Μιά τολμηρή Ἁγιογραφική περικοπή (Ρωμ. Ζ΄, 7- 13): Ὁ Νόμος τροφοδοτεῖ τήν ἐπιθυμία; - Παναγιώτης Νικ. Γκουρβέλος

Μιά τολμηρή Ἁγιογραφική περικοπή (Ρωμ. Ζ΄, 7- 13):

Ὁ Νόμος τροφοδοτεῖ τήν ἐπιθυμία;

Στο κεφ. Ζ΄, στ. 8- 9, τῆς βαθειά θεολογικῆς, τῆς πρός Ρωμαίους ἐπιστολῆς του, ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει: «Ἀφοῦ ἔλαβεν ἀφορμήν ἀπό τάς ἀπαγορεύσεις τοῦ νόμου ἡ ἕως τώρα κρυμμένη ἁμαρτωλός κατάστασίς μου καί ἡ πρός τήν ἁμαρτίαν κλίσις μου, ἐδημιούργησε και ἄναψε μέσα μου κάθε εἶδος ἐπιθυμίας. Διότι ἐφ’ ὅσον δέν ὑπάρχει νόμος ἀπαγορευτικός, ἡ ἁμαρτία εἶναι νεκρά καί κοιμᾶται (μετάφραση Π. Τρεμπέλα). Ἐγὼ δὲ ἔζων χωρὶς νόμου ποτέ· ἐλθούσης δὲ τῆς ἐντολῆς ἡ ἁμαρτία ἀνέζησεν». Τί σημαίνουν ἆραγε τά παράξενα αὐτά λόγια τοῦ οὐρανοβάμονος Ἀποστόλου;

Τά καλά ἔργα, ἡ μετάνοια καί ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀναγκαῖα γιά τή σωτηρία μας, ὅμως αὐτό πού μᾶς σώζει δέν εἶναι οἱ ἐνάρετες πράξεις μας, ἀλλά ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός μέ τό ἀπολυτρωτικό του ἔργο, τήν ἐνανθρώπηση, τή σταύρωση καί τήν Ἀνάστασή του: Αὐτή εἶναι ἡ κεντρική ἰδέα τῆς πρός Ρωμαίους ἐπιστολῆς.

Ὅσον ἀφορᾶ, τώρα, τό ρόλο πού παίζουν τά καλά ἔργα (ἡ μετάνοια) στήν ὕψιστη ὑπόθεση τῆς σωτηρίας μας, ἔχουν διατυπωθεί στήν ἱστορία τοῦ Χριστιανισμοῦ δύο ἀκραῖες, ἀλλά καί ἐξ ἴσου καταδικαστέες θέσεις. Τήν πρώτη θέση ἐκφράζει ἡ Ρωμαιοκαθολική «Ἐκκλησία», ἄν καί σήμερα φαίνεται νά τήν ἐγκαταλείπει: Σύμφωνα λοιπόν μ’ αὐτήν, τά ἔργα τῆς μετανοίας, τά ἔργα τοῦ ἠθικοῦ νόμου εἶναι αὐτά πού μᾶς σώζουν. Ἀλλά ἡ πρός Ρωμαίους ἐπιστολή ἐγράφη ἀκριβῶς, γιά νά διακηρύξει ὅτι ἡ δικαίωση καί ὁ ἁγιασμός τοῦ ἀνθρώπου συντελεῖται «οὐκ ἐξ ἔργων νόμου, ἀλλ’ ἐν τῷ αἵματι Ἰησοῦ Χριστοῦ» ( Ρωμ. 5, 9 κ’ 3, 20- 28, Γαλ. 2,16).

Στό ἄλλο ἄκρο τοποθετοῦνται οἱ Διαμαρτυρόμενοι: Ἄν ἡ  Ρωμαιοκαθολική «Ἐκκλησία», ὅπως ἀκριβῶς οἱ Φαρισαῖοι στό παρελθόν ἤ οἱ Εὐσεβιστές σήμερα, διακρίνονται γιά τό νομικισμό (ἠθικισμό) τους, οἱ Προτεστάντες, ὡς κληρονόμοι τῶν ἀρχαίων Γνωστικῶν καί μάλιστα τῶν Νικολαϊτῶν, χαρακτηρίζονται γιά τόν ἀντινομισμό τους, δηλαδή γιά τήν ἄρνηση τῆς ἀξίας τοῦ ἠθικοῦ νόμου, τοὐτέστιν τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ (Βλέπε Ἁγίου Νεκταρίου: «Χριστιανική Ἠθική»). Ὅμως ἡ πρός Ρωμαίους ἐπιστολή ρητά καταδικάζει ὄχι μόνο τό νομικισμό (ἠθικισμό), ἀλλά καί τήν ἄρνηση τοῦ ἠθικοῦ νόμου τοῦ Εὐαγγελίου: «Τί οὖν ἐροῦμεν; ὁ νόμος ἁμαρτία;» Καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος βροντοφωνάζει: «Μή γένοιτο» (Ρωμ. 7, 7 κ’ 13). Καί συμπερασματικά καί ἐμφαντικά ἐπαναλαμβάνει: «Ὥστε ὁ μὲν νόμος ἅγιος, καὶ ἡ ἐντολὴ ἁγία καὶ δικαία καὶ ἀγαθή» (Ρωμ. 7, 12).

 Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία λοιπόν τέμνει τήν μέση ὁδό μεταξύ τοῦ ἠθικισμοῦ (νομικισμοῦ), ἀφ’ ἑνός καί τῆς ἠθικῆς ἀσυδοσίας (τοῦ ἀντινομισμοῦ), ἀφ’ ἑτέρου. Ἐδῶ πρέπει νά ὑπογραμμισθεῖ πώς, ἐλευθερία ἀπό τό Νόμο δέν σημαίνει τήν κατάργηση τοῦ Μωσαϊκοῦ Νόμου, ἀλλά τή συμπλήρωση καί τήν ὁλοκλήρωσή του ἀπό τόν τέλειο νόμο, τό Νόμο τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ἀνακοίνωσις τῆς  Ἱερᾶς Κοινότητος Ἁγίου Ὄρους).

Ἀνάμεσα στίς δυό προαναφερθεῖσες ἀκραῖες, ἀλλά καί ἐξ ἴσου καταδικαστέες θέσεις, τό νομικισμό (ἠθικισμό) καί τόν ἀντινομισμό (τήν ἠθική ἀσυδοσία), τοποθετεῖ ἡ πρός Ρωμαίους ἐπιστολή δύο ἐνδιάμεσες θέσεις, τή μιά ἠπιότερη καί τήν ἄλλη τολμηρότερη: Ἡ ἠπιότερη θέση εἶναι ὅτι ὁ Νόμος γνωστοποιεῖ σέ μᾶς τούς παραβάτες ἀνθρώπους τήν ἁμαρτία. «Ἁμαρτία οὐκ ἐλλογεῖται μή ὄντος νόμου» (Ρωμ. 5, 13 κ’ 7, 7). Ἡ θέση ὅτι ὁ Νόμος μᾶς κάνει γνωστή τήν ἁμαρτία, ἀπέχει παρασάγγας ἀπό τή θέση ὅτι ὁ Νόμος μᾶς σώζει καί μᾶς θεώνει.

Ἡ τολμηρότερη θέση συναντᾶται καί αὐτή στήν ἴδια ἁγία Ἐπιστολή: Σύμφωνα μ’ αὐτήν, ὁ ἠθικός νόμος ὄχι ἁπλῶς μᾶς γνωστοποιεῖ τήν πραγματικότητα τῆς ἁμαρτίας, ἀλλά καί πυροδοτεῖ καί ἀνάβει τή φλόγα τῆς ἐπιθυμίας (ἁμαρτίας) (Ρωμ. 7, 8- 9 κ’ 11). Ὁ Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν ὑποστηρίζει δηλαδή στήν περικοπή αὐτή ὅ,τι ἀκριβῶς ἐπισημαίνει καί ἡ λαϊκή σοφία: Ὅτι «ἡ ἁμαρτία εἶναι γλυκειά», ἐνῶ ἀντίθετα ἡ ὁδός τῆς ἀρετῆς εἶναι τραχειά καί δύσκολη, μέ ἄλλα λόγια ὅτι, «τό ἀπαγορευμένο τροφοδοτεῖ τήν ἐπιθυμία». Στήν ἴδια γραμμή κινοῦνται καί οἱ Ἅγιοι Πατέρες πού ἑρμηνεύουν τήν Ἁγιογραφική αὐτή περικοπή: «Κατερεθίζεται πρός ἰσχύν διά τοῦ (ἠθικοῦ) νόμου τό κακόν (ἡ ἁμαρτία)», ἀναφέρει ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων, ἐνῶ ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἐπεξηγεῖ: «Ὅταν γάρ ἐπιθυμῶμεν, εἶτα κωλυόμεθα, αἴρεται μᾶλλον τῆς ἐπιθυμίας ἡ φλόξ». Καί ὁ μακαριστός Παναγιώτης Τρεμπέλας τήν ἴδια ἑρμηνεία δίνει.

Ὅμως ἐδῶ χρειάζεται προσοχή: Τό ὅτι ὁ Νόμος διεγείρει και ἀναζωπυρώνει τήν ἁμαρτωλή ἐπιθυμία, διαφέρει σαφῶς ἀπό τή θέση ὅτι ὁ ἠθικός νόμος εἶναι πρόξενος καί αἴτιος τῆς ἐπιθυμίας (ἁμαρτίας) καί μέσῳ αὐτῆς τοῦ (πνευματικοῦ) θανάτου. Κατά τόν ἅγιο Ἀπόστολο, πρόξενος καί αἴτιος τῆς ἁμαρτωλῆς ἐπιθυμίας καί τοῦ πικροῦ καρποῦ τῆς ἐπιθυμίας, δηλαδή τοῦ θανάτου δέν εἶναι βέβαια ὁ καλός καί ἅγιος νόμος τοῦ Θεοῦ (Ρωμ. 7, 12), ἀλλά ἡ ἁμαρτία πού φωλιάζει μέσα μας  (ἡ ἁμαρτητική ροπή): «Ἡ ἁμαρτία κατειργάσατο ἐμοί θάνατον» (Ρωμ. 7, 13).

Γιά νά τό ἐκφράσουμε διαφορετικά, ἡ κρυμμένη μέσα μας ἁμαρτία, παίρνοντας ἀφορμή ἀπό τίς ἀπαγορεύσεις τοῦ ἠθικοῦ νόμου, «κατεργάζεται ἐν ἡμῖν πᾶσαν ἐπιθυμίαν, ἐξαπατᾷ ἡμᾶς καί διά τῆς ἐντολῆς (τοῦ νόμου) μᾶς ἀποκτείνει καί κατεργάζεται ἡμῖν θάνατον» (Ρωμ. 7, 8, 11 κ’ 13). Ὁ πραγματικός ἔνοχος, ἡ γενεσιουργός αἰτία τῆς ἁμαρτωλῆς ἐπιθυμίας δέν εἶναι ἑπομένως ὁ νόμος τοῦ Εὐαγγελίου (Μή γένοιτο!), ἀλλά ἡ κρυμμένη μέσα μας ἁμαρτία (ἡ ἁμαρτητική ροπή, ἡ κλίση μας πρός τήν ἁμαρτία). Ἁπλῶς, ὁ Εὐαγγελικός νόμος δίνει ἀφορμή στήν κρυμμένη μέσα μας ἁμαρτία καί αὐτή, ἡ κρυμμένη μέσα μας ἁμαρτία δηλαδή «κατεργάζεται ἐν ἡμῖν πᾶσαν ἐπιθυμίαν, ἐξαπατᾷ ἡμᾶς καί διά τῆς ἐντολῆς (τοῦ νόμου) μᾶς ἀποκτείνει καί κατεργάζεται ἡμῖν θάνατον».

Ὁ ἠθικός νόμος τοῦ Εὐαγγελίου ἀναζωπυρώνει και διεγείρει τήν ἁμαρτωλή ἐπιθυμία, ὅμως δέν εἶναι αὐτός ὁ αἴτιος καί πρόξενος τῆς ἁμαρτωλῆς ἐπιθυμίας. Ἄς μή διαστρεβλώνουν λοιπόν οἱ Προτεστάντες τήν ἁγία πρός Ρωμαίους ἐπιστολή, γιά νά δικαιολογήσουν τήν ἐκ μέρους τους περιφρόνηση καί ἀπόρριψη τοῦ νόμου τοῦ Χριστοῦ.

Καθαρά Δευτέρα 3 Μαρτίου 2014   

 Παναγιώτης Νικ. Γκουρβέλος

«Ἐκκλησιολόγος» τῶν Πατρῶν, 8-3-2014