Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟΥ ΦΩΤΟΣ - Ιωάννης Σπιτέρης

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟΥ ΦΩΤΟΣ

Αυτές τις μέρες παρακολουθήσαμε τις επίσημες τελετουργικές εκδηλώσεις, για την αφή της «ιερής» ολυμπιακής φλόγας! Ακούσαμε επίσης την «ιέρεια», στην Αρχαία Ολυμπία, να αναγγέλλει με περίσσιο στόμφο: «Απόλλωνα, θεέ του ήλιου και της ιδέας του φωτός, στείλε τις ακτίνες σου και άναψε τη ιερή δάδα!». Γνωρίζουμε βέβαια πως όλα αυτά αποτελούν μια θεατρική αναπαράσταση που προβάλλει διεθνώς τη Χώρα μας και για αυτό δεν μας ενοχλεί.

Οι χριστιανοί πιστευουμε βέβαια ποιος είναι ο πραγματικός Ήλιος και το πραγματικό ιερό Φως, αυτός που είπε: «Εγώ είμαι το Φως του κόσμου» (Ιωάννης 8,12). Και εμείς θα γιορτάσουμε αυτό το Φως την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα.

Πράγματι, ένα από τα πιο σπουδαία σύμβολα της Πασχαλινής Αγρυπνίας (της νύχτας μεταξύ του Μεγάλου Σαββάτου και της Κυριακής του Πάσχα), μαζί με το νερό του βαπτίσματος που ευλογείται εκείνη τη νύχτα, είναι το Φως που αντιπροσωπεύει τον Αναστημένο Χριστό. Το Άγιο αυτό Φως έχει πρωταγωνιστικό ρόλο αυτήν την ιερή Νύχτα, αλλά και γενικότερα έχει έναν ιδιαίτερο θρησκευτικό συμβολισμό.

Δεν είναι στο χέρι μας να κρίνουμε τι συμβαίνει στα Ιεροσόλυμα το Πάσχα, με το αναστάσιμο φως που μεταφέρεται στις διάφορες ορθόδοξες εκκλησίες με τόση επισημότητα. Στεκόμαστε μόνο στη μεγάλη σημασία που και οι ορθόδοξοι αδελφοί μας αποδίδουν στο πασχαλινό φως και γενικά στο θρησκευτικό συμβολισμό του φωτός. Ας θυμηθούμε τον Ύμνο: «Φῶς Ἱλαρόν» που αποτελεί τον αρχαιότερο ύμνο της αδιαίρετης Εκκλησίας (τέλη του τρίτου ή στις αρχές του τετάρτου αιώνα).

Κατά τη διάρκεια της επισκοπικής μου θητείας στην Κέρκυρα, τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, ο Ορθόδοξος Μητροπολίτης, μεταφέροντας το Πασχαλινό Φως από το αεροδρόμιο σε μια κοντινή εκκλησία, διερχόμενος μπροστά από τον μητροπολιτικό μας ναό, σταματούσε, με όλη την επίσημη πομπή και μοιραζόταν μαζί μου αυτό το φως, ενώ αγκαλιαζόμασταν και ευχόμασταν ο ένας στον άλλον το «Χριστός Ανέστη». Μπροστά στους χιλιάδες πιστούς και τουρίστες από όλη την Ελλάδα, αυτή η χειρονομία, αποτελούσε μια ανεπανάληπτη μαρτυρία αδελφοσύνης (η παράδοση αυτή συνεχίζεται και με το διάδοχό μου).

Τη νύχτα του Πάσχα ήταν εντυπωσιακό το θέαμα χιλιάδων πιστών συγκεντρωμένων στην μεγάλη πλατεία του νησιού, να ακούν το αναστάσιμο μήνυμα κρατώντας αναμμένες λαμπάδες. Ήταν σαν να έβλεπες μια φλεγόμενη θάλασσα να φωτίζει το σκοτάδι της νύχτας.

Στο ρωμαϊκό τυπικό, το φως είναι παρόν στις λειτουργικές ακολουθίες, αλλά ιδιαίτερα στην Πασχαλινή Αγρυπνία, με έναν τρόπο δύσκολο να το καταλάβουμε σήμερα που το ηλεκτρικό φως φωτίζει και κάνει τη νύχτα μέρα.

Λίγη ιστορία

Στη θρησκευτική σφαίρα, το φως είναι ένα από τα πιο σημαντικά συμβολικά στοιχεία. Κατά μία έννοια, το φως αναδημιουργεί τα πράγματα ανασύροντάς τα από το σκοτάδι στο οποίο είχαν εξαφανιστεί. Το φως απελευθερώνει από την αβεβαιότητα που συνοδεύει το βάδισμα στο σκότος. Γι' αυτό είναι σύμβολο της πίστης, με το οποίο αντιλαμβανόμαστε το νόημα των πραγμάτων και της ίδιας της ζωής. Ο Θεός είναι φως: «Στο φως σου βλέπουμε το φως», λέει ο Ψαλμός 36 (35), 10. Υπάρχουν πολυάριθμα χωρία στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη όπου γίνεται λόγος για το φως και το αντίθετό του, το σκοτάδι. Το να περπατάς στο φως σημαίνει να ζεις σύμφωνα με τον Θεό, το να περπατάς στο σκοτάδι συμβολίζει την αμαρτία. Αυτή η διαύγεια, αυτό το φως, δίνεται με ιδιαίτερα διαφανή τρόπο από τον Χριστό, το αποκορύφωμα της αποκάλυψης του Θεού. Ο ίδιος είπε: «Εγώ είμαι το φως του κόσμου, όποιος με ακολουθεί δεν θα βαδίσει στο σκοτάδι, αλλά θα έχει το φως της ζωής» (Ιωάννης 8, 12).

Η λειτουργική πρακτική του ανάμματος των κεριών για τις λειτουργικές γιορτές, βασίζεται σε αυτόν τον συμβολισμό. Στο φως προστίθεται και ο συμβολισμός της φωτιάς, που είναι επίσης σημαντικός.

Ήδη από τους αποστολικούς χρόνους, ένας μεγάλος αριθμός λαμπάδων φώτιζε τις νυχτερινές συναντήσεις των χριστιανών (βλ. Πράξεις 20,8). Κατά την πασχαλινή αγρυπνία, επομένως, δεν έπρεπε να λείπει το φως.

Το φως στην Πασχαλινή Αγρυπνία

Όπως η ιουδαϊκή αγρυπνία ξεκινούσε με την ευλογία της λυχνίας, έτσι και η χριστιανική αγρυπνία, ξεκινά με τη γιορτή του Αναστημένου Χριστού, του Φωτός του κόσμου. Έξω από την εκκλησία, ο ιερέας ευλογεί τη νέα φωτιά από την οποία στη συνέχεια ανάβει μια μεγάλη πασχαλινή λαμπάδα. Όλοι οι πιστοί ανάβουν από αυτήν το κερί που κρατούν στα χέρια τους, μια υπενθύμιση της λαμπάδας που έλαβαν την ημέρα της βάπτισής τους. Στη συνέχεια, η πομπή εισέρχεται στην εκκλησία, βυθισμένη στο σκοτάδι, ψέλνοντας: «Το Φως του Χριστού». Φτάνοντας στο ιερό ανάβουν όλα τα φώτα του ναού και ο διάκονος, υπό το φως της πασχαλινής λαμπάδας, ψέλνει το Πασχαλινό Εγκώμιο, η Exultet (4ος αιώνας) :

«Ας χαίρεται η γη ακτινοβολώντας τόση λαμπρότητα,
και φωτισμένη από του αιωνίου βασιλέα τη λάμψη
ας νιώσει απαλλαγμένη από τα σκότη της οικουμένης.
Ας ευφραίνεται και η μητέρα Εκκλησία
απαστράπτοντας από το μεγάλο αυτό φως του Κυρίου,
και από των λαών τις ηχηρές επευφημίες
ο ναός αυτός ας δονείται».

Η μεγάλη Πασχαλινή Λαμπάδα θα παραμένει παρούσα καθ' όλη τη διάρκεια της πασχαλινής περιόδου. Μένει αναμμένη κατά την τέλεση των βαπτίσεων και από το φως της ανάβεται ένα κερί που δίνεται στον βαπτιζόμενο αν είναι ενήλικας ή στους γονείς του παιδιού, αν είναι βρέφος, με τα λόγια: «Λάβετε το φως του Χριστού», θέλοντας να τους υπενθυμίσει πως αυτοί οι βαπτισμένοι οφείλουν να γίνουν «το φως του κόσμου», σύμφωνα με τα λόγια του Ιησού στους Αποστόλους: «Εσείς είστε το φως του κόσμου» (Ματθαίος 5,14).

Η Πασχαλινή Λαμπάδα ανάβεται και στις κηδείες και τοποθετείται κοντά στο λείψανο του νεκρού. Μια υπενθύμιση της παρουσίας του Αναστημένου Ιησού.

Στις σημαντικότερες τελετές της Εκκλησίας, ανάβονται κεριά: όταν διαβάζεται πανηγυρικά το Ευαγγέλιο, στις κηδείες, αλλά και κατά την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Η λαϊκή ευσέβεια, μπαίνοντας στην εκκλησία, αρέσκεται στο άναμμα κεριών, μια χειρονομία που, αντιλαμβανόμενη με τη συμβολική της έννοια, έχει την ιδιαίτερη αξία της.

Είχε τόση μεγάλη σημασία ο συμβολισμός του φωτός και το άναμμα των κεριών, ώστε μερικοί Πατέρες της Εκκλησίας το συμπεριλάμβαναν στις ομιλίες τους όταν υπογράμμιζαν την σπουδαιότητα της Πασχαλινής Αγρυπνίας.

Ο Κρομάτιος της Ακουιλείας († 407), λχ. σε μια ομιλία του που εκφώνησε τη νύχτα του Πάσχα, αναφέρεται στην πρακτική αυτή: «Δικαίως λοιπόν η νύχτα αυτή ονομάζεται αγρυπνία του Κυρίου… Όσες είναι οι προσευχές των ανθρώπων, τόσες είναι οι επιθυμίες τους, όσα είναι τα αναμμένα κεριά, τόσες είναι οι ευχές των χριστιανών. Το σκοτάδι της νύχτας ξεπερνιέται από το φως της κατάνυξης».

ΕΥΧΟΜΑΙ ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΝΑ ΦΩΤΙΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΝΟΥ ΜΑΣ!

+ Ιωάννης Σπιτέρης