Η πρώτη πολεμική ανταποκρίτρια στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μικρασία | Θάλεια Φλωρά-Καραβία

Η πρώτη πολεμική ανταποκρίτρια στους Βαλκανικούς Πολέμους και στη Μικρασία | Θάλεια Φλωρά-Καραβία

___

Με την Αναστασία Κούλη, Ιστορικό τέχνης

Η Θάλεια Φλωρά-Καραβία (βαπτισμένη Θεολογία) από τη Σιάτιστα ήταν μια από τις σημαντικότερες Ελληνίδες ζωγράφους και μαχητική διανοούμενη, πού ήδη από τους Βαλκανικούς πολέμους ζωγράφιζε και αρθρογραφούσε στην πρώτη γραμμή του πυρός

Ένας πνευματικός άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει τη συνείδηση στην εποχή του. Όταν όμως του έχει χαριστεί η ψυχική καλλιέργεια και η υψηλή αίσθηση της ευθύνης για την πατρίδα του, τότε μεγαλουργεί. Σε μια πρωτοπόρα προσωπικότητα θα αναφερθούμε με τη σημερινή συνέντευξη, αυτήν της Θάλειας Φλωρά-Καραβία, μιας από τις πρώτες και σημαντικότερες Ελληνίδες ζωγράφους. Ήταν διανοούμενη, μαχητική, με πολιτική άποψη, η πρώτη Ελληνίδα ζωγράφος πολεμική ανταποκρίτρια ήδη από τους Βαλκανικούς πολέμους.

Η Θάλεια Φλωρά είχε βάλει το δικό της λιθαράκι σε μαρτυρίες για τη Μικρασιατική εκστρατεία, όταν έφυγε από την Αλεξάνδρεια για να δει από κοντά την κατάσταση στην Μικρά Ασία τo 1921 και έστελνε δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις για την Εφημερίδα που εξέδιδε στην Αλεξάνδρεια ο σύζυγός της Νικόλαος Καραβίας. Το έργο της αποτελεί πολύτιμη ιστοριογραφική πηγή. Ζωγράφιζε και αρθρογραφούσε στην υπηρεσία των εθνικών αγώνων, στην πρώτη γραμμή του πυρός.

Η ανιψιά της Θάλειας Φλωρά δώρισε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Ελλάδος πολλά προσωπικά αντικείμενα, έργα και φωτογραφίες της θείας της, τα οποία βρίσκονται στις συλλογές του. Η κ. Αναστασία Κούλη, υπεύθυνη των συλλογών του Μουσείου μιλά για τη Φλωρά:

«Από τον Ιούλιο ως τον Οκτώβριο του 1921 ταξιδεύει στη Μικρά Ασία έχοντας ως βάση τα νοσοκομεία και τους μεγάλους υγειονομικούς σταθμούς, που οργανώθηκαν μεταξύ άλλων, στη Σμύρνη, τα Μουδανιά και την Προύσα. Οι ανταποκρίσεις της ελεύθερες, σαν να απευθύνεται σε έμπιστους φίλους, στόχο έχουν να συνδέσει τους Έλληνες με τους λαούς της Μ. Ασίας: περιγράφει τα χρώματα των τοπίων, αισθήματα κι αισθήσεις, τονίζει το πώς ζουν οι λαοί μονιασμένοι. Επιπλέον πληροφορεί για το έργο των υγειονομικών και κάνει πολιτικές κρίσεις.

Προσωπογραφίες, σκηνές σε νοσοκομεία, γυναίκες εθελόντριες στο πλευρό ασθενών, στρατιώτες σε ανάρρωση ή στον δρόμο για το μέτωπο, στρατιωτικοί ιερείς. Στα ζωγραφικά της έργα -κυρίως σχέδια με μολύβι- το βασικό θέμα είναι ο υγειονομικός αγώνας

Στα ζωγραφικά της έργα όμως – σχέδια με μολύβι κυρίως – το βασικό θέμα είναι ο υγειονομικός αγώνας. Αποτελείται από σειρά προσωπογραφιών, σκηνές νοσοκομειακές, στρατιώτες σε ανάρρωση ή στο δρόμο για το μέτωπο, στρατιωτικοί ιερείς και γυναίκες που εργάζονται εθελοντικά σε νοσοκομεία και οργανώσεις για την ανακούφιση στρατιωτών.

Η συλλογή των 52 σχεδίων στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο αποτελεί ένα σημαντικό μέρος του συνόλου των μικρασιατικών της σχεδίων, που βρίσκονται και σε άλλες ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Με την επιστροφή της στην Αθήνα, θα οργανώσει έκθεση, τον Δεκέμβριο του 1921, σε αίθουσα του Λυκείου των Ελληνίδων της Καλλιρόης Παρέν.

Θα ήταν χρήσιμο ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα για να αντιληφθούμε τον ρόλο της καταγωγής και της ανατροφής αυτού του σπάνιου ανθρώπου. Η κ. Κούλη θα τονίσει για τις ρίζες της Φλωρά:

«Η Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960) ανήκει στη γενιά όπου οι αγώνες του 1821 είναι στις μνήμες των παππούδων, η ιδιαίτερη πατρίδα της είναι τουρκοκρατούμενη και η δίψα για μόρφωση είναι ακόρεστη.

Η Θεολογία – αυτό ήταν το πραγματικό της όνομα – γεννήθηκε στην τουρκοκρατούμενη Σιάτιστα. Ήταν το μικρότερο από τα έξι παιδιά του ιερέα Χριστόδουλου Φλωρά. Από τριών χρονών μεγαλώνει στο Μακρύκιοϊ της Κωνσταντινούπολης. Σπούδασε με υποτροφία στο πρότυπο Ζάππειο Παρθεναγωγείο. Με την παρότρυνση των καθηγητών της και την ηθική και οικονομική υποστήριξη της οικογένειάς της και ειδικά του μεγάλου της αδερφού Λάζαρου που ήταν γιατρός, θα αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Η άρνηση των Ακαδημιών εκείνη την εποχή να δεχθούν γυναίκες, δεν την πτοεί. Θα σπουδάσει στο Μόναχο κοντά σε κορυφαίους δασκάλους, όπως οι Ν. Γύζης, Γ. Ιακωβίδης, Ν. Βώκος, P. Nauen, Αζμπέ. Ο Ιακωβίδης θα αναγνωρίσει το προσωπογραφικό της ταλέντο.

Το 1907 παντρεύεται στην Αίγυπτο τον δημοσιογράφο Νικόλαο Καραβία με καταγωγή από την Ιθάκη, έναν άνθρωπο των γραμμάτων. Η Αλεξάνδρεια από το 1910 θα γίνει η βάση τους. Εκεί θα βρει μία ισχυρότατη οικονομικά και πολιτιστικά ελληνική παροικία, με ισχυρό έρεισμα στα πολιτικά πράγματα της μητέρας Ελλάδος. Η "Εφημερίς" που εκδίδει ο σύζυγός της θα δώσει στη Θάλεια ένα βήμα για να διατυπώσει δημόσιο λόγο σε ένα κοινό με υψηλή καλλιέργεια. Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών πολέμων νιώθει την αναπόδραστη ανάγκη να καταγράψει με λόγια και εικόνες τους αγώνες στη Δ. Μακεδονία και την Ήπειρο. Γράφει: "Κάτι το συνταρακτικό μου έδωκε το σκούντημα να πάγω να ιδώ τον απελευθερωτικόν αγώνα από κοντά.… Πόλεμος! Πόσα ερωτήματα για την αύριο, πόσες μεταβολές! Και το μέλλον; Τι μεγάλους ορίζοντας θα ημπορούσε ν’ ανοίξη στον νικητή!"»

Πραγματοποιήθηκε πρόσφατα έκθεση με τα έργα της Φλωρά-Καραβία στην αίθουσα συνεδριάσεων του πρώτου Κοινοβουλίου – όπου δηλαδή διαδραματίστηκε όλο το πολιτικό δράμα της Μικρασιατικής Καταστροφής καθώς και η Δίκη των έξι που θεωρήθηκαν αποκλειστικοί υπεύθυνοι της Καταστροφής. Ήταν φανερό ότι η έκθεση έπρεπε να ενταχθεί στο ιστορικό της πλαίσιο, στο οποίο συνειδητοποιημένα δρα η Φλωρά.

Η κ. Αναστασία Κούλη περιγράφει το σκηνικό που διαμορφώθηκε, ώστε η Φλωρά να διακινδυνεύσει να επισκεφθεί τη Μικρά Ασία. Δεν περιορίστηκε στην ασφάλεια του σπιτιού της. Ήθελε να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία:

«Στα πενήντα της τρέχει στη φωτιά του πολέμου, γιατί η αποτύπωση της αλήθειας είναι σημαντικότερη, όπως η ίδια γράφει, από την οργάνωση εράνων και εκδηλώσεων για την οικονομική ενίσχυση του πολέμου. Είναι το έτος 1921, η περίοδος κορύφωσης του εθνικού διχασμού. Μετά τις μοιραίες εκλογές και το δημοψήφισμα του φθινοπώρου 1920 που ανέτρεψαν τα πάντα, η ελληνική υπόθεση έμοιαζε να κρέμεται από μία κλωστή. Ο καταβεβλημένος σωματικά Κωνσταντίνος, με τον τυπικό τίτλο του Αρχιστρατήγου, θα φτάσει στη Σμύρνη τη σημαδιακή μέρα της 29ης Μαΐου (επέτειο της Άλωσης).

Η Φλωρά, που βρίσκεται στην Αθήνα έτοιμη να φύγει για τη Σμύρνη στις 18/31 Ιουλίου 1921, περιγράφει: “H Αθήνα αυτές τις μέραις βρίσκεται διαρκώς στα σύννεφα. Αφήνω τα μεταφορικά – σ΄αυτά βρίσκονται όλοι οι Έλληνες – και κυττάζω μόνον τα φοβερά σύννεφα της σκόνης, μιας λευκής σκόνης που σηκώνεται ψηλά και λερώνει την κρυσταλλίνην ατμόσφαιρα. Άνεμος σφοδρός ωσάν τρελλός από κακία, από έχθρα και μανία εκδικήσεως – μην έρχεται από τα λημέρια του Κεμάλ; – κουβαριάζει τις σημαίες που στολίζουν ακόμα τους δρόμους από τον πανηγυρισμόν της νίκης…”.

Οι Τούρκοι πανηγύριζαν τη διάσωση της Άγκυρας και οι Έλληνες συγχαίρονταν για τις νίκες τους. Η Φλωρά είναι ήδη δυο μήνες στη Μικρά Ασία και περιγράφει στην ανταπόκρισή της την είσοδο του Κωνσταντίνου στην Προύσα στις 14 Σεπτεμβρίου 1921

“Επί τέλους την μεσημβρίαν του Σαββάτου γνωστοποιείται ότι φθάνει το απόγευμα. Ο κόσμος χύνεται εις τους δρόμους οπόθεν υπάρχει πιθανότης να περάση και η λεωφόρος, όπου οι υψηλές λεύκες ρίχνουν τις γραμμωτές σκιές των, γεμίζει από γυναίκες του λαού με τα σαλβάρια και τα τσεμπέρια και κόσμο καλό και κοσμάκη εργατικό, και παιδάκια Τουρκόπουλα και Ελληνόπουλα ανακατεμένα…

Το μαύρο αυτοκίνητο δεν τρέχει πολύ. Ζητωκραυγές όλες ενωμένες σε μια βαρειά, δυνατή βοή γεμίζουν τον αέρα. Εκείνος, ο λατρευτός Κωνσταντίνος, χαιρετά με το χέρι εις το πηλίκιον. Κάτασπρος από τη σκόνη…”»

«Συνειδητά προτάσσει τη συμβολή των γυναικών στην εθνική υπόθεση. Γνωρίζει τη σκληρή πραγματικότητα, αλλά προσβλέπει πάντα στις μεγάλες ιδέες»

Με πραγματική πίστη ότι η νίκη έρχεται, η Φλωρά θα επιδοθεί με πάθος στην προσωπογράφηση των καθημερινών ηρώων και ηρωϊδων που βοηθούν στον υγειονομικό και ανθρωπιστικό τομέα. Η υπεύθυνη των συλλογών του Ιστορικού Μουσείου Αναστασία Κούλη αναφέρει με θαυμασμό:

«Φτιάχνει σειρά προσωπογραφιών. Ιδανικά ωραίες μορφές ποζάρουν ατάραχες κατά το κλασικό ιδεώδες, με πνευματική εσωτερικότητα. Καταγράφει ονόματα στρατιωτικών ιατρών και εθελοντριών κυριών του Ερυθρού Σταυρού, του Κυανού Σταυρού Κωνσταντινουπόλεως και γυναικείων συλλόγων, όπως του συλλόγου της Μικρασιάτιδος Αδελφής του Στρατιώτου και του Πατριωτικού Συνδέσμου. Η Φλωρά συνειδητά προτάσσει τη συμβολή των γυναικών στην εθνική υπόθεση, οι οποίες βγαίνουν μαχητικά στο κοινωνικό προσκήνιο, επιδεικνύοντας ψυχική αντοχή, γνώσεις και οργανωτικότητα.

Γνωρίζει τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου αλλά προσβλέπει πάντα στις μεγάλες ιδέες. Γράφει χαρακτηριστικά:

"Ο πόλεμος από μακριά, με τις νίκες και τους θριάμβους του, ομοιάζει τα βουνά με τις υψηλές κορυφές χρυσωμένες από τας λάμψεις του ηλίου. Η απόστασις εξαϋλώνει και τα βουνά και τον πόλεμο, τους δίδει ομορφιά και μεγαλείον. Η Ιδέα ρίχνει ανάμεσα τον μαγικόν της πέπλον και η φαντασία εξάρεται ακόπως εις τα ύψη.

Αλλ’ όπως τα βουνά από κοντά έχουν τα απόκρημνα και τα ξερολίθαρα, τα αγκάθια και τα δύσβατα που σχίζουν τα πόδια και κόβουν την αναπνοή, έτσι και οι ηρωισμοί και οι θρίαμβοι έχουν τον πόνο, το κάψιμο της σφαίρας, το δάγκαμα της γής, το σχίσιμο της σάρκας, το τσάκισμα των μελών, τη δίψα που φλέγει τα μέσα, το αίμα που φεύγει παίρνοντας την ανθηρή ζωή επάνω στον ενθουσιασμό προς τα εμπρός, πάντα προς τα εμπρός…"»

Η Θάλεια Φλωρά μεταφέρει το μήνυμα της νίκης. Πιστεύει πως η αυτοθυσία των ανθρώπων αρκεί για να επαναληφθεί το θαύμα των Βαλκανικών πολέμων.

Η διάψευση πρέπει να ήταν οδυνηρή. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις ανταποκρίσεις που έγραψε στη Μικρά Ασία δεν τις δημοσίευσε, αντίθετα με αυτές των Βαλκανικών πολέμων. Η Αναστασία Κούλη μας ενημερώνει πως αρκετά από τα γραπτά εκείνης της εποχής έχουν διασωθεί σε συλλογές μουσείων. Η Φλωρά-Καραβία προχωρά στο επόμενο βήμα να μεταφέρει στην Αμερική κάτι από το Ελληνικό πνεύμα:

«Φεύγει για την Αμερική για να γνωρίσει τον νέο κόσμο. Ο φιλοβενιζελικός Εθνικός Κήρυκας της Αμερικής τον Απρίλιο του 1925 γράφει για την έκθεση της στην Νέα Υόρκη: "Η κα Φλωρά βαθειά εμπνευσμένη όπως είναι, μας ενέπνευσε το ισχυρό θάρρος της ανωτέρας ζωής".»

 

* * *

Ένα θάρρος, θα λέγαμε, τόσο αναγκαίο και τόσο δύσκολο να βρεθεί την περίοδο εκείνη καθώς και για πολλά χρόνια μετά την Καταστροφή. Άλλωστε μόνο το παράδειγμα με τη στάση ζωής ενός προσώπου που προσηλώνεται στα ανθρώπινα ιδανικά, μπορεί να διαπαιδαγωγήσει τις κοινωνίες.

_________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Ορθόδοξη Αλήθεια, 19.10.2022