Σκέψεις για την ιερατική κλίση π. Βασίλειος Θερμός

Σκέψεις για την ιερατική κλίση

π. Βασίλειος Θερμός

 Ὁ Κύριος μᾶς παρέδωσε τό μυστήριο τῆς ἱερωσύνης ὁρίζοντας νά τελεῖται μέν ἐπί τῆς γῆς ἀλλά νά ἔχει «τάξιν ἐπουρανίων πραγμάτων» ὅπως ὡραῖα τό διατύπωσε ὁ ἱερός Φρυσόστομος. Οἱ Πατέρες μας στή συνέχεια ἀγωνίσθηκαν γιά νά κρατήσουν ἀλώβητη αὐτή τή θεανθρώπινη ἰσορροπία, ἔτσι ὥστε νά «ἐνεργεῖται τό μυστήριον τῆς Αὐτοῦ ἐνανθρωπήσεως ἀεί καί ἐν πᾶσι», κατά τήν μνημειώδη ἔκφραση τοῦ Ἁγίου Μαξίμου.

Ἡ θεανθρώπινη ἰσορροπία αὐτή διαταράσσεται ὅμως ὅταν λησμονοῦμε ἤ παραθεωροῦμε τήν προσωπικότητα τοῦ κληρικοῦ, τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο λειτουργεῖ τό ἐκκλησιαστικό μας σῶμα, τίς συνθῆκες ὑπό τίς ὁποῖες ἀσκεῖται τό λειτούργημα τῆς ἱερωσύνης καί γενικά ὅλους ἐκείνους τούς παράγοντες πού διαμορφώνουν τό ἀνθρώπινο πλαίσιο τοῦ μυστηρίου αὐτοῦ. Τότε ἡ ἐκκλησιαστική μας νοοτροπία διολισθαίνει πρός ἕναν ἄτυπο μονοφυσιτισμό, τελικό θῦμα τοῦ ὁποίου εἶναι τόσο ὁ κληρικός ὅσο καί ὁ λαϊκός ὁ ὁποῖος ποιμαίνεται ἀπό αὐτόν. Μερικές φορές, μάλιστα, τα σφάλματα δεν διαπράττονται μόνο εξ αιτίας κάποιας εσφαλμένης νοοτροπίας, αλλά λόγω απλής αδιαφορίας και αναισθησίας, όπως συχνά γίνεται με χειροτονίες πρόχειρες και βεβιασμένες, οι οποίες ισοδυναμούν με εκκλησιαστικά εγκλήματα και παράγουν δραματικές συνέπειες στο μέλλον.

Τα παραπάνω συνεπάγονται ότι απαιτείται μια φροντίδα της ιερατικής κλίσης, της επιθυμίας δηλαδή του ανθρώπου να διακονήσει την Εκκλησία και τον κόσμο ως κληρικός, ανεξάρτητα από την προσοχή που οφείλει να δίνεται και στο σκέλος της κλήσης εκ μέρους του Θεού. Με άλλα λόγια, δεν είναι αξιόπιστη κάθε ιερατική κλίση, δεν εκφράζει το βαθύτερο είναι και το πραγματικό συμφέρον του ανθρώπου. Μερικές φορές ενδέχεται να πρόκειται για απλό ενθουσιασμό, διάθεση για μίμηση ενός κληρικού-προτύπου, επιθυμία για ναρκισσιστική εξύψωση υπεράνω των λαϊκών και απόλαυση του σεβασμού τους, απόδραση από ευθύνες της ζωής και καταφυγή σε ένα ‘προστατευμένο’ μέρος, φιλοδοξία αναρριχήσεως τύπου «καριέρας» και πολλά άλλα. Εξ άλλου, ακόμη και όταν πρόκειται για γνήσια ανιδιοτελή επιθυμία διακονίας, δεν προετοιμάζεται πάντοτε ο υποψήφιος όπως πρέπει, εννοώντας εδώ την ψυχολογική του ωρίμανση, την ορθή επιλογή συζύγου, την πνευματική πρόοδο.

Οι ετεροδοξοι χριστιανοί, ρωμαιοκαθολικοί και προτεστάντες, από αρκετές δεκαετίες έχουν ασχοληθή συστηματικά με την μελέτη των ψυχολογικών προϋποθέσεων του υποψηφίου αλλά και του χειροτονημένου κληρικού. Αν ο κλήρος τους συνεχίζει να παρουσιάζει προβλήματα, τα οποία συχνά οδηγούν σε σκάνδαλα, αυτό οφείλεται σε άλλους λόγους, κυρίως θεολογικούς, οι οποίοι έχουν οδηγήσει τον χριστιανισμό της Δύσης σε παρακμή. Φρονώ ότι ο ορθόδοξος κόσμος, με τον πλούτο της θεολογίας που διαθέτει, είναι αναγκαίο να σπουδάσει τα πορίσματα στα οποία οι ετερόδοξοι αδελφοί μας κατέληξαν και να ωφεληθή από τον μόχθο τους, εμπλουτίζοντάς τα με την ορθόδοξη σφραγίδα.

Για να έχει μια ιερατική κλίση υγιά πορεία χρειάζεται να συνοδεύεται από διαρκή προσπάθεια για αυτογνωσία και προσωπική εξέλιξη, πνευματική και ψυχολογική, φυσικά και μετά την χειροτονία. Μια αφελής όσο και επικίνδυνη αντίληψη που κυριαρχεί σε πολλούς είναι ότι το δώρο της χειροτονίας καλύπτει στη συνέχεια όλη την ανωριμότητα, την άγνοια, την αμέλεια, την αδιαφορία. Ο άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης εδώ είναι κατηγορηματικός:

"Τούς δέ ἐπιπηδῆσαι αὐτῇ τολμήσαντας... αἰτιατέον... ὅτι τήν φέρουσαν ὁδόν ἐπί τή λειτουργίαν παριδόντες, καί τήν ὁσιωτάτην καί εὐαγεστάτην ἐν πολλῷ χρόνῳ φιλαρέτων πόνων ὑπομονήν ἀτιμάσαντες, θεσμούς τε καί τάς ἄλλας ἁγιαστείας τάς ὑπό τῆς ὀρθῆς πολιτείας παρωσάμενοι, ἀποχρῶσαν ἐνόμισαν ἑαυτοῖς τήν χειροτονίαν· δι᾿ ἥν καί μόνην ἐναβρυνόμενοι, κατά τῶν ὀρθῶς βιούντων ἐπιφύονται" (ἐπιστολή Δωροθέῳ λαμπροτάτῳ, 5, 379, Ρ.G. 78, 1553).

 Σέ αὐτό τό ἀπόσπασμα ὁ ἅγιος ᾿Ισίδωρος προβαίνει σέ δύο διαπιστώσεις.

 Κατ᾿ ἀρχήν ἐπισημαίνει πώς ὑπάρχουν κληρικοί πού ἔφθασαν στήν ἱερωσύνη ὄχι διά τῆς κανονικῆς ὁδοῦ. ῾Ως τέτοια ὁρίζει τήν ἐν ὑπομονῇ καί προσωπικῷ ἁγιασμῷ προετοιμασία γιά τό συγκλονιστικό γεγονός τῆς ἱερωσύνης. Δυστυχῶς, λέγει, ὑπάρχουν κάποιοι πού παραμερίζουν ὅλα αὐτά καί χωρίς σεμνότητα καί φόβο Θεοῦ "ἐπιπηδοῦν" στό ἅγιο βῆμα. Αἰσθάνονται ὅτι μόνη ἡ χειροτονία τούς ἀρκεῖ. Κατά κάποιο τρόπο βλέπουν τό γεγονός τῆς ἱερωσύνης μηχανικά καί μαγικά.

῾Η δεύτερη διαπίστωση εἶναι ἀκόμη πιό θλιβερή. ῾Ο ἱερός πατήρ συμπεραίνει ἀπό τήν πεῖρα του ὅτι ὅσοι συμπεριφέρθηκαν ἔτσι, ὄχι μόνο καμαρώνουν γιά τό ἀξίωμα πού ἔλαβαν, ἀλλά καί στρέφονται μέ τήν συμπεριφορά τους ἐναντίον ὅσων κληρικῶν ζοῦν ὀρθό βίο. Τήν πολιτεία τους τήν διακρίνουν ὑπερηφάνεια καί περιφρόνηση, ἀκόμη καί ἐπιθετικότητα. Φυσικό αὐτό, ἀφοῦ οἱ κληρικοί μέ ἐνάρετη ζωή πού ζοῦν δίπλα τους, ἀποτελοῦν ἕναν διαρκῆ ἔλεγχο γιά τήν συνείδησή τους. Πρέπει, λοιπόν, νά φιμωθῆ ἡ συνείδηση στό πρόσωπο τῶν ἐναρέτων καί ταπεινῶν κληρικῶν.

Συμπεραίνουμε ἀπό τά παραπάνω ὅτι τό χωρίο αὐτό ἐγγίζει δύο κατηγορίες κληρικῶν. Κατ᾿ ἀρχήν ἔχουμε τούς ἀμιγῶς "ἐπαγγελματίες", ὅσους δηλαδή ἐπεδίωξαν τήν ἱερωσύνη ψυχρά καί ὑπολογιστικά, εἴτε γιά τά χρήματα εἴτε γιά τή δόξα τοῦ ἐπισκοπικοῦ βαθμοῦ. Αὐτοί θεωροῦν περιττή τή πνευματική ζωή καί μερικές φορές εἰρωνεύονται ὅσους ζοῦν μέ φόβο Θεοῦ. ᾿Από τήν ἄλλη πλευρά ἔχουμε τούς κληρικούς πού διαθέτουν κάποια ἐσωτερική φλόγα, ἀλλά ὄχι τόση ὥστε νά τούς προφυλάξη ἀπό τό νά θεωρήσουν τή χειροτονία ἀρκετή. ῎Ετσι συμπεριφέρονται σάν νά κατέκτησαν τήν πνευματικότητα καί τή σοφία μόλις ἔγιναν κληρικοί, χωρίς διάθεση νά καταβάλουν τόν ἀπαιτούμενο κόπο. Καί στίς δύο περιπτώσεις πρόκειται γιά "ὕβριν" μέ τήν ἔννοια τῆς θρασείας οἰκειοποιήσεως τῶν δωρεῶν τῆς Θείας Φάριτος.

Βέβαια αὐτοί οἱ κληρικοί χειροτονήθηκαν ἀπό κάποιους ἐπισκόπους καί ἔλαβαν συμμαρτυρία ἀπό κάποιους πνευματικούς. ᾿Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν το μέγεθος της ευθύνης, το πόσο φοβερό καί ὑπεύθυνο εἶναι τό ἔργο αὐτό καί πόση λεπτότητα ἀπαιτεῖ, ἔτσι ὥστε οὔτε ὁ κληρικός νά ζημιωθῆ πνευματικά οὔτε ὁ λαός τοῦ Θεοῦ νά σκανδαλίζεται!

Μια παρατήρηση του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου είναι αρκετά ελπιδοφόρα:

"῞Οταν τις προθυμίαν ἔχῃ καί σπουδήν, δοθήσεται αὐτῷ καί τά παρά τοῦ Θεοῦ ἅπαντα. ῞Οταν δέ τούτων κενός ᾖ καί τά παρ᾿ ἑαυτοῦ μή εἰσφέρῃ, οὐδέ τά παρά τοῦ Θεοῦ δίδοται" (ὁμιλία εἰς τό κατά Ματθαῖον, με´, 1, Ρ.G. 58, 471). Τό μικρό αὐτό ἀπόσπασμα περικλείει ὁλόκληρο τό σκεπτικό τῆς παραβολῆς τῶν ταλάντων: ἐκεῖνος πού ἐργάσθηκε πνευματικά, θά ἐνισχυθῆ ἀπό τόν Θεό ἐπί πλέον. ῞Οποιος ἀδιαφόρησε, θά μείνη γυμνός τῆς Χάριτος.

Με άλλα λόγια, τά μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας δέν ἐνεργοῦν μαγικά καί αὐτόματα. ῾Υπηρετοῦν τό κυρίως μυστήριο πού εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ καρπό συνεργασίας Θεοῦ καί ἀνθρώπου. ᾿Από τήν ἀνθρώπινη πλευρά ἐνεργεῖ ἡ προαίρεση, τό αὐτεξούσιο, αὐτό τό κορυφαῖο δῶρο τοῦ Θεοῦ. ῎Ετσι καί ἡ ἱερατική διακονία συνιστᾶ μία ἀπό τίς πιό εὐλογημένες περιοχές συναντήσεως ἀνθρώπινης ἀγαπητικῆς προαιρέσεως καί Θείας ᾿Αγάπης.

῾Ο καλός Θεός ἀποφάσισε, μέ τήν ἀνεξιχνίαστη σοφία Σου, οἱ ἄνθρωποι νά ποιμαίνονται ἀπό ἀνθρώπους. Τό ἔργο αὐτό εἶναι τόσο ἰλιγγιῶδες ὥστε κάθε ἄνθρωπος ἀναπόφευκτα θά δείλιαζε μπροστά του. Γιά νά ἐνισχύσει τήν ἀδυναμία μας καί νά ἀναθαρρήσουμε στήν ἐξάσκηση αὐτῆς τῆς ἀγάπης, ὁ Κύριος μᾶς ὑπενθυμίζει: "καί ἰδού ἐγώ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τάς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος" (Ματθ. 28, 20). Δηλαδή, "κάνετε σεῖς αὐτά πού μπορεῖτε κι ἐγώ θά συμπληρώσω τά ὑπόλοιπα πού δέν μπορεῖτε".

Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ κληρικός ἀγωνίζεται νά παραμερίσει τήν ἐμπαθῆ ἀτομικότητά του καί νά ἐκφράσει τό καθολικό φρόνημα τῆς ᾿Εκκλησίας. ῎Αν δέν τό πράξει, δέν θά παρέμβει γιά νά τόν διορθώσει ἡ Χάρη του Θεοῦ. Γι᾿ αὐτό ἄλλωστε καί βλέπουμε τόσα προβλήματα στήν ποιμαντική καθοδήγηση καί στό κήρυγμα. Διότι ἡ ραθυμία μας ἔγινε αἰτία νά μήν ἀξιοποιήσουμε τή Χάρη τῆς ἱερωσύνης, ἀλλά νά τήν βεβηλώνουμε χρησιμοποιώντας την ὡς πρόσχημα. ᾿Αντίθετα, συνεργαζόμενοι μέ τήν Θεία Χάρη ἐπιτρέπουμε τήν φανέρωση καί δράση Της στόν κόσμο.

Σε όσους επιχειρηματολογούν εναντίον της συνεχούς προσπάθειας αυτογνωσίας αλλά και επιστημονικής διερεύνησης της ιερατικής κλίσης, στο όνομα δήθεν της Θείας Χάριτος, μια απάντηση του ῾Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου είναι χαρακτηριστική:

«᾿Αλλά οἱ τελῶνες καί οἱ ψαράδες θά μοῦ ἔλθουν εὐαγγελιστές, πού ἐνῶ ἦταν φτωχοί στίς γνώσεις ψάρεψαν τόν κόσμο μέ τό ἁπλό κήρυγμά τους, καί ἔπιασαν τούς σοφούς μέσα στά δίχτυα τους γιά νά γίνη μεγαλύτερο τό θαῦμα τοῦ λόγου τους. Τό ἔχουν τοῦτο πρόχειρο στό στόμα τους οἱ πολλοί. Σ᾿ αὐτούς θά μιλήσω σύντομα καί μέ πολλή σαφήνεια. Δῶσε μου τήν πίστη ἑνός ἀπό τούς ἀποστόλους· νά μήν ἔχη χρήματα, νά μήν ἔχη κρεμάσει σακίδιο, νά εἶναι χωρίς ραβδί, μισόγυμνος, σχέδόν ξυπόλητος, νά μήν τόν μέλη τό αὔριο, πλούσιος σ᾿ ἐλπίδες μόνο, μήτε πρόθυμος σ᾿ ὁμιλία κυνηγός δόξας ἀπό λόγους, νά μήν πιστεύη στή δύναμη τῆς κολακείας, μήτε νά ἀσχολῆται μέ λόγους ἄσχετους. ῎Ας εἶναι ἕνας ἀπ᾿ αὐτούς καί θά δεχθῶ τά πάντα, τόν ἄτεχνο στή γλῶσσα, τόν ἄξεστο, τόν ταπεινῆς γενιᾶς, τόν βοϊδολάτη· τό ἦθος θά σκεπάζη ὅλα τά ψεγάδια. ῎Ας εἶσαι ἕνας ἀπ᾿ αὐτούς καί ἄς ψαρεύης βατράχους, ἔπειτα θά σέ παραδώσουμε στούς χορούς τῶν ἀγγέλων. ῞Ενα λοιπόν δῶσε μου· θέλεις νά καθαρίσης ἀπό δαιμόνια; ν᾿ ἀπαλλάξης ἀπό λέπρα; ν᾿ ἀναστήσης ἀπό τάφο; νά λάβη ὁ παράλυτος τό στέριωμα τῶν μελῶν του; Βάλε τό χέρι σου στόν ἄρρωστο καί πάει ἡ ἀρρώστεια. ῎Ετσι θά μέ πείσης νά καταδικάσω τόν λόγο... Πῶς φθονεῖς, λοιπόν, τόν λόγο σ᾿ αὐτούς πού τόν ἀναζητοῦν; (῎Επη ἱστορικά, Β´, Α´, ιβ´, ΕΠΕ 10, 182- 186).

Στό χρυσοστομικό πατερικό ἀπόσπασμα εἴδαμε νά ἀπορρίπτεται ὁ ἐφησυχασμός ὁ δῆθεν ἐν ὀνόματι τῆς Θείας Χάριτος πού ὅλα τά θεραπεύει καί τά συμπληρώνει. Στό θαυμάσιο ποιητικό αὐτό κείμενο παρατηροῦμε τώρα τόν ἅγιο νά ἀπογυμνώνη κάποιους ἀπό τά προσχήματα πού διατύπωναν προκειμένου ν᾿ ἀπορρίψουν τή γνώση, τή σπουδή, τόν λόγο, τήν προετοιμασία.

Τό παράδειγμα τῶν ἁγίων ᾿Αποστόλων κατά τήν Πεντηκοστή, καθώς και οι χαρισματικές εκφράσεις κάποιων συγχρόνων γεροντάδων, εἶναι πραγματικά ἐντυπωσιακές καί εὔλογα ωθούν κάποιους κληρικούς νά θέλουν νά τούς μοιάσουν. Να ἀποκτήσουν, δηλαδή, τά χαρίσματα τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος τά ὁποῖα θά παραμερίσουν τήν ἄγνοιά τους καί θαυματουργικά θά τούς μετατρέψουν σέ κήρυκες τῆς ἀληθείας. Όμως, συχνά ο θεάρεστος αυτός ζήλος εκτρέπεται προς αναζήτηση δικαιολογιών για την αποφυγή της επιστημονικής μορφώσεως. Οι άγιοι μετατρέπονται σε άλλοθι της οκνηρίας! Οἱ κληρικοί αὐτοί ξεχνοῦν ὁρισμένα βασικά πράγματα. Κατ᾿ ἀρχήν, δέν ζήτησαν οἱ ἴδιοι οἱ ᾿Απόστολοι τά χαρίσματα, ἀλλά τούς τά ἔδωσε ὁ Θεός ἐπειδή ἔτσι ἔκρινε. Τό ἴδιο συνέβη καί μέ ὅλους τούς χαρισματούχους ἁγίους στήν ἱστορία τῆς ᾿Εκκλησίας. ῎Ελαβαν τό χάρισμα ὡς εἰδική διακονία καί μέ τή συναίσθηση τῆς ἀναξιότητος, διαφορετικά ἡ ἐκζήτησή του ἀποβαίνει θράσος. Δεύτερον, ἡ χαρισματική ζωή ἀπαιτεῖ καί ἀνάλογη πνευματική ὑποδομή. Στή συγκεκριμένη περίπτωση ὁ ἅγιος ἀναφέρει τήν πτωχεία, τήν ἐμπιστοσύνη στόν Θεό, τήν ξενιτεία, τήν ταπείνωση. Τίποτε ἀπό αὐτά δέν διαθέτουμε στό βαθμό πού περιγράφονται ἐδῶ. ᾿Αλλά καί ἄν κάποιος τά διαθέτει, τότε ἀκριβῶς γι᾿ αὐτό τόν λόγο κρίνει τόν ἑαυτό του ἀνάξιο τῶν χαρισμάτων καί ἐργάζεται μέ σπουδή. Εἰς τί ἔγκειται ἡ ἐργασία αὐτή; Ποιός εἶναι ὁ «λόγος» τοῦ ὁποίου τήν χρησιμότητα ὑποστηρίζει ὁ ἅγιος; Προφανῶς πρόκειται γιά θεολογική σπουδή, γιά πνευματικά ἀναγνώσματα, γιά προετοιμασία τοῦ κηρύγματος, γιά βελτίωση τῆς ὁμιλίας καί ἐπικοινωνίας, γιά μελέτη τῆς ἀνθρωπογνωσίας προκειμένου νά κατανοηθοῦν οἱ ἰδιαιτερότητες τοῦ κάθε πιστοῦ. Ειδικά στην μπερδεμένη και πολύπλοκη εποχή μας είναι αδιανόητο ο ποιμένας να μην καταρτίζεται και ψυχολογικά, ώστε να γνωρίσει καλύτερα αθέατες πλευρές της προσωπικότητάς του καθώς και την ποικιλία των ποιμαινομένων του. ῾Ο καλός ποιμένας ἀντλεῖ ἀπό παντοῦ στοιχεῖα πού θά τόν καταστήσουν καλύτερο συνομιλητή καί γνώστη τῆς θείας σοφίας καί τῆς ἀνθρωπίνης πραγματικότητος. Δέν ὑποτιμᾶ τίποτε μέ τήν ὑπεροψία τοῦ δῆθεν ἰσάξιου τῶν ᾿Αποστόλων, ἀλλά ἐργάζεται ταπεινά καί στόν γνωστικό τομέα προκειμένου νά καταστῆ εὔχρηστο σκεῦος στά χέρια τοῦ ᾿Αρχιποίμενος. Διαφορετικά, ἐπικαλεῖται τόν Θεό γιά νά καλύψη τήν αδιαφορία του και την απροθυμία του να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του. Οἱ Πατέρες μας εἶναι τόσο ἰσορροπημένοι, ρεαλιστές, φιλάνθρωποι! ᾿Αναπνέουν τήν ἀτμόσφαιρα τοῦ οὐρανοῦ, ἀλλά ταυτόχρονα ἀγκαλιάζουν μέ ἀγάπη καί σεβασμό τή γῆ. Αισθάνονται την ιερατική κλίση να κινείται στον χώρο του θαύματος, αλλά εργάζνται σκληρά για να πραγματοποιηθή αυτό το θαύμα με τη συνεργασία όλων των ανθρώπινων δυνάμεων και προϋποθέσεων. Απομένει να μιμηθούμε όλοι μας-επίσκοποι, κληρικοί, υποψήφιοι- το ήθος τους και τη νοοτροπία τους.