Καρποφορία του Αγίου Πνεύματος - Toῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου

Καρποφορία του Αγίου Πνεύματος

Toῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνου Καντιώτου

«Ὁ γὰρ καρπὸς τοῦ Πνεύματος ἐν πάσῃ ἀ­γα­θωσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ καὶ ἀληθείᾳ» (Ἐφ. 5,9)

Χθές, ἀγαπητοί μου, ἑορτή· σήμερα πάλι ἑ­ορτή. Χθὲς ἡ Πεντηκοστή, ἡ ἡ­μέρα γε­νεθλίων τῆς ἁ­γίας μας Ἐκκλησίας· σήμερα ἡ ἑορτὴ τοῦ ἁγίου Πνεύ­ματος, τοῦ ἑνὸς τῶν Προσώπων τῆς ἁγίας Τριάδος. Γιὰ τὸ πανάγιο Πνεῦμα ὁμιλεῖ ὁ ἀπόστολος τῆς ἡμέρας· «Ὁ καρπὸς τοῦ Πνεύ­ματος» εἶνε, λέει, «ἐν πάσῃ ἀ­γαθωσύνῃ καὶ δικαιοσύνῃ καὶ ἀληθείᾳ» (Ἐφ. 5,9). Γιὰ τὸ πανάγιο Πνεῦμα ἡ ὑ­μνολογία λέει σήμε­ρα τὰ ὡ­ραιότερα τροπάρια. Γιὰ τὸ παν­­άγιο Πνεῦ­μα μίλησαν οἱ μεγάλοι πατέρες τῆς Ἐκ­κλησίας μας καὶ ἰδιαιτέρως ὁ ἅγι­ος Γρηγόρι­ος ὁ Θεολόγος. Γιὰ τὸ πανάγιο Πνεῦμα λοι­πὸν ἂς ψελλίσουμε κ᾽ ἐμεῖς σὰν νήπια λίγες λέξεις στὴν παροῦσα ἑορτή.

* * *

Δύο, ἀδελφοί μου, εἶνε οἱ πραγματικότητες, δύο οἱ συνθῆκες, δύο τὰ στοιχεῖα τῆς ζω­ῆς μας· ἡ ὕλη καὶ τὸ πνεῦμα.

Ὕλη εἶνε ὅ,τι βλέπουμε, ὅ,τι συλλαμβάνου­­με μὲ τὶς πέντε αἰσθήσεις. Ὕλη εἶνε ἡ γῆ ποὺ πατοῦμε καὶ ἡ θάλασσα ποὺ βλέπουμε, τὰ βουνὰ καὶ οἱ κάμ­ποι, οἱ ποταμοὶ καὶ οἱ λίμνες, τὰ δέντρα καὶ τὰ φυτά, τὰ ζῷα καὶ τὰ ψάρια, οἱ πέτρες καὶ τὰ μέταλλα.

Ὕλη εἶνε καὶ ὁ ἄνθρωπος ὡς πρὸς τὸ σῶμα, ποὺ ἀ­ποτε­­λεῖ τὸ εὐτελέστερο μέρος του. Ἂν τὸ ζυγί­­σουμε, εἶνε μερικὰ κιλά. Ἂν τὸ ἀναλύσουμε στὸ χημεῖο, ἀποτελεῖται ἀπὸ ὡρισμένα συστατικὰ – χημικὰ στοιχεῖα (ἀσβέστιο, ἄνθρακα, λίπος, φώσφορο, σίδερο, νερὸ κ.λπ.).
Ἀλλ᾽ ὅσο εἶνε βέβαιο ὅτι ὑπάρχει ὕλη –καὶ ποιός τὸ ἀμφισβητεῖ;–, ἄλλο τόσο καὶ πε­ρισσότε­ρο βέβαιο εἶνε ὅτι ὑπάρχει πνεῦ­μα. Τὸν τελευταῖο καιρὸ καὶ ἡ ἴδια φυσικὴ ἐ­πι­­­στή­μη ἀ­κοῦμε νὰ ὁμιλῇ γιὰ κάτι ἄλλο διαφορετικὸ ἀ­πὸ τὴν ὕ­λη· ὁμιλεῖ γιὰ ἀντι-ύλη. Λέγοντας βέβαια ἀν­τι-ύλη δὲν ἐννοεῖ πνεῦμα· ὄχι, στὸν ὑλικὸ κόσμο ὑπάγεται καὶ ἡ ἀν­τι-ύλη· τὸ ὅτι ὅμως στὴν ὑ­λόφρονα ἐποχή μας οἱ ἔ­ρευνες τῶν ἐ­πιστημό­νων δὲν περιορίζον­ται στὸν ὑ­λι­κὸ κύκλο τῶν αἰ­σθή­­­­σεων, ἀλλὰ στρέφονται τώρα καὶ στὸ πεδίον ποὺ ἐκτείνεται πέρα ἀ­πὸ τὸν αἰ­σθητὸ κόσμο, δὲν εἶνε ἄνευ σημασίας, κάτι ὑπαινίσσεται.
Τὸ ἱερὸ καὶ ἅγιο Εὐαγγέλιο πάντως, ὄχι μὲ ὑ­παινιγμοὺς ὅ­πως ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη, ἀλ­­­λὰ μὲ τὴν αὐ­θεν­τία τῆς θείας ἀποκαλύψεως καὶ μὲ πᾶσαν βεβαιότητα, ὄχι ἐμμέσως καὶ σκιωδῶς ἀλλὰ σαφέστατα καὶ μὲ πλή­ρη διαύγεια, κηρύττει τὴν ὕ­παρξι πνεύματος (μὲ μικρὸ πῖ) καὶ Πνεύματος (μὲ πῖ κεφαλαῖο)· διότι ὑ­πάρχει πνεῦμα (μὲ μικρὸ πῖ), πνεῦ­μα κτιστό, καὶ Πνεῦ­μα (μὲ πῖ κεφαλαῖο), ἄκτιστο, Πνεῦ­μα Θεοῦ, δηλαδὴ τὸ πανάγιο Πνεῦμα.
Τὴν ἀλήθεια ποὺ ἀποκαλύπτει τὸ Εὐαγγέλιο ἔρ­χον­ται κ᾽ ἐνισχύουν δύο μαρτυρίες· ἀπ᾽ τὸ ἕνα μέρος ἐνδείξεις ποὺ προσάγει ἡ ἀληθινὴ ἐπιστήμη μὲ τὴν εὐσυνείδητη ἐργασία τι­­μίων ἐπιστημόνων, καὶ ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος ἐν­δείξεις ποὺ προσάγει ἡ ἴδια ἡ ζωή μας. Γιὰ τὶς ἐνδείξεις τῆς ἐπιστήμης δὲν εἶ­μαι ἁρμόδι­ος νὰ σᾶς μιλήσω· ὑπάρχουν πρὸς τοῦτο ἄξιοι σκαπανεῖς τῶν ἐ­πιστημῶν ποὺ μποροῦν νὰ τὸ κάνουν. Ἐγὼ θέλω νὰ ­μι­λῶ μὲ τρόπο ἁπλό, ὥσ­τε νὰ μὲ κατανοῇ καὶ ὁ ὀλιγο­γράμματος.

* * *

Ὁ ἄνθρωπος, ἀδελφοί μου, ὅ­πως ἔχει σῶ­μα ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ ὕλη, ἔτσι ἔχει καὶ πνεῦμα, ἔχει δηλαδὴ ψυχὴ ἀθάνατη. Τὸ σῶμα εἶνε ὁρατό, ἡ ψυχὴ εἶ­νε ἀόρα­τη. Ὑπάρχουν ὅ­­μως μερικὲς ἐκδηλώσεις τῆς ψυχῆς ποὺ μαρ­τυροῦν τὴν ὕπαρξί της.
Ποιές ἐκδηλώσεις δείχνουν τὴν ὕ­παρξι ψυ­­­χῆς – πνεύματος; Τέτοιες ἐκδηλώσεις εἶνε π.χ.·
• ἡ σκέψι, ἡ διανόησις, μὲ τὴν ὁποία ὁ ἄν­θρω­­πος συλλέγει γνώσεις, συνδέει τὰ ὅμοια, διαχωρίζει τὰ ἀνόμοια, ἐπεξεργάζεται δεδομένα, ἐξάγει συμπερά­σματα, ἀποταμιεύει πεῖ­ρα, λύνει δύσ­κολα προβλήμα­τα ὅπως ὁ Ἀρχιμήδης, κατευ­θύ­­νει γενικὰ τὴ ζωή του·
• ἔπειτα ἡ φαντασία, μεγάλη δωρεὰ τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν ὁποία δημιουργοὶ συλλαμβάνουν νέες μορφὲς καὶ Νεύτονες ἀνακαλύπτουν νόμους·
• ἀκόμα ἡ συνείδησι, ἡ ὁ­ποία μὲ τὴν ἐπιδοκιμα­σία ἢ τὴν ἀποδοκιμασία της τρέπει τὴν διάθεσι ἢ πρὸς τὴν γαλήνη τοῦ ἀθῴου ἢ πρὸς τὴν ταραχὴ καὶ τὶς τύψεις τοῦ ἐγκληματία·
• ἐπὶ πλέον τὰ ὄνειρα, ποὺ βλέπουμε στὸν ὕπνο.
Ποιός μπορεῖ νὰ τ᾽ ἀμφισβητήσῃ αὐτά; Εἶ­νε λειτουργίες τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου· στὰ ζῷα τέτοιες ἐκδηλώσεις δὲν ὑπάρχουν. Γι᾽ αὐ­­­τὸ ὅλοι κατὰ κανόνα δέχονται τὴν ὕπαρξι πνεύματος (μὲ μικρὸ πῖ), ἀλλὰ λίγοι πιστεύουν στὴν ὕπαρξι Πνεύματος (μὲ πῖ κεφαλαῖο).
Ὅσο ὅμως καὶ ἂν τὸ ἀρνοῦνται οἱ ἄθεοι, ὑπάρχει καὶ τὸ ἅγιο Πνεῦμα, τοῦ ὁποίου μία ἀκτίνα εἶνε καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Ἀναλόγως δὲ τῆς σχέ­σεώς των μὲ τὸ ἅγιο Πνεῦμα οἱ ἄνθρωποι διακρίνον­ται, κατὰ τὸν ἀ­πό­στολο Παῦλο (βλ. Α΄ Κορ. 2,14,16· 3,3), στὶς ἀκόλουθες 3 κατηγορίες.
Πρώτη κατηγορία εἶνε οἱ σαρκικοί, αὐτοὶ ποὺ βουλιάζουν στὶς αἰσθησιακὲς ἀ­πο­λαύσεις καὶ τὴν ἀκάθαρτη ἡδονή, σὲ φθόνους, φιλο­νικίες καὶ σχίσμα­τα· ἔμβλημα ἔχουν τὸ γνωστὸ ῥη­τὸ τῶν ἐπικουρείων «Φάγω­μεν καὶ πίωμεν, αὔ­ριον γὰρ ἀποθνῄσκομεν» (Α΄ Κορ. 15, 32 καὶ Ἠσ. 22,13).
Ἡ δευτέρα κατηγορία εἶνε οἱ ψυχικοί, αὐ­τοὶ ποὺ μένουν στὸ ζῳικὸ ἐπίπεδο τοῦ φυσι­κοῦ ἀν­θρώ­που χωρὶς ἀνώτερη ἐν­ατένισι, περιορίζονται στὸν παρόντα κόσμο, θεωροῦν ἀ­πόλυτα ἀγαθὰ τὴ γνῶσι, τὴν ἐπιστήμη, τὴν ὑ­γεία, τὴν εὐημερία, ὀχυρώ­νονται πίσω ἀπὸ τὴν αὐτοσυν­­τήρησι, καὶ ἐξ­αν­τλοῦνται στὸν ἀνταγωνισμό.
Καὶ τρίτη κατηγορία –ἐκεῖ ποὺ ὁ ἄνθρωπος βρίσκει πλέον τὸν προορισμό του– εἶνε οἱ πνευματικοί, αὐτοὶ δηλαδὴ ποὺ ὅπως ἀκοῦ­με σήμερα γίνονται «τέ­­κνα φωτός» (Ἐφ. 5,8), μὲ τὴν τήρησι τῶν θείων ἐντο­λῶν καθα­ρίζον­ται καὶ δέ­χον­­ται τὸν φωτισμὸ τοῦ ἁ­γίου Πνεύματος, ἀ­­πο­κτοῦν «νοῦν Χριστοῦ», μὲ τὴν με­το­χὴ στὰ ἱερὰ μυστήρια λαμ­­πρύνονται, καὶ προσδο­κοῦν τέλος τὴν πλήρη ἕνωσι μὲ τὸν οὐράνιο Νυμφίο.
Ἐμεῖς τί εἴμαστε; Σαρκικοὶ καὶ ψυχικοί· γιὰ νὰ σωθοῦμε λοιπὸν πρέπει νὰ γίνουμε πνευματικοί. Καὶ ποιός λέγεται πνευματικὸς ἄνθρω­πος; Τὸν πνευματικὸ θὰ τὸν διακρίνουμε ὅ­πως λέει ὁ Κύριος· «ἀ­πὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐ­πιγνώσεσθε αὐτούς» (Ματθ. 7,16). Ἡ ψυχοσύνθε­σι τοῦ ἀν­θρώ­που φαίνεται ἀ­πὸ τὶς ἐκ­δηλώσεις του· ἀ­πὸ τὴν καρποφορία θὰ καταλάβου­με ἐ­ὰν εἶνε σαρκικός, ψυχικός, ἢ πνευματικός.
Ἰδεώδης πνευματικὸς ἄνθρωπος ἦταν ὁ ἀ­πόστολος Παῦλος. Ἦταν κι αὐτὸς προηγουμένως ἕνα ἄ­γριο δέν­τρο. Ἀλλὰ ἐμβολιάστηκε· κι ἀπὸ τὴν ὥ­­ρα ἐ­κείνη ἔγινε δέντρο ἥμερο καὶ καρποφόρο. Ἔλα λοι­πόν, ἀπόστολε Παῦ­λε, καὶ στὴν παροῦσα γενεά, νὰ μᾶς πῇς ἐκ πείρας ποιοί εἶνε οἱ καρποὶ τοῦ Πνεύματος, ποιά εἶνε τὰ γνωρίσματα τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀπαντᾷ·
Σήμερα στὸν ἀπόστολο τῆς ἡμέρας ἀκοῦ­με ν᾽ ἀ­ναφέρῃ τρεῖς καρπούς· «Ὡς τέκνα φω­τὸς περιπατεῖτε· ὁ γὰρ καρπὸς τοῦ Πνεύματος», λέει, εἶνε «ἐν πάσῃ ἀ­γα­θωσύνῃ καὶ δικαι­οσύνῃ καὶ ἀληθείᾳ» (Ἐφ. 5,8-9). Καὶ ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης ἐπεξηγεῖ· «Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιο καρποφορεῖ στὸν Χριστιανὸ ὄ­χι ὀρ­γὴ καὶ ἀκαθαρσία καὶ πλεονεξία, …ἀλλά… ἀ­γα­θωσύνη, ποὺ εἶνε ἀντίθετη μὲ τὴν πικρία καὶ τὴν ὀργή. Καρποφορεῖ δικαιοσύνη, ποὺ εἶνε ἀντίθετη μὲ τὴν πλεονεξία. Καρποφορεῖ καὶ ἀλήθεια, ποὺ εἶνε ἀντίθε­τη μὲ τὴν ψεύτικη ἡδονὴ τῆς ἀκαθαρσίας καὶ σαρ­κικῆς ἁμαρτίας» (Ἑρμηνεία εἰς τὰς ιδ΄ Ἐπιστολὰς τοῦ ἀπ. Παύλου, τ. Β΄, ἐκδ. «Ὀρθόδ. Κυψέλη», Θεσσ/νίκη 1990, σ. 462).
Καὶ μία ἄλλη φορά, στὴν πρὸς Γαλάτας ἐπιστολή του, ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἀριθμεῖ ἐν­νέα καρποὺς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ποὺ διακρίνονται σὲ τρεῖς τριάδες· «Ὁ καρπὸς τοῦ Πνεύματος», λέει, «ἐ­στὶν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη, – μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, -πί­στις, πραότης, ἐγκράτεια» (Γαλ. 5,22-23). Καὶ ὁ ἅ­γιος Νικόδημος ὀ Ἁγιορείτης ἐξηγεῖ· «Βάζει πρῶτα ὁ Παῦλος τὴ ῥίζα ὅλων τῶν καλῶν καὶ ἀρε­τῶν τὴν ἀγάπη, ἔπειτα τὴ χαρά. Γιατὶ ἐ­κεῖ­νος ποὺ ἀ­γαπᾷ πάντοτε χαίρεται, ὄχι μόνο ὅταν εὐεργετῆται ἀπὸ τὸν ἀδελφό του, ἀλλὰ καὶ ὅταν κακοποιῆται ἀ­πὸ αὐτόν… Και ὅποιος πάλι ἔχει τὴν ἀγάπη καὶ τὴ χα­ρά, αὐτὸς εἰ­ρηνεύει στὴν ψυχὴ καὶ τὴν καρδιά, για­τὶ δὲν ταράζεται οὔτε ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς ἐσωτερι­κά, οὔτε ἐξωτερικὰ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ἢ δαίμονες ποὺ τὸν πειράζουν. …Ἡ μακροθυμία διαφέρει ἀπὸ τὴν πραότητα στὸ ἑξῆς σύμ­φωνα μὲ τὴ Γρα­φή, ὅτι “ὁ μὲν μακρόθυμος εἶνε πλούσιος σὲ φρόνη­σι» (Παρ. 14,29), ὁ δὲ πρᾶος συγχωρεῖ καὶ μάλιστα τελείως τὸ σφάλμα ποὺ θὰ τοῦ κάνουν, ὅπως ὁ Μωυσῆς …ποὺ ὠνομάστηκε πραότερος ἀπ᾽ ὅλους τοὺς ἀν­θρώπους τῆς γῆς (βλ. Ἀρ. 12,1-3). Ἡ χρηστότης εἶναι πλατύ­τερη ἀπὸ τὴν ἀγαθωσύνη, γιατὶ ἡ μὲν χρηστότης τοῦ Κυρίου ἁ­πλώ­νεται σὲ ὅλους σύμφωνα μὲ τὸ “χρη­στὸς Κύριος τοῖς σύμπασι” (Ψαλμ. 144,9), ἡ δὲ ἀγαθωσύνη τοῦ Κυρίου εὐεργετεῖ μόνο τοὺς ἀξίους σύμφωνα μὲ τὸ “ἀγάθυνον, Κύριε, τοῖς ἀγαθοῖς” (Ψαλμ. 124,4). Ὅταν ὁ ἀπόστολος λέει ἐδῶ πίστι, δὲν ἐν­νοεῖ τὴν ἁπλῆ καὶ σκέτη πίστι ποὺ γεννᾶται ἐξ ἀκοῆς, ἀλλὰ αὐτὴν ποὺ λέγεται θεωρητικὴ καὶ ἐνυπόστατη, καὶ ποὺ εἶ­νε χάρισμα τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ μετατοπίζει βουνά, ὅπως εἶπε ὁ Κύριος (Ματθ. 21,21), καὶ πιστεύει ἀδίστακτα ὅτι τὰ ἀδύνατα σὲ ἀνθρώπους εἶνε δυνατὰ στὸ Θεό (Λουκ. 18,27). Καὶ ὕστερα ἀπ᾽ ὅλα μπῆκε ἡ ἐγκράτεια, ποὺ εἶνε ἀποχὴ ὄχι μόνο ἀπὸ τὰ ἀπολαυστικὰ φαγητὰ καὶ ποτά, ἀλλὰ κι ἀπὸ κάθε ἄλλο πονηρὸ λό­γο καὶ ἔργο καὶ πρᾶγμα» (Ἑρμην. εἰς τὰς ιδ΄ Ἐπιστ. ἀπ. Παύλου, τ. Β΄, σσ. 336-338).

* * *

Τελείωσα, ἀγαπητοί μου. Σᾶς εἶπα γιὰ τοὺς καρποὺς τοῦ ἁγίου Πνεύματος. ῾Ρίχνον­τας τώ­ρα ἕνα βλέμμα γύρω μας, ἐρωτῶ· Ποῦ εἶνε σήμερα οἱ καρποὶ αὐτοί; Ἔρημος, Σαχάρα! Ἔλειψαν πιὰ οἱ πνευματικοὶ ἄν­θρωποι, ἔμειναν μόνο σάρκες. Ὅταν μιλᾷς σήμερα στὸν κόσμο περὶ Πνεύματος ἁγίου, εἶνε σὰν νὰ μιλᾷς κινέζικα.
Ὦ Παράκλητε, Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, γονα­τίζω καὶ παρακαλῶ· ἐλθὲ Πνεῦμα ἅγιο στὶς οἰ­κογένειες, στὸ λαό, στὸ στρατό, στὴν πατρίδα μας, στὰ Βαλκά­νια, στὴν ἀνθρωπότητα, ἵ­να ἐν εἰρήνῃ πάντες ὑ­μνοῦμε Πατέρα, Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.