικότητα. Γεννήθηκε σ’ ένα παραλίμνιο χωριό της Τριχωνίδας, σε μια αγροτική οικογένεια. Σπούδασε σχέδιο και αργότερα γλυπτική στο Α΄ Εργαστήριο της Σχολής Καλών Τεχνών. Έχει κάνει πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις και είναι συγγραφέας βιβλίων για την τέχνη. Έχει εκδώσει αξιόλογα λευκώματα με σχέδια και γλυπτά του.

___________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Οθρόδοξη Αλήθεια, 22.06.2022