Ενδεικτικές βιβλιοπροτάσεις για τον Πόλεμο του '40, την Κατοχή και την Αντίσταση από τη Δ. Κ. Βιβλιοθήκη Πύργου

 Ενδεικτικές βιβλιοπροτάσεις 
για τον Πόλεμο του '40, την Κατοχή και την Αντίσταση 
από τη Δ. Κ. Βιβλιοθήκη Πύργου

1.      Το έπος του 1940 : μέσα από τις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής, εκδ. Πατάκη, 1995

2.      Το έπος του ’40 (Φωτογραφικό λεύκωμα), Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1987

Οι λαϊκές εικόνες του ’40 στην απόδοση ακολουθούν χωρίς κανένα νεωτερισμό, τη διαμορφωμένη παραδοσιακή τεχνοτροπία των παλαιότερων ελληνικών λαϊκών εικόνων, στην οποία αναγνωρίζονται γνώσεις ακαδημαϊκής ζωγραφικής. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι καλλιτέχνες είχαν την ανάλογη ζωγραφική αγωγή, ήταν επαγγελματίες που μερικοί απ’ αυτούς, όπως π.χ. ο Φ. Αριστεύς και ο Ε. Δούκας, ήταν γνωστοί ζωγράφοι. Η ανάλογη με τις παλαιότερες λαϊκές εικόνες απόδοση των μοτίβων ή και μερικές φορές η αντιγραφή τους, οφείλεται στο ότι μερικοί απ’ αυτούς, όπως γνωρίζουμε για τον Φ. Αριστέα, είχαν και στο παρελθόν ασχοληθεί με τη σύνθεση λαϊκών εικόνων. Όταν το 1940 ξανακλήθηκαν να συνθέσουν θέματα πολεμικά – ηρωικά, επιστράτευσαν, πέρα από το ταλέντο τους, και την επαγγελματική τους εμπειρία πάνω σε ανάλογα θέματα.

Εσπευσμένα, στις πρώτες λαϊκές εικόνες που κυκλοφόρησαν, απέδιδαν μόνο πνεύμα ανάλογο με τις παλιότερες, με το οποίο ήσαν εξοικειωμένοι, γιατί οι εικόνες αυτές ήταν πασίγνωστες- μετά λίγο καιρό όμως βλέπουμε να δανείζονται, στις τελευταίες συνθέσεις, και χαρακτηριστικά ή γνωστά μοτίβα που χρησιμοποιήθηκαν σε λιθογραφίες των Βαλκανικών Πολέμων.
Τέλος το γεγονός ότι οι δικές μας πολεμικές λαϊκές εικόνες δεν διαφέρουν σκηνικά, τεχνοτροπικά και ως προς το πνεύμα από τις ανάλογες των άλλων χωρών, δεν θα αποδώσουμε σε μίμηση αλλά μάλλον στο νόμο της πολυγενεσίας κατά τον οποίον όμοιες συνθήκες, προκαλούν όμοια αποτελέσματα.
Η μεγάλη αξία των λαϊκών εικόνων του ’40 όπως και των ελληνικών λαϊκών εικόνων γενικά, έγκειται στο σκεπτικό της προέλευσής τους. Υπήρξαν προϊόντα ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οι εκδότες ανιχνεύοντας τις διαθέσεις του κοινού, τις παρήγαγαν γνωρίζοντας ότι θα αγοραστούν. Αυτό το κίνητρο, προσανατόλιζε το προϊόν να εκφράζει τη λαϊκή προτίμηση, να επιδιώκει να “πιάνει το σφυγμό” του λαού, ώστε να αγοράζεται απ’ αυτόν. Και εδώ βρίσκεται και η αντίθεσή της με την προπαγανδιστική αφίσα, που παράγεται από το κράτος ή κάποια οργάνωση και αποβλέπει όχι να εκφράσει το κοινό αλλά να κάνει το κοινό να δεχθεί κάποιο μήνυμα.
Σαν προϊόν έκφρασης λοιπόν του κοινού λαϊκού αισθήματος, είναι, μπορούμε να πούμε, η λαϊκή εικόνα ένας διαυγής καθρέπτης των προσανατολισμών του λαού σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή. Από τη στιγμή όμως που έβγαινε στην κυκλοφορία και μετά, η λαϊκή εικόνα, πέρα απ’ την ικανοποίηση που προσέφερε στο κοινό, το οποίο έβλεπε στο εικονιζόμενο θέμα τον εαυτό του πρωταγωνιστή ή κριτή, ασκούσε παιδευτικό και ενημερωτικό ρόλο, όταν το εικονιζόμενο γεγονός έπαυε να είναι επίκαιρο.

3.      Η αντίσταση της αγάπης (Αρχ. Αυγουστίνος Μύρου)

Ένα βιβλίο που αναδεικνύει την αντίσταση και την προσφορά της Ορθόδοξης Εκκλησίας, του κλήρου και του λαού της, στα εξαιρετικά δύσκολα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής με έμφαση στη διακονία του τότε ιεροκήρυκα, αρχιμανδρίτη Αυγουστίνου Καντιώτη.
«Ὁ συγγραφέας, πού ἀπό τήν ἔναρξη τῆς ἔρευνάς του (πρώτη ἔκδοση τό 1985) ὥς τὴν τελευταία ἔκδοση δέν ἔπαψε νά ἐμπλουτίζει τό ἀρχεῖο του μέ νέα στοιχεῖα, προβάλλει τήν ἀντίσταση τῆς Ἐκκλησίας, κλήρου και πιστοῦ λαοῦ, πρός τόν ἰταμό κατακτητή μέ τά ὅπλα τῆς ἀγάπης καί τοῦ ἀκμαίου φρονήματος. Ἐπίκεντρο ὅμως τῆς ὅλης ἐργασίας εἶναι συγκεκριμένη δράση προσώπου σέ συγκεκριμένο τόπο. Πρόκειται γιά τά φλογερά γιά τήν τόνωση τοῦ φρονήματος προφορικά καί γραπτά κηρύγματα καί τήν ὀργάνωση συσσιτίων ἀπό τόν νεαρό ἀρχιμανδρίτη Αὐγουστῖνο Καντιώτη, ἱεροκήρυκα τότε τῆς ἱερᾶς μητροπόλεως Σερβίων καί Κοζάνης καί μετέπειτα μητροπολίτη Φλωρίνης Πρεσπῶν καί Ἐορδαίας, πρός διατροφή χιλιάδων πεινασμένων προσφύγων, οἱ ὁποῖοι εἶχαν μετακινηθεῖ στήν πόλη τῆς Κοζάνης λόγω πυρπόλησης τῶν οἰκιῶν σέ χωριά ἀπό τίς δυνάμεις κατοχῆς ἤ λόγω ἐπισφαλῶν συνθηκῶν σ’ αὐτά ἐκ τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων. Ἀπό τίς σελίδες τοῦ βιβλίου παρελαύνουν 142 μάρτυρες τοῦ θαυμαστοῦ γεγονότος, οἱ ὁποῖοι ἔδωσαν συνεντεύξεις στον συγγραφέα πρό δεκαετιῶν καί ἀπό τούς ὁποίους οἱ περισσότεροι ἔχουν μεταβεῖ στην αἰωνιότητα. Οἱ συνεντεύξεις αὐτές συνιστοῦν καί τή μεγάλη ἀξία τοῦ προβαλλομένου βιβλίου. Πέραν τῶν συνεντεύξεων πληθώρα ἐγγράφων και δημοσιευμάτων ἐπιβεβαιώνουν τίς μαρτυρίες.
Ὁ συγγραφέας προβάλλει κατά τρόπο πολύ ἐντυπωσιακό δύο θέματα:
1ο). Ὁ πατήρ Αὐγουστῖνος Καντιώτης, ρηξικέλευθος στα κηρύγματά του, με τά ὁποῖα θέρμαινε τήν πίστη τῶν δοκιμαζομένων καί ἀναπτέρωνε τίς ἐλπίδες τους γιά ἐθνική ἐλευθερία,  βρέθηκε στό στόχαστρο τῶν δοσιλόγων συνεργατῶν τῶν κατακτητῶν ἀρχικά, ἐπειδή διέτρεφε ἀναγκεμένους ἀνεξάρτητα ἀπό τά φρονήματά τους (συγγενεῖς κάποιων τρεφομένων εἶχαν βγεῖ στό βουνό), ἀλλά καί κάποιων ἀναλγήτων στόν πόνο τῶν συνανθρώπων τους εὐπόρων κατοίκων τῆς πόλεως. Αὐτοί τόν κατήγγειλαν στούς Γερμανούς καί αὐτοί ἀποφάσισαν τήν ἐκτέλεσή του, ἀλλά ἄλλο ἦταν τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Ἀργότερα, μέ τήν ἀποχώρηση τῶν Γερμανῶν κατακτητῶν, ὁ ἱεροκήρυκας Αὐγουστῖνος κατέστη καί πάλι στόχος, ἐπειδή δέν ἤθελε νά συμπλεύσει ἰδεολογικά μέ τούς ἐφήμερους νέους κυρίαρχους στήν περιοχή καί νά παύσει νά στηρίζει ἠθικά καί ὑλικά τούς ἐγκλείστους πλέον συνεργάτες τῶν κατακτητῶν. Σώθηκε τότε χάρη στήν παρέμβαση ἑνός ἀντάρτη μετά ἀπό παρακλήσεις τῆς μητέρας του.
2ο) Το θαῦμα τῆς ἀγάπης: Πλῆθος ἐθελοντῶν ἔσπευσαν ἀπό τήν πρώτη στιγμή νά πλαισιώσουν τόν ἱεροκήρυκα στό ἔργο του μή ὑπολογίζοντας διόλου κόπους καί κινδύνους. Πλῆθος ἄλλων ἔβγαλαν ἀπό τό κελλάρι τους μέρος ἀπό τά λιγοστά τρόφιμα, ἀδιαφορώντας γιά τήν ἐπαύριο, καί τά προσέφεραν γιά τό συσσίτιο. Κάποιοι, ἐλάχιστοι ἔστω, πρόσφεραν ἀκόμη καί χρυσές λίρες. Ὁ πρωτεργάτης ἔπεσε λιπόθυμος ἀπό τήν ἀσιτία κάποια ἡμέρα, ἀπό τό φαγητό ὅμως τοῦ συσσιτίου δέν γεύτηκε ποτέ οὔτε κουταλιά! Τό πλέον σημαντικό ὅμως ἦταν ἡ ἀθρόα προσέλευση στά κηρύγματα καί στή συνέχεια στό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, μέ τό ὁποῖο οἱ πιστοί ἀπάλυναν τόν ψυχικό τους πόνο. Ἀκόμη καί συνεργάτες τῶν κατακτητῶν στό τέλος τοῦ ζήτησαν συγγνώμη γιά τή στάση τους κατά τόν καιρό τῆς παροδικῆς ἰσχύος τους.
Το βιβλίο τοῦ πατρός Αὐγουστίνου Μύρου εἶναι σημαντικότατο, καθώς βλέπει μία πολύ θλιβερή περίοδο τῆς νεώτερης ἱστορίας μας ἀπό ὀπτική ἐντελῶς διαφορετική ἀπ’ ἐκείνη τῶν ὅσων ἔχουν ἀσχοληθεῖ μέ αὐτήν. Πέραν αὐτοῦ εἶναι ὑπόμνηση χρέους πρός τόν κάθε πιστό, ὁ ὁποῖος ὀφείλει σέ κάθε ἐποχή νά ἀντιστέκεται καί νά ἀντιπαλεύει πρός τόν κάθε ἐπίβουλο ἐχθρό τοῦ λαοῦ μας μέ τά ὅπλα, πού μᾶς προσφέρει ἡ Ἐκκλησία, μεταξύ τῶν ὁποίων κυρίαρχο καί ἄκρως ἀποτελεσματικό εἶναι ἡ ἀγάπη» (Ἀπόστολος Παπαδημητρίου)

4.      Το νησί των δικαίων : Tο χρονικό της διάσωσης των Εβραίων της Ζακύνθου από τη ναζιστική θηριωδία (Deno Seder), εκδ. εν πλω 2017

Ποτέ δεν θα ξεχάσω τον τρόμο που μας κατέλαβε μια νύχτα, ενόσω ήμασταν κρυμμένοι  με τη μεγάλη μου οικογένεια σε ένα από τα σπίτια των χριστιανών συγχωριανών μας: ανακοινώθηκε ότι οι Γερμανοί είχαν εκδώσει μια διαταγή που έλεγε ότι όποιος Εβραίος συλλαμβάνονταν να κρύβεται θα πυροβολείται, ενώ αυτοί που τον έκρυβαν θα στέλνονταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. 
Τότε, ένας από μας είπε ότι δεν ήταν δίκαιο να μείνουμε στο σπίτι εκείνο και να βάζουμε σε κίνδυνο τη ζωή και τη γαλήνη ηλικιωμένων ανθρώπων και μάλιστα γυναικών. Η απάντησή τους ήταν: «Όχι, πρέπει να μείνετε. Στο κάτω-κάτω, γιέ μου, γιατί η δική μας ζωή να είναι πολυτιμότερη από τη δική σας;»… 
Ο Γερμανός διοικητής της Ζακύνθου ζητά τον κατάλογο των Εβραίων κατοίκων του νησιού. 
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος και ο Δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ του παραδίδουν μια λίστα που έχει μόνο δύο ονόματα: τα δικά τους! 
Μια αληθινή ιστορία ανθρωπιάς και αλληλεγγύης για τη διάσωση ολόκληρης της Εβραϊκής κοινότητας της Ζακύνθου. 
Μια ιστορία που κατέστησε  τη Ζάκυνθο γνωστή σε όλο τον κόσμο ως το νησί των δικαίων…

5.      Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα (Τζον Μπόιν), εκδ. Κέδρος, 2006

Το Αγόρι με τη Ριγέ Πιτζάμα αποτελεί εκδοτικό φαινόμενο, καθώς η αγγλική του έκδοση έχει πουλήσει 135.000 αντίτυπα από τον Ιανουάριο του 2006, που πρωτοκυκλοφόρησε, θα εκδοθεί σε 24 χώρες, ήταν υποψήφιο για δύο από τα σημαντικότερα βραβεία παιδικής λογοτεχνίας και ήδη γυρίστηκε ταινία από τη Miramax/Disney. Πρόκειται για το τέταρτο βιβλίο του του Τζον Μπόιν (Ιρλανδία, 1971-) και το πρώτο παιδικό βιβλίο που γράφτηκε ποτέ για το Ολοκαύτωμα. Μια συγκινητική ιστορία της ασυνήθιστης φιλία ανάμεσα σε δύο αγόρια κάτω από τις πιο φρικτές συνθήκες. Ο Μπρούνο είναι ένας εννιάχρονος που μεγαλώνει στο Βερολίνο κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ζει σε ένα πενταώροφο κτίριο μαζί με υπηρέτες, τη μητέρα, τον πατέρα του και τη 12χρονη αδελφή του, την Γκρέτελ. Όμως όλα αυτά, το 1943, θα τα αποχωριστεί καθώς ο ναζί πατέρας τοποθετείται διοικητής στο μεγαλύτερο χιτλερικό στρατόπεδο, στο Άουσβιτς, και εγκαθίσταται με την οικογένειά του πολύ κοντά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο Μπρούνο σχεδόν αρρωσταίνει στο καινούργιο του περιβάλλον. Το καινούργιο του σπίτι είναι μικρό, παντού πηγαινοέρχονται στρατιώτες και δεν έχει κανέναν να παίξει. Από το παράθυρο του δωματίου του, όμως, παρατηρεί μια ολόκληρη κοινότητα έγκλειστων ανθρώπων που φοράνε ριγωτές πιζάμες και είναι διαχωρισμένοι από αυτόν με συρματόπλεγμα. Όταν ρωτάει τον πατέρα του ποιοι είναι εκείνος του απαντάει ότι δεν είναι κανονικοί άνθρωποι και του απαγορεύει να ασχοληθεί περισσότερο. Όμως ο Μπρούνο καθώς βαριέται και αισθάνεται μόνος αλλά και από περιέργεια αποφασίζει να μάθει μόνος του. Έτσι ακολουθεί κατά μήκος το συρματόπλεγμα και εντοπίζει στην απέναντι πλευρά ένα σημάδι που πλησιάζοντας αντιλαμβάνεται ότι είναι ένα αγόρι. Ο Μπρούνο του συστήνεται και ενθουσιάζεται στην ιδέα ενός φίλου. Το εβραιόπουλο ονομάζεται Σμούελ. Μεταφέρθηκαν οικογενειακώς στο στρατόπεδο από ένα γκέτο της Πολωνίας. Τα δυο παιδιά συναντούνται καθημερινά στο ίδιο σημείο ώσπου μια μέρα ο Μπρούνο αποφασίζει να διασχίσει το συρματόπλεγμα και να περάσει στην απέναντι πλευρά για να γνωρίσει τον κόσμο του εννιάχρονου Σμιούελ. Έτσι κορυφώνεται η συγκίνηση αφού μέσα από τα μάτια του Μπρούνο θα δούμε το δράμα που περνάνε οι κρατούμενοι των Γερμανών. «Είναι ένα βιβλίο για την αθωότητα που βαδίζει στο σκοτάδι» και ο Μπρούνο είναι αθώος σαν αμνός που οδηγείται στη θυσία, χωρίς να γνωρίζει τι τον περιμένει αφού βαθιά μέσα του επιθυμεί να βοηθήσει τον φίλο του, «το αγόρι με την ριγέ πιζάμα». Η αφήγηση είναι πολύ συγκινητική, το τέλος θυμίζει τραγωδία και πολλές φορές σου έρχονται δάκρυα στα μάτια. Πέρα από το θέμα της παιδικής φιλίας και της τρυφερότητας της ηλικίας, το πιο σημαντικό είναι το μήνυμα της κοινωνικής αδικίας και ανισότητας που σημάδεψαν την Ιστορία. Μέσα από τα μάτια μάλιστα ενός παιδιού το μήνυμα γίνεται ακόμη πιο έντονο αφού αποκαλύπτει τις αδυναμίες των εθνών να αποδεχτούν και να ζήσουν μαζί με τους διαφορετικούς συνανθρώπους τους οδηγώντας στην καταστροφή όχι μόνον τους «ξένους» αλλά και την ίδια τους τη μοίρα.

6.      Όταν έφυγαν τ' αγάλματα (Αγγελική Δαρλάση), εκδ. Μεταίχμιο, 2015

«Την Κυριακή 27 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής κατέλαβαν την Αθήνα. Την επομένη, νωρίς το πρωί, οι Γερμανοί αξιωματικοί που ανέβηκαν με φόρα τα μαρμάρινα σκαλιά του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου διαπίστωσαν με έκπληξη ότι παραλάμβαναν ένα κτίριο άδειο. Δεν βρήκαν πουθενά ούτε ίχνος από τα χιλιάδες πολύτιμα εκθέματα που κοσμούσαν το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας τα προηγούμενα εξήντα χρόνια της λειτουργίας του. Αντί για αγάλματα, στέκονταν μπροστά τους παγωμένοι και ανέκφραστοι οι λιγοστοί αρχαιολόγοι και οι φύλακες που είχαν βάρδια εκείνη την ώρα. Στις επίμονες ερωτήσεις τους, εκείνοι απάντησαν σιβυλλικά, ότι τα αρχαία είναι εκεί όπου όλοι γνωρίζουν, κάτω από τη γη. Και είναι αλήθεια ότι τα αρχαία είχαν μόλις επιστρέψει ξανά στο χώμα, δηλαδή στη μοναδική κιβωτό του κόσμου στην οποία θα μπορούσαν να παραμείνουν ασφαλή».
Έτσι άρχιζε το άρθρο του καθηγητή αρχαιολογίας Κώστα Πασχαλίδη που αναφέρεται σε μια από τις συγκινητικότερες ιστορίες της Ελλάδας του ’40. Αυτό το άρθρο ενέπνευσε την πολυβραβευμένη συγγραφέα Αγγελική Δαρλάση να σκάψει εκείνη τη μισοάγνωστη ιστορία διάσωσης των αγαλμάτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της πρωτεύουσας. Η υπόθεση των αγαλμάτων του μουσείου έχει πολλές παραμέτρους. Αφενός αποτελεί ίσως τη μοναδική περίπτωση στη νεότερη ελληνική ιστορία όπου κάποιοι άνθρωποι, σε σημαντικές ή λιγότερο σημαντικές θέσεις (τεχνίτες, υπάλληλοι, φύλακες), έδρασαν έχοντας σχέδιο, βλέποντας μακρύτερα από το προφανές σήμερα και πάνω απ’ όλα θέτοντας στην κορυφή των αξιών τη διάσωση όλων των πολύτιμων εκθεμάτων. Αυτού που αποκαλούμε «ελληνικό πολιτισμό». Αφετέρου, φανερώνει την ιδιαίτερη σχέση που είχαν αναπτύξει κάποιοι άνθρωποι με το αρχαιολογικό χρυσάφι που φώτιζε το γεωγραφικό χώρο που τους γέννησε και αγαπούν.
Όταν την Κυριακή 27 Απριλίου 1941, οι γερμανικές δυνάμεις του Χίτλερ έφτασαν έξω από το Μουσείο της Αθήνας, λίγοι γνώριζαν τι θα αντικρίσουν ανεβαίνοντας τα σκαλιά του. Εξήντα χρόνια λειτουργίας του μουσείου απουσίαζαν. Προθήκες και βάθρα όλα αδειανά.
Η Αγγελική Δαρλάση δεν μένει σε μία ντοκιμαντερίστικη καταγραφή του περιστατικού. Η ιστορία της δραπέτευσης των αγαλμάτων είναι η φωτεινή στιγμή μηδέν που ακτινοβολεί σα στέφανο πίσω από τα κεφάλια των πρωταγωνιστών της.

7.      Η κλέφτρα των βιβλίων (Μάρκους Ζούσακ), εκδ. Ψυχογιός, 2016

Όταν η νεαρή Λίζελ φτάνει στο σπίτι των θετών γονιών της, έχοντας χάσει την οικογένειά της, το μόνο που κρατάει στα χέρια της είναι το κλεμμένο εγχειρίδιο ενός νεκροθάφτη, το οποίο δεν μπορεί καν να διαβάσει, αφού δεν ξέρει γραφή και ανάγνωση. Αυτή θα είναι και η αρχή της καριέρας της ως… κλέφτρας.
Η Λίζελ αρχίζει να κλέβει βιβλία που πετάνε οι ναζί στη φωτιά για να τα κάψουν, βιβλία από τη βιβλιοθήκη του δημάρχου, βιβλία που τη συντροφεύουν στις περιπέτειές της παρέα με το φίλο της, Ρούντι, στους δρόμους της πόλης, βιβλία που θα γεμίσουν τις ώρες του άλλου φίλου της, του κυνηγημένου Μαξ.
Κι ενώ οι βόμβες των συμμάχων πέφτουν συνεχώς και οι σειρήνες ουρλιάζουν, η Λίζελ μοιράζεται τα βιβλία της με τους γείτονές της στα καταφύγια και βρίσκει σ’ αυτά παρηγοριά. Μέχρι που κάποια μέρα η σειρήνα θα αργήσει να σφυρίξει…
Μια αξέχαστη ιστορία για τη δύναμη της ανθρωπιάς, για τις ανατροπές της ζωής, αλλά και για την αστείρευτη γοητεία των βιβλίων!

8.      Πενθώ για τη Γερμανία – Το παράδειγμα του Διστόμου (Αργύρης Σφουντούρης)

Το βιβλίο περιέχει ντοκουμέντα που περιλαμβάνονται στις διαλέξεις που έχει δώσει ο Αργύρης Σφουντούρης στην Ευρώπη και κυρίως στη Γερμανία και στην Ελλάδα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 χρόνων, με σκοπό την ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με τις υποχρεώσεις της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας έναντι των θυμάτων των εγκλημάτων πολέμου κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την προσωπική του εμπειρία από τη Σφαγή του Διστόμου.
Ζητούμε από τη Γερμανία έναν ειλικρινή διάλογο που θα οδηγήσει σε μία αληθινή συμφιλίωση. Ένας τέτοιος διάλογος είναι η μεγαλύτερη μας ελπίδα.
[…] Όταν το 1996 ρωτήσαμε τη Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα για τις επανορθώσεις, η απάντηση ήταν ότι η Σφαγή του Διστόμου αξιολογήθηκε ως γεγονός στα πλαίσια του πολέμου κι έτσι δεν αποτελεί δικαίωμα για επανόρθωση και αποζημιώσεις. Υιοθέτησε δηλαδή η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας το ψέμα των Ναζί και δεν ζήτησε ποτέ επίσημα Συγγνώμη.
Εμείς θρηνήσαμε και θάψαμε τους νεκρούς μας, δέσαμε τα τραύματα μας και σπείραμε το σιτάρι μας για να έχουμε και πάλι ψωμί. Κανείς δεν μας βοήθησε, ούτε οι θύτες, ούτε οι απόγονοι τους, που πλούτισαν με τον πόνο μας. Μας ανάγκασαν να τους δώσουμε αναβολή για την εκπλήρωση των υλικών χρεών τους. Το ηθικό χρέος της Γερμανίας το φορτωθήκαμε και αυτό με το διπλό πένθος στους ώμους μας…
Ας φανταστούμε πως καταφέρνουμε κάποτε να σώσουμε τη γη μας απ’ την οικολογική καταστροφή. Θα θέλαμε άραγε τότε, αυτός ο οικολογικά άψογος πλανήτης μας να κατοικείται από βαρβάρους;

9.      28 Οκτωβρίου 1940 : 70 χρόνια μετά, εκδ. Η Καθημερινή, 2010

Η σημασία του ΟΧΙ σήμερα • Σπύρος Ι. Ασδραχάς, "Το πνεύμα του πατριωτικού πολέμου" • Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, "Στις παραποιήσεις, ας αντιτάσσουμε το δικό μας ‘όχι’" • Κώστας Ιορδανίδης, "Η αντισυμβατικότητα του Μεταξά" • Νίκος Ε. Καραπιδάκης, "Για την 28η Οκτωβρίου. Σήμερα" • Βασίλης Καραποστόλης, "Εξιλέωση με ένα ΟΧΙ`" • Ηλίας Μαγκλίνης, "Οι λέξεις και οι νεκροί" • Παντελής Μπουκάλας, "Το έπος και οι ανορθογραφίες" • Νίκος Γ. Ξυδάκης, "Το αντιστασιακό πνεύμα τότε και τώρα" • Μαρίνα Πετράκη, "Το έπος του ‘40, εβδομήντα χρόνια μετά" • Kevin Featherstone, "Το ‘ΟΧΙ’ των Ελλήνων μας έδειξε ότι δεν ήμασταν μόνοι" • Ιωάννα Ε. Φωκά - Μεταξά, "Η σημασία της 28ης Οκτωβρίου σήμερα" ---------- Μαρτυρίες και άλλα τεκμήρια • Ιωάννης Μεταξάς, "Ακολουθώ την πολιτικήν του αειμνήστου Βενιζέλου" • Benito Mussolini, "Αναλαμβάνω την ευθύνη του πολέμου εναντίον της Ελλάδος" • Emmanuelle Grazzi, "Η εκνευριστική αναμονή του τηλεγραφήματος" • (Galeazzo Ciano), "Tο ιταλικό τελεσίγραφο" • Άγγελος Τερζάκης, "ΟΧΙ ή Alors, c’ est la guerre" • Γιώργος Σεφέρης, "...Ο πρόεδρος με όψη πολύ ζωντανή..." • Μεταξάς και Γεώργιος Β΄, "Τα διαγγέλματα" • Ρούζβελτ και Τσώρτιλ, "Μηνύματα συμπαράστασης" • Έλληνες διανοούμενοι, "Για έναν καινούργιο πνευματικό Μαραθώνα" • Νίκος Ζαχαριάδης, "Η πρώτη ανοιχτή επιστολή" • Αλέξανδρος Παπάγος, "Ένδοξον έργον" • Ρένος Η. Αποστολίδης, "Η αμφισβήτηση" • Ευριπίδης Ι. Χρυσάφης, "Πώς κρατήσαμε το Ύψωμα 731" • Gianserico Fontana, "Από την άλλη πλευρά των συνόρων" • Στάθης Γκοτσίνας, "Απόσπασμα ημερολογίου" • Βασίλης Ν. Κρεμμύδας, "Μαρδοχαίος Φριζής" ---------- Το ‘40 στο έργο των δημιουργών • Κωστής Παλαμάς, "Στη νεολαία" • Στρατής Μυριβήλης, "Η ώρα της ιστορίας" • Κώστας Βάρναλης, "Ο ‘ντούτσε’ Μαρινέττι • Οδυσσέας Ελύτης, "Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας"

10.  Θα μείνω για πάντα εκείνο το τετράχρονο αγόρι: η σφαγή του Διστόμου από τα Ες Ες και ο αγώνας του Αργύρη Σφουντούρη για δικαιοσύνη (Πάτρικ Ζάιμπελ), εκδ. Βεργίνα, 2018

Ο Αργύρης Σφουντούρης είναι σχεδόν τεσσάρων χρονών όταν οι Γερμανοί δολοφονούν τους γονείς του. Επιζεί ως εκ θαύματος με τις τρεις αδελφές του από τη σφαγή του Διστόμου, στις 10 Ιουνίου 1944. Από το Ζάννειο ορφανοτροφείο τον στέλνουν, το 1949, στο παιδικό χωριό Πεσταλότσι της Ελβετίας. Ο Αργύρης σπουδάζει αστροφυσικός, γίνεται καθηγητής και συγγραφέας. Παίρνει μέρος στα Αναπτυξιακά Προγράμματα της Ελβετίας, σε Αφρική και Ασία. Αγωνίζεται κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974) καθώς και για τη δικαίωση των επιζώντων του Διστόμου. Τελικά συνειδητοποιεί ότι η Γερμανία δεν εκπληρώνει το καθήκον της, να αποζημιώσει τα θύματα. Παρόλα τα δεινά που έχει υποστεί, δεν τρέφει μνησικακία για τον γερμανικό λαό.  

11.  28η Οκτωβρίου 1940 : ο πρώτος εορτασμός στα χρόνια της Κατοχής, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, 2016

12.  Ο τορπιλλισμός της ‘Έλλης και το έπος του 1940-41 (Ηλίας Ρουμάνης), εκδ. Τήνος, 2002

Στην παρούσα μελέτη αντιμετωπίζονται τα προβλήματα, που προέκυψαν από την καταβύθιση του ευδρόμου “Έλλη” κατά την 15η Αυγούστου 1940.
Ενδεικτικώς σημειώνουμε εδώ μερικά από τα προβλήματα αυτά:
Πώς αποφασίσθηκε η εκπροσώπηση του Έθνους στην Τήνο, από το εύδρομο “Έλλη”;
Ιταλικό αεροπλάνο κατασκόπευσε την “Έλλη” προ του τορπιλλισμού;
Τρεις τορπίλλες εξετόξευσε το ξένο υποβρύχιο. Ποία έπληξε την “Έλλη”; Ποίος ήταν ο στόχος των δύο άλλων τορπιλλών;
Ποίοι ακριβώς είναι οι απολεσθέντες του πολεμικού σκάφους;
Είχαν κατακλυσθή τα πυρομαχικά της “Έλλης”;
Παρηκολούθησε τον τορπιλλισμό γερμανός Αξιωματικός, που ευρέθηκε στην Τήνο για άλλο σκοπό;
Η Ελλάς διεπίστωσεν αμέσως ποίος ήταν ο δράστης. Γιατί δεν απεκάλυψε αυτόν εξ αρχής;
Γιατί η Ιταλία κατεβύθισε την “Έλλη”;
Πώς απεκαλύφθησαν τα ονόματα του υποβρυχίου-δράστου, και του Κυβερνήτου αυτού;
Ποίος έδωσε την εντολήν του τορπιλλισμού;
Στην επιχείρηση κατά της “Έλλης” έλαβε μέρος και δεύτερο υποβρύχιο;
Διατυπώθηκε η άποψη ότι η καταβύθιση της “Έλλης” απετέλεσε και την αρχή του Ελληνοϊταλικού πολέμου;
Μήπως τις ημέρες του τορπιλλισμού, επρόκειτο η Ιταλία να κηρύξη τον πόλεμο κατά της Ελλάδος;
Υπάρχουν αδιαμφισβήτητα ιστορικά ντοκουμέντα, από τα οποία να συνάγεται η ουσιαστική σύνδεση του τορπιλλισμού της “Έλλης” με τον νικηφόρο αγώνα του 1940-41;
Ανελκύσθηκε η “Έλλη” από τον υγρό της τάφο;

13.  Οι Γερμανοί στην Ηλεία (Τάσης Καζάζης) – εκδ. Βιβλιοπανόραμα, 2016

Το όνομα του Τάση Καζάζη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορία του Πύργου και της Ηλείας γενικότερα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής, παρότι χρημάτισε δήμαρχος της πόλης αρκετές φορές και μεταπολεμικά. Στο βιβλίο του "Οι Γερμανοί στην Ηλεία" παρουσιάζει με σχολαστική αντικειμενικότητα, πλήρη αμεροληψία και με αδιάψευστα τεκμήρια τα γεγονότα της γερμανικής Κατοχής που κλήθηκε σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας της Ηλείας να λάβει στα χέρια του την τύχη των συμπολιτών του. Η αφήγησή του είναι ζωντανή και οι παρατιθέμενοι διάλογοι μας μετα-φέρουν στο κλίμα της ιστορούμενης εποχής. Η παράθεση των γεγονότων ξεκινά το 1943 από τη Δίβρη που βρισκόταν με την οικογένειά του και καταλήγει στις 4 Σεπτεμβρίου 1944 όταν φεύγει από τον Πύργο το τελευταίο τμήμα του γερμανικού στρατού. Τότε, ο συνταγματάρχης Οσάνν αποχαιρετώντας τον δήμαρχο του λέει με βαριά φωνή: "Ίσως να μην ιδωθούμε ποτέ πλέον. Φεύγοντας σας ευχαριστώ πολύ, γιατί με τη στάση σας με αποτρέψατε να κάμω κακό στον τόπο σας!". Ο συγγραφέας με την έκδοση του ιστορικού του βιβλίου, αποσπά και την εκτίμηση των μελετητών της Ιστορίας του τόπου μας, οι οποίοι θα βρουν αρκετό και διαφωτιστικό υλικό για ν' ανασυνθέσουν την πραγματική εικόνα του κατά την τραγική εκείνη εποχή. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

14.  Η μάχη των συμβόλων (Γρηγόρης Φαράκος), εκδ. Φιλίστωρ, 1996

Δύο μήνες μετά το κατέβασμα της χιτλερικής σημαίας από την Ακρόπολη, μια άλλη παρόμοια πράξη ερχόταν να προστεθεί στα πρώτα σκιρτήματα της αντίστασης ενάντια στον κατακτητή. Συγκεκριμένα, την 1η Αυγούστου 1941, Έλληνες πατριώτες κατεβάζουν από την Ιερή Άλτη της Αρχαίας Ολυμπίας τη σβάστικα, γεγονός που αναστάτωσε τους Γερμανούς και τον κατοχικό πρωθυπουργό Τσολάκογλου. Βρισκόμαστε κιόλας μπροστά στη Μάχη των Συμβόλων, όπως θα υποστηρίξει ο συγγραφέας αυτού του πονήματος, που το πλαισιώνει με άγνωστα ντοκουμέντα της περιόδου.

15.  Οι άγγελοι του τελευταίου χειμώνα (Ιωάννης Κωτσάκης), εκδ. Έαρ 2018

“Ο Γρηγόρης σταμάτησε αποσβολωμένος μπροστά στο θέαμα δύο πολύ μικρών παιδιών πεσμένων στο δάπεδο…
Ο Θεόφιλος τον έπιασε απ’ το χέρι και τον τράβηξε παράμερα.
– Έλα πάμε τώρα, του ‘πε σιγανά.
– Που να πάμε, ρε Θεόφιλε. Δεν βλέπεις εδώ τι γίνεται!
– Αυτά τα μικρά λες; ρώτησε σοβαρά ο Θεόφιλος, δείχνοντας με το δάχτυλο τα δύο σκελετωμένα πλάσματα. Αυτά μέχρι το απόγευμα θα ‘χουν πεθάνει! Ύστερα τα πλησίασε περισσότερο και γονάτισε μπροστά τους. Βγάζοντας απ’ την τσέπη του τούς πρότεινε μια χούφτα σταφίδες. Τα μικρά έμεναν ακίνητα στη θέση τους.
– Παναγίτσα μου! Ούτε το χέρι δεν έχουν δύναμη ν’ απλώσουν, έκανε έκπληκτος τώρα ο Θεόφιλος.
– Άνοιξε, ρε, λιγάκι το στόμα σου, είπε στο ‘να παιδί. Εκείνο άνοιξε ελάχιστα το στόμα… Του ‘βαλε λίγες σταφίδες μέσα, αλλά δεν φαινόταν να τις μασάει! Το ίδιο έγινε και με τ’ άλλο παιδί!
– Μασάτε, ρε, μασάτε, τους φώναξε ο Θεόφιλος, ενώ έβαζε στις χούφτες τους και τις υπόλοιπες σταφίδες που ‘βγαλε απ’ την τσέπη…”
Οι σκληρές κι απάνθρωπες συνθήκες ζωής μιας μεσοαστικής χριστιανικής οικογένειας στη διάρκεια του ανελέητου χειμώνα του 1941-42 μέσ’ απ’ τα μάτια ενός εντεκάχρονου παιδιού.
Το πρώτο μέρος μιας τριλογίας βιωματικών αφηγήσεων από τα χρόνια της Κατοχής.

16.  Χαρακτικά στον πόλεμο του ΄40, στην κατοχή και στην αντίσταση (Νίκος Γρηγοράκης), εκδ. Αίθουσα Τέχνης Υάκινθος, 1987

17.  Ντοκουμέντα κατοχής της γερμανικής προπαγάνδας: από το αρχείο του δημοσιογράφου Τάκη Δ. Ψαράκη, Καστανιώτης, 1980

18.  Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της κατοχής (Mark Mazower), εκδ. Αλεξάνδρεια, 1994

Η εισβολή του γερμανικού στρατού το 1941 έφερε στην Ελλάδα τη χιτλερική Νέα Τάξη, έναν κόσμο ερειπωμένων οικισμών, λιμοκτονούντων πληθυσμών και απόλυτων, κατακλυσμιαίων οραμάτων. Συγκεντρώνοντας πλούσιες μαρτυρίες από πρώτο χέρι και αντλώντας από ανέγγιχτες ώς τώρα αρχειακές πηγές, ο Μαρκ Μαζάουερ περιγράφει τη διακυβέρνηση και την οικονομική αφαίμαξη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, την κατάρρευση μιας ολόκληρης κοινωνίας μέσα στον τρόμο και την πείνα και την αναβάπτισή της στους θεσμούς και τις πρακτικές της μαζικής αντίστασης.
Η καθημερινή ζωή κάτω από τον ξένο ζυγό καθώς κι εκείνη του αντάρτικου στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας παρουσιάζονται μέσα στις πρωτόγνωρες υλικές και ψυχολογικές συνθήκες του ολοκληρωτικού πολέμου: άμαχοι πολίτες και χωρικοί στο στόχαστρο εκκαθριστικών επιχειρήσεων, Εβραίοι στο δρόμο για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, αγωνιστές της Αντίστασης, ταγματασφαλίτες, μαυραγορίτες και δωσίλογοι είναι τα πρόσωπα χάρη στα οποία η ζωντανή αφήγηση ανασυνθέτει την ταραγμένη και αντιφατική εμπειρία της Κατοχής. Όμως ο πόλεμος εξετάζεται επίσης από τη σκοπιά του κατακτητή: λόγια και έργα απλών φαντάρων ή αξιωματικών της Βέρμαχτ και των SS (όπως του νεαρού Κουρτ Βαλντχάιμ, που οι δραστηριότητές του στην κατοχική Ελλάδα έδωσαν το έναυσμα γι’ αυτή τη μελέτη) φανερώνουν τις πεποιθήσεις και τις αξίες που στήριξαν τη ναζιστική πολιτική της βίας, της τρομοκρατίας και της Τελικής Λύσης.
Πλούσια εικονογραφημένο με φωτογραφίες από γερμανικές, βρετανικές και ελληνικές πηγές, το βιβλίο προσφέρει μια αποκαλυπτική και συχνά συγκινητική θεώρηση της μεγαλύτερης ελληνικής τραγωδίας του αιώνα: αυτής που έκλεισε μια μέρα με τους πανηγυρισμούς της Απελευθέρωσης για να ξανανοίξει την επομένη μέσα στα πυρά του Εμφυλίου Πολέμου.

19.  Κορόιδο Μουσολίνι (Δημήτρης Λαζογιώργος – Ελληνικός), αυτοέκδοση 1972

“Με το χαμόγελο στα χείλη” ξεκίνησαν για το μέτωπο οι φαντάροι μας το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1940. Ένα χαμόγελο που φανέρωνε την απόφασή τους για νίκη και για θάνατο, ένα χαμόγελο που συνοδευόταν από τραγούδια-παιάνες, τραγούδια που δεν ήταν τίποτε άλλο από μια νέα σύγχρονη απόδοση, του παμπάλαιου αλλά πάντα ολοζώντανου εκείνου “Παίδες Ελλήνων ίτε”.
Αυτό το χαμόγελο-τραγούδι-παιάνας όμως δεν ήταν κάτι που χαρακτήριζε μόνο τους πολεμιστές μας, αλλά κάτι που υπήρχε και στην έκφραση όλου του ελληνικού λαού: στρατευμένων, αστράτευτων μα και αμάχων. Κι όταν οι νίκες άρχισαν να έρχονται η μία ύστερα από την άλλη, τότε το χαμόγελο έγινε κέφι, γλέντι τρελό, ειρωνεία καυτή, σάτιρα που ξευτελίζει, που “τσακίζει κόκκαλα”. Τα κόκκαλα, στην περίπτωση αυτή, του μεγάλου και δυνατού που με ύπουλο τρόπο χτύπησε τον μικρότερό του και θέλησε “να του κάνει τον παλληκαρά”. Κάτι δηλαδή που κανένας Έλληνας δεν ανέχτηκε ποτέ του. Κι έτσι ανέκδοτα, γελοιογραφίες, ευθυμογραφήματα, σατιρικές εκδόσεις, θεατρικές επιθεωρήσεις, διαδηλώσεις ενθουσιασμού, εύθυμα και σατιρικά τραγούδια και κοροϊδίες γέμιζαν καθημερινά την ατμόσφαιρα των πόλεων, των χωριών και του μετώπου, κατά το δοξασμένο εκείνο εξάμηνο της ελληνικής νίκης, της νίκης που άφησε κατάπληκτη ολόκληρη την ανθρωπότητα.

20.  Με τόλμη για την ελευθερία: Μια αληθινή ιστορία αντίστασης στην ναζιστική κατοχή (W. B. “Santy” Thomas), εκδ. εν πλω 2015

Έπεσα στο έδαφος πίσω του κι άρπαξα το περίστροφο που του είχα κλωτσήσει λίγο πριν. Το έστρεψα προς τη θυμωμένη φιγούρα και τράβηξα τη σκανδάλη. Δεν έγινε τίποτα -είχε μπλοκάρει. Ο μεγαλόσωμος Γερμανός σταμάτησε περίπου τρία βήματα μακριά μου κι εγώ μαζεύτηκα πιο κοντά στο πτώμα του ξαπλωμένου Γερμανού, που έκανε ακόμα συσπάσεις. Σήκωσε το οπλοπολυβόλο στον ώμο του και με εσκεμμένα αργές κινήσεις με σημάδεψε ψυχρά. Είδα το δεξί του μάτι να μισοκλείνει καθώς το άλλο εστίαζε μέσα απ’ το σκόπευτρο. Η κάννη σταθεροποιήθηκε. Είχα κοκκαλώσει. Δεν μπορούσα να κουνηθώ. Κατόπιν, μία λάμψη κι είχαν όλα τελειώσει… Είδα τον ώμο του να τραντάζεται καθώς τραβούσε τη σκανδάλη και μια κόκκινη μουτζούρα κιλήδωσε το μέτωπό του. Ο δεκανέας Ρέι Τόμσον με κοίταζε εξεταστικά από την άκρη της ξερολιθιάς, με το τουφέκι του να καπνίζει ακόμα. «Παρά τρίχα, κύριε», είπε χαμογελώντας, καθώς σκαρφάλωνε για να πιάσει την τσάντα που είχε πετάξει πρώτα επάνω. «Αν δεν σας πειράζει -συμπαθάτε με- δεν νομίζω πως πρέπει να προπορεύεστε πολύ, κύριε!». «Πίστεψέ με, δεκανέα», είπα με όσο πιο κανονική φωνή μπορούσα, «περιττό να μου το πεις… Στο εξής θα δίνω εντολές από τα μετόπισθεν!».

21.  Το έπος του ’40 (Φίλιππος Μανδηλαράς), εκδ. Παπαδόπουλος, 2012

Οι περιπέτειες του έπους του 1940 με χαριτωμένα και απλά στιχάκια, από τον Φίλιππο Μανδηλαρά, για να εντυπώνονται εύκολα στη μνήμη των παιδιών.

22.  Το διπλό ταξίδι (Λίτσα Ψαραύτη), εκδ. Πατάκη, 1987

Μια άγνωστη σελίδα του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, που διαδραματίζεται στη Σάμο και στην Παλαιστίνη, δίνεται με δύναμη και ρεαλισμό μέσα στις σελίδες αυτού του βιβλίου. Ένας ανελέητος βομβαρδισμός ξεθεμελιώνει το νησί και αναγκάζει μια οικογένεια να πάρει το δρόμο για την Παλαιστίνη…
Σαράντα χρόνια αργότερα, η ηρωίδα εκείνης της σκληρής δοκιμασίας, μεγάλη πια, θα ξαναβρεθεί στα ίδια μέρη, θα ξαναζήσει το δράμα της προσφυγιάς ενός άλλου λαού, και το παρελθόν θα δέσει με το παρόν σε τούτο το «διπλό ταξίδι»…  

23.  Τα γκρίζα χρόνια (Άννα Δεϊμέζη – Καλιότσου), εκδ. Πατάκη 1996

Η δεκάχρονη Αννούλα, αρχίζει να κρατάει ημερολόγιο στις 24 Οκτωβρίου του 1940, την ημέρα των γενεθλίων της. Τέσσερις μέρες αργότερα κηρύσσεται ο πόλεμος. Συνέχισε να κρατά το ημερολόγιο κατά τους μήνες του πολέμου και τα χρόνια της Κατοχής. Διαβάζοντάς το, θα ζήσετε κι εσείς τον ενθουσιασμό και τη «συμμετοχή» της στον πόλεμο της Αλβανίας, καθώς και την αγωνία της για την εισβολή των Γερμανών. Θα νιώσετε μαζί της την πείνα και το κρύο του πρώτου χειμώνα της Κατοχής. Θα αισθανθείτε περήφανοι για την αντίσταση των Ελλήνων κατά των κατακτητών. Και μετά από τα βάσανα, τις στερήσεις και τη σκλαβιά, θα πανηγυρίσετε κι εσείς για την απελευθέρωση της πατρίδας σας.

24.  Η ήττα του Μουσολίνι στο ύψωμα 731 (John C. Carr), εκδ. Ψυχογιός , 2021

 Το Ύψωμα 731 ήταν το σκηνικό μιας από τις αγριότερες μάχες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου στην Αλβανία, την οποία παρακολούθησε διά ζώσης και ο ίδιος ο Μουσολίνι. Στις 9 Μαρτίου 1941 οι Ιταλοί εξαπέλυσαν την ανοιξιάτικη επίθεσή τους, με σκοπό να βάλουν τέλος στις επί τέσσερις μήνες ταπεινωτικές υποχωρήσεις του στρατού τους. Στόχος ήταν δύο παράλληλες πεδιάδες όπου έστεκε το Ύψωμα 731, το οποίο και έπρεπε να καταλάβουν από τους Έλληνες πάση θυσία. Το VIII ιταλικό Σώμα Στρατού, μέρος της 11ης Στρατιάς του Τζελόζο, είχε την αποστολή να καταλάβει το ύψωμα, ανοίγοντας την επίθεση με την 38η Μεραρχία Πεζικού «Πούλιε». Απέναντί τους βρισκόταν η Ελληνική 1η Μεραρχία του Β΄ Σώματος Στρατού, με την 4η και 6η Μεραρχία στα πλάγια. Επί δεκαεπτά ημέρες, ύστερα από σφοδρό φραγμό πυρός του πυροβολικού, αποτέλεσμα του οποίου ήταν να μειωθεί το ύψος του λόφου κατά έξι μέτρα, οι Ιταλοί ρίχτηκαν με γενναιότητα στους Έλληνες στρατιώτες, οι οποίοι τους αναχαίτισαν προκαλώντας τους τρομακτικές απώλειες. Δόθηκαν μάχες σώμα με σώμα με ξιφολόγχες και οι Έλληνες κατάφεραν να κρατήσουν τις θέσεις τους. Ο Μουσολίνι ήθελε τη νίκη για να εντυπωσιάσει τον Φύρερ. Αντ’ αυτού η αιματηρή πανωλεθρία του Υψώματος 731 έπαιξε τον ρόλο της στην απόφαση του Χίτλερ να αναβάλει την εισβολή στη Ρωσία κατά τέσσερις εβδομάδες τουλάχιστον, καθυστέρηση που, μαζί με άλλους παράγοντες, συνέβαλε ώστε να του στοιχίσει τελικά την έκβαση του πολέμου.

25.  Εις μνήμην 1940-1944 (Νικηφόρος Βρεττάκος), εκδ. Σύγχρονη εποχή, 1981

26.   Από το Ημερολόγιο ενός παιδιού της Κατοχής (Μαρία Μανωλάκου), εκδ. Βιβλιοπωλείον της "Εστίας" Ι.Δ. Κολλάρου & Σιας Α.Ε., 1984

Πάτρα, Μάης 1941. Η εκλεκτή Μεραρχία του Χίτλερ, ανεμίζοντας τη νεκροκεφαλή, “κυριεύει” την Αχαΐα. Μια μαθήτρια της 4ης γυμνασίου, που “δεν πιστεύει τα ματάκια της” πιάνει και ρίχνει στο χαρτί τα όσα τη συγκλονίζουν: αγωνία και πείνα στην Πάτρα του ’41, τρόμος, μαυραγορίτες, αδιέξοδο – κι η ψυχή των παιδιών, μια με το δάκρυ, μια με το περιγέλιο, να αναμετριέται κάθε στιγμή με τον τύραννο. Πρώτη χρονιά της Κατοχής, πρώτη αντίσταση των παιδιών της επαρχίας. Αυτό είναι το Ημερολόγιο-μαρτυρία της Μαρίας Μανωλάκου που μεταδόθηκε από την ΕΡΤ-1 στην εκπομπή “Γνωστά και άγνωστα κείμενα της Πεζογραφίας μας”.

27.  Αυτό το παιδί πέθανε αύριο (Νέστορας Μάτσας), εκδ. Ελευθερουδάκης, 1999

Ένα ημερολόγιο κατοχής… Μια εκ βαθέων κραυγή… Η εξομολόγηση ενός παιδιού που πίστευε στο “Μικρό Πρίγκηπα” και μιλούσε μαζί του… Ως τη στιγμή που τον πατέρα του και τους δικούς του τους οδήγησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εκεί που οι άνθρωποι γίνονται απρόσωποι αριθμοί στους θαλάμους αερίων… Λοιπόν, ένα ημερολόγιο… Κι ο “θάνατος” ενός παιδιού που κρύβονταν με τ’ αδέλφια του σ’ ένα σκοτεινό υπόγειο στα Εξάρχεια… Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Απελευθέρωση μέσα από τα μάτια του παιδιού “που πέθανε αύριο”. Το τελευταίο παραμύθι μιας χαμένης εφηβείας που τη σφράγισε ανεξίτηλα ο Πόλεμος… Δεν άλλαξα ούτε γραμμή. Πώς θα το μπορούσα; Ήταν σα να σκότωνα ένα παιδί: εκείνι το αδύνατο κυνηγημένο παιδί που πεινούσε και φοβόταν… Όμως δεν έκλαιγε. Αυτές οι σημειώσεις γράφτηκαν από το Μάρτη ως τον Οκτώβρη του 1944. Και τις παρουσιάζω σαν την τελευταία μαρτυρία ενός παιδιού που πέθανε αύριο…

28.  Ανατομία του έπους 1940-1941 (Λάζαρος Αρσενίου), εκδ. Δωδώνη, 1998

Τα μεταγωγικά φέρνουν τώρα καθημερινά εκτός από τρόφιμα και σαπούνι, αρβύλες, ιματισμό κουβέρτες και πλήθος άλλα είδη χρήσιμα, την ύπαρξη των οποίων είχαν ξεχάσει οι μαχητές. Με την περιποίηση του εαυτού τους καταγίνονται οι πάντες. Από την πρώτη κιόλας μέρα. Κουρεύονται, ξυρίζονται, βράζουν νερό και σαπουνίζουν το κεφάλι, το πρόσωπο και άλλα μέρη. Οι τολμηρότεροι προμηθεύονται άγνωστο πώς κάποιο τενεκέ ή άλλο δοχείο, αποσύρονται σε κάποια ρεματιά και σαπουνίζουν όλο το κορμί τους, κάνοντας χειμωνιάτικα υπαίθριο μπάνιο, με μόνη θέρμανση τις ηλιακές ακτίνες. Μπουγάδα βάζουν όλοι. Στρατιώτες και αξιωματικοί. Πλένουν τα εσώρουχά τους. Μπαλώνουν τα τρύπια, με βελόνες και κλωστές, που αρχίζουν να εμφανίζονται. Εκεί με την στασιμότητα βρίσκουν τους πολεμιστές του Κεντρικού Μετώπου και τα δέματα, που άρχισαν να στέλνονται από τα μετόπισθεν πριν απ’ τον χειμώνα. Κι εκεί, οι πολεμιστές αυτοί, μαθαίνουν για τις φροντίδες των γυναικών και των κοριτσιών της Ελλάδος να ετοιμάζουν μάλλινα. Και δοκιμάζουν αγαλλίαση και υπέρτατη ικανοποίηση. Κάθε μάλλινο που φορούν, πλεγμένο από κάποια άγνωστη, είναι σαν χάδι από χέρι δικής τους ύπαρξης, που αν και βρίσκεται πέρα, μακριά, εν τούτοις είναι ωσάν να παραστέκει εκεί, αόρατη και αυλή. Ποτέ τα Ελληνόπουλα δεν ένιωσαν τόσο κοντά τις Ελληνίδες […]
Με το σταμάτημα του Κεντρικού Μετώπου, φτάνουν και στις πρώτες γραμμές του εφημερίδες και περιοδικά. Από αυτά μαθαίνουν οι πολεμιστές για τον ενθουσιασμό στα μετόπισθεν για τον θαυμασμό της ανθρωπότητας και για το “ήρωες” που ανεβάζουν και κατεβάζουν τους πολεμιστές. Και γελούν. Ήρωες αυτοί; Ούτε που το φαντάστηκαν ποτέ. Εκείνο που ξέρουν είναι ότι γλύτωσαν σαν από θαύμα αμέτρητες φορές σε μάχες. Πέρασαν κακουχίες, που ούτε καν μπορούσαν να διανοηθούν ότι θα τις άντεχαν. Υπόφεραν καρτερικά τα πάνδεινα και πολεμούσαν. Πολεμούσαν συνέχεια, ζώντας όσα είχαν ακουστά για πόλεμο από τα σχολεία τους κι από τους πατέρες τους. Και να που τώρα κάνουν κι αυτοί έναν πόλεμο. Πόλεμο δικό τους. Της γενιάς τους. Εκείνο, όμως, το “ήρωες” το βρίσκουν κάπως αστείο και αλληλοκοροϊδεύονται. Τα πειραχτήρια, που δεν λείπουν από κανένα τμήμα, πετούν σε κατάλληλη ευκαιρία “ρε για δες κάτι ήρωες!”.

29.  Η ελληνική εποποιΐα, 1940-1941 (Άγγελος Τερζάκης), εκδ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, 7ο Επιτελικό Γραφείο, 1990

«Το βιβλίο αυτό εδώ προβάλλει αξιώσεις στην αυστηρότερη ιστορική αλήθεια, όχι όμως και στην ιστορική πληρότητα. Δεν είναι σύνθεση επιστημονική. Γραμμένο εξάλλου από άνθρωπο που είχε την τύχη να αναπνεύσει τον τραγικό αέρα του μετώπου, αποκρούει με περιφρόνηση κάθε βέβηλη φαντασία, κάθε αδιάκριτη ανάμιξη του μυθιστορηματικού. Η εκστρατεία του 1940-41 είναι από μόνη της πολύ πλούσια σε περιεχόμενο για να χρειάζεται τη συμπλήρωση της σκηνοθεσίας. Ωστόσο, αυτή η εκστρατεία, που όλοι τη λένε “το Έπος”, έχει τούτο το παράδοξο: πως είναι ένα έπος άγνωστο θέλω να πω άγνωστο στις ζεστές του πτυχές, στην ανθρώπινη ουσία του. Φαινόμενο ψυχολογικό και ιστορικό απροσδόκητο, δημιούργημα μιας στιγμής ανεπανάληπτης, αδικήθηκε από τα μετέπειτα γεγονότα, την πλησμονή των βιωμάτων: η Κατοχή, η Αντίσταση, το Κίνημα του Δεκέμβρη, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, το ξύπνημα ενός νέου κόσμου, του κόσμου της πυρηνικής εποχής, ήρθαν να κατακαλύψουν τη στιγμή της Αλβανίας. Το κεφάλαιο τούτο της ελληνικής ιστορίας, ένα από τα πιο σημαντικά, κλείστηκε και τοποθετήθηκε στο αρχείο προτού μνημειωθεί. Όχι πως δεν υπάρχουν ιστορίες του ελληνοϊταλικού πολέμου: υπάρχουν, και αξιόλογες. Αλλά εκείνο που λείπει είναι ένα βιβλίο δίχως αξιώσεις, προσιτό στον μέσο αναγνώστη, τον ανειδίκευτο στα στρατιωτικά, στα διπλωματικά, και που διαβάζεται άνετα. Δεν ξέρω αν μπόρεσα να το δώσω. Πρέπει να πω ότι θέλησα να προλάβω προτού αποχωρήσει από τη ζωή η γενιά των μαχητών και χαθεί έτσι ανεπανόρθωτα η άχνα των ανθρώπων που έκαμαν την Ιστορία. Γιατί την Ιστορία τη συνθέτουν πάντοτε δύο στοιχεία, που ο χρόνος τ’ αποχωρίζει: μια σειρά γεγονότα κι ένα άρωμα εποχής. Το πρώτο, τα γεγονότα, μπορείς να τ’ αποκαταστήσεις ακόμη κι ύστερα από αιώνες. Το δεύτερο όχι χάνεται, πετάει μαζί με τη στιγμή. Ακόμα κι εκείνοι που το ένιωσαν -όπως και όσο νιώθει κανένας το παρόν-, ακόμα κι αυτοί χάνουν την αίσθησή του όταν το πάρει ο άνεμος του χρόνου».

30.  Ιστορία του ελληνικού έπους εις την αιματοβαμμένην γην της Βορείου Ηπείρου : 28 Οκτωβρίου 1940 (Αγγέλου Κ. Ανεστοπούλου), αυτοέκδοση 1971

31.  Το έπος του 1940-41 (Ανθολογία), Μαλλιάρης-Παιδεία Α.Ε., 1990

Για να γνωρίσουμε την ιστορία μας μέσα από τα ιστορικά και λογοτεχνικά κείμενα εκατοντάδων συγγραφέων.
Ανθολογούνται περισσότεροι από τριακόσιοι Νεοέλληνες λογοτέχνες και ιστορικοί με κείμενά τους που αναφέρονται στα εθνικά μας θέματα και τις εθνικές επετείους. Χρήσιμο και για δημόσιες ομιλίες, λόγους, συζητήσεις, εισηγήσεις κτλ.

32.  Οι δοσίλογοι της Κατοχής: δίκες - παρωδία (ντοκουμέντα, αποκαλύψεις, μαρτυρίες), -  Νίκος Καρκάνης, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1981

 Ντοκουμέντα, αποκαλύψεις, μαρτυρίες. Οι δοσίλογοι στην εξουσία, η δίκη των αρχιδοσιλόγων, η δεύτερη δίκη των δοσιλόγων, τα τάγματα ασφαλείας, η δίκη των γερμανών Μύλλερ και Μπρόγιερ, οι οικονομικοί δοσίλογοι.

33.  Η Ήπειρος προμαχούσα : η δράσις της VIII Μεραρχίας κατά τον πόλεμον 1940-41 (Χαράλαμπος Κατσιμήτρος), εκδ. Γενικό Επιτελείο Στρατού, 1982

Επιμέλεια: Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Πύργου