Η Ιστορία που δεν θέλουμε να ξέρουμε… - π. Βασίλειος Θερμός

Η Ιστορία που δεν θέλουμε να ξέρουμε…

π. Βασίλειος Θερμός

Ψυχίατρος παιδιών καί εφήβων.

Δρ. Θεολογικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών.

Καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών

Καθώς πλησιάζει η επέτειος της εθνεγερσίας θα ακουστούν και θα γραφτούν πολλά ωραία και αληθινά. Και θα διαμαρτυρόμαστε εύλογα γιατί η νέα γενιά «δεν μαθαίνει σωστά την Ιστορία». Μήπως, άλλωστε, τήν μάθαμε εμείς οι παλιότεροι; Ελάχιστα στοιχεία για την Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα διδαχθήκαμε ως προς το 21. Τι ξέρουμε για τα αντίστοιχα κινήματα εθνικής ανεξαρτησίας στην Μακεδονία, στην Κρήτη, στην Κύπρο; Ποιος απόφοιτος Λυκείου είναι σε θέση να αρθρώσει στοιχειώδεις πληροφορίες πχ για την ιστορία των Επτανήσων ή του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης και της Αιγύπτου;

Αλλά πέρα από αυτά τα ελλείμματα, τα οποία δεν ξέρω αν υπάρχει πρόθεση να θεραπευτούν ποτέ, αποφάσισα σήμερα να αναρτήσω ένα κείμενο ενοχλητικό για όλους μας.

Με αφορμή τα διακόσια χρόνια από το 1821 και τα εκατό χρόνια από το 1922 διάβασα πολύ. Και τα λίγα οδυνηρά τα οποία αμυδρά γνώριζα έγιναν πολλά και βαριά. Τόσο που αδυνατώ να τά κρατήσω μέσα μου και αποφάσισα να τά μοιραστώ, με αναγνώστες τους οποίους μάς συνδέει η κοινή μέχρι τώρα άγνοια. Απότοκος της κακής παιδείας, φυσικά. Εντός και εκτός σχολείου.

Θα είμαι επιγραμματικός για να μην κουράσω.

                                                          *

Η σφαγή αμάχων στην αλωθείσα Τριπολιτσά παραμένει απαρομοίαστη. Τα λόγια είναι φτωχά για να περιγράψουν την τριήμερη ασύδοτη αιματοχυσία. Ο Σολωμός αφιέρωσε αρκετές στροφές του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν» στο ασύλληπτο αυτό κακό.

Κατά την εκκένωση της πόλης ή του κάστρου στην Καλαμάτα, στο Νιόκαστρο της Πύλου, στην Κυπαρισσία, στα Λαγκάδια της Γορτυνίας, στην Αθήνα και αλλού δολοφονήθηκαν άμαχοι αιχμάλωτοι. Αυτή η πράξη γίνεται ακόμη πιο τραγική αν λάβουμε υπόψη ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι Έλληνες είχαν εγγυηθή την ασφάλεια των αιχμαλώτων, στη δε συνέχεια παρέβησαν τον λόγο τους.

Ότι δεν αποτελούσε η έκβαση αυτή αναπόφευκτη πραγματικότητα αποδεικνύεται από την αναίμακτη και υποδειγματική εκκένωση της Μονεμβασιάς. Επίσης και από την περίπτωση του Αθανάσιου Διάκου ο οποίος τήρησε την υπόσχεσή του στην Λιβαδειά.

Επίσης στο Βραχώρι (Αγρίνιο) εσφάγησαν άμαχοι Εβραίοι επειδή χρεώθηκε στο γένος τους βεβήλωση της σορού του Πατριάρχη Γρηγορίου.

Εν πλω, μεταξύ Ψαρών και Κέας, σκοτώθηκαν άμαχοι αιχμάλωτοι όταν καταλήφθηκε πλοίο, μεταξύ αυτών και ο σεϊχουλισλάμης τον οποίο εξόρισε ο Σουλτάνος από την Κωνσταντινούπολη επειδή αρνήθηκε να υπογράψει την γενική σφαγή των Χριστιανών Ρωμιών! Δολοφονήθηκε εκείνος στον οποίο το γένος χρωστούσε ευγνωμοσύνη.

Τα παραπάνω προέρχονται όλα από καταγραφές Ελλήνων, προκαλούν δε την αποδοκιμασία και φρίκη συγγραφέων όπως ο Φωτάκος, ο Κασομούλης, ο Μιχαήλ Οικονόμου, ο Αμβρόσιος Φραντζής, ο Σπυρίδων Τρικούπης κ.ά. Φανερή στα κείμενά τους είναι η ανησυχία ότι θα γίνουν γνωστές οι φρικαλεότητες στην Δύση, οπότε θα σταματήσει η συμπάθειά της προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες.

                                              *

Επόμενος χώρος ωμοτήτων, η Κρήτη. Το 1897 ο αγώνας κλιμακώνεται με μεθοδευμένο σχέδιο που θα εξανάγκαζε τους Τούρκους να αποχωρήσουν. Αυτό ξεκίνησε με εμπρησμούς των χωραφιών τους (και ελαιώνων) και κατέληξε σε δολοφονίες αμάχων στην επαρχία Σελίνου.

Σε τουλάχιστον 3 χωριά της Σητείας Έλληνες κλείνουν γυναικόπαιδα Τούρκων στο τζαμί και βάζουν φωτιά. Σκοτώνουν όσους επιχειρούν να βγουν ενώ ξεκοιλιάζουν και μία έγκυο.

                                               *

Παραλείπω κάποια μεμονωμένα κρούσματα κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, για να φτάσω στην πανωλεθρία της πολεμικής ηθικής, την Μικρασιατική Εκστρατεία. Εδώ διστάζει η πένα να περιγράψει τα γενόμενα.

Από ημερολόγια αποκλειστικά Ελλήνων αξιωματικών και στρατιωτών διαθέτουμε πολλά στοιχεία (μαζί με την καταγραφόμενη αποστροφή και έκπληξή τους). Όπως γνωρίζουμε, οι σύμμαχοι ζήτησαν την παρουσία του στρατού μας στην ευρύτερη περιοχή Σμύρνης. Από τις πρώτες κιόλας μέρες η ‘τάξη’ επιβάλλεται με φόνους και βιασμούς. Κάποιοι, ελάχιστοι, πέρασαν από στρατοδικείο. Η Διασυμμαχική Επιτροπή θα καταλογίσει ευθύνες στον στρατό μας. Αργότερα οι βιαιότητες των Ελλήνων θα γίνουν θέμα συζήτησης στο Βρετανικό κοινοβούλιο.

Τα ίδια σε λίγες μέρες στο Αϊδίνι, με πυρπόληση της Τουρκικής συνοικίας. Εμείς γνωρίζουμε τις (εκδικητικές) σφαγές Ελλήνων από Τούρκους στην περιοχή αυτή, αλλά πριν από αυτές 25.000 Τούρκοι διασκορπίστηκαν αλλού για να γλυτώσουν από την τρομοκρατία του στρατού μας.

Παντού, τόσο κατά την προέλαση όσο και κατά την υποχώρηση, ο στρατός μας καίει συστηματικά χωριά. Σοδιές λεηλατούνται. Κοπέλες βιάζονται ομαδικά, ενίοτε μπροστά στα μάτια της οικογένειάς τους. Ανήμερα Χριστουγέννων του 1920 αξιωματικός μας βρίσκεται αντιμέτωπος με ομαδικό βιασμό και η γυναίκα τόν ικετεύει να τή σώσει. Αυτός αποχωρεί άπρακτος επειδή οι υπόλοιποι τόν απείλησαν. Αλλού κάποιος επιδεικνύει κομπολόι φτιαγμένο από γυναικείες θηλες…

Στο Καραμουρσάλ του Μαρμαρά Έλληνες στρατιώτες καίνε 14 χωριά και σκοτώνουν 100 αγρότες που προσπαθούσαν να ξεφύγουν, ενώ κάποια μέρα επιλέγουν τυχαία και εκτελούν 14 άντρες. Στην Πάνορμο καίνε άμαχους Τούρκους μέσα στο τζαμί και πυροβολούν όσους τρέχουν έξω να γλυτώσουν. Στο Ουσάκ οι κάτοικοι καταφεύγουν στο νεκροταφείο για να κρυφτούν. Στην Κίο και στη Νικομήδεια σφαγές. Στη Μαινεμένη πυροβολούν ανεξέλεγκτα κόσμο και λεηλατούν σπίτια. Και φωτιές, εννοείται, σε σπίτια και χωράφια.

(Τον Ιούλιο του 1921 εκδίδεται ημερησία διαταγή μεραρχίας η οποία στηλιτεύει τα αίσχη, αλλά δεν εισακούεται όπως απέδειξε η συνέχεια).

Για να πάρουμε μια ιδέα των τραυματικών βιωμάτων του Τουρκικού λαού, ας αναλογιστούμε τις βαθειές (σχεδόν μυθικές) διαστάσεις που έχει λάβει η Γερμανική κατοχή στην συλλογική συνείδηση του λαού μας. Πόσο διήρκεσε αυτή, όμως; Τρία και μισό χρόνια. Πόσο διήρκεσε η δική μας κατοχή στην Μικρά Ασία; Τρία χρόνια και τέσσαρες μήνες. Σχεδόν το ίδιο!

Και, ακόμη πιο πέρα, ποιοτικά δεν υπάρχει καμία σύγκριση ανάμεσα σε όσα διέπραξαν οι κατακτητές σε εμάς και όσα διαπράξαμε εμείς στους γείτονες. Οι Γερμανοί έκαψαν χωριά και σκότωσαν αμάχους, όχι αναίτια αλλά ως αντίποινα, και σε σαφώς λιγότερες περιπτώσεις. Επιπλέον ούτε βιασμούς γυναικών είχαμε ούτε λεηλασία σοδειάς. Βασανιστήρια και εκτελέσεις έκαναν σε όσους συμμετείχαν στην αντίσταση.

Ας μην σπεύσει κάποιος, παρακαλώ, να μέ κατηγορήσει ότι αμνηστεύω τα πασίγνωστα εγκλήματά τους. Απλώς καλώ τους αναγνώστες να μπουν στην θέση του άλλου και να προβούν σε ψυχρές συγκρίσεις γεγονότων. Ο πατριωτισμός δεν είναι αντίθετος με την αμεροληψία και την εντιμότητα. Έχει και ο ξένος ψυχή…

                                                      *

Τέλος, ο κατάλογος της ντροπής συμπληρώνεται με τα ‘ανδραγαθήματα’ της ακροδεξιάς ΕΟΚΑ-Β στην Κύπρο την μαύρη διετία 1973-74 (η οποία μόλυνε το όνομα της ηρωικής πρώτης ΕΟΚΑ). Αφήνω τους εκφοβισμούς και τις μεμονωμένες εκτελέσεις Τουρκοκυπρίων και προχωρώ στα μεγάλης κλίμακας. Οι εθνικιστές αυτοί δολοφόνησαν Τουρκοκύπριους αμάχους της Τόχνης, της Αλόας, της Μαράθας, του Σανταλάρη – μεταξύ αυτών 14 μικρά παιδιά! – οι σοροί των οποίων βρέθηκαν σε μαζικούς τάφους. Δεν έγινε καμία προσπάθεια να βρεθούν οι ένοχοι και να δικαστούν.

Όταν προ ετών βρέθηκα σε δημόσια εκδήλωση στην Κύπρο και αναφέρθηκα στη σιωπή η οποία έχει σκεπάσει τα εγκλήματα αυτά, παρενέβη παριστάμενος μητροπολίτης αντιτάσσοντας ότι δεν επρόκειτο για κεντρική απόφαση αλλά για επιμέρους πράξεις ακραίων στοιχείων. Μα, προφανώς! Αλλά δεν αλλάζει ότι επρόκειτο για αποτρόπαιες πράξεις Ελλήνων. Κατά τον ίδιο τρόπο, οι βιασμοί Ελληνοκυπρίων γυναικών κατά την εισβολή δεν αποτελούσαν επίσημη οδηγία του Τουρκικού κράτους, αλλά πράξεις επιτιθέμενων που ‘μέθυσαν’ από την εξουσία τους.

Όπως παντού. «Μέχρις ότου η ανθρώπινη φύση θα είναι τέτοια», θα έλεγε ο Θουκυδίδης. Με άλλα λόγια, δεν υπήρχε κανένας λόγος για να αποτελέσει το έθνος μας εξαίρεση…

                                                     *

Ζητώντας την συγγνώμη των αναγνωστών για το επώδυνο ταξίδι στο οποίο τούς κάλεσα, δηλώνω ότι δεν έχουν καμία θέση εδώ δικαιολογίες ότι «και οι άλλοι τα ίδια έκαναν» ή «έτσι δυστυχώς γίνεται πάντα στους πολέμους» κτλ. Τα γνωρίζουμε αυτά. Αποτιμούμε εδώ συμπεριφορές του Ελληνικού Στρατού, δηλαδή Ορθοδόξων Χριστιανών και όχι Μουσουλμάνων.

Οι ένδοξες σελίδες του στρατού μας δεν θίγονται, εννοείται. Αλλά είναι απαράδεκτο να γνωστοποιούνται μόνο αυτές.

Φυσικά δεν κρίνουμε με βάση τις σύγχρονες αντιλήψεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όσο και αν οι εποχές διαφέρουν, όμως, η προστασία των αιχμαλώτων και των αμάχων αποτελούσε πάντοτε άγραφη ηθική αρχή.

Και καταλήγω σε προτάσεις:

-Να ενσωματωθούν στο μάθημα της Ιστορίας Γυμνασίου και Λυκείου μερικά βασικά πληροφοριακά στοιχεία για τις Ελληνικές ωμότητες στα αντίστοιχα κεφάλαια. Αυτό δεν θα βλάψει την εθνική συνείδηση, όπως κάποιοι φοβούνται. Αντίθετα, θα μειώσει τον παθολογικό εθνικισμό (ο οποίος ξεκινάει από νεαρές ηλικίες) και θα μάς κάνει πιο προσεκτικούς στο μέλλον. Με την πατρίδα μας συμβαίνει ό,τι και με τους γονείς μας: δεν τούς αγαπούμε επειδή είναι τέλειοι αλλά επειδή είναι γονείς μας. Η φιλοπατρία δεν επιτυγχάνεται με εξιδανικεύσεις. Αγαπούμε τη χώρα μας επειδή αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητάς μας, όχι επειδή τάχα είναι η καλύτερη χώρα!

-Να σταματήσει ο εθνικιστικός εκκλησιαστικός λόγος ο οποίος συνοδεύεται από στερεότυπα για τον τόσο καλό χαρακτήρα των Ελλήνων, για την ηθική μοναδικότητα του έθνους μας, για τον δίκαιο χαρακτήρα όλων των αγώνων μας κ.ο.κ. Αναφέρομαι σε εκκλησιαστικό λόγο κατά το κήρυγμα, την κατήχηση, τις εγκυκλίους, την εκκλησιαστική δημοσιογραφία κ.ά. Ιδιαίτερη ζημιά εδώ προκαλεί ο εξωπραγματικά εθνικιστικός (και λυρικά ρητορικός) λόγος κάποιων θρησκευτικών οργανώσεων, οι οποίες συνειδητά εξάπτουν το θυμικό των ακροατών και οι οποίες αγνοούν πλήρως τις εκτεθείσες φρικτές πράξεις, ή δεν θέλουν να τίς ξέρουν.

-Να καταργηθή αμέσως και με αυστηρότητα η επικρατήσασα αίτηση, κατά την Μεγάλη Είσοδο της Λειτουργίας και κατά τις σχετικές επιμνημόσυνες δεήσεις, υπέρ των «πεσόντων εν τοις ιεροίς του έθνους ημών αγώσι», η οποία ουδεμία σχέση φυσικά έχει με το πρωτότυπο λειτουργικό κείμενο και μάλλον εισχώρησε μετά την ανεξαρτησία του νέου Ελληνικού κράτους. Κανένας απολύτως πόλεμος δεν είναι ιερός! Ιδιαίτερα, μάλιστα, αν συνοδεύεται από φρικαλεότητες εναντίον έμψυχων εικόνων του Θεού. Αρκεί η διατύπωση «των πεσόντων κατά τους αγώνας του έθνους ημών».

Αδελφοί, το άδικο και το ψέμα δεν ευλογούνται! Δεν είμαστε τα αιώνια θύματα, έχουμε υπάρξει και θύτες!

Όσο διατηρούμε τη νοοτροπία ‘άσπρο ή μαύρο’ στις σχέσεις μας με τους ξένους, τόσο θα διαιωνίζεται η πόλωση και στην εσωτερική μας πολιτική και εκκλησιαστική σκηνή. Το φαινόμενο είναι το ίδιο, παρόμοια τοξική παθολογία διαπερνά όλες μας τις συμπεριφορές!

Με αφορμή την πρόσφατη τραγωδία η Ελένη Αρβελέρ είπε αλήθειες που θα έπρεπε να έχουμε διατυπώσει εμείς οι Χριστιανοί: «Έχουμε διαστρεβλώσει όλη μας την ιστορία. Το πρόβλημα για μένα είναι το ‘γνώθι σαυτόν’. Τι σημαίνει; Μάθε ότι δεν είσαι Θεός. Αν τό καταλάβεις αυτό, έχεις κάποια ταπείνωση. Και την ταπείνωση ο ελληνικός λαός δεν τήν έχει γνωρίσει ποτέ. Αντιθέτως, έχει αναπτύξει την αίσθηση του αδικημένου» (Καθημερινή, 12-3-2023).

                                                     *

ΥΓ= Στοιχεία για τα παραπάνω οι αναγνώστες μπορούν να βρουν στις εξής πηγές:

-Αιχμάλωτοι και αγνοούμενοι της Ελληνικής επανάστασης, εκδ. Καστανιώτη.

-Πόλεμος και εθνοκάθαρση: η ξεχασμένη πλευρά μιας δεκαετούς εθνικής εξόρμησης, 1912-1922, εκδ. Βιβλιόραμα.

-Έλληνες στρατιώτες και Μικρασιατική εκστρατεία: πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας, εκδ. Εστίας.

- https://dialogos.com.cy/sfages-t-k-apo-ton-ellinokypriako-fasismo-i-tragiki-istoria-ton-maratha-aloa-santalari, 

Επίσης θίγω τα ζητήματα α) της προβληματικής μας Ιστοριογραφίας στο κείμενο Η διχασμένη Ελληνική Ιστοριογραφία, στο βιβλίο μου ‘Φυγή προς τα εμπρός’, β) του ριζικού διαχωρισμού σε ‘καλούς’ και ‘κακούς’ στο κείμενο Η αντιχριστιανικότητα του ναζισμού, στο ίδιο βιβλίο, καθώς και στο κείμενο Ανομία στη νεοελληνική κοινωνία, στο βιβλίο μου ‘Το ρίγος της ύπαρξης’.