Το μεγαλείο της συγχώρησης μέσα από τις διδαχές του αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Τι είναι και τι δεν είναι. - π. Χριστοφόρου Χρόνη

Το μεγαλείο της συγχώρησης μέσα από τις διδαχές του αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Τι είναι και τι δεν είναι.

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη

Εφημερίου Ι. Ν. Αγίου Χριστοφόρου Αγρινίου 

(Δρ. Θεολογίας-Μ.Α Φιλοσοφίας)

Διδάσκοντος στο ΕΚΠΑ/Θεολογική Σχολή-Τμ. Θεολογίας

 
1
         Την προηγούμενη Κυριακή (ΙΑ΄ Ματθαίου) η ευαγγελική περικοπή παρουσίασε το μεγαλείο της συγχώρησης. Είναι ξεκάθαρο ότι χωρίς συγχώρηση ο χριστιανός είναι αδύνατο να αγιασθεί, είναι αδύνατο να προοδεύσει πνευματικά, είναι αδύνατο να μετάσχει στο δείπνο της βασιλείας του Θεού. Πολλά αγιογραφικά χωρία και πολλοί πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν τη θεμελιώδη αυτή αλήθεια. Και η συγχώρεση είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε το Ευαγγέλιο. Μόνο εάν συγχωρήσουμε θα συγχωρεθούμε από τον επουράνιο Πατέρα μας.
        Την σωτηριώδη αυτή αλήθεια την τόνιζε στις διδαχές του ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, αυτός ο πνευματικός γίγαντας της πατρίδας μας και της Ορθοδοξίας. Κήρυττε χαρακτηριστικά ο άγιος: «Διὰ τοῦτο καὶ ἡμεῖς εὐσεβεῖς χριστιανοὶ πρέπει νὰ ἀγαπῶμεν τοὺς ἐχθρούς μας καὶ νὰ τοὺς συγχωρῶμεν· νὰ τοὺς τρέφωμεν, νὰ τοὺς ποτίζωμεν, νὰ παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν διὰ τὴν ψυχήν των, καὶ τότε νὰ λέγωμεν εἰς τὸν Θεόν: Θεέ μου, σὲ παρακαλῶ νὰ μὲ συγχωρήσῃς καθὼς καὶ ἐγὼ συγχωρῶ τοὺς ἐχθρούς μου. Εἰ δὲ καὶ δὲν συγχωρήσωμεν τοὺς ἐχθρούς μας, καὶ τὸ αἷμά μας νὰ χύσωμεν διὰ τὴν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ, εἰς τὴν κόλασιν πηγαίνομεν. Διὰ τοῦτο, χριστιανοί μου, ἂν θέλετε νὰ σᾶς συγχωρήσῃ ὁ Θεὸς ὅλα σας τὰ ἁμαρτήματα καὶ νὰ σᾶς γράψη διὰ τὸν παράδεισον, εἰπέτε καὶ ἡ εὐγένιά σας διὰ τοὺς ἐχθρούς σας τρεῖς φοράς: Ὁ Θεὸς συγχωρῆσοι καὶ ἐλεῆσοι αὐτούς. Αὐτή, ἀδελφοί μου, ἡ συγχώρησις ἔχει δυὸ ἰδιώματα, ἕνα νὰ φωτίζῃ καὶ ἕνα νὰ κατακαίῃ. Ἐγὼ σᾶς εἶπα νὰ συγχωρῆτε τοὺς ἐχθρούς σας διὰ ἰδικόν σας καλόν. Ἐσὺ πάλιν ὁποὺ ἀδίκησες τοὺς ἀδελφούς σου καὶ ἤκουσες ὁποὺ εἶπον νὰ σὲ συγχωρήσουν, μὴ χαίρεσαι, ἀλλὰ μάλιστα νὰ κλαῖς, διότι αὐτὴ ἡ συγχώρησίς σου ἔγινε φωτιὰ εἰς τὸ κεφάλι σου, ἀνίσως καὶ δὲν ἐπιστρέψης τὸ ἄδικον ὀπίσω. Νὰ κλαύσῃς καὶ νὰ παρακαλέσῃς νὰ σὲ συγχωρήσῃ ὁ Θεὸς διὰ τὰς ἰδικάς σου ἁμαρτίας. Ὅλοι οἱ πνευματικοί, πατριάρχαι, ἀρχιερεῖς, ὅλος ὁ κόσμος νὰ σὲ συγχωρήσῃ, ἀσυγχώρητος εἶσαι. Ἀμὴ ποῖος ἔχει τὴν ἐξουσίαν νὰ σὲ συγχωρήσῃ; Ἐκεῖνος ὁποὺ τὸν ἀδίκησες. Καὶ ἂν ἐξετάσωμεν καλά, πρέπει νὰ δώσῃς εἰς τὸ ἕνα τέσσαρα, καθὼς λέγει τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον, καὶ τότε νὰ λάβης συγχώρησιν. Ἔτυχε καὶ δὲν ἔχεις νὰ πληρώσῃς; Πήγαινε καὶ πώλησον τὰ πράγματά σου, καὶ ὅσα πάρεις δόσε τα· καὶ καλύτερα νὰ εἶσαι σκλάβος ἐδῶ εἰς τὸ σῶμα πέντε, δέκα χρόνους, καὶ νὰ πηγαίνης εἰς τὸν παράδεισον, παρὰ νὰ εἶσαι ἐλεύθερος ἐδῶ καὶ αὔριον νὰ πηγαίνης εἰς τὴν κόλασιν νὰ καίεσαι πάντοτε».^[1]
 
2
        Τί είναι η συγχώρηση; Μιλώντας για τη συγχώρεση ο Χριστός, χρησιμοποιεί την εικόνα του χρέους στην παραβολή του αγνώμονος δούλου.^[2] Όταν κάποιος μας αδικεί σοβαρά, υπάρχει μια αναπόφευκτη αίσθηση ότι ο αδικών μας χρωστάει. Έχει δημιουργηθεί ένα «χρέος». Όποιος αδικείται αισθάνεται τον εξαναγκασμό να κάνει τον άλλον να πληρώσει αυτό το χρέος, να τον εκδικηθεί. Το κάνουμε αυτό πληγώνοντάς τον, φωνάζοντας τον, κάνοντάς τον να νιώθει άσχημα με κάποιο τρόπο ή ακόμα και απλώς περιμένουμε και βλέποντας και ελπίζοντας ότι κάτι κακό θα του συμβεί.
        Μόνο αφού τον δούμε να υποφέρει με κάποιο ανάλογο τρόπο, νιώθουμε ότι το χρέος έχει πληρωθεί. Η πληρωμή του χρέους είναι υποχρεωτική. Τι είναι, λοιπόν, η συγχώρεση; Συγχώρεση σημαίνει παραίτηση από το δικαίωμα εκδίκησης, το δικαίωμα να ζητάμε ανταπόδοση από αυτόν που μας έβλαψε. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι η συγχώρεση είναι μια μορφή εκούσιας ταλαιπωρίας. Τι εννοούμε; Η συγχώρεση έχει κόστος. Είναι συναισθηματικά πολύ ακριβή—χρειάζεται πολύ αίμα, ιδρώτα και δάκρυα. Στη συγχώρεση πληρώνουμε μόνοι μας το χρέος με διάφορους τρόπους:
Πρώτον, αρνούμενοι να πληγώσουμε το πρόσωπο που μας πλήγωσε άμεσα. Αρνούμαστε την εκδίκηση, την αποπληρωμή ή την πρόκληση πόνου για να προσπαθήσουμε να ανακουφίσουμε την αίσθηση του χρέους που νιώθουμε. Αντίθετα, είμαστε όσο το δυνατόν πιο εγκάρδιοι.
Δεύτερον, αρνούμενοι να προσβάλουμε το πρόσωπο που μας πλήγωσε μπροστά σε άλλους. Αρνούμαστε να το μειώσουμε στα μάτια των άλλων με υπαινιγμούς ή «περιστροφές» ή υπαινιγμούς ή κουτσομπολιά ή ευθείες συκοφαντίες.
Τρίτον, αρνούμενοι να βάλουμε μίσος στην καρδιά μας. Το μίσος είναι δαιμονικό συναίσθημα, μισός σημαίνει ότι θέλω απλά να μην υπάρχει ο άλλος.
Τέταρτον, προσευχόμενοι για το πρόσωπο που μας έβλαψε.
Πέμπτον, βάζοντας καλό λογισμό, ενθυμούμενοι τις αμαρτίες μας.
 
3
Τί δεν είναι η συγχώρεση; Η συγχώρεση οπωσδήποτε δεν είναι:
Συγγνώμη. Μια δικαιολογία εξαλείφει την ανάγκη για συγχώρεση. Και μερικές φορές, εάν οι δράστες έρθουν αντιμέτωποι και δώσουν μια καλή εξήγηση για τους λόγους των πράξεών τους, μπορεί να το αποδεχτούμε και να τους δικαιολογήσουμε. Αλλά αυτό δεν είναι συγχώρεση - είναι καθοριστικό ότι δεν υπήρχε πραγματικό χρέος για αρχή.
Άρνηση ή προσποίηση. Συγχώρεση δεν είναι να προσποιείσαι ότι η αμαρτία δεν είναι αμαρτία. Δεν είναι άρνηση ή προσποίηση ότι δεν συνέβη. Στην πραγματικότητα, η συγχώρεση ξεκινά με τον πλήρη υπολογισμό του χρέους και του κόστους. Το τίμημα δεν μπορεί να πληρωθεί αν δεν υπολογιστεί.
Αποχή από ενεργητική εκδίκηση. Πολλοί λένε: «Συγχωρώ αλλά δεν μπορώ να ξεχάσω». Αυτό συχνά σημαίνει: «Δεν θα επιδιώξω ενεργά να σε βλάψω τώρα, αλλά θα σου φερθώ με ψυχρότητα και θα μεριμνήσω να αποτύχεις, γιατί ακόμα μου χρωστάς».
Αναστολή της κρίσης. Είναι δυνατόν να πεις: «Θα σε συγχωρήσω αυτή τη φορά, αλλά την επόμενη φορά δεν θα είμαι τόσο καλός. Είσαι υπό δοκιμασία».
Εγωιστικό συγκαταβατικό έλεος. Υπάρχει ένας τρόπος να πεις «Σε συγχωρώ», που σημαίνει πραγματικά, «Κοίτα πόσο καλύτερος είμαι από σένα!» Είναι επίσης ένας τρόπος να υπονοηθεί: «Αφού σε συγχώρεσα, περιμένω πολλά από σένα». Στην πραγματικότητα είναι σαν να λέμε: «Αφού δεν σε εκδικήθηκα, μου χρωστάς, οφείλεις υποταγή». Αυτή όμως είναι μια  συγκαλυμμένη μορφή εκδίκησης.^[3]
Άμεση εμπιστοσύνη. Μερικές φορές οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η συγχώρεση σημαίνει ότι πρέπει να ξαναρχίσουμε αμέσως τη σχέση με τον αδικούντα στο επίπεδο που ήταν πριν. Αλλά έως ότου ένα άτομο δείξει στοιχεία αληθινής αλλαγής, δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε το άτομο. Το να εμπιστευτείς ξανά ένα άτομο με αμαρτωλές συνήθειες θα μπορούσε στην πραγματικότητα να του δώσει τη δυνατότητα να αμαρτήσει περισσότερο. Ο Χριστός δεν αποκατέστησε αυτόματα τον Πέτρο, μετά την άρνηση, αλλά τον υπέβαλλε στη γνωστή διαδικασία, την επαναλαμβανόμενη ερώτηση «Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με;».^[4]
         Είναι ολοφάνερο ότι η συγχώρεση είναι το ισχυρότερο πνευματικό βαρόμετρο που διαθέτουμε. Αν συγχωρούμε, τότε ομοιάζουμε στους αγίους, που ακολουθούν το παράδειγμα του Αρχιποιμένα μας Κυρίου Ιησού Χριστού. Αν δεν συγχωρούμε, τότε είναι ολοφάνερο ότι έχουμε παραδοθεί ολοκληρωτικά στα δίχτυα της αμαρτίας και αυτό μας οδηγεί στο να δικαιολογούμε τα πάθη και τις αμαρτίες μας, αναζητώντας την αιτία έξω από εμάς, στους άλλους, στην κοινωνία, στο σύστημα. Ας μην ψάχνουμε έξω από τον εαυτό μας την αιτία της ασθένειάς μας. Είναι μέσα μας. Και το ότι δεν αισθανόμαστε άρρωστοι καθιστά τη θεραπεία μας πιο δύσκολη. Γιατί, πως αλλιώς μπορεί να πολεμήσει κανείς αποτελεσματικά την ασθένεια, από την οποία πάσχει, παρεκτός μόνο αν τη χτυπήσει στη ρίζα της;
 

---

[1] Μενούνος Ιωάννης, Κοσμά του Αιτωλού διδαχές και βιογραφία, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2004⁷, σ.σ. 139-140.
[2] Ματθ. 18, 21-35.
[3] Keller Timothy, Forgive-Why should I and how can I, Penguin Random House, USA 2022, σ.σ. 249-250.
[4] Ιωαν. 21, 15-17.