ΤΟ HALLOWE'EN

 

 ΤΟ HALLOWE'EN

ήρθε στα καθ' ημάς, δυστυχώς, με τον τρόπο που έρχονται όλα από τις ΗΠΑ: εκφυλισμένο. Όμως το Hallowe'en (ή All Hallows' Even, All Saints' Eve: Παραμονή των Αγίων Πάντων στο δυτικό εορτολόγιο), είναι μια υπέροχη γιορτή που έχει βαθιές ρίζες στον κέλτικο χριστιανισμό καθώς είναι η πρώτη μέρα του Allhallowtide, τριήμερου το οποίο περιλαμβάνει την Αγρυπνία (31 Οκτωβρίου), τη γιορτή των Αγίων Πάντων (1 Νοεμβρίου) και τη γιορτή των προαπελθόντων την 2α Νοεμβρίου, ημέρα που επέχει τη θέση του δικού μας Ψυχοσάββατου.

Από αμνημονεύτων χρόνων, αυτό το τριήμερο είχε συνδεθεί με ιστορίες φαντασμάτων και ανεγερθέντων νεκρών. Καθιερώνοντας την Ημέρα των Αγίων Πάντων την 1η Νοεμβρίου, η Δυτική Εκκλησία θα υιοθετήσει μια αρχαία παγανιστική παράδοση μετατρέποντάς την από ημέρα που τιμώνταν οι νεκροί πρόγονοι της κοινότητας και φανερώνονταν οι θεοί του κάτω κόσμου, σε μέρα τιμής όλων των αγίων αλλά και μνημοσύνου για τις ψυχές που αναχώρησαν πρόσφατα ή διώκονται όπου γης.

Πώς γιόρταζαν όμως οι Κέλτες αυτή την ημέρα που την ονόμαζαν Samhain, Samain ή Samuhin (δηλαδή Συνάντηση) και σηματοδοτούσε την έναρξη του νέου ποιμενικού έτους; Τη νύχτα αυτή, πριν από την 1η Νοεμβρίου, λάμβανε χώρα μια από τις τέσσερις πιο σημαντικές γιορτές στον κελτικό κόσμο. Ήταν μια νύχτα μεγάλου κινδύνου, όπου οι άνθρωποι ήταν πνευματικά ευάλωτοι καθώς σημειώνονταν τελετουργίες μαντικής και μαγείας με στόχο την αποτροπή της κακής τύχης και την εξασφάλιση της βοήθειας του Άλλου κόσμου. Στην Ιρλανδία, ο Dagda (ο «σοφός και δίκαιος» θεός που φέρει επίσης το όνομα Eochu Ollatir Ruadrofessa) ενώνεται με τη θεά Morigu, βασίλισσα των φαντασμάτων και του κάτω κόσμου, τη θεά η οποία, πριν από τη μεγάλη μάχη στο Magh Tuireadh του έδωσε τις οδηγίες, ώστε επικεφαλής των Tuatha Dé Danann να επιβληθεί στη χώρα.

Κοινό έθιμο των Κελτών στην Ιρλανδία, τη Σκωτία και την Ουαλία ήταν να ανάβουν φωτιές στους λόφους για να κρατούν μακριά τις «νεράιδες» και τις «μάγισσες», που έχουν πάρει τη θέση των κακών πνευμάτων των ειδωλολατρικών χρόνων. Ο σκοπός των πυρκαγιών του Hallowe'en ήταν να «κάψουν τις μάγισσες». Στην περιοχή του Αμπερντίν, αγόρια χόρευαν γύρω από την φωτιά τραγουδώντας: Gie's a peat t'burn the witches! Στη συνέχεια, οι στάχτες διασκορπίζονταν προσεκτικά σε όσο το δυνατόν ευρύτερη περιοχή. Στο Balmoral, την εποχή της βασίλισσας Βικτωρίας, μια μεγάλη φωτιά άναβε μπροστά από το κάστρο, ακριβώς έξω από την κύρια είσοδο και γκάιντες παρέλαυναν γύρω του, ενώ νεαροί κουβαλούσαν ως ομοίωμα το κεφάλι μιας «μάγισσας», της διάσημης Shandy Dann. Αυτή η «μάγισσα» στη συνέχεια καταδικαζόταν και καιγόταν υπό τις επευφημίες των παρευρισκομένων. Στο τέλος της τελετής, οι χωρικοί πήγαιναν για κυνήγι, μέσα στη νύχτα, κυνηγώντας τη μυθική μαύρη γουρούνα.

Τόσο στους Ουαλούς όσο και στους Σκωτσέζους, μια άλλη παράδοση του Hallowe'en είναι ότι όλοι οι παρευρισκόμενοι έπαιρναν μια λευκή πέτρα, τη σημάδευαν και την έριχναν στην πυρά. Το επόμενο πρωί, όταν οι στάχτες είχαν κρυώσει, όλοι έπρεπε να επιστρέψουν στην τοποθεσία και να προσπαθήσουν να βρουν την πέτρα τους. Θεωρείτο πολύ κακός οιωνός να μην μπορείς να τη βρεις ή να τη βρεις σπασμένη. Μια παραλλαγή αυτού του εθίμου βρίσκεται στο Βόρειο Λανκασάιρ και ονομάζεται Lating the Witches: αυτή τη φορά, περιλαμβάνει την αναρρίχηση στην πλαγιά ενός λόφου το απόγευμα του Hallowe'en, ως τα μεσάνυχτα, κρατώντας ένα αναμμένο κερί στο χέρι. Είναι κακός οιωνός να σβήσει το κερί. Εδώ βρίσκουμε και μικρά «παιχνίδια υπό όρους» («αν πετύχω αυτό ή εκείνο, πηγαίνω στον παράδεισο», «αν αποτύχω, πάω στην κόλαση»), που αντιπροσωπεύουν έναν από τους πιο «γόνιμους» τομείς της λαϊκής λαογραφίας.

Υπάρχουν επίσης πολλά παιχνίδια Hallowe'en. Σε ορισμένες περιοχές της Αγγλίας, η νύχτα του Hallowe'en ονομάζεται Nutcrack Night ή Crab Apple Night ή Apple Candle Night, ως υπαινιγμός για τα παιχνίδια, τα οποία περιλαμβάνουν κεριά και μήλα. Τα περισσότερα από αυτά τα παιχνίδια είναι πολύ θορυβώδη και αντιστοιχούν στο παραδοσιακό charivari των λαϊκών και αγροτικών παγανιστικών γιορτών, ένα έθιμο χλευασμού που ετυμολογικά συνδέεται με την ελληνική καρηβαρία ("βαρύ κεφάλι", πονοκέφαλος, από τον ορυμαγδό των φωνών). Ένα από τα πιο συνηθισμένα παιχνίδια ήταν το Robbing (ή Ducking) με μήλα: παίζεται με μια μεγάλη λεκάνη γεμάτη νερό, όπου τα μήλα τοποθετούνται για να επιπλέουν. Οι παίκτες με τα χέρια δεμένα στην πλάτη προσπαθούν να πιάσουν τα μήλα με τα δόντια τους. Στο παιχνίδι που ονομάζεται Ducking for money , προχωράμε σχεδόν με τον ίδιο τρόπο, με τη διαφορά ότι τα μήλα αντικαθίστανται από νομίσματα, τα οποία πρέπει να πάρουν οι συμμετέχοντες βουτώντας το κεφάλι τους στο νερό – σαν «πάπιες». Ο νικητής όχι μόνο έχει το δικαίωμα να κρατήσει το κέρμα που έπιασε αλλά είναι επίσης εγγυημένο ότι θα έχει καλή τύχη όλο τον χρόνο. Μεταξύ των παιχνιδιών του Hallowe'en ας αναφέρουμε επίσης το Bob Apple (τα μήλα αιωρούνται από δοκούς με κορδόνια και πρέπει να τα πιάσεις με τα δόντια σου καθώς περιστρέφονται) και το Apple And Candle (ένα μήλο και ένα αναμμένο κερί τοποθετούνται στα δύο άκρα μιας σανίδας που στη συνέχεια αιωρείται από μια δοκό και πρέπει να πιάσετε το μήλο με τα δόντια σας χωρίς να καείτε από το κερί).

Πολλά από αυτά τα «παιχνίδια» έχουν μια μαντική πτυχή που, κατά την εποχή της ειδωλολατρίας, εκλαμβανόταν πολύ σοβαρά: η επικοινωνία με τον κόσμο των νεκρών ήταν μια ευκαιρία να αμφισβητηθεί η μοίρα και να προσπαθήσει κανείς να «διαβάσει το μέλλον». Τα «ερωτήματα» που ετίθεντο, όπως ήταν αναμενόμενο, αφορούσαν κυρίως τους τομείς της αγάπης και της συζυγικής ζωής («θα είμαστε ευτυχισμένοι στην αγάπη, θα παντρευτούμε τον επόμενο χρόνο;» και τα λοιπά). Μερικά παραδείγματα: δύο καρύδια τοποθετούνται σε μια ζεστή σχάρα (το ένα για το αγόρι, το άλλο για το κορίτσι). Αν ψηθούν μαζί χωρίς να σκάσουν, η ένωση θα είναι ευτυχισμένη. Άλλο παράδειγμα: ξεφλουδίζουμε προσεκτικά ένα μήλο έτσι ώστε να έχουμε μια μακριά κορδέλα φλούδας. Αυτή στη συνέχεια ρίχνεται στον ώμο του ενδιαφερόμενου για να σχεδιάσει το αρχικό του ονόματος της γυναίκας που θα παντρευτεί. Σε μια συγκεκριμένη ώρα της νύχτας, τρώμε ένα μήλο ενώ κοιταζόμαστε στον καθρέφτη, όπου θα εμφανιστεί η εικόνα του «μέλλοντος».

Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί η παρουσία του μήλου σε όλα αυτά τα παιχνίδια. Ας μην ξεχνάμε ότι ανάμεσα στους Κέλτες, ο άλλος κόσμος – αυτός όπου ο Αρθούρος απάγεται στο τέλος της επίγειας ύπαρξής του – είναι ένα απέραντο περιβόλι με μηλιές. Το νησί Avalon είναι ένας οπωρώνας μήλων: στα βρετονικά, το μήλο ονομάζεται αβάλ.

Κι οι μάσκες; Εδώ φαίνεται πως πολλά έθιμα που προέρχονται από το Hallowe'en/Samhain, στην Αγγλία αναμίχθηκαν με τους εορτασμούς της Ημέρας του Guy Fawkes (5 Νοεμβρίου) που σηματοδοτούνται, μεταξύ άλλων, από παρελάσεις με λαμπαδηδρομίες, όπου τα παιδιά χρησιμοποιούν μάσκες σκαλισμένες από λαχανικά όπως παντζάρια, ρεπάνια και κολοκύθες (διάτρητες για να περνά το φως). Δεμένες επίσης στην άκρη ενός μπαστουνιού, με ένα κερί μέσα, αυτές οι μάσκες κρεμιούνται από τους λαμπτήρες των δρόμων, την νύχτα αυτή, για να φέρουν καλή τύχη σε όλους.

Όλα τούτα, "φυσικά", ξεχάστηκαν στη νέα, εισαγόμενη μορφή του Hallowe'en, όπου μια νόθα λαογραφία αντί να οδηγεί στη συνάντηση με τους νεκρούς στο Φως, οδηγεί και τους ζωντανούς στο σκοτάδι. Η αυθεντική All Hallows Day όμως θα είναι πάντα μια ιερή ημέρα για να τιμούμε τους κεκοιμημένους, γνωστούς και άγνωστους, αμαρτωλούς και αγίους, ημέρα αγρύπνιας για τους διωκόμενους και τις ψυχές που δεν έχουν γιορτή.

 Κώστας Χατζηαντωνίου

ΕΙΚΟΝΑ: Jakob Schikaneder, All Soul's Day, 1888