Τα Λόφωτα (Θεοφάνεια) στο Λυθρί. The Epiphany Day at Lithri

Τα Λόφωτα (Θεοφάνεια) στο Λυθρί. The Epiphany Day at Lithri

Η ημέρα των Θεοφανείων εορταζόταν σε όλη την χερσόνησο της Ερυθραίας με λαμπρότητα. Όπως αναφέρει  ο  φιλόλογος και ερευνητής Θοδωρής Κοντάρας: Οι γιορτές του Δωδεκάμερου στην Ερυθραία της Ιωνίας:

Σε πολλά ερυθραιώτικα τοπικά ιδιώματα, η παραμονή ονομάζεται Μισόφωτα και ανήμερα η γιορτή Λόφωτα.

Στο Λυθρί,  ανήμερα τα Λόφωτα :

Όλοι κατεβαίναν στο γιαλό από την αψηλά χτισμένη εκκλησιά της Ζωοδόχου Πηγής. Λεθριανοί σαρβαράδες (βρακάδες) και φραγκοφορεμένοι (κουστουμαρισμένοι), κοκόνες (κυρίες) τυποδεμένες (καλοντυμένες) και σισταρισμένες (περιποιημένες) με τα μάλλινα μισοφούστανα και τσι ρομπίτσες (ευρωπαϊκά φουστάνια) τσι φερμένες αφ’ τη Σμύρνη μας, παιδιά με τα μαρνέλικα (ναυτικά) ξεχείλιζαν ώσαμε τα μπούνια κάθε λογής πλεούμενο. Βάρκες, κουρίτες (είδος λέμβου), σακολέβες1, περάματα (ψαροπούλες), ακόμη και τα καΐκια που κουβαλούσαν οικοδομικά υλικά από τα περίφημα τουβλοκάμινα κι ασβεσταριά του Μαυρογιάννη,του Κατσιάνου, του Κώτη, του Μαγγανά, όλα ηβουλούσαν αφ’ τον πολύ κόσμο.

1. Σακολέβα ή σακκολέβα ή σακκολαίφη ή λοίπαδος  λέγανε παλαιότερα, ως κοινή ονομασία, το ιστίο (πανί) σχήματος τραπεζοειδούς που έφεραν μικρά πλοιάρια στη πρύμνη τους. Κατ΄ επέκταση με το ίδιο όνομα χαρακτηρίζονταν και τα πλοιάρια αυτά (καΐκια) τα οποία είχαν οξεία τη πλώρη αλλά και τη πρύμνη και έμοιαζαν πολύ με τα τρεχαντήρια. Τέτοια πλοιάρια  θεωρούνταν μεγάλης αντοχής στις τρικυμίες (Βικιπαιδεία )

Μόλις ο παπάς έριχνε το σταυρό στο νερό (χωρίς να τον έχει δεμένο με κορδέλα, όπως σήμερα), άξοι κουλουμπητάδες (κολυμβητές) ήπεφταν σαν τα χέλια, σκεδόν αξεβράκωτοι, μέσα στο παωμένο νερό κι ηπαραμπαρίζουντο (συναγωνίζονταν) ποιος θε’ να τόνε πιάσει, να τόνε φέρει στην ασημένια απαλαριά (δίσκο) του παπά. Ο τυχερός θα είχε τη θεία ευλογία και χάρη για κείνη τη χρονιά, γιατί ο σταυρός χαρίζει γεροσύνη (υγεία) και προστασία. Κι απέ, κείνο το σταυρό τα παλικάρια τον εγυρίτζαν σε όλα τα σπίτια μέσα στην απαλαριά που ήτονε στολισμένη με βάγια, αβιουρέτες (ναρκίσσους) και λογιώ λογιώ πούλουδα. Ο κόσμος απλοχερίτζαν (έδιναν χρήματα) κι ετρατέρνανε (κερνούσαν) τον ικανό βουτηχτή και τους φίλους του. Εκείνοι τις παράδες κάθε νταϊφάς (ομάδα) τις έδινε στις εκκλησιές για το καλό και τη γεια του.   

 Μετά τη λειτουργία και τον αγιασμό των υδάτων, σε πόλεις και χωριά της Ερυθραίας, οι παπάδες, συνοδευόμενοι συνήθως από ένα παιδάκι που βαστούσε το μπαρκάτσι (μεταλλικό δοχείο με τον αγιασμό) ηπερ­νούσανε πόρτα πόρτα ούλοι τσι χριστιανικοί μαχαλάδες κι α­γιάζανε τα σπίτια με το σταυρό και μια τσούμπα (φούντα) δεντρολιβανιά. Οι νοικοκυραίοι τσι ρίχνανε οχταράκια και μετελλίκια (τούρκικα νομί­σματα, ασημένια και χάλκινα, μικρής αξίας), μα και μετζίτια (ασημένια εικοσάρια) οι πιο πλούσιοι.

Από τις παιδικές αναμνήσεις της μάνας μου Αγγελικής Σκουλούδη το γένος Στριμπούλη από το Λυθρί :

Στη θάλασσα δίπλα είχε μεγάλο σπίτι η θεία μου η Αφροδίτη* με πελώρια ταράτσα με μπεντένι (στηθαίο) δίπλα γιατί αυτή κρατούσε το μισό και το άλλο μισό το ’χε δοσμένο σε μια της κόρη την Αργυρώ που είχε πάρει ένα γιατρό που τον λέγανε Βερυγάκη.

Η ταράτσα κρατούσε από το δρόμο και από κάτω ήταν η παραλία. Εκεί ρίχνανε το σταυρό τα Θεοφάνεια. Βγαίναμε απάνω και βλέπαμε την κατάδυση του σταυρού.

Η Αφροδίτη ήταν αδερφή της  γιαγιάς Ουρανίας. Ήταν από τα παιδιά του Γιωργή και Φιλίας Σέγκου. Στο Λυθρί είχε πολλά αμπέλια και υπηρέτες.  Είχε παιδιά:

Την Αργυρώ που είχε παντρευτεί ένα γιατρό το Βερυγάκη. Τη Μαρία που την αγάπησε ένα τους υπηρέτης που είχε πάει στην Αμερική και μετά το διωγμό την παντρεύτηκε. Και τη Φιλία.

Μετά το διωγμό  η Αφροδίτη εγκαταστάθηκε στον Καρδουλιανό στο  Καστέλλι Ηρακλείου 

Ο σταυρός με τον οποίο ο προπάππος μεγάλος παπάς του Λυθριού  Κωνσταντίνος Στριμπούλης έκανε τους αγιασμούς

Οι απεικονίσεις των Θεοφανείων είναι φανταστικές σύμφωνα με τις περιγραφές

Τhe Epiphany Day was celebrated across the peninsula of Erythraea with brilliance . In Lythri , the day of Epiphany all were descending on the beach from the Church of the Life Giving Source. The men were dressed in traditional and modern clothes,  the women  were dressed in clothes bought from Smyrna and children with Marine suits . All the boats were filled with people.

Once the priest was throwing  the cross into the water swimmers were falling in cold water and were competing  who could  catch and bring it to the silver disc of the  priest. The winner had the divine blessing and grace for her year. The lads with the cross were going to   all homes of the village

People were giving  money and  sweets to  the lad that caught the holy cross  from the cold waters and his friends. Those  money were offered  to  the churches of the village

Πηγή: Ερυθραί. Λυθρί.