Ὁ ἐθνοϊερομάρτυρας κατὰ τὴν Μικρασιατικὴ καταστροφή Ἐπίσκοπος Ζήλων, Εὐθύμιος Ἀγριτέλης. (+1921).

Ὁμιλία τοῦ Μητροπολίτου Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανῆς καὶ Κονίτσης κ. Ἀνδρέου στὸν Ἱ. Ναὸ τοῦ Ἁγ. Κων/νου καὶ Ἑλένης Κάτω Κονίτσης στὶς 17.9.2023, μὲ ἀφορμὴ τὴν Κυριακὴ μετὰ τὴν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, ὅπου ἐπιτελοῦμεν τὴν μνήμην τῶν Μητροπολιτῶν Ἐθνοϊερομαρτύρων καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς, τῶν ἀναιρεθέντων κατὰ τὴν Μικρασιατικὴν καταστροφὴν τοῦ 1922.

Ἔχουν περάσει, ἀγαπητοὶ ἀδελφοί, 101 χρόνια ἀπὸ τὴν καταστροφὴ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καὶ τοῦ Πόντου. Καταστροφὴ ὄχι μόνον τῶν οἰκιῶν καὶ τῶν περιουσιῶν τῶν Μικρασιατῶν καὶ τῶν Ποντίων, ἀλλὰ καταστροφὴ τῶν Ἱερῶν Ναῶν τῶν Μονῶν τῶν πολλῶν σεβασμάτων ποὺ βρίσκονταν σ’ αὐτὲς τὶς ἀλησμόνητες περιοχὲς. Ἐδῶ μποροῦμε καὶ ἐμεῖς νὰ ἐπαναλάβουμε αὐτὸ ποὺ ἔλεγε ὁ Προφήτης Ἱερεμίας, ὅταν ἔβλεπε τὸν Ναβουχοδονόσορα νὰ μπαίνει στὰ Ἱεροσόλυμα καὶ νὰ σέρνει στὴν Βαβυλῶνα αἰχμαλώτους ὅλους τοὺς Ἰουδαίους. Ἔλεγε, λοιπόν, ὁ Προφήτης Ἱερεμίας : “Κληρονομία ἡμῶν μετεστράφη ἀλλοτρίοις, οἱ οἶκοι ἡμῶν ξένοις” (Θρῆνοι Ἱερεμίου Ε΄,2).  Δηλαδή, τὴν κληρονομιά μας τὴν πῆραν ἄλλοι, τὰ σπίτια μας τὰ ἔχουν οἱ ξένοι. Καὶ πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι αὐτὸ ποὺ συνέβη τὸ 586 π.Χ. μὲ τὴ καταστροφὴ τῶν Ἱεροσολύμων, τὸ ἴδιο ἀκριβῶς ἔγινε τὸ 1922 στὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ στὸν Πόντο.

Αὐτὸ ἔγινε πρῶτα ἀπὸ τοὺς Νεοτούρκους, ποὺ τὸ 1908 ὑπόσχονταν στοὺς λαοὺς ποὺ κατεῖχε ἡ Τουρκία, νὰ δώσουν ἕνα Σύνταγμα ποὺ θὰ διατύπωνε τὴν ἰσοπολιτεία ὅλων τῶν κατοίκων ἀνεξαρτήτου θρησκεύματος. Καὶ αὐτὴ ἡ καταστροφὴ ἔγινε στὴν συνέχεια ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ ἀκολουθοῦσαν τὸν περιβόητο Κεμὰλ Ἀτατούρκ. 

Πρέπει νὰ ποῦμε, ὅμως, καὶ τὸ λέω μὲ πολλὴ θλίψη, ὅτι ὁ Κεμὰλ εἶχε τὴν βοήθεια καὶ τὴν συμπαράσταση τῶν ἄλλων Συμμάχων τῆς Ἑλλάδος, τῶν Ἄγγλων, τῶν Γάλλων, τῶν Ἰταλῶν, ἀκόμη καὶ τὴν συμπαράσταση τῶν Μπολσεβίκων τῆς τότε Σοβιετικῆς Ἑνώσεως. Ἔτσι σφαγιάσθηκαν καὶ ἐξοντώθηκαν μὲ τὰ διαβόητα “ἀμελέ ταμπουροῦ”, δηλαδὴ τὰ τάγματα ἐργασίας, ἑκατοντάδες χιλιάδες Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι χριστιανοί, μὲ πρώτους τοὺς Ἐπισκόπους καὶ τοὺς κληρικούς, τοὺς ὁποίους ἡ Ἐκκλησία ἔχει κατατάξει στὴν χορεία τῶν Ἁγίων. Ἕνας ἀπὸ αὐτούς, γιὰ τὸν ὁποῖον θὰ μιλήσουμε, μὲ πολλὴ συντομία, βέβαια, σήμερα, εἶναι ὁ ἐθνοϊερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Ζήλων, Εὐθύμιος.

Ὁ Εὐστάθιος, ὅπως ἦταν τὸν κοσμικό του ὄνομα, γεννήθηκε τὸ 1876 στὸ Νησὶ Λέσβο. Σὲ πολλὴ νεαρὰ ἡλικία ἔγινε μοναχός στὴ Μονὴ Λειμῶνος τῆς Λέσβου. Τὸ 1900 ἐνεγράφη στὴν Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Χάλκης, ὅπου διαπρέπει, καὶ χειροτονεῖται διάκονος καὶ τὸ 1907 ἐπιστρέφει στὴν Μονὴ Λειμῶνος καὶ λίγο ἀργότερα χειροτονεῖται πρεσβύτερος. Ἡ μεγάλη του μόρφωση καὶ ὁ φλογερὸς πατριωτισμός του τράβηξαν τὴν προσοχὴ τοῦ συμπατριώτου του, τοῦ διαπρεποῦς Μητροπολίτου Γερμανοῦ Καραβαγγέλη, τότε Μητροπολίτου Ἀμασείας καὶ προηγουμένως Καστορίας, ὁ ὁποῖος ἐπολέμησε τοὺς κομιτατζῆδες καὶ ἔσωσε οὐσιαστικὰ τὴν Μακεδονία ἀπὸ τὸν Βουλγαρικὸ ἐπεκτατισμό. Ἀλλὰ ἰδιαίτερα, ὅμως, ἡ προσωπικότητα τοῦ Εὐθυμίου ἐκίνησε τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ μεγάλου Πατριάρχου Ἰωακεὶμ τοῦ Γ΄, ὁ ὁποῖος ζήτησε νὰ ἐπανδρώσει τὶς Μητροπόλεις τοῦ Θρόνου μὲ νέους μορφωμένους καὶ δυναμικοὺς κληρικούς, γιὰ νὰ μπορέσει νὰ σωθεῖ ὁ Ἑλληνισμός. Ἔτσι ὁ ἱερομάρτυς Εὐθύμιος Ἀγριτέλης (αὐτὸ ἦταν τὸ ἐπώνυμό του), τὸ 1912 χειροτονεῖται Βοηθὸς Ἐπίσκοπος τοῦ Μητροπολίτου Ἀμασείας Γερμανοῦ, μὲ τὸν τίτλο τοῦ Ἐπισκόπου Ζήλων καὶ μὲ ἕδρα τὴν Μπάφρα. Ἐκεῖ χτίζει Ναούς, χτίζει Σχολεῖα, χειροτονεῖ δὲ πολλοὺς νέους καὶ καλοὺς κληρικούς, ὥστε οἱ κληρικοὶ μαζὶ μὲ τοὺς δασκάλους νὰ εἶναι τὰ στηρίγματα τοῦ ποιμνίου τους ἐπειδὴ προβλεπόταν φοβερὸ τὸ μέλλον τοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τὸ 1914, ὅλοι οἱ μὴ μουσουλμάνοι ὑπήκοοι τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας κλήθηκαν σὲ ἐπιστράτευση. Γιὰ ὅσους δὲν παρουσιάζονταν νὰ ὑπηρετήσουν ὡς στρατιῶτες, τοὺς ἐπέβαλαν τὴν ποινὴ τοῦ θανάτου. Γι’ αὐτὸ πολλοὶ Ἕλληνες, καὶ μάλιστα ἀπὸ τὴν περιοχὴ τοῦ Πόντου, κατέφυγαν στὰ βουνά γιὰ νὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὴν μανία τῶν Τούρκων καὶ τοὺς ἀκολούθησαν πολλὰ γυναικόπαιδα, διότι καὶ αὐτὰ κινδύνευαν ἀπὸ τὴν Τουρκικὴ μανία.

Μὲ τὴν λήξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τὸ 1918 καὶ τὴν ὑπογραφὴ τῆς ἀνακωχῆς, πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ εἶχαν πάρει τὰ βουνά, ἐπέστρεψαν στὰ χωριά τους καὶ στὶς πόλεις τους. Ὅμως οἱ βιαιότητες τῶν Τούρκων συνεχίστηκαν πιὸ σκληρές. Ὁ Ἐπίσκοπος Εὐθύμιος σὲ ὑπομνήματα πρὸς τὴν Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση διαμαρτυρόταν γιὰ τὰ δεινὰ τοῦ ποιμνίου του. Ζητοῦσε, δηλαδή, τὴν συμπαράσταση τῆς Ἑλληνικῆς Πατρίδος, σ’ αὐτοὺς τοὺς χριστιανοὺς καὶ Ἕλληνες ποὺ ἐδιώκοντο. Οἱ Τοῦρκοι τὸ εἶχαν σημειώσει αὐτό καὶ ὄχι μόνο αὐτὸ ἀλλὰ καὶ ὅλη τὴν ἐθνική του δράση. Γι’ αὐτό, λοιπόν, τὸ 1921, ἐνῷ ὁ Μητροπολίτης Ἀμασείας Γερμανός, βρισκόταν στὴν Κων/πολη ὡς Συνοδικός, συνελήφθησαν ὅλοι ὅσοι ὑπηρετοῦσαν στὴν Μητρόπολη Ἀμασείας, καὶ μεταξὺ τῶν πρώτων ὁ Ἐπίσκοπος Ζήλων Εὐθύμιος. Τοὺς ἔκλεισαν στὶς φυλακές. Μὴν πάει τὸ μυαλό σας σὰν τὶς σημερινὲς φυλακὲς ποὺ τὰ ἔχουν ὅλα μέσα, μπουντρούμια ἦταν. Συνέβη ὅμως ἡ διοίκηση τῆς φυλακῆς, γιὰ ἀνεξακρίβωτους λόγους, νὰ χωρίσει τοὺς κρατουμένους σὲ ἀτομικὰ κελλιά καὶ νὰ μὴν εἶναι ὅλοι μαζί. Ἔτσι, λοιπόν, τὸ Πάσχα τοῦ 1921, ὁ Εὐθύμιος γύριζε ἀπὸ κελλὶ σὲ κελλί, ἀπ’ ἔξω ἐννοεῖται, καὶ φώναζε στοὺς χριστιανοὺς “ΧΡΙΣΤΟΣ  ΑΝΕΣΤΗ ! ”. Αὐτὴ ἡ ἐνέργειά του ἔκανε τοὺς Τούρκους νὰ γίνουν σκληρότεροι. Γι’ αὐτὸ τὸν ἔβαλαν στὸ πιὸ σκοτεινὸ μπουντρούμι τῆς φυλακῆς, ὅπου ἀρρώστησε. Ἐκεῖ σὲ λίγες μέρες “ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ”, ἀπέθανε δηλαδή. Καὶ ἡ εἰρωνεία τῆς τύχης ἦταν ὅτι μόλις πέθανε ἦλθε ἡ ἀπόφαση τοῦ Στρατιωτικοῦ Δικαστηρίου τῆς Ἄγκυρας, ἡ ὁποία τὸν καταδίκαζε εἰς θάνατον.

Αὐτή, λοιπόν, ἦταν ἡ ζωή, ἐν συντόμῳ, βεβαίως, καὶ ἡ δράση τοῦ Ἐθνοϊερομάρτυρος Ζήλων Εὐθυμίου Ἀγριτέλη. Ἔτσι, ἀπὸ τὰ βεβηλωμένα, θυσιαστήρια, ἀπὸ τὰ ἐρείπια τῶν Ἱ. Ναῶν, καὶ ἀπὸ τὶς ψυχὲς τῶν γνωστῶν καὶ ἀγνώστων Μαρτύρων τοῦ Πόντου καὶ τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, ἀνεβαίνει ἡ ἴδια φωνὴ ἱκεσίας, ὅπως τὴν ἀκοῦμε στὸ θεόπνευστο βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως : “Ἕως πότε, ὁ δεσπότης ὁ ἅγιος καὶ ὁ ἀληθινός, οὐ κρίνεις καὶ ἐκδικεῖς τὸ αἷμα ἡμῶν ἐκ τῶν κατοικούντων ἐπὶ τῆς γῆς ; ” (Ἀποκ. Στ΄10). Καὶ Ἐκεῖνος μᾶς ἀπαντᾶ :  Ἡ γενιὰ τοῦ 1922 δὲν ἐπρόδωσε τὰ ἰδανικὰ τοῦ Ἔθνους, ἀλλὰ ἔμεινε πιστὴ “ἄχρι θανάτου” σύμφωνα μὲ τὴν παραγγελία ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ποὺ εἶχε δώσει στὸν Ἐπίσκοπο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σμύρνης καθὼς γράφει τὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως : “Γίνου πιστὸς ἄχρι θανάτου, καὶ δώσω σοι τὸν στέφανον τῆς ζωῆς” (Ἀποκ. Β΄10).

Καὶ τώρα, ἀγαπητοί ἀδελφοί, μένει στεφανωμένος μὲ τὸν στέφανον τοῦ ἐπιγείου θριάμβου στὸν οὐρανό. Ἀλλὰ μένει καὶ μὲ τὴν δόξαν τοῦ ἐθνικοῦ ἥρωος καὶ τοῦ χριστιανομάρτυρος. Καὶ μᾶς καλεῖ ὅλους μας, καὶ ἐμένα καὶ ἐσᾶς, ἰδιαίτερα, ὅμως, τὴ νέα γενιά, στὴν ὁποία πρέπει νὰ τὰ λέμε αὐτά, γιατὶ δὲν διδάσκονται, δυστυχῶς, στὰ σχολεῖα. Νὰ τὰ λέμε, διότι ἀφ’ ἑνός, ἔχετε καταγωγὴ ἀπὸ τὸν μαρτυρικὸ ἐκεῖνο τόπο, ἀφ’ ἑτέρου ἔχετε καὶ μεγάλο χρέος καὶ εὐθύνη νὰ τὰ μεταδίδετε αὐτὰ καὶ στὴ νέα γενιά, ἡ ὁποία θὰ μᾶς ἀκολουθήσει. Μᾶς καλεῖ ὅλους μας, ἰδιαίτερα τοὺς νέους, νὰ μὴν ξεχάσουμε τὴν γενιὰ τῶν μαρτύρων, νὰ μὴν τὴν ξεχάσουμε ποτέ, ἀλλὰ νὰ ἀποτελεῖ γιὰ ἐμᾶς ἀφορμὴ διδαχῆς καὶ οἰκοδομῆς στὸν Χριστὸ καὶ στὴν Ἑλλάδα.  Οἱ ἅγιες εὐχές τους καὶ ἰδιαίτερα οἱ εὐχὲς τοῦ Ἐπισκόπου Ζήλων Εὐθυμίου, τὸν ὁποῖον ἀναφερθήκαμε σήμερα, ἄς συνοδεύουν καὶ ἐμᾶς καὶ ὁλόκληρο τὸ Ἔθνος μας. Ἀμήν.