Η Εκκλησία πάσχει, και ήδη, εδώ και πολύ καιρό, έχει εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης. -π. Αλέξανδρος Σμέμαν

«... που είναι ο Χριστός, που είναι οι Απόστολοι, που είναι η Ἐκκλησία; Όλα έχουν σκοτεινιάσει κάτω από την τεράστια σκιά του Γέροντα...».

Χθες βράδυ μίλησα με θέμα «Εκκλησία και Εκκλησιαστική ευσέβεια». Σκεφτόμουν τη μοίρα της Ορθοδοξίας σε σχέση με την ομιλία μου. Αυτή την εποχή, υπάρχει ένας θρίαμβος του μοναχισμού στη θεολογία και στην ευσέβεια. Στη Σερβία, κάθε αναγέννηση συνδέεται με μια μοναστική εμπειρία, μια τάση ή μια διδασκαλία. Ανησυχώ μήπως αυτή η τάση ταυτιστεί με την Ορθοδοξία.

Στην Αμερική, συχνά παρατηρούμε την αναγωγή της Ορθοδοξίας στις εικόνες, στο αρχαίο μέλος, σε αγιορείτικα βιβλία για την πνευματική ζωή. Το Βυζάντιο θριαμβεύει δίχως την κοσμική διάστασή του. Δεν μπορώ ν' αποφύγω τη σκέψη πως όλα αυτά είναι ένα είδος ρομαντισμού – μια αγάπη γι' αυτή την εικόνα της Ορθοδοξίας, μια αγάπη επειδή αυτή η εικόνα διαφέρει ριζικὰ απο τις εικόνες του σύγχρονου κόσμου. Απόδραση, αναχώρηση, αναγωγή της Ορθοδοξίας.

Το πιο σημαντικό πράγμα για μένα είναι πώς, οπουδήποτε θριαμβεύει αυτή η τάση, χάνονται η Ευχαριστία, η Κοινωνία, το νόημα και η εμπειρία της Εκκλησίας. Αυτό το νόημα και αυτή η εμπειρία χρειάζονται τώρα περισσότερο από ποτέ. Ἡ Ευχαριστιακή Ἐκκλησία αυτοπροσδιορίζεται ως «ἐν τῷ κόσμῳ τούτω, ἀλλ' οὐκ ἐκ τοῦ κόσμου τούτου».

Ἡ μοναστική τάση της Εκκλησίας είναι πως η ενορία, η κοινότητα, κ.λπ. προσφέρουν αυτόν τον κόσμο μόνο ως αντίθεση, ενώ η αναχώρηση απ᾿ αυτὸν τὸν κόσμο παρουσιάζεται ως η Ορθόδοξη απάντηση και ο αληθινός Ορθόδοξος δρόμος. Ἡ μοναστική τάση, όσο παράξενο κι αν φαίνεται, θεωρεί την Εκκλησία ως μέρος του κόσμου, έτσι ώστε να πρέπει ν' αφήσεις όχι μόνο τον κόσμο αλλά καί τήν Εκκλησία.

Ένας Καθηγητής μου στο Ινστιτούτο των Παρισίων είχε γράψει κάποτε: «... που είναι ο Χριστός, που είναι οι Απόστολοι, που είναι η Ἐκκλησία; Όλα έχουν σκοτεινιάσει κάτω από την τεράστια σκιά του Γέροντα...». Αρκετά λογικά, αυτή η τάση συνδέεται εύκολα και φυσικά με μια ρομαντική, εθνικιστική Εκκλησία, δηλαδή, με το παρελθόν, την εικόνα του, το στιλ του.

Κάποτε ο πατήρ Ιωάννης Μέγιεντορφ μου είχε πει σε μια στιγμή παρρησίας ότι δὲν μπορεί να καταλάβει γιατί οι άνθρωποι έχουν καταληφθεί από τη μανία για τους Πατέρες. Τόσοι πολλοί άνθρωποι προπαγανδίζουν αυτή τη μόδα, η οποία τους εμποδίζει να καταλάβουν ο,τι υπάρχει στον πραγματικό κόσμο, και την ίδια στιγμή πιστεύουν πως υπηρετούν την Εκκλησία και την Ορθοδοξία.

Φοβούμαι πως οι άνθρωποι ελκύονται όχι από τη σκέψη των Πατέρων, ούτε από το περιεχόμενο των γραπτών τους, αλλά από το στιλ τους. Αυτό πλησιάζει αρκετά την Ορθόδοξη κατανόηση των λειτουργικών ακολουθιών: να τις αγαπάς δίχως να τις καταλαβαίνεις: και στον βαθμό που δεν είναι κατανοητές, να μη βγάζεις κανένα συμπέρασμα.

Καθόμαστε στο κέλυφός μας, γοητευμένοι από μια μελωδία, και δεν προσέχουμε ότι η Εκκλησία πάσχει, και ήδη, εδώ και πολύ καιρό, έχει εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης.

π. Αλέξανδρος Σμέμαν

Ημερολόγιο 1973-1983 • εκδόσεις Ακρίτα