Το κείμενο δημοσιεύεται με την ευκαιρία των 200 ετών από από
την συγγραφή του "Ύμνου εις την Ελευθερίαν" του Διονυσίου Σολωμού
--------------------------------------
Ένα από τα πολλά που ταλαιπωρούνται σήμερα, που παραμορφώνονται και
θρυμματίζονται πραγματικά, είναι οι λέξεις και το νόημά τους. Έννοιες υψηλές
και πολύτιμες καταντούν συχνά ασήμαντες, ίσως και προσβλητικές, καθώς κανείς
δεν τις ξέρει αληθινά ούτε τις μεταχειρίζεται σωστά και με συναίσθηση . Μια απ’
αυτές και ο Ηρωισμός.
Και ποιος, θα πει κανείς, μπορεί να μιλήσει για κάτι τέτοιο; Ένας
ήρωας, ίσως. Και εκεί ακριβώς κρύβεται μια παγίδα μαστορική. Γιατί λέγοντας
«ήρωας» ο νους μας πάει αμέσως σε δυνατά κορμιά, κάπες που ανεμίζουν και υπερόπλα.
Κι αν σου πω ότι για τον ηρωισμό μίλησε, έγραψε για την ακρίβεια, ένας ποιητής;
Και μάλιστα ένας ποιητής που δεν πήγε ποτέ σε μάχη;
Υπάρχουν μάχες όμως που τις δίνεις όχι με το σπαθί, αλλά με την πέννα. Με την κουτάλα που πασχίζει να ταΐσει τους πεινασμένους. Με το χειρουργικό νυστέρι, με το αλέτρι, τον κουβά του – δυσεύρετου – νερού. Με εκλεπτυσμένα εργαλεία, αλλά και με γυμνά χέρια. Με τα μάτια, που επιμένουν να κοιτούν την Αλήθεια. Με τη φωνή, που βραχνιάζει και ματώνει φανερώνοντας το δίκιο.
Έτσι κι ο Σολωμός. Ο Διονύσιος, που ήρθε στη γη με βάσανα απ΄ την αρχή
της ζωής του. Γιος ενός ζακυνθινού κόντε και μιας υπηρέτριας. Δεδομένη δεν την
είχε την πατρική παρουσία, ούτε την οικογένεια. Ναι, ο γνωστός Διονύσιος
Σολωμός. Που ορφάνεψε και ξενιτεύτηκε από μικρός. Που πήρε το πτυχίο της
Νομικής στην Παβία της Ιταλίας, αλλά τον κέρδισε από νωρίς η Ποίηση. Που
αν και ιταλοθρεμμένος, μόχθησε να ανεβάσει την ελληνική – και μάλιστα τη
δημοτική - γλώσσα στο ψηλότερο σκαλί. Και που με το ποίημά του «Ύμνος εις την
Ελευθερίαν» αναγνωρίστηκε δικαίως ως ο εθνικός μας ποιητής.
Τον Ύμνο αυτόν προφανώς δεν τον ξέρεις όλο. 158 στροφές είναι τούτες.
Τις πρώτες δύο όμως τις ξέρει κάθε Έλληνας, όπου κι αν ζει. Και ντυμένες με την
αξεπέραστη μουσική του Νικόλαου Μάντζαρου κάνουν να σκιρτά κάθε ελληνική
καρδιά. Ναι, καλά το θυμάσαι. Είναι ο Εθνικός μας Ύμνος! Με απόφαση του
βασιλιά Γεωργίου Α΄ ήδη από το 1865. Περίπου 100 χρόνια αργότερα
μάλιστα, το 1966 καθιερώθηκε και ως Ύμνος της Κυπριακής
Δημοκρατίας! Υπήρξε το πρώτο εκτενές ελληνικό του ποίημα, ολοκληρωμένο
και άρτιο. Γιατί ο Σολωμός, σύμφωνα με τη γνωστή φράση του επίσης μεγάλου μας
ποιητή, Κώστα Βάρναλη, τα έργα του τα «έγραφε, αλλά δεν τα έγραψε», τα δούλευε
εξοντωτικά – τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» είκοσι ολόκληρα
χρόνια! – αλλά δεν αποφάσιζε εύκολα να τα ολοκληρώσει.
Βέβαια και άλλα θέματα τον απασχόλησαν κατά καιρούς. Το ποίημα
«Φαρμακωμένη» οφείλει την έμπνευσή του σε μια νέα που έδωσε τέλος στη
ζωή της από την ντροπή του κόσμου κι ο «Πόρφυρας» στον θάνατο
ενός νεαρού Άγγλου από επίθεση καρχαρία. Ωστόσο παρατηρώντας την
ποιητική του παραγωγή εύκολα καταλαβαίνουμε ότι η ελληνική Επανάσταση υπήρξε το
κέντρο των στοχασμών του, το επίκεντρο του ενδιαφέροντός του, η μόνη του
έγνοια. Από εκεί προφανώς προέρχεται και η πασίγνωστη φράση του : «μήγαρις
(μήπως τάχα) έχω άλλο στον νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;». Ελευθερία της
Ελλάδας και ελληνική γλώσσα, που με την Επανάσταση τρύπωνε σε κάθε σκλαβωμένη
ψυχή, που φλεγόταν να ζει, να στοχάζεται και να εκφράζεται ελεύθερα και
ελληνικά!
Όμως τι μπορεί να γράψει για την Επανάσταση του Γένους ένας άκαπνος
επτανήσιος, που δεν είχε ιδέα τι πάει να πει Τουρκοκρατία; Πολλά. Τα
πάντα! Πρώτα πρώτα ξέρει απ’ τα γεννοφάσκια του τι θα πει πόθος για την
Ελευθερία. Την κατάσταση των Ιονίων νησιών την περιγράφει άριστα στην 21η
στροφή του Ύμνου : «Μ’ όλον που ‘ναι αλυσωμένο το καθένα τεχνικά, κι εις το
μέτωπο γραμμένο έχει: Ψεύτρα (δηλ. ψεύτικη) Ελευθεριά». Δεν ταυτίζει τυχαία την
έννοια αυτή της Ελευθερίας με την ίδια την Ελλάδα. Το είχες σκεφτεί ποτέ; Ο
εθνικός μας ύμνος δεν αναφέρεται στη χώρα μας, αλλά στην ιδέα της Ελευθερίας!
Γιατί στον νου και την καρδιά του ποιητή τούτα τα δυο είναι ένα πράγμα.
Επίσης ξέρει καλά πως η Ελευθερία δεν χαρίζεται. Κερδίζεται με αίμα
και αγώνα. Σπέρνονται «κόκαλα», για να βγει στο φως. Ποτίζεται απ’ τα
«περασμένα μεγαλεία». Κρατά στο χέρι το σπαθί της και παλεύει ολομόναχη, αφού
όλα τα έθνη, ακόμη και τα δήθεν φιλικά, της γυρνούν την πλάτη. Αλλά αυτή,
στέκει σαν βράχος, που στα πόδια του σπάει ο αφρός κάθε «ακάθαρτου νερού». Και
πολεμάει με φωτιά, με φως καθαρό κι ατόφιο, με τη λάμψη του Σταυρού.
Περνά κάθε βουνοκορφή, κάθε ποτάμι και θάλασσα. Θυμάται τη θυσία του
Πατριάρχη. Αναθαρρεύει με τις επιτυχίες στις μάχες. Αναγνωρίζει την θεϊκή
παρουσία, τη φωνή που υπενθυμίζει «εγώ είμαι Άλφα, Ωμέγα εγώ». Τρέμει όμως την
τρομερή Διχόνοια και την πιθανότητα, τα ξένα έθνη, που την κοιτούν και την
έχουν παράδειγμα, να πουν για τους Έλληνες πως «εάν μισούνται ανάμεσά τους, δεν
τους πρέπει Ελευθεριά».
Όλη αυτή η δύναμη, όλο αυτό το πυρετικό πάθος, η ακούραστη επιμονή, η
ματωμένη αξιοπρέπεια, όλο αυτό το θαύμα της ανθρώπινης φύσης, τι άλλο είναι
παρά καθαρός Ηρωισμός; Και ποιο άλλο χέρι άραγε θα μπορούσε να τον ζωγραφίσει
τόσο τέλεια; Η Ελευθερία, μια γυναικεία μορφή γεμάτη ανδρεία «σαν πρώτα»,
στέκεται όρθια. Με τα ματωμένα κουρέλια της, το κεφάλι της «τρισάθλιο» αλλά
στητό, προχωράει χωρίς να νοιάζεται για τις βρισιές των εχθρών της. Χωρίς να
σκιάζεται μπροστά στο θάνατο των παιδιών της. «Αθάνατη». «Θεία». Με τόλμη που
δε βάζει ο νους. Καμιά φορά και προκλητική : «Βασιλείς! Ελάτε, ελάτε και
κτυπήσετε κ’ εδώ». Γιατί εδώ, εκεί, παντού, ανασαίνει η Ελευθερία. Η Μάνα
Ελλάδα. Που δεν ψάχνει σωτήρες και ήρωες, αλλά τους γεννάει!
Ο Σολωμός δεν φορούσε στολή, ούτε κράδαινε όπλα. Θα μπορούσε να ζήσει
μια βολεμένη, ήσυχη ζωή, ως νομικός ή και ποιητής στην Ιταλία. Θα
μπορούσε να κρυφτεί πίσω από τον τίτλο του κόντε και να χαρεί ανέσεις και
προνόμια. Θα μπορούσε να σκορπίσει την περιουσία του, για την οποία
σύρθηκε στα δικαστήρια από τον ετεροθαλή αδερφό του και πικράθηκε μέχρι και με
τη μητέρα του, που τον αδίκησε, θα μπορούσε επίσης να εξαργυρώσει με κάθε τρόπο
τη φήμη του. Δεν κυνήγησε τη δόξα ποτέ. Απομονώθηκε στην Κέρκυρα, αφιερώθηκε
στην κλήση του, δούλεψε σκληρά. Αλλά, όπως υποστηρίζεται «δεν εσυνηθούσε να
θεατρίζει στο εθνικό του φρόνημα, αλλά μές στο άγιο βήμα της ψυχής». Την
απελευθερωμένη Ελλάδα δεν την επισκέφτηκε ποτέ. Κι ο Φεβρουάριος στάθηκε γι’
αυτόν μήνας – ορόσημο, μια και στις 3 του μήνα αυτού, το 1849 παρασημοφορήθηκε
με τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος, γιατί με την ποίησή του συνέβαλε στον αγώνα
και στις 9 του ίδιου μήνα, το 1857 πέθανε στην Κέρκυρα από εγκεφαλικό στα 59
του χρόνια. Η 9η Φεβρουαρίου από το 2017 ορίστηκε ως η
Παγκόσμια Ημέρα της Ελληνικής Γλώσσας.
Γι’ αυτό σου λέω. Από τώρα και πέρα, όποτε ακούσεις για ήρωες, στάσου.
Σκέψου. Και ρώτα τον Ποιητή. Εκείνος τους ξέρει καλά τους ήρωες. Τους κοιτά στα
μάτια. Και το ματωμένο τους σπαθί δεν πέφτει βαρύ στο λεπτό του χέρι. Γιατί η
ίδια «ανδρειωμένη» Μάνα, η Ελλάδα - Ελευθερία τον γέννησε κι αυτόν.
Σοφία Κατάρα - Ξυλογιαννοπούλου
-----------
Η Σοφία Κατάρα - Ξυλογιαννοπούλου είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις
Έαρ κυκλοφορεί το βιβλίο της "Ο άγιος της τελευταίας στιγμής"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου