«Και απέναντι και δίπλα». - Το νέο τεύχος της «Σύναξής» (αρ. 162).

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο

Και απέναντι και δίπλα

Το τεύχος αυτό είναι εράνισμα ποικίλων κειμένων. Οι αφορμές τους και τα θέματά τους είναι διάφορα, ωστόσο όλα δένουν σε μία ραχοκοκαλιά – έχουν την ίδια προοπτική: Διαυγάζουν την χριστιανική ταυτότητα στη σχέση της με τον κόσμο ή, με άλλα λόγια, διαυγάζουν την όσμωση του μέσα με το έξω (όσμωση την οποία τονίζουμε κάθε τόσο).

Αυτά τα δύο (το μέσα και το έξω, δηλαδή η ενδοεκκλησιαστική ζωή από τη μια και η ζωή του κόσμου από την άλλη) είναι διακριτά, ωστόσο για τον Χριστιανό δεν μπορούν να νοηθούν αυθύπαρκτα. Η Εκκλησία υπάρχει όχι μεν χάρη στον κόσμο, αλλά οπωσδήποτε χάριν του κόσμου. Τα κείμενα του τεύχους λοιπόν σκιαγραφούν πλευρές από το αντάμωμα των πιστών με ανθρώπους άλλων επιλογών, από την έγνοια γι’ αυτούς και από την συμπόρευση ή και την αναμέτρηση μ’ αυτούς. Έτσι το «απέναντι» και το «δίπλα» συνυφαίνονται, καθ’ όσον το καθένα τους είναι ανάπηρο αν επιχειρήσει να σταθεί από μόνο του. Και βέβαια καρδιά του όλου ζητήματος είναι το χρέος του πιστού για άσκηση στα κριτήρια του Κυρίου του, καθόσον ουδείς τα κατέχει άκοπα και αυτόματα. «Το μεγάλο σκάνδαλο για τους ανθρώπους, κυρίως τους αδιάφορους ή και τους άπιστους», έλεγε ο π. Μιχαήλ Καρδαμάκης, «δεν είναι ο Χριστός που σταυρώνεται για τον κόσμο, αλλά η Εκκλησία που στο όνομά Του σταυρώνει τον κόσμο.

Πρόκειται για γεγονός που […] μεταφράζεται ως αποδοχή του Χριστού, αλλά ως απόρριψη της Εκκλησίας, πράγμα όντως οξύμωρο, όταν ο Χριστός είναι άγνωστος στην Εκκλησία και η Εκκλησία αλλότρια του Χριστού» [1].

Ερχόμαστε λοιπόν στα κείμενά μας.

Ο μητροπολίτης Κορέας Αβρόσιος ψηλαφεί ένα ζήτημα καίριο για την ιεραποστολική πράξη, αλλά και ευρύτερα. Εξετάζει πώς η μαρτυρία οφείλει να διαποτίζεται από την κένωση του διδάσκοντος, έτσι ώστε το μήνυμα όχι μόνο να διαθέτει τυπικά δογματική ακρίβεια, αλλά και να εκφέρεται στη γλώσσα του συνομιλητή, ώστε να του δίνει την ευκαιρία για προσωπική προκοπή. Ας μας επιτραπεί να αφιερώσουμε την δημοσίευση του κειμένου στη μνήμη του πρώτου μητροπολίτη Κορέας Σωτηρίου Τράμπα (και προκατόχου του σεβ. Αμβροσίου), ο οποίος κοιμήθηκε στις 10 Ιουνίου φέτος.

Η Νάιρα Στεργίου διαλέγεται με μια πραγματικότητα άγνωστη ευρέως. Εξετάζει την σύγχρονη τέχνη και καταδεικνύει ότι αυτή πολύ συχνά εμπνέεται από θρησκευτικές έννοιες και αναζητήσεις, ακόμα κι όταν αυτό δεν είναι διόλου προφανές ή ακόμα κι όταν η καλλιτεχνική δημιουργία εκφράζει στάση αντιθρησκευτική ή ασκεί κριτική σε συγκεκριμένες θρησκευτικές συμπεριφορές.

Ο π. Σέργιος Μπουλγκάκωφ (1871-1944) είχε διανύσει μία πορεία, από μαρξιστής οικονομολόγος σε χριστιανό θεολόγο. Το κείμενό του (γραμμένο το 1936 και απηχώντας την προπολεμική συγκυρία) αναφέρεται στη μεταστροφή του. Εδώ χρειάζεται να κάνουμε μια διευκρίνιση χάριν των αναγνωστών που ίσως δεν το έχουν υπόψη. Σε κάποιο σημείο ο Μπουλγκάκωφ αναφέρει την πεποίθησή του για την Σοφία του Θεού ως «θεϊκό μέρος» και εσώτερη πραγματικότητα του κτιστού κόσμου. Πρόκειται για την άποψη η οποία ονομάστηκε «Σοφιολογία» και η οποία κατηγορήθηκε ότι πρόσθετε μια τέταρτη πραγματικότητα στην Αγία Τριάδα – την Σοφία. Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, για παράδειγμα, διαφώνησε, καταδεικνύοντας ότι η Σοφία του Θεού δεν είναι παρά ο Λόγος, το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδας [2]. Στο κείμενο ο Μπουλγκάκωφ δεν επεκτείνεται στο ζήτημα αυτό, πάντως το αναφέρει στο πλαίσιο του νοήματος που ο ίδιος βρήκε στην χριστιανική πίστη (μεταφράζει ο Δημήτρης Μπαλτάς).

Την πιο παράδοξη ίσως και δύσκολη εντολή του Χριστού προσεγγίζει ο Ζαν-Κλωντ Λαρσέ, με τη βοήθεια της διδασκαλίας του αγίου Σιλουανού (1866-1938). Είναι η εντολή για αγάπη προς τους εχθρούς, κάτι ακατόρθωτο για τον άνθρωπο από μόνο του και για ορμέμφυτά του. Είναι όμως κάτι το οποίο μπορεί να το ζήσει όποιος δεξιωθεί την χάρη του Αγίου Πνεύματος και έτσι διανοιχθεί σε έναν αλλιώτικο τρόπο ύπαρξης, αυτόν της οικουμενικής αγάπης του Θεού (μεταφράζει η Φανή Κουτσοβίτη).

Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου ξεκινά από τη συμφυία ιεραποστολικού προβληματισμού και εκκλησιαστικού γεγονότος και εξετάζει σε ποιον βαθμό αυτός απασχόλησε την Σύνοδο των Ορθοδόξων Εκκλησιών που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο 2016. Επισημαίνει βήματα αλλά και ελλείμματα, τα οποία ουσιαστικά είναι ελλείμματα της εκκλησιαστικής αυτοσυνειδησίας.

Από τους πνευματικούς θησαυρούς της αρμενικής παράδοσης είναι η «προσευχή για κάθε ώρα της ημέρας» και για όλους τους ανθρώπους. Την έχει συνθέσει ένας Πατριάρχης και άγιος της αρμενικής Εκκλησίας, ο Νερσές ο Χαρίεις (Χαριτωμένος), ο οποίος μάλιστα ιδιαίτερα είχε εργαστεί τον 12ο αι. για την εκκλησιαστική προσέγγιση Αρμενίων και Βυζαντινών [3] (μεταφράζει ο Λεβόν Ουνανιάν).

Ένα πικρόγλυκο, αγιωτικό διήγημα του Παπαδιαμάντη, το «Νησί της Ουρανίτσας» (1902), στο οποίο αποτυπώνονται οι αγκυλώσεις των κοινωνιών σε κάθε εποχή (ακόμα δηλαδή και σε εκείνες που κάποιοι σήμερα εξιδανικεύουν), αναλύει ο Αντώνης Φουντής. Το αναλύει εφαρμόζοντας της αρχές της «αφηγηματικής κριτικής», η οποία, με δυο λόγια, εξετάζει την τέχνη με την οποία ο αφηγούμενος οδηγεί μια ιστορία στην έκβασή της.

Στη συνέχεια μια συγκινητική εβραϊκή αφήγηση από τα τέλη του 13ου αι. αποκαλύπτει την πανανθρώπινη παρουσία της αγάπης (την οικουμενική πνοή του Θεού, ουσιαστικά), και συγκεκριμένα της αγάπης η οποία κορυφώνεται σε ταπεινή αυτοθυσία μόνο και μόνο για χάρη άλλων – δηλαδή τη στιγμή που θα μπορούσε εύκολα να έχει αποφευχθεί (μεταφράζει η Ελένη Ταμαρέση).

Βιωματικά ο π. Κωνσταντίνος Καλλιανός εκφράζει, από τη σκοπιά ενός πρεσβύτη, τις αγωνίες του για την ατμόσφαιρα την οποία ζουν σήμερα οι νέοι. Είναι αγωνίες σεβαστές, οι οποίες όμως χρειάζεται να μη μείνουν στη νοσταλγία, αλλά να διακρίνουν ότι η εν λόγω πρωτόγνωρη ατμόσφαιρα κυοφορεί και ελπίδες, με τους δικούς της τρόπους.

Τέλος, η φωνή του βαθύνου Κωστή Μοσκώφ (1939-1998) αποπνέει, προ σαράντα περίπου ετών, ένα προφητικό άρωμα, υπό την έννοια ότι φωτίζει άλγη τα οποία έχουν πλέον γίνει ενδημικά. Κι εδώ η ελπίδα φωλιάζει ακατάσταλτη, παρ’ όλη την γκριζίλα.

Θ.Ν.Π.

[1] π. Μιχαήλ Καρδαμάκης, Οι πειρασμοί της ιστορίας και η μαρτυρία της Εκκλησίας, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2001, σ. 114.

[2] Σημειωτέον ότι ο Φλωρόφσκυ το θεώρησε λάθος, όχι όμως αίρεση. Βλ. Andrew Blane, π. Γεώργιος Φλωρόφσκι. Η ζωή και το έργο ενός μεγάλου θεολόγου (μτφρ. Ελένη Ταμαρέση-Παπαθανασίου), εκδ. Εν Πλω, Αθήνα 2010, σσ. 109-114.

[3] Ενδεικτικά βλ. Μαριάννα Απρεσιάν, Οι μεταχαλκηδόνιοι άγιοι στα αρμενικά συναξάρια (διδακτορική διατριβή, Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ), Θεσσαλονίκη 2014, σ. 132 κ.α.

…………………………………................................................................…………..

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

- Μητροπολίτης Κορέας ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ, «Κένωση καὶ μαρτυρία».

- ΝΑΪΡΑ ΣΤΕΡΓΙΟΥ, «Κρυπτοθρησκευτικὴ συμπεριφορὰ στὴν σύγχρονη τέχνη».

- π. ΣΕΡΓΚΕΪ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΩΦ, «Ἀπὸ τὸν μαρξισμὸ στὴν σοφιολογία¨.

- ΖΑΝ-ΚΛΩΝΤ ΛΑΡΣΕ, «Γιὰ τὴν ἀγάπη πρὸς τοὺς ἐχθρούς».

- ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, «Ἡ ἱεραποστολὴ στὰ κείμενα τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Συνόδου καὶ μετὰ ἀπ’ αὐτήν».

- ΝΕΡΣΕΣ Ο ΧΑΡΙΤΩΜΕΝΟΣ, «Ὁμολογῶ μὲ πίστη» (μτφρ. Λεβόν Ουνανιάν).

- ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΦΟΥΝΤΗΣ, «Ἀφηγηματικὴ κριτικὴ στὸ ἔργο τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη “Τὸ νησὶ τῆς Οὐρανίτσας”»

- Ὁ σιωπηλὸς Ἑβραῖος (μτφρ. Ελένη Ταμαρέση).

- π. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΛΛΙΑΝΟΣ, «Οἱ συχνοὶ προβληματισμοὶ ἑνὸς παπᾶ ἡλικιωμένου».

- ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ, «Λόγος προφητικός».

- Ἀναγνώσεις του βιβλίου του H. T. Engelhardt, Μετά Θεόν: Ηθική και βιοηθική στον αιώνα της εκκοσμίκευσης, εκδ. Μονςή Βατοπαιδίου 2018: Γράφουν οι π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΡΝΑΡΑΚΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΡΑΝΙΔΙΩΤΗΣ.

- π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ, «π. Ἀδαμάντιος Αὐγουστίδης (1957-2022)».

- ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ: Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, για το: Χρύσα Τζιαφέτα, «Padre Camilo. Η σκέψη και η δράση του Καμίλο Τόρες». – Νίκος Μανωλόπουλος, για το «Ιεροσύνη, εθνεγερσία, σύγχρονη ζωή» (συλλογικός τόμος). – Κωστας Γάλλος, για το: «Ματθαίος Μουντές, Η αντοχή της ποίησης». – Χριστίνα Κούνα, για το: «Χριστιανές γυναίκες στην αγία Τράπεζα» (συλλογικός τόμος). – Φανή Κουτσοβίτη, για το: Δημήτρης Μαυρόπουλος, «Σχόλια στην Αποκάλυψη του Ιωάννη». – Σπυριδούλα Αθανασοπούλου-Κυπρίου, για το: Ιωάννης Βογιατζής, «Η Εκκλησία πάει σινεμά».

Τα «Ένθετα Τέχνης» (ιαπωνική «Προσευχή για βροχή») είναι του Στέλιου Παπαλεξανδρόπουλου.