Ο Θεός ως κόλαση για τους κολαζομένους: επίλογος της αρθρογραφίας περί του κολαστικού πυρός - Κ. Νούσης

Ο Θεός ως κόλαση για τους κολαζομένους: επίλογος της αρθρογραφίας περί του κολαστικού πυρός

Εδώ και κάποιες μέρες έχει ξεκινήσει μια αρθρογραφία σχετικά με τη φύση του κολαστικού πυρός εξ αφορμής μιας αντιπαράθεσης ανάμεσα σε υποστηρικτές της ορθόδοξης και ρωμαιοκαθολικής θεολογίας. Η πρώτη πρεσβεύει βάσει των προϋποθέσεων της ασκητικής εμπειρίας και της βιβλικοπατερικής γραμματείας το άκτιστο του χαρακτήρος, ενώ η δεύτερη το κτιστό εξ επιδράσεως της σχολαστικής φιλοσοφίας του Μεσαίωνα, που αιχμαλώτισε και τη λατινική θεολογία.

Μπορεί το θέμα να φαίνεται θεολογούμενο, δηλαδή δευτερεύον από σωτηριολογικής απόψεως, ωστόσο περιστατικά από την ασκητική γραμματεία μαρτυρούν περί του αντιθέτου. Εκεί για παράδειγμα υπάρχει η αφήγηση με έναν ασκητή που αμφισβητούσε την ιστορική ύπαρξη του Μελχισεδέκ, προσώπου της Παλαιάς Διαθήκης, και οι υπόλοιποι συνασκητές τον βοήθησαν να επανέλθει από την πλάνη του. Η σωτηρία μας είναι συνδυασμός ορθόδοξης πίστης και ορθού βίου και πολλές φορές και η παραμικρή αστοχία μπορεί να βάλει σε διακινδύνευση την αιώνια κατάσταση της ψυχής μας. Δεν παίζουμε λοιπόν με θέματα πίστεως και δεν έχει ο καθένας το δικαίωμα σε όλα τα σχετικά ζητήματα να έχει την προσωπική του γνώμη.

Ο διάλογος διεξήχθη κυρίως με κάποιον που, θεωρώντας το πυρ τη κολάσεως άκτιστο, το ταύτιζε με τη φύση του Θεού. Οπότε, εφόσον κατ’ αυτόν δεν μπορεί ο Θεός να είναι η κόλαση, άρα το πυρ εκείνο πρέπει να είναι αναπόδραστα κτιστό. Όπως λέει και ο λαός δηλαδή, όχι Γιάννης, Γιαννάκης… Λες και στις δύο περιπτώσεις δεν υφίσταται πόνος και κόλαση. Το πράγμα όμως δεν είναι αμάρτυρο και αναπάντητο στην ορθόδοξη Πατεροβιβλική παράδοση. Και εκεί πράγματι, είτε μας αρέσει είτε όχι, ο Θεός εστί κόλασις τοις κολαζομένοις, όχι διότι αυτός το θέλει, αλλά εξαιτίας της κατά πάντα ελεύθερης επιλογής των τελευταίων.

Για να δούμε λοιπόν μερικές αγιοπατερικές ερμηνείες. Γρηγόριος ο Θεολόγος: “Ώ Τριάς, η πάσι ποτέ γνωσθησομένη, τοις μεν τη ελλάμψει, τοις δε τη κολάσει» (τ. 1, ΕΠΕ). Γρηγόριος ο Παλαμάς: “Ούτος, φησί, βαπτίσει υμάς εν Πνεύματι Αγίω και πυρί· τω φωτιστικώ δηλονότι και κολαστικώ, κατ’ αξίαν εκάστου της εαυτού διαθέσεως κομιζομένου το κατάλληλον”. Και αλλού (Συγγράμματα, εκδ. Χρήστου, Β’ σ.145): Το φως του Χριστού “ει δ’ εν ον, τοις πάσιν μεθεκτόν, ουχ ενιαίως, αλλά διαφόρως μετέχεται…”. Είναι προφανές από αυτά πως το ίδιο φως, η ίδια άκτιστη ενέργεια του Αγίου Πνεύματος θα βιωθεί με διαφορετικό τρόπο από τους ανθρώπους μετά την ανάσταση των νεκρών. Μην ξεχνάμε πως ο Κύριος ο ίδιος είπε: “Η Βασιλεία του Θεού εντός υμών εστί” (Λουκ. 17,21). Ποια είναι αυτή; Η Χάρις του Θεού. Η ίδια Χάρις τοις κολαζομένοις κόλασίς εστιν.

Εάν δεν είναι το πυρ της κολάσεως άκτιστο, τότε προφανώς αμφισβητείται και ο άκτιστος χαρακτήρας του φωτός της Βασιλείας. Και αυτό έχει τεράστιες σωτηριολογικές συνέπειες, διότι αναιρείται η θέωση του ανθρώπου και ο Παράδεισος μεταβάλλεται σε μια καθαρά υλιστική απόλαυση, ελάχιστα διαφέρουσα απ’ αυτήν που προσδοκούν οι αλλόθρησκοι, όπως λ.χ. οι Χιλιαστές και οι Μουσουλμάνοι.

Ο Μ. Βασίλειος γράφει: “Ἀλλ' ὅμως ἡ φωνὴ τοῦ Κυρίου καὶ τὸ συνεχὲς τῇ φύσει καὶ ἡνωμένον τοῦ πυρὸς διακόπτει. Καίτοι ἄτμητον καὶ ἀδιαίρετον ἐπινοίαις ἀνθρωπίναις τὸ πῦρ εἶναι δοκεῖ, ἀλλ' ὅμως προστάγματι Κυρίου διακόπτεται καὶ διίσταται. Οἶμαι δὲ ὅτι τὸ πῦρ τὸ ἡτοιμασμένον εἰς κόλασιν τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ διακόπτεται τῇ φωνῇ τοῦ Κυρίου· ἵνα ἐπειδὴ δύο εἰσὶν ἐν τῷ πυρὶ δυνάμεις, ἥ τε καυστικὴ καὶ ἡ φωτιστική, τὸ μὲν δριμὺ καὶ κολαστικὸν τοῦ πυρὸς τοῖς ἀξίοις τῆς καύσεως προσαπομείνῃ, τὸ δὲ φωτιστικὸν αὐτοῦ καὶ λαμπρὸν τῇ φαιδρότητι τῶν εὐφραινομένων ἀποκληρωθῇ. Φωνὴ οὖν Κυρίου διακόπτοντος φλόγα πυρὸς καὶ μερίζοντος, ὡς ἀλαμπὲς μὲν εἶναι τὸ πῦρ τῆς κολάσεως, ἄκαυστον δὲ τὸ φῶς τῆς ἀναπαύσεως ἀπομεῖναι” (Ὁμιλίαι εἰς τοὺς Ψαλμούς, ΚΗ´, 6 (ΒΕΠ 52, 50). Δεν ξέρω πώς αλλιώς θα μπορούσε να διαβάσει κάποιος άλλος το παραπάνω χωρίο από την εξήγηση του αγίου. Μιλάει για το ένα και το αυτό φως, στο οποίο θα διανεμηθεί ο τρόπος ενεργείας με διαφορετικό τρόπο στους σεσωσμένους και με έτερο στους κολαζομένους.

Να φέρω ακόμα ένα παράδειγμα: είχα μαθήτρια η οποία είχε ένα αυτοάνοσο, εξαιτίας του οποίου δεν μπορούσε να καθίσει στο φως του ήλιου πάνω από πέντε λεπτά και είχε μαζί της πάντοτε και ένα αντιηλιακό. Έτσι και οι κολαζόμενοι, βαθιά άρρωστοι στην προαίρεση και απορρίπτοντας αυτοθεούμενοι τον αληθινό Θεό (αυτή είναι και η ουσία της κόλασης άλλωστε) θα “καίγονται” αιώνια από την άκτιστη ενέργεια της θείας αγάπης, από τις τύψεις τους, από τις μη εκπληρούμενες πλέον εμπαθείς ορέξεις τους, από τους δαίμονες που θα βρίσκονται μαζί τους και θα μεγιστοποιούν το μαρτύριό τους. Τώρα, το τι ακριβώς είναι η Κόλαση, κανείς δεν μπορεί να το ξέρει ακριβώς, παρά μόνο όσοι θα εισέλθουν σε αυτή μετά τη γενική και τελική κρίση από τον Ιησού Χριστό.

Μια τελευταία σκέψη: ίσως το μαρτύριο της Κόλασης σε συνδυασμό με την αιωνιότητά της είναι η τεράστια, η ατελεύτητη ευκαιρία που δίνει ο Θεός στους κολασθέντες να συνειδητοποιήσουν την αμαρτία τους και να μετανοήσουν. Ερχόμαστε και πάλι έτσι στη θεωρία της αποκατάστασης των πάντων. Αυτά όλα όμως ανήκουν στη γνώση και εξουσία του Κυρίου αποκλειστικά. Ο Θεός είναι ο άκτιστος Ήλιος της αγάπης και της δικαιοσύνης. Όπως τώρα σκορπάει αδιακρίτως το ηλιακό φως σε δικαίους και αδίκους, έτσι και τότε, μετά το τέλος του κόσμου, θα σκορπάει το άκτιστο Φως στα έλλογα όντα του αδιακρίτως. Το πρόβλημα με το Φως, όπως σχεδόν και με το κτιστό ηλιακό τώρα, δεν είναι θέμα της φύσης του, αλλά της πρόσληψής του. Με όλα τα παραπάνω μπορούμε επομένως να πούμε ότι ο Θεός είναι το αιώνιο βασανιστήριο των αμετανοήτων ανθρώπων και των δαιμόνων. Όχι φύσει, αλλά ενεργεία.

Κ. Νούσης

Λάρισα, 25/10/2023