Ερωτήματα και προβλήματα για το παρόν και το μέλον. - Σταύρος Γιαγκάζογλου

 Σχεδόν όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες ήλθαν σε άμεση επαφή με το δυτικό πολιτισμικό παράδειγμα και εξέφρασαν την αντίθεση και τον προβληματισμό τους έναντι της ευρωπαικής νεωτερικότητας. Ο νεότερος αντιδυτικισμός των Ορθοδόξων φαίνεται να έχει αφετηρία τη σκέψη των σλαβοφίλων και προέκυψε ασφαλώς από την οξεία αντιπαράθεση με το ρεύμα των Ευρωπαιστών ή Δυτικιστών στη Ρωσία του 19ου αιώνα. Αναφερθήκαμε ήδη στον Ντοστογέφσκι και στον Λόγο για τον Πούσκιν  όπου επιχείρησε να συμφιλιώσει τα δύο ρεύματα και να αναδείξει την πανανθρώπινη και οικουμενική αποστολή της Ορθοδοξίας στο σύγχρονο κόσμο. Ωστόσο, ο Χριστιανισμός της Δύσης καθηλώθηκε στη μεσαιωνική του εκδοχή και τίποτε άλλο δεν παρήγαγε; Νομιμοποιούμαστε οι Ορθόδοξοι να βλέπουμε την χριστιανική Δύση ακινητοποιημένη στο Μεσαίωνα; Ο 20ός αιώνας προσέφερε μια σειρά από ανανεωτικά θεολογικά ρεύματα, όπως η πατερική, η λειτουργική, η οικουμενική κίνηση, η επιστροφή στις πηγές (ressourscement)  και η nouvelle thologie, η συνειδητοποίηση της σημασίας της εσχατολογίας κ.ά., με τα οποία διαλέχθηκε γόνιμα και η νεότερη ορθόδοξη θεολογία και ιδιαίτερα οι Ρώσοι της διασποράς! Ο τρόπος και το απολογητικό φαινόμενο της κριτικής του π. Ιουστίνου Πόποβιτς εντάσσεται σαφώς στην εμπειρία και στα δεινά των δύο μεγάλων πολέμων που ξεπήδησαν από την Ευρώπη. Ωστόσο, η κριτική αυτή είναι το μοναδικό πράγμα που μπορεί να εκφράσουμε σήμερα ως Ορθόδοξοι προς την Ευρώπη ή την Δύση; Τί, γίνεται, άραγε, με τις χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης σήμερα; Θα τις καταδικάσουμε συλλήβδην; Τίποτε θετικό δεν παρήγαγε η Ευρώπη; Πώς θα προχωρήσουμε στο μέλλον; Υπάρχει κάπου σαρκωμένος ένας Ορθόδοξος πολιτισμός τον οποίο αντιπαραβάλλουμε στη Δύση;

Όλα τα δεινά της Ορθόδοξης Ανατολής οφείλονται σε μιά συνωμοσία της Δύσης; Γιατί οι Ορθόδοξοι λαοί αφέθηκαν έτσι εύκολα να παρασυρθούν  από τις σειρήνες της Δύσης; Μπορεί να συγκροτηθεί και να υπάρξει μέσα στην ιστορία ένας πολιτισμός που θα είναι ταυτόσημος με την Εκκλησία; Τί σημαίνει ότι  "παράγει το σχήμα του κόσμου τούτου" (Α΄Κορ.7:31); Μήπως και οι χριστιανικοί πολιτισμοί, όπως και οι χριστιανικές αυτοκρατορίες, έρχονται και παρέρχονται; Η πίστη της Εκκλησίας είναι δυνατόν να επιβάλλεται ως σχήμα πολιτισμού και κρατικής οργάνωσης ή είναι άθλημα ελευθερίας και αγάπης, ασκητικό κατόρθωμα (podvig), όπως έλεγε ο όσιος π. Ιουστίνος Πόποβιτς; Έτσι, όμως, δεν γλιστράμε στην ιδεολογικοποίηση της Ορθόδοξης Παράδοσης και δεν εισερχόμαστε σε αυτό που ονομάστηκε στις μέρες μας "σύγκρουση των πολιτισμών"; Σε τί διαφέρουμε από την ιδεολογία του "Ρωσικού Κόσμου",  εάν η Ορθοδοξία γίνεται κρατική ιδεολογία και εναντιώνεται πολεμικά στη Δύση; Θεωρούμε, πάντως, ότι ο 20ός αιώνας, εκτός από μία καταλυτικά τραυματική εμπειρία κρίσης του Ευρωπαικού πολιτισμικού παραδείγματος, υπήρξε και μια σημαντική ευκαιρία κριτικού αναστοχασμού για όλους και ιδιαίτερα για τους Χριστιανούς. Ο δρόμος της συμφιλίωσης και του θεολογικού διαλόγου έχει ήδη ξεκινήσει. Οι Ορθόδοξοι, παρά τα προβλήματα και τις πληγές του παρελθόντος, οφείλουμε να προχωρήσουμε πέρα από μία μετα-αποικιακή θεώρηση και πέρα από μία μετα-τραυματική αυτοαναφορικότητα και εσωστρέφεια. Οι καιροί αλλάζουν, οι πολιτισμοί έρχονται και παρέρχονται. Η σύγχρονη θεολογική μαρτυρία της Ορθοδοξίας δεν μπορεί να αποτελεί ένα είδος επιστροφής σε κάποιο προνεωτερικό πολιτισμικό πρότυπο που χάσαμε, αλλά χρειάζεται να προσλαμβάνουμε και να μεταμορφώνουμε τον κόσμο στην προοπτική της έλευσης των εσχάτων και της Βασιλείας. Στους Φιλοσοφικούς κρημνούς, αλλά και σε όλο το έργο, ο π. Ιουστίνος Πόποβιτς δεν εκφέρει μία πολιτική ιδεολογία με όρους ιδεολογικούς ή γεωπολιτικούς εναντίον της Δύσης αλλά εκφράζει τις θεμελιώδεις προυποθέσεις της Ορθόδοξης Θεολογίας, όταν απευθύνεται στον δημόσιο χώρο και επιχειρεί να εμπνεύσει και όχι ασφαλώς να επιβάλλει την πίστη και το χριστοκεντρικό όραμά της. Η θεολογική συμβολή και η ζώσα μαρτυρία και βιοτή του οσίου π. Ιουστίνου Πόποβιτς μπορεί να μπολιάσει και να ανανοηματοδοτήσει το σύγχρονο πολιτισμικό μας παράδειγμα, υπερβαίνοντας τον αυτονομημένο ανθρωπισμό και προσανατολίζοντας προς τον Θεάνθρωπο Χριστό. Αρκεί βέβαια να μην εκπέσει σε εθνικορομαντικό σύνθημα  και σε ιδεολογική  ή πολεμική σύγκρουση εναντίον της Δύσης.

 (Από το άρθρο: "Φιλοσοφικοί κρημνοί"- Ένας κριτικός διάλογος του π. Ιουστίνου Πόποβιτς με τον ευρωπαικό ουμανισμό).
 Περιοδικό  ΣΥΝΑΞΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2024, τεύχος 170,σελ.49-58).
 Το τεύχος αυτό είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς.

   Ναυτιλόμενος