Το Προφητικό Βιβλίο του Αββακούμ - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Το Προφητικό Βιβλίο του Αββακούμ

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Το Προφητικό Βιβλίο του Αββακούμ είναι ένα από τα πιο συγκινητικά και βαθιά θεολογικά κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης. Ο προφήτης Αββακούμ, ζώντας σε μια εποχή βίας, αδικίας και αποστασίας του λαού, στρέφεται με θάρρος προς τον Θεό ρωτώντας: «Ἓως τίνος, Κύριε, κεκράξομαι καὶ οὐ μὴ εἰσακούσῃς; βοήσομαι πρός σε ἀδικούμενος καὶ οὐ σώσεις; » (Αββακούμ 1:2). Δεν φοβάται να εκφράσει την απορία της ψυχής μπροστά στην κυριαρχία του κακού. Αυτή η εσωτερική πάλη, από την αγωνία έως την εμπιστοσύνη, καθιστά το βιβλίο βαθιά ανθρώπινο και συγχρόνως θεοκεντρικό.

Η Ορθόδοξη Παράδοση βλέπει στον Αββακούμ έναν προφήτη που πορεύεται από την αμφιβολία στην πίστη, από τον φόβο στη χαρά της σωτηρίας. Η φράση-κλειδί, «ὁ δὲ δίκαιος ἐκ πίστεώς μου ζήσεται» (Αββακούμ 2:4), ερμηνεύεται ως προτύπωση της σωτηρίας που αποκαλύπτεται μέσα από το πρόσωπο του Χριστού. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας και ο άγιος Ιερώνυμος, είδαν στα λόγια του Αββακούμ προφητεία για τη δικαίωση του ανθρώπου δια της πίστεως στον Χριστό — πίστη όχι θεωρητική, αλλά κοινωνία ζωής και χάριτος.

Στην ορθόδοξη λατρευτική παράδοση, ο Αββακούμ προβάλλεται ιδιαίτερα στον Κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου. Εκεί, ο προφήτης στέκεται «μετὰ φόβου» και βλέπει την Ανάσταση του Χριστού να προαναγγέλλεται: «Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην· Κύριε, κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην.» (Αββακούμ 3:1-2). Για την Εκκλησία, αυτά τα λόγια προμηνύουν την ανακαίνιση της δημιουργίας διά του Αναστημένου Κυρίου. Ο Αββακούμ, έτσι, δεν είναι απλώς μάρτυρας της θείας δικαιοσύνης αλλά και προφήτης της Ανάστασης, εκείνος που βλέπει εν Πνεύματι τον Χριστό να καταπατά τον θάνατο.

Στην εβραϊκή ερμηνευτική σκέψη, το βιβλίο του Αββακούμ αποτελεί ύψιστο παράδειγμα πίστης μέσα στις δοκιμασίες. Οι Εβραίοι σχολιαστές δίνουν έμφαση στη σταθερότητα και επιμονή του δικαίου ανθρώπου απέναντι στην αδικία, βασισμένη στη διαθήκη με τον Θεό του Ισραήλ. Στη δική τους οπτική, η φράση «ἐκ πίστεως ζήσεται» νοείται ως «θα ζήσει μέσω της πιστότητάς του»: της εμπιστοσύνης και αφοσίωσης που προκύπτουν από την τήρηση του Νόμου και την αναμονή της θείας επέμβασης.

Η Εβραϊκή Παράδοση βλέπει τον Αββακούμ ως προφήτη της ευθύνης και της σταθερότητας. Δεν προλέγει την έλευση ενός σαρκωμένου Μεσσία, όπως στη Χριστιανική θεολογία, αλλά μιλά για την τελική αποκατάσταση του λαού του Θεού μέσω της δικαιοσύνης Του. Παρ’ όλα αυτά, μέσα στα μεσσιανικά ρεύματα της ύστερης Ιουδαϊκής σκέψης —ιδίως στα κείμενα του Κουμράν— ο Αββακούμ παρουσιάζεται ως προφήτης που προανήγγειλε τον ερχομό του «Διδασκάλου της Δικαιοσύνης», μορφή που ενσαρκώνει την ελπίδα για τον αναμενόμενο Μεσσία και την αποκατάσταση της θείας δικαιοσύνης στην ιστορία.

Για τους Πατέρες της Εκκλησίας, το μήνυμα του Αββακούμ βρίσκει την πλήρη αποκάλυψη στο πρόσωπο του Χριστού. Ο Απόστολος Παύλος παραθέτει τα λόγια του προφήτη δύο φορές (Ρωμ. 1:17, Γαλ. 3:11), δείχνοντας ότι η δικαίωση δεν προέρχεται από τον Νόμο αλλά από την πίστη στον Ιησού Χριστό. Ο Αββακούμ προαναγγέλλει τον ερχομό της χάριτος, όπου η εμπιστοσύνη γίνεται ο δρόμος της σωτηρίας και η πίστη ο τρόπος ζωής του ανθρώπου που μετέχει στη ζωή του Θεού.

Η Ορθόδοξη θεολογία τον θεωρεί προφήτη της χαρμολύπης: μέσα στην οδύνη προαναγγέλλει την ελπίδα, μέσα στη σιωπή της ιστορίας διακηρύσσει τη βεβαιότητα της θείας παρουσίας. Ο εβραϊκός στοχασμός βλέπει σ’ αυτόν το παράδειγμα του ανθρώπου που παραμένει σταθερός, πιστός και υπάκουος, ακόμη κι όταν η δικαιοσύνη του Θεού καθυστερεί να φανερωθεί.

Ο Αββακούμ υπενθυμίζει πως η θεία δικαιοσύνη δεν καταλύεται από τις δοκιμασίες της ιστορίας, αλλά τις υπερβαίνει, προσφέροντας νόημα ακόμη και μέσα στο σκοτάδι. Ο δίκαιος ζει πραγματικά, όχι απλώς επειδή τηρεί τον νόμο ή αποφεύγει την αμαρτία, αλλά επειδή εμπιστεύεται τον Θεό και παραμένει σταθερός στη σχέση μαζί Του. Στην Ορθόδοξη κατανόηση, η πίστις είναι ζωντανή κοινωνία – η εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο έλεος και την παρουσία του Θεού, που κορυφώνεται στο πρόσωπο του Χριστού. Στην Εβραϊκή παράδοση, η emunah δηλώνει τη συνεπή πιστότητα, την αφοσίωση του ανθρώπου στη Διαθήκη, ακόμη κι όταν οι υποσχέσεις φαίνονται να αργούν να εκπληρωθούν. Έτσι, ο Αββακούμ γίνεται προφήτης που γεφυρώνει τις δύο αυτές όψεις: η πίστη ως εμπιστοσύνη και η πιστότητα ως σταθερότητα ενώνονται στην ίδια φλόγα ελπίδας — την πεποίθηση ότι ο Θεός παραμένει δίκαιος και παρών, ακόμη και όταν η ιστορία δοκιμάζει την καρδιά του ανθρώπου.

***

The Prophetic Book of Habakkuk

The Prophetic Book of Habakkuk is one of the most moving and theologically profound texts of the Old Testament. The prophet Habakkuk, living in an age of violence, injustice, and apostasy, turns courageously to God and asks: “O Lord, how long shall I cry for help, and you will not hear? Or cry to you ‘Violence!’ and you will not save?” (Habakkuk 1:2). He does not hesitate to express the anguish of the soul before the mystery of evil. This inner struggle — from anxiety to trust — makes the book deeply human and at the same time centered on God.

The Orthodox Tradition sees in Habakkuk a prophet who journeys from doubt to faith, from fear to the joy of salvation. The key phrase, “the righteous shall live by my faith” (Habakkuk 2:4), is interpreted as a prefiguration of the salvation revealed through the person of Christ. The Church Fathers, such as St. Cyril of Alexandria and St. Jerome, recognized in Habakkuk’s words a prophecy of the justification of humankind through faith in Christ — a faith not merely theoretical, but a living communion of life and grace.

In Orthodox liturgical tradition, Habakkuk is highlighted especially in the Canon of Holy Saturday. There, the prophet stands “in awe” and beholds the Resurrection of Christ foretold: “O Lord, I have heard the report of you and was afraid; O Lord, I have considered your works and was amazed” (Habakkuk 3:1–2). For the Church, these words announce the renewal of creation through the Risen Lord. Thus, Habakkuk is not only a witness to divine justice but also a prophet of the Resurrection — one who, in the Spirit, beholds Christ trampling down death.

In Jewish exegetical thought, the Book of Habakkuk stands as a supreme example of faith amid trial. Jewish commentators emphasize the steadfastness and perseverance of the righteous person in the face of injustice, grounded in the covenant with the God of Israel. From their perspective, the phrase “shall live by faith” is understood as “shall live through his faithfulness”: the trust and devotion that arise from keeping the Law and awaiting divine intervention.

The Jewish tradition regards Habakkuk as a prophet of responsibility and constancy. He does not foretell the coming of an incarnate Messiah, as in Christian theology, but speaks instead of the ultimate restoration of God’s people through divine justice. Nevertheless, within the messianic movements of late Jewish thought — especially in the Qumran scrolls — Habakkuk is portrayed as a prophet who announced the coming of the “Teacher of Righteousness,” a figure embodying the hope for the awaited Messiah and the restoration of divine justice in history.

For the Church Fathers, Habakkuk’s message reaches its full revelation in the person of Christ. The Apostle Paul cites the prophet’s words twice (Romans 1:17; Galatians 3:11), showing that justification does not come from the Law but from faith in Jesus Christ. Habakkuk thus foretells the coming of grace, in which trust becomes the path of salvation and faith becomes the way of life for one who shares in the life of God.

Orthodox theology views him as a prophet of joyful sorrow (charmolypē): out of pain he proclaims hope, and in the silence of history he declares the certainty of God’s abiding presence. Jewish thought, on the other hand, sees in him the model of a person who remains steadfast, faithful, and obedient even when God’s justice seems delayed.

Habakkuk reminds us that divine justice is never abolished by the trials of history but transcends them, offering meaning even in darkness. The righteous truly live — not merely by observing the Law or avoiding sin, but by trusting in God and remaining steadfast in relationship with Him. In Orthodox understanding, pistis (faith) is a living communion — the human trust in God’s mercy and presence, brought to fullness in the person of Christ. In Jewish tradition, emunah signifies steadfast fidelity — the human commitment to the Covenant, even when divine promises seem slow to be fulfilled. Thus, Habakkuk stands as a bridge between the two perspectives: faith as trust and faithfulness as steadfastness unite in a single flame of hope — the conviction that God remains just and ever-present, even when history tests the heart of humanity.